«بازشناسی جریانها و گرایشها در معماری پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران»
«بازشناسی جریانها و گرایشها در معماری پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران»
چکیده
5- 2- جریانها و گرایشهای معماری معاصر ایران (1390- 1357) 5- 2- 1- معماری باایدههای معماری ایرانی 5- 2- 1- 1- معماری با ایدههای الگوگرا از معماری گذشتهی ایران 5- 2- 1- 1- 1- بهرهگیری از ایدههای سازماندهندهیفرم و فضا درمعماری گذشته ایران اینگونه از معماری مبتنی براستفاده ازهندسه،تعادل و توازن، طبیعتگرایی، سلسله مراتب و وحدت بوده و در بناهایی نظیر مجموعهی فرهنگستانهای ایران اثر سید هادی میرمیران، کتابخانهی ملی ایران اثر یوسف شریعتزاده، خانهی مسکونی رودهن اثر بهرام شکوهیان، اقامتگاه اجلاس سران کشورهای اسلامی (میهمانسرای حافظیه) اثر حسین شیخ زینالدین، مرکز تجارت شیراز اثر بهرام شیردل، دو خانه برای دو دوست اثر فیروز فیروز و موارد دیگری از این دست به چشم میخورد. 5- 2- 1- 1- 2- استفادهی مستقیم از اجزای معماری گذشته به همراه کاربرد مصالح سنتی و برداشت عینی از صور معماری سنتی معماری با مولفههای فوق در طرح کتابخانهی ملی ایران اثر یوسف شریعتزاده، مجتمع مسکونی ولنجک اثر اسماعیل طلایی، بناهای ویلایی اثر حسین محمودی، عمارت زعفرانیه اثر بیژن شافعی، مجموعهی مسکونی نمایندگان مجلس شورای اسلامی اثر فرهاد احمدی، خانهی فرهنگی دزفول اثر فرهاد احمدی، دانشگاه شهید باهنر کرمان اثر یوسف شریعتزاده و موارد بسیار دیگری از این دست دیده میشود. 5- 2- 1- 1- 3- بنای مدرن در عملکرد با بهرهگیری از هندسهی درونگرا، ایجاد سلسله مراتب فضایی و ایدههای شکلدهندهی فضای معماری گذشته بناهایی چون فرهنگستانهای ایران و مجتمع ورزشی رفسنجان اثر سید هادی میرمیران، کتابخانهی ملی ایران اثر یوسف شریعتزاده، خانهی کویری اثر فیروز فیروز، مجموعهی مسکونی جلفا اثر علیاکبر صارمی، مرکز خرید ارم اثر حسین محمودی نمونههایی از این نوع به شمار میروند. 5- 2- 1- 1- 4- استفاده از فرم معماری گذشته در پوستهی بیرونی و استفاده از تکنولوژی مدرن در فضای داخلی مجموعه ورزشی رفسنجان اثر سید هادی میرمیران نمونهی بارز این گونه بناهاست. 5- 2- 1- 1- 5- استفاده از فرمهای بکار رفته در اقلیمهای گوناگون ایران و یا دوران باستان نظیر گنبد دوران ساسانی، یخچال، بادگیر، فرم حیاط مرکزی، گودال باغچه و زیگورات عناصری دیرآشنا از این دست در بناهایی چون مجموعه ورزشی رفسنجان اثر هادی میرمیران، مرکزفرهنگی دزفول اثر فرهاد احمدی، طرح کتابخانهی ملی ایران و مجموعهی فیلمخانهی ملی ایران اثر کامران صفامنش، بناهای ویلایی و مرکز خرید ارم اثر حسین محمودی، طرح فرهنگستانهای جمهوری اسلامی ایران اثر ایرج کلانتری، مجتمع شهریور اثر علی کرمانیان، دو خانه برای دو دوست و خانهی کویری اثر فیروز فیروز، مرکز تجارت شیراز اثر بهرام شیردل، باشگاه بانک مسکن و نیز اقامتگاه اجلاس سران کشورهای اسلامی (مهمانسرای حافظیه) اثر حسین شیخ زینالدین، خانهی