احکام معماری مسجد ، استفتائات ازامام خامنه ای

 

احکام معماری مسجد

تدوین : سید جواد هاشمی فشارکی

 

احکام  ازپایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری  [1]

۱- صیغه وقف زمین مسجد : - از مشهور فقها نقل شده که فرموده‌اند: زمینی که می‌خواهند مسجد شود، باید برای آن صیغۀ وقف خوانده شود‌، مثل آنکه بگوید: « آن را به عنوان مسجد وقف کردم قربة الی اللّه » لیکن بنابر اقوا همین‌که قربة الی اللّه به قصد مسجد آن را بسازد و یک نفر هم به اذن بانی در آن نماز بخواند کفایت می‌کند و مسجد می‌شود.

 ۲ - اسباب ملکیت اموالِ مباح:  کافی بودن معاطات(۱) در مسجد در جایی می باشد که اصل ساختن به قصد مسجد باشد، به اینکه قصدش از ساختن و تعمیر آن، این است که مسجد باشد خصوصا اگر زمین مباحی را برای مسجد حیازت(۲) کند و به همین نیّت آن را بسازد، و اما اگر در آن ساختمان مملوکی باشد مانند خانه یا دکان سپس نیت کند که مسجد باشد و مردم را به نماز در آن وادار کند بدون آنکه صیغه را اجراء نماید، اکتفا به آن مشکل است.

۱. معامله ای است که در آن صیغه مخصوص نباشد.

۲. در اختیار گرفتن یکی از مباحات عامه (یکی از اسباب ملکیت اموالِ مباح) .

 

**********************************************************

احکام از پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری  [2]

حکم بالکن مسجد  

سؤال: بالکن مسجد چه حکمی دارد و آیا احکام مسجد باید در آن مکان جاری شود؟

جواب: بالکن اگر در داخل فضای مسجد است، حکم همان مسجد را دارد.

************************************************

استفتائات ازامام خامنه ای (اجوبه الاستفتائات مقاممعظم رهبری ) [3]

حکم تمرین‏های ورزشی در مسجد [4]

س 393: آیا انجام تمرین‏های ورزشی در مسجد محل یا خوابیدن در آن جایز است؟ این کارها در مسجدهای دیگر چه حکمی دارد؟

ج: مسجد جاى ورزش و تمرین ورزشى نیست و از کارهایى که با شأن و منزلت مسجد منافات دارد، باید پرهیز شود، و خوابیدن در مسجد هم مکروه است

بهره برداری از شبستان مسجد

س 394: آیا استفاده از شبستان مسجد برای رشد فکری، فرهنگی و نظامی (با آموزشهای نظامی) جوانان جایز است؟ آیا با توجه به کمبود مکانهای اختصاصی می‏توان این کارها را در ایوان مسجد انجام داد؟

ج: این امور تابع کیفیت وقف صحن مسجد و ایوان آن است، و باید از امام جماعت و هیأت امناى مسجد در این‏باره نظر خواهى شود. البته حضور جوانان در مساجد و برپایى درس‏هاى دینى زیر نظر امام جماعت و هیأت امناى آن کار خوب و مطلوبى است.

رعایت قداست مسجد

س 397: برای مقابله با تهاجم فرهنگ غیر اسلامی، حدود سی دانش‏آموز را از گروه ابتدایی و متوسطه به شکل گروه سرود در مسجد جمع کرده‏ایم که این افراد درسهایی از قرآن کریم، احکام و اخلاق اسلامی را به مقتضای سن و سطح فکری شان فرامی‏گیرند. اقدام به این کار چه حکمی دارد؟ استفاده از آلت موسیقی اُرک توسط گروه چه حکمی دارد؟ انجام تمرین به وسیله آن در مسجد با رعایت موازین شرعی و مقررات مربوطه و متعارف رادیو و تلویزیون و وزارت ارشاد جمهوری اسلامی ایران دارای چه حکمی‏است؟

ج: تعلیم قرآن و احکام و آموزش اخلاق اسلامى و تمرین سرودهاى مذهبى و انقلابى در مسجد اشکال ندارد، ولى در هر حال مراعات شأن، قداست و جایگاه مسجد واجب است و مزاحمت نماز گزاران جایز نیست.

نمایش فیلم در مسجد

س 398: آیا نمایش فیلم‏های سینمایی که توسط وزارت ارشاد اسلامی ایران توزیع می‏شود، در مسجد برای شرکت کنندگان در جلسات قرآنی، اشکال شرعی دارد یا خیر؟

ج: تبدیل مسجد به مکانى براى نمایش فیلم‏هاى سینمایى جایز نیست، ولى نمایش فیلم‏هاى مذهبى و انقلابى داراى محتواى مفید و آموزنده به مناسبت خاصى و بر حسب نیاز و تحت نظارت امام جماعت مسجد اشکال ندارد.

