معماری؛ گمشده مقررات ملی ساختمان - سید جواد هاشمی فشارکی
منتشر شده در فرهنگ سدید
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
معماری؛ گمشده مقررات ملی ساختمان
https://farhangesadid.com/fa/news/377/%D9
معماری و شهرسازی به‌عنوان جلوه‌گاه فرهنگ هر تمدنی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، اما عدم توجه جدی به این موضوع در مقررات ملی ساختمان موجب شده تا این مبحث از حالت الزام خارج شود و مهندسان و شرکت‌های مشاوره بدان عمل نکنند.
گروه اجتماعی فرهنگ سدید- سید جواد هاشمی فشارکی: مقررات ملی ساختمان مجموعه ضوابط فنی، اجرایی و حقوقی لازم‌الاجرا در طراحی و نظارت برساخت یک بنا است. این قوانین و مقررات در «شورای تدوین مقررات ملی ساختمان» تصویب می‌شود. این شورا به‌عنوان بالاترین مرجع تصمیم‌گیری در خصوص مقررات ساختمانی شناخته می‌شود.
کلیه عملیات اجرایی ساختمان، اعم از تخریب، نوسازی، توسعه بنا، تعمیر و مرمت اساسی، تغییر کاربری و بهره‌برداری از ساختمان زیرمجموعه قوانین و مقررات ساختمان وضع می‌گردد.
شورای تدوین مقررات ملی ساختمان وزارت مسکن و شهرسازی با تشکیل «کمیته‌های تخصصی» کاربرد مقررات مذکور را تدوین می‌کند و تاکنون 22 مبحث از مقررات ملی ساختمان مصوب شده است.
در حال حاضر این مصوبات، در 22 جلد کتاب که هر جلد مربوط به یک مبحث خاص است، منتشرشده که جلد چهارم این مصوبات تحت عنوان «الزامات عمومی ساختمان» است.
بند 5-1-4-4 مقررات ملی ساختمان که در جلد چهارم قرارگرفته است، اشاره به موضوع "حفاظت از ارزش‌های اسلامی – ایرانی" است.
اما اتفاق عجیب در بند 5-1-4-4 ،عدم توجه جدی به موضوع مطرح‌شده یعنی حفاظت از ارزش‌های اسلامی– ایرانی و یا همان معماری ایرانی و اسلامی است به‌طوری‌که تنها دو صفحه ملاحظات کلی در مبحث ۴ در خصوص این موضوع آورده شده و هیچ الزاماتی را در جهت اجرا و توجه به حفظ این ارزش‌ها ایجاد نکرده است و در عمل این بندهای کلی راهگشا نخواهد بود.
یکی از عمده مشکلات شهرهای ایران که امروزه موجب آشفتگی ظاهری و ایجاد یک بی‌نظمی بزرگ در سبک و معماری ساختمان‌ها شده است، فقدان قوانین مشخص و راهگشا در این بند مطرح‌شده است. زیرا در مبحث 4 الزامات عمومی ساختان، قوانین به‌گونه‌ای بیان‌شده که بسیار کلی است و این امر موجب شده تا این مبحث از حالت الزام خارج شود و مهندسان و شرکت‌های مشاوره بدان عمل نکنند و درنهایت بند قیدشده در اجرا بلااثر شود.
اگر وزارت مسکن و شهرسازی عزم جدی خود را در جهت رفع این نواقص نشان ندهد مشکل روند بی‌هویتی شهری همچنان تداوم خواهد یافت و انبوه‌سازان و یا مجریان ساختمان نیز باسلیقه ذهنی و شخصی خود ساختمان‌ها را بنا می‌کنند که مخاطراتی به‌مراتب بدتر در پی خواهد داشت .
ازاین‌رو ضرورت دارد یک مبحث مجزا به‌صورت مبسوط به بخش‌های مختلف طراحی معماری ساختمان، به حجم، نما، روابط فضاها، کیفیت فضاها معماری داخلی و محوطه اختصاص داده شود و الزامات را تعیین و لازم الرعایه کند.
