مقاله: علمی-پژوهشی

بررسی مولفه‌های معماری اسلامی دوره ایلخانان از دریچه تاریخ اجتماعی (دوره ایلخانیان: معمار و صنف معماری، ناظر صنف، حامیان و بانیان)

مقاله 3، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 13، بهار و تابستان 1396، صفحه 57-84  

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/shc.2017.2435

نویسندگان

غلامرضا جمال الدین  ¹؛ احمد صالحی کاخکی²

¹دانشگاه هنر اصفهان

²دانشیار گروه باستان‌شناسی/ دانشگاه هنر اصفهان، r

چکیده

یک اثر معماری زنجیری بهم پیوسته از مولفه‌های اجتماعی و فرهنگی و سیاسی دوران خود است. معمار، حامیان و بانیان، ناظران و قانون‌های شرعی و عرفی، هر یک به نوعی در مسیر یک اثر تاثیرگذار هستند. تاریخ اجتماعی گرایشی از تاریخ محسوب می‌شود که می‌تواند به مطالعه این حوزه‌ها و بررسی نقش گروه‌ها در فرآیند یک اثر معماری بپردازد. در این مقاله جهت امکان سنجش چنین رویکردی در برسی معماری اسلامی ایران، با انتخاب دوره ایلخانیان و بررسی و تحلیل متون این دوره، به بحث در باب شأن اجتماعی معمار و صنف معماران در این دوران، و اینکه ناظران این صنف و بانیان و حامیان چه اختیاراتی داشتند، پرداخته خواهد شد. نتایج این تحقیق، از وجود چهار گروه معماران در مراتب متفاوت اجتماعی، نظارت و اختیارات وسیع محتسب بر صنف معماران و ساخت‌و‌سازهای شهری، و طیف وسیعی از حامیان و بانیان حکومتی و مردمی با شأن اجتماعی متفاوت خبر می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

تاریخ اجتماعی؛ معماری اسلامی ایران؛ ایلخانیان؛ معمار و صنف معماری؛ ناظر صنف؛ حامیان و بانیان

عنوان مقاله [English]

The Study of Islamic Architectural Components in Ilkhanid Era, a Socio-historical Perspective: ( Ilkhanid Era: Architect and Architects’ Guild, Guild Supervisor, Supporters and Founders)

نویسندگان [English]

gholamreza jamaleddin¹؛ Ahmad Salehi Kakhaki²

¹MA in Iranian Architecture, Art University, Isfahan

²Associate professor of Archeology department

چکیده [English]

An architectural work is a chain linking political, cultural, and societal components of each era. The architect, supporters and founders, supervisors, and conventional and religious rules and regulations can have their own influence on a work. The social history is a branch of history which can examine these issues along with the role of groups in the process of creating an architectural work. Adopting such an approach to assess the Iranian Islamic architecture, in this article we address Ilkhanid era and its texts to discover architects’ social status and architects’ guild in this era as well as the degree of autonomy of their supervisors, supporters and founders. The findings of this study revealed four groups of architects in different social statuses, supervision, and extended latitude held by municipal officers of architects’ guild and urban construction plus a vast range of public and governmental supporters and founders with diverse social statuses.

کلیدواژه‌ها [English]

social history, Iranian Islamic architecture, Ilkhanid, architect and architects’ guild, guild supervisor, founders and supporters

مراجع

 آملی، شمس‌الدین محمد بن‌ محمود (1381). نفایس الفنون فی عرایس العنون، ج 2، محقق ابولحسن شعرانی، تهران: اسلامیه.

آیتی، عبدالمحمد (1383). تحریر تاریخ وصاف، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ابن‌اخوه، محمد بن محمد (1360). آیین شهرداری، ترجمه جعفر شعار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

ابن‌بطویه، رحله (1369). سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، تهران: طرح نو.

ابن‌خلدون (1375). مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمدپروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

اتابکی، تورج (1382الف). مورخان و تاریخ اجتماعی، کتاب ماه و تاریخ جغرافیا، س7، ش 73.

اتابکی، تورج (1382ب). تاریخ اجتماعی نگاه از پایین، کتاب ماه علوم اجتماعی، س7، ش 71 و 72.

احمد‌بن حسین‌بن کاتب (1357). تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.