حکم واقع شدن زمین مسجد در طرح  توسعه شهری

س 403: در طرح توسعه یکی از خیابانها، چند مسجد در مسیر طرح قرار می‏گیرد که باید بعضی از آنها به‌طور کلی خراب شوند و در بقیه قسمتی از آنها تخریب گردد تا حرکت وسائط نقلیه براحتی صورت گیرد. خواهشمند است نظر شریف را بیان فرمایید.

ج: خراب کردن تمام مسجد یا قسمتى از آن جایز نیست، مگر در صورت وجود مصلحتى که اهمیت ندادن و بى‌توجهى به آن ممکن نباشد.

س 415: زمینی که جزء قسمت سرپوشیده مسجد بوده و بر اثر واقع شدن مسجد در مسیر طرح عمرانی شهرداری، در خیابان افتاده و قسمتی از آن به علت اضطرار تخریب شده، چه حکمی دارد؟

ج: اگر احتمال برگشت آن به حالت اولیه ضعیف باشد، ترتّب آثار شرعى مسجد بر آن معلوم نیست.

حکم اذن جهت تعمیرات مسجد

س 406: اگر مسجد نیاز به تعمیر داشته باشد، آیا اجازه گرفتن از حاکم شرع یا وکیل او واجب است؟

ج: اگر تعمیر، داوطلبانه و تبرّعى (از مالِ شخصىِ افراد خیّر) باشد، نیازى به اجازه حاکم شرع نیست.

حکم تجدیدبنادرمکان قبلی مسجد

س 410: در روستایی مسجد نوسازی وجود دارد که در مکان مسجد قبلی بنا شده‏ است. در گوشه‏ای از این مسجد که زمین آن جزء مسجد قبلی است، بر اثر جهل به مسأله، اتاقی برای تهیه چای و مانند آن و کتابخانه‏ای در نیم طبقه قسمتی از شبستان مسجد در داخل شبستان مسجد ساخته شده است. خواهشمندیم نظر خود را در این‌باره و مسأله تکمیل و کیفیت استفاده از نصف دور داخلی مسجد، بیان فرمایید.

ج: ساختن اتاق مخصوص چاى در محل مسجد قبلى صحیح نیست و واجب است آن مکان به حالت مسجد بودن خود برگردد. نیم طبقه داخل شبستان مسجد هم در حکم مسجد است و همه احکام و آثار شرعى آن را دارد، ولى نصب قفسه‏هاى کتاب و حضور در آنجا براى مطالعه اگر مزاحمتى براى نمازگزاران ایجاد نکند اشکال ندارد.

حکم تخریب مسجد

س 411: رأی جنابعالی در مورد مسأله ذیل چیست؟ در یکی از روستاها مسجدی وجود دارد که رو به خرابی است، ولی دلیلی برای خراب کردن آن وجود ندارد، زیرا مانع استمرار جاده نیست. آیا تخریب آن به‌طور کامل جایز است؟ همچنین این مسجد دارای مقداری اثاثیه و اموال است، اینها باید به چه کسی داده شوند؟

ج: تخریب و ویران کردن مسجد جایز نیست و به‌طور کلى خراب کردن مسجد آن را از مسجد بودن خارج نمى‏کند. اثاث و لوازم مسجد اگر مورد استفاده در آن مسجد نباشد، بردن آن به مساجد دیگر براى استفاده از آنها اشکال ندارد.

 س: در محل سکونت ما مسجدى است که در نزدیکى آن امامزاده‌اى واقع شده است. حرم امامزاده نیاز به توسعه دارد و تنها مانع این طرح مقدار مساحت کمى از این مسجد مى‌باشد که باید خراب شود، شایان ذکر است در صورت تخریب، این مسجد از طرف شرق و شمال قابل توسعه مى‌باشد که نسبت به تجدید بنا این مسجد اقدام خواهد شد با این فرض آیا تخریب مسجد مجاز مى‌باشد؟

ج) تخریب مسجد ولو به مقدار مساحت کمى از آن جهت توسعه حرم امامزاده جایز نیست.

احداث کاربریها در مسجد

س 412: آیا شرعاً ساخت موزه در گوشه‏ای از صحن مسجد بدون دخل و تصرّف در ساختمان آن جایز است، مثل کتابخانه که امروزه جزئی از مسجد را تشکیل می‏دهد؟

ج: ایجاد موزه یا کتابخانه در گوشه صحن مسجد اگر مخالف کیفیت وقف تالار و شبستان و صحن مسجد باشد و یا موجب تغییر ساختمان مسجد گردد، جایز نیست. بهتر این است که مکانى در کنار مسجد براى این منظور تهیه شود.