بند 5-1-4-4 با موضوع حفاظت از ارزش‌های اسلامی – ایرانی به شرح زیر است:
" به‌منظور دستیابی به هویتی منسجم در ساختمان‌ها و محیط زندگی بر پایه ارزش‌های اسلامی – ایرانی، بناها باید با تمهیدات لازم در راستای پاسداری از این ارزش‌ها طراحی و ساخته شوند و زمینه‌ای برای تناقض با آن‌ها در ساختمان‌ها و محیط فراهم نگردد.
در این راستا، ضروری است که اصول ریشه‌دار معماری اسلامی – ایرانی ازجمله موارد زیر در طراحی و ساخت بناها موردتوجه جدی قرار گیرند:
v -"خودبسندگی و بوم آورد بودن" مصالح و فن‌آوری،
v -"پرهیز از بیهودگی" به معنای دوری از افزوده‌های غیرضروری،
v -"مردم واری" که رعایت مقیاس‌های انسانی به شکل مطلوب و بر اساس رفع نیازهای او است،
v -"درونگرایی" که به مفهوم حفظ حریم‌هاست و بیش از اصول دیگر تأثیرات مذهب را نمایان می‌کند،
v -"نیارش" که در طراحی ساختار اصلی بناها، به معنای رعایت چارچوب معین ترسیمی و هندسی سازه و عناصر اصلی نگهدارندِ بنا است،
v -"پیمون" به مفهوم پیروی از نظام ابعادی معین که به نحوی تولید انبوه و حرفه‌ای را ممکن می‌سازد،
این اصول سرمنشأ ضوابطی بودند که به‌منظور تعیین و حفظ تناسب بین اجزای بنا درگذشته رعایت می‌شد و لازم است در دوران معاصر نیز، علاوه بر دستیابی به سایر اهداف و انتظارات تعیین‌شده در این قسمت، بازتاب عینی آن‌ها به‌صورت انتظارات زیر، از دیدگاه این مبحث مدنظر قرار گیرند:
- آ-تأمین امنیت معنوی انسان‌ها با رعایت حریم‌های لازم کار و زندگی و جلوگیری از تداخل قلمروهای خصوصی و عمومی در طرح و اجرای ساختمان‌ها.
- ب-هماهنگی با ارزش‌های دینی و معنوی جامعه و سایر ارزش‌های نهفته در محیط طبیعی و مصنوعی، در تعیین شیوه ی استقرار و جهت گیری فضاها و ساختمان‌ها و همچنین در طراحی حجم، ارتفاع و نمای بناها.
- پ-در نظر گرفتن شأن و منزلت انسآن‌ها در طراحی و ساخت ساختمان‌ها، به‌صورتی که علاوه بر کفایت امکانات ساختمانی برای تأمین ایمنی، بهداشت و سلامت لازم، هیچ فردی برای فعالیت و زندگی مستقل در آن‌ها، به کمک جسمی دیگران نیاز نداشته باشد.
- ت-رعایت عدالت در امکان بهره‌برداری تمام اقشار و افراد با توانایی های جسمی متفاوت، به ویژه جانبازان، افراد معلول و سالمندان، از فضاها و بناهای عمومی.
- ث-پرهیز از اسراف و رعایت اعتدال در تعیین اندازه ها، سطح و حجم فضاها و سهم آن‌ها از کل ساختمان، با توجه به انتظارات اقشار استفاده کننده به نحوی که از یک سو با حداقل نیازهای آنان متناسب بوده و موجب احساس کاستی و تنگنا در ساختمان و فضاها نشود و از سوی دیگر از اسراف و اتلاف منابع و سرمایه ها جلوگیری گردد.
- ج-بهره گیری از تجارب معماری بومی در طراحی و ساخت ساختمان‌های معاصر، با تأمین انتظاراتی مانند همسازی با اقلیم و شرایط محیطی، هماهنگی با فرهنگ و سنت های زندگی جامعه، هم خوانی حجم و اندازه های ساختمان با نوع و مقیاس کارکرد آن و کاربرد مواد و مصالح بومی.
- چ-به کارگیری و اعتلای مظاهر و نمادهای بصری معماری اسلامی – ایرانی در طراحی ساختمان‌ها، به ویژه در کاربرد هندسه، رنگ، عناصر، شکل ها و حجم های ساختمانی.