استنفورد، مایکل (1392). درآمدی بر فلسفه تاریخ، ترجمه احمد گل محمدی، تهران: نشر نی.

استنفورد، مایکل (1381). تاریخ و علوم اجتماعی، ترجمه مسعود صادقی علی‌آبادی، پژوهشنامه متین، س5، ش 17.

اشرف، احمد (1353). ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران دوره اسلامی، نامه علوم اجتماعی، س3، ش 4.

باستانی پاریزی،محمد ابراهیم (1347). محتسب که بوده است؟،بررسی‌های تاریخی، س3، ش 17.

برک، پیتر (1381). تاریخ و نظریه اجتماعی، ترجمه غلامرضا جمشیدی‎ها، تهران: دانشگاه تهران.

برومند، صفورا (1393). آسیب‌شناسی آموزش تاریخ اجتماعی در نظام آموزش عالی ایران، تحقیقات تاریخ اجتماعی، س4، ش 1.

بلر، شیلا (1387). الگوهای هنرپروری و آفرینش هنری در ایران دوره ایلخانیان، ترجمه ولی‌الله‌کاوسی، گلستان هنر، س4، ش 13.

بیانی، شیرین؛ حسین مفتخری، محمد رضا جوادی یگانه (1386). مسائلی در باب تاریخ‌نگاری اجتماعی و تاریخ اجتماعی، کتاب ماه تاریخ و جغرافی، س11، ش 112.

پویای ایرانی، منیره (1386). نمود طبقات و مشاغل در مکاتبات رشید،. علامه، س4، ش 16.

جعفری، جعفربن محمد (1384). تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی.

جهانگرد، نسرین (1378). مکتب آنال، روش تحقیق در تاریخ و تاریخ‌نگاری، تهران: جامی.

خان‌محمدی، علی اکبر (1385). «حسبه» و «وقف» دو نهاد حقوقی متناظر در جهان اسلام، وقف میراث جاویدان، س13، ش 56.

خسروبیگی، هوشنگ؛ فرخی، یزدان (1391). مقایسه تطبیقی بازتاب اصلاحات غازانی در جامع التواریخ با دستورالکاتب فی‌تعیین المراتب، جستارهای تاریخی، س3، ش 1.

خلیفه، مجتبی (1383). تاریخ و نظریه اجتماعی، کتاب ماه و تاریخ جغرافیا، س8، ش 79.

خلیلی‌تیرتاشی، نصرالله (1384). ابن‌اخوه و اندیشه‌های اقتصاد. ادیان، مذاهب و عرفان، س14، ش 89.

راوندی، مرتضی (1357). تاریخ اجتماعی ایران، ج 3، تهران: امیر کبیر.

 رشیدالدین وَطواط (1383). نامه‌های رشیدالدین وطواط، به اهتمام قاسم تویسرکانی، تهران: دانشگاه تهران.

رضوی، سیدابوالفضل (1389). تشکیلات پیشه‌وری در عهد ایلخانان، تاریخ ایران بعد از اسلام، ش 1.

رحمانیان، داریوش (1386). پیدایش تاریخ اجتماعی،  کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، س11، ش 112.

زندیه، حسن (1390). تاریخ اجتماعی، تاریخ اسلام، س12، ش 45 و 46.

زیدان، جرجی (1372). تاریخ تمدن اسلامی، ج1، ترجمه علی جواهرکلام، تهران: امیرکبیر.

ساماران، شارل (1370). روش‌های پژوهش در تاریخ، ترجمه گروه مترجمان، مشهد: آستان قدس رضوی.

سری، ابوالقاسم (1378). منصب محتسب در ایران، حکومت اسلامی، س4، ش 13.

طوسی، نصرالدین (1320). اخلاق ناصری، به اهتمام جلال همایی، تهران: ایران.

عقیلی، سیداحمد. (1393). طبقه‌بندی اصناف وتبیین ساختاردرونی وبیرونی آنها درعصرصفویه، مجله تاریخ نامه ایران بعد از سلام، س 4، ش 8.

عون‌الهی، سید آغا (1388). تاریخ پانصد ساله تبریز، ترجمه پرویز زارع شاهمرسی، نشر: تبریز.