تخریب مسجد در اذای معوض  

س 413: مکانی وقفی وجود دارد که در آن مسجد، مدرسه علوم دینی و کتابخانه عمومی بنا شده است که همگی آنها الان فعّال هستند. این مکان در حال حاضر جزء نقشه مکان‏هایی است که از طرف شهرداری باید خراب شوند. چگونه باید با شهرداری برای تخریب آن و گرفتن امکانات همکاری کرد تا بتوان آن را تبدیل به ساختمان بهتری نمود؟

ج: اگر شهردارى اقدام به تخریب آن و دادنِ عوض نماید و آن را تحویل دهد، اشکال ندارد، ولى اصل خراب کردن مسجد و مدرسه وقفى فى‌نفسه جایز نیست، مگر در صورتى که مصلحتِ اهمِ غیر قابل چشم پوشى اقتضا کند.

کندن درختان مسجد

س 414: برای توسعه مسجد نیاز به کندن چند درخت از صحن آن است، آیا این عمل با توجه به بزرگ بودن صحن مسجد و وجود درختان زیاد در آنجا، جایز است؟

ج:اگر عمل مذکور تغییر و تبدیل وقف شمرده نشود، اشکال ندارد.

رعایت حرمت زمین قدیمی مسجد

س 416: مسجدی بوده که خراب شده، و آثار مسجدی از آن محو گردیده یا به جای آن بنای دیگری ساخته شده و امیدی هم به دوباره سازی آن وجود ندارد، مثل آنکه آن آبادی ویران شده و تغییر مکان پیدا کرده، آیا نجس کردن آن مکان حرام است و تطهیر آن واجب است؟

ج: در فرض سؤال معلوم نیست نجس کردن آن حرام باشد، گر چه احتیاط آن است که نجس نکنند.

احداث کارگاه و تاسیسات عمومی برای مسجد

س 418: هیأت امنای مسجدی که املاکی برای اداره امور خود ندارد، تصمیم گرفته‏اند زیرزمینی را در قسمت سقف دار مسجد برای ساختن کارگاه و تأسیسات عمومی برای خدمت به مسجد ایجاد نمایند، آیا این کار جایز است؟

ج: حفر زمین مسجد براى تأسیس کارگاه و مانند آن جایز نیست.

س: مسجدى وسایل مستعمل زیادى از قبیل منبر و درب و پنجره و ظروف اضافى و غیره دارد که مورد استفاده نمى‌باشد. آیا مى‌توان آنها را جهت مخارج مسجد یا تعمیرات آن فروخت و یا به مصرف حسینیه که در جنب مسجد است رساند؟

ج) اگر در همان مسجد قابل استفاده نیست باید در مساجد دیگر به نحو اقرب فالاقرب استفاده شود و اگر این هم ممکن نیست فروش آن جایز است ولى‌ باید در صورت امکان و نیاز همان جنس فروخته شده تهیه شود.

 حکم زیرزمین مسجد

س: مسجدى تجدید بنا گردیده و زیر مسجد (محل اقامه نماز) زیر زمین بنا شده این زیر زمین چه حکمى دارد و آیا آداب مسجد در آن مکان نیز باید رعایت شود؟

ج) در فرض سؤال زیرزمین مسجد حکم مسجد را دارد و مسجد است.

حکم ایوان ( بالکن )

س: بالکن مسجد چه حکمى دارد و آیا احکام مسجد باید در آن مکان جارى شود؟

ج) بالکن اگر در داخل فضاى مسجد است، حکم همان مسجد را دارد.

دریافت کمک مالی جهت ساخت  بنا

 س 421: اگر کافری داوطلبانه مالی را برای کمک به ساختمان مسجد بدهد و یا کمک دیگری نماید، آیا قبول آن جایز است؟

ج: اشکال ندارد.

************************************

احکام و استفتائات مسجد (مطابق با فتاوای مقام معظم رهبری)  - درج شده در پایگاه تخصصی مسجد [5]

س: آیا از صحن و ایوان مسجد مى‏توان براى توجیه فکرى و فرهنگى و اعتقادى و دروس‏نظامى به جوانان استفاده کرد،با توجه به اینکه جابراى این امور کم است و از ایوان مسجد هم استفاده‏ دیگرى نمى‏شود؟

ج: این امور تابع کیفیت وقف صحن و ایوان‏ مسجد است و در این خصوص لازم است‏ نظر امام جماعت و هیئت امناى مسجد را جویا شوید.یاد آورى مى‏شود که راهنمایى ‏جوانان و تشکیل کلاس¬هاى دروس دینى با موافقت امام جماعت و هیئت امناى مسجد، امرى است مطلوب و پسندیده.                 (اجوبةالاستفتائات،ج۱،ص۱۲۰،س۴۰۵)

ورزش در مسجد

س: آیا تمرینات ورزشى در مسجد محله یا خوابیدن در آن یا مسجد دیگر جایز است؟

ج: مسجد مکان ورزش نیست و خوابیدن ‏در مسجد مکروه است. (اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری،ج۱،ص۱۱۹،س۴۰۴).