- ح-نشان دادن توانایی ها و قابلیت های فنی جامعه در طراحی ساختمان‌ها.
- خ-تأمین اختیار کافی در استفاده ی متنوع یا چند منظوره از فضاها، با پیش بینی تمهیدات لازم برای انعطاف پذیری فعالیت در آن‌ها.
- د-نمایش آبادانی و نشاط لازم و در شأن جامعه، از طریق تأمین جلوه ی بصری مناسب برای ساختمان‌ها بسته به نوع استفاده و موقعیت آن‌ها.
- ذ-رعایت تعادل در کاربرد پیرایه ها و تزئینات، بر حسب نوع استفاده و جایگاه ساختمان‌ها در شهر.
- ر-کنترل حجم، ارتفاع و نمای ساختمان‌ها به‌منظور جلوگیری از وارد شدن خدشه به آسایش، بهداشت و سایر حقوق استفاده کنندگان یا ساکنان ساختمان‌های دیگر و محیط پیرامون.
- ز-طراحی و اجرای ساختمان با هدف حفظ دوام و کیفیت قابل قبول در طول عمر مفید آن و جلوگیری از استهلاک هایی که بر اثر آن‌ها سلامت و ایمنی ساکنان، استفاده کنندگان و سایر مردم به خطر می افتد. "
همان‌طور که در بالا مشاهده می‌شود شش اصل و سیزده ملاحظه تحت عنوان" انتظارات" ذکرشده ، علاوه بران که برای طراحان دارای مفهوم کاربردی نبوده ، ماهیت آن‌ها الزام‌آور نبوده و خیلی کلی است .
اگر مباحث 22 گا نه مصوب مطالعه شود، به‌راحتی متوجه خواهید شد که در این جلدها برای مباحث سازه، تأسیسات برقی، مکانیک ساختمان و... چندین مبحث در کوچک‌ترین موارد تدوین و ابلاغ‌شده است، اما برای رشته معماری که بسیار تعیین‌کننده است، مبحث مستقلی پیش‌بینی‌نشده است.
معماری و شهرسازی به‌عنوان جلوه‌گاه فرهنگ هر تمدنی در کنار اثرگذاری فرهنگی بر ساکنین شهرها از جایگاه ویژه‌ای در دستیابی به الگوی اسلامی_ایرانی پیشرفت و عینیت کالبدی آن برخوردار است. از طرف دیگر تدوین ضوابط و مقررات ملی ساختمان یکی از اصلی‌ترین راهکارهای پیاده‌سازی اصول فنی لازم در این عرصه به شمار می‌آید.
بنابراین نظر به اهمیت موضوع معماری اسلامی که در بیانات مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) که مکرراً بدان تصریح‌شده است و وجود اسناد بالادستی و قوانین کشور در خصوص این موضوع، ازجمله سیاست‌های کلی نظام در خصوص ساختمان و جهت‌گیری‌های کلان آمایش سرزمین و بند 1 ماده 2 قانون نظام‌مهندسی و کنترل ساختمان در رابطه با تقویت و توسعه فرهنگ و ارزش‌های اسلامی در معماری و شهرسازی و با توجه به نقش قابل‌توجه تدوین مقررات ملی ساختمان در پیاده‌سازی اصول و قواعد نظام‌مند، انتظار است که مبحث 4 مقررات ملی ساختمان موردبازنگری قرارگرفته ، به رویکرد هویت اسلامی ایرانی توجه شایانی شود و یا اینکه یک مبحث جدید با عنوان «معماری اسلامی» تدوین و تصویب گردد. لذا لازم است موضوع فوق را به‌عنوان یک اولویت در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرارگیری.
«فرهنگ سدید»
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
منابع :
http://farhangesadid.ir/fa/news/377/معماری-گمشده-مقررات-ملی-ساختمان
https://farhangesadid.com/fa/news/377/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%AF%D9%85%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D9%85%D9%82%D8%B1%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%86
http://javadfesharaki.blog.ir/1397/03/10/معماری؛%20گمشده%20مقررات%20ملی%20ساختمان