فضل‌الله، رشیدالدین (1358 ق). تاریخ مبارک غازانی، به اهتمام کارل یال، لندن: اوقاف گیب.

فضل‌الله، رشیدالدین (1356). وقف‌نامه ربع رشیدی. به اهتمام مجتبی مینوی و ایرج افشار. تهران: انجمن آثار ملی.

فرخی، یزدان (1386). نقد و بررسی دستورالکاتب فی تعیین المراتب، آینه میراث، س10، ش 39.

فروغ بخش فسایی، احمد (1380). دستورالکاتب فی تعیین المراتب اثر هندوشاه نخجوانی،  کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، س5، ش 51 و 52.

فروغ‌بخش فسایی، احمد (1383). سه دیوان مهم در عهد ایلخانی، کتاب ماه و تاریخ جغرافیا، س8، ش 81 و 82 و 83.

فلور، ویلم (1388). اصناف، ترجمه یزدان فرخی، نامه انجمن، س9، ش 35 و 36.

قنبری، حمید (1382). مقارنه آرای امامیه و اهل سنت در حسبه و امور حسبیه، مطالعات اسلامی، س19، ش 61،

قیومی بیدهندی، مهرداد؛ امید شمس. (1391). درآمدی بر تاریخ ذهنیت عامه در معماری ایران، مطالعات معماری ایران، س1، ش 2.

قیومی بیدهندی، مهرداد (1387). حمایت و هنرپروری و زوایای پنهان در تاریخ هنر ایران، گلستان هنر، س4، ش13.

کاشانی، عبدالله بن علی. (1384). تاریخ اولجایتو، به اهتمام مهین همبلی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

کالینگوود، رابین جورج. (1389). مفهوم کلی تاریخ، ترجمه علی اکبر مهدیان، تهران: کتاب آمه.

لاله، هایده. (1375). معماران دوره اسلامی، دانش نظری و کاربرد عملی آن، وقف‌میراث‌جاویدان، س4، ش 15 و 16.

مطهری، مرتضی. (1390). فقه و حقوق، ج20، تهران: صدرا.

منتظری، حسینعلی. (1371). مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج2 و 3، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، تهران: کیهان.

موسی‌پور، ابراهیم (1386). تاریخ اجتماعی رویکردی نوین به مطالعات تاریخی، تاریخ و تمدن اسلامی، س3، ش 6.

ناظری، محمدرضا (1392). تعامل یا تقابل بررسی آراء پیتر برک، علوم اجتماعی، س16، ش 72،

نخجوانی، محمدبن هندو شاه (1355). دستورالکاتب فی تعیین المراتب، تصحیح عبدالکریم علی‌اوغلو علیزاده، مسکو: دانش.

نوذری، حسینعلی (1392). فلسفه تاریخ، روش شناسی و تاریخ‌نگاری، تهران: طرح نو.

وصاف‌ الحضره، عبدالله بن فضل‌الله (1338). تاریخ وصاف (تجزیة الامصار و تزجیة الاعصار)، تهران: کتابخانه ابن‌سینا.

ویلبر، دونالد (1365). معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانی، ترجمه عبدالله فریار، تهران: علمی و فرهنگی.

هال، جان (1389). تاریخ فرهنگی، ترجمه عباس احمدوند، کتاب ماه و تاریخ جغرافیا، س14، ش 134.

یوسفی، غلامحسین (1348). انعکاس اوضاع اجتماعی در آثار رشیدالدین، جستارهای ادبی، س 5، ش 19.

Central European University, Budapest. (2006). Social History: school, Methods and case studies, Constantin Iordachi, Department of History.

Conrad, C. (2001). Social History in International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, ed. Neil H. Smelser, Paul B Baltes, pp. 14299-14306.

Evans, Eric. (2015). Social History.  

http://www.history.ac.uk/makinghistory/resources/articles/social_history.html (2015.05.16)

Fairburn, Miles. (1999). Social History, problems, Strategies + methods, New York, St. Martin's press.

Tilly, Louise A. (1980). Social History and its critics, Published in university of Michigan.   

Samuel, Raphael. (1985). what is Social History? Published in history today, volumes 35, issue 3.

http://socialhistory.ihcs.ac.ir/article_2435.html