کتابخانه و اتاق بسیج

س: اشغال کردن مسجد به اینکه مقدارى ازمسجد را کتابخانه کنند یا اینکه براى غیر نمازاجتماع کنند در مسجد، به طورى که مزاحم مصلین(نمازگزاران) باشند چه صورتى دارد؟ ج: کتابخانه کردن مقدارى از مسجد و مزاحمت نمازگزاران جایز نیست(اگر قبل از آنکه زمین وقف مسجد شود قسمتى را کتابخانه و قسمتى را مسجد بسازند اشکال ندارد، ولى پس از آنکه وقف مسجد شد، تغییر آن جایز نیست.) ولى ‏مى‏توانند تعدادى کتاب بدون مزاحمت ‏مصلین در مسجد قرار دهند. (استفتائات،ج۲،ص۳۴۶،س۳۱).

مسجد جامع

س: تعریف مسجد جامع چیست؟

ج: مسجدى که براى اجتماع زیادى از اهالى آنجا ساخته شده و اختصاص به گروه‏ خاصى یا اهالى محله‏اى نداشته باشد. (اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری،ج۱،ص۱۲۲،س۴۱۲.)

مسجد قبیله

س: نماز خواندن در مسجدى که عده‏اى ازکسانى که در ساختن این مسجد مشارکت داشته‏اند ادعا مى‏کنند که مسجد را براى خود و قبیله خودشان‏ ساخته‏اند، چه حکمى دارد. ج: مسجد، پس از آنکه به عنوان مسجد ساخته شد اختصاص به قوم و قبیله و افراد خاصى ندارد، بلکه براى تمام مسلمانان ‏استفاده از آن جایز است.(اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری ،ج ۱،ص ۱۱۹،س ۴۰۱)

عدم پرداخت آب بهاى مسجد

س: با توجه به اینکه مساجد شهرها از حق انشعاب معاف و از سوى قانون مکلف به پرداخت آب‌بها مى‌‌باشند مشاهده مى‌‌شود که بعضى از مساجد حق آب‌بها را پرداخت نمى‌‌نمایند. نظرتان را در خصوص وضو در این مساجد و تکلیف هیئت امنا و امام جماعت مساجد اعلام فرمایید؟

ج: امتناع از پرداخت آب‌بها جایز نیست و در صورت علم، موجب بطلان وضو مى‌‌باشد و متصدیان امور مساجد موظفند نسبت به انجام وظایف شرعى و قانونى اقدام کنند. (پرسش¬های متداول،سایت مقام معظم رهبری)

تخریب و بازسازى مسجد

س: اهالى یکى از روستاها در نظر دارند مسجد محقرى که تکافوى اهالى محل را نمى‏نماید تخریب کنند و مجددا مسجد مناسبى در همان محل ‏بسازند با توجه به اینکه براى توسعه مسجد مزبور تنهاراه، تخریب آن است،لذا خواهشمند است تکلیف ‏شرعى را اعلام فرمائید؟ ج: خراب کردن به منظور توسعه، درصورت احتیاج مردم اشکال ندارد. ( استفتائات امام۱،ج۲،ص۳۶۸،س۸۴)

تغییر محل شبستان مسجد

س: اهالى روستایى تصمیم گرفتند بناى فعلى مسجدشان را به عللى تغییر بدهند و چون به جهاتى ‏ساختن شبستان در محل کنونى مشکل است، آیا مجازند زمین مجاور را شبستان و از مکان قبلى به‏ عنوان محوطه استفاده کنند. ج: مانع ندارد ولى احکام مسجد بر آن‏ مترتب است.(استفتائات امام۱،ج۲،ص۳۶۹،س۸۵)

تغییر نام مسجد

س: مسجدى حدود بیست‏ سال قبل ساخته ‏شده است و به نام مبارک صاحب الزمان۷نامگذارى‏ شده و معلوم نیست که این نام در صیغه وقف هم ذکر شده یا نه، حکم تغییر نام این مسجد از صاحب الزمان۷ به مسجد جامع چیست؟ ج: مجرد تغییر نام مسجد مانعى ندارد.(اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری،ج۱،ص۱۲۵ س۴۱۹)

---

[1] http://www.leader.ir/fa/content/16117/leader.ir

[2] http://www.leader.ir/fa/content/20529/leader.ir

[3] http://farsi.khamenei.ir/treatise-content?id=29#401

[4] http://farsi.khamenei.ir/treatise-content?id=29#393

[5] http://www.masjed.ir/fa/article/353/احکام-و-استفتائات-مسجد-مطابق-با-فتاوای-مقام-معظم-رهبری

http://javadfesharaki.blog.ir/1397/04/09/احکام%20معماری%20مسجد