مسکونی رودهن اثر بهرام شکوهیان، دانشگاه شهید باهنر کرمان اثر یوسف شریعتزاده و موارد بسیار دیگری از این دست بکار رفته است. 5- 2- 1- 2- معماری با ایدههای مفهومگرا از معماری گذشتهی ایران 5- 2- 1- 2- 1- مفهومگرایی تقلیدی در اینگونه بناها، مفاهیمی نظیر «درونگرایی» در همان قالب حیاط مرکزی معماری گذشته، و یا «انعکاس و شفافیت» با بکارگیری نور در سقف و … فضاهایی مشابه معماری گذشته ایجاد نمودهاند. در واقع چنانچه فرض کنیم که مفاهیمی از این قبیل واجد دو لایهاند، در این بناها به لایهی اول و پوستهی ظاهری مفاهیم توجه شده است. مفهومگرایی از این نوع در بناهایی نظیر کتابخانهی ملی ایران اثر یوسف شریعتزاده، مجموعهی فیلمخانهی ملی ایران و کتابخانهی ملی ایران اثر کامران صفامنش، ترمینالهای فرودگاه مهرآباد اثر فرخ قهرمانپور، بنای مسکونی مژده اثر بیژن شافعی، دانشگاه شهید باهنر کرمان اثر یوسف شریعتزاده، باشگاه بانک مسکن اثر حسین شیخ زینالدین، مجتمع مسکونی ولنجک اثر اسماعیل طلایی مورد توجه طراحان قرار داشته است. 5- 2- 1- 2- 2- مفهوم گرایی تجریدی در بناهای متعلق به این جریان، تنها به اصول و مبانی معماری ایران و الگوهای به کار گرفته شده در آن اکتفا نشده، بلکه به فرهنگ ایران به صورت کلیتر که شامل اسطورهها، مفاهیم، مضامین و خاطرههای فرهنگی نیز میباشد توجه شده و حتی پای سایر عرصههای هنری همچون شعر و ادبیات نیز به میان آمده و از آنها به عنوان دستمایههای خلاقیت فکری اثرمعماری استفاده گردیده است. رویکرد اینگونه از آثار معماری ضمن آنکه معطوف به گذشتهی ایران است از نگاهی جهانی نیز برخوردار بوده، چرا که بسیاری از مفاهیم، اسطورهها، مضامین و دیگر تولیدات فکری بشر از اشتراکات فراوانی در فرهنگهای مختلف برخوردار و عمدتاً مفاهیم واحدی بوده که در سرزمینهای مختلف به صورتهای گوناگون بیان شده و به تصویر درآمدهاند. ازاینرو، زمانی که معماری در راستای تجسم بخشیدن بدانها قرار میگیرد، اثر معماری خواه ناخواه کیفیتی فراتر از سرزمینی معین مییابد و به نوعی جهانی میگردد، به ویژه آنکه مفاهیمی که دستمایهی کار قرار گرفتهاند، مربوط به مقولات کلی هستی باشند. از سویی اینگونه بناها را میتوان به عنوان «بناهای مولف» در معماری ایران و خالق مفاهیم تازهای از فضا به شمار آورد. فرمها و فضاهای معماری اگرچه در ابتدا درجهت تجسم بخشی به مفاهیم معینی خلق میشوند، لکن به علت خاصیتی که به طور کلی در فرم و فضا وجود دارد (به ویژه آن بخشی از خلاقیت فضایی که اصولاً خارج از کنترل و آگاهی طراح صورت میگیرد)، به سادگی میل به افادهی مفاهیم دیگری نیز میکنند. تجربه نشان میدهدکه هر اندازه قدرت فضایی و شکلی اثر معماری بیشتر و غنیتر باشد، به همان اندازه توانایی بیشتری را برای ارائهی مفاهیم مختلف از خود نشان میدهد. کارهای برجستهای که در این روند طراحی گردیدهاند، عبارتند از: سه طرح ارائه شده برای کتابخانه ملی ایران اثر سید هادی میرمیران، کامران صفامنش و فرهاد احمدی، موزهی ملی آب ایران اثر سید هادی میرمیران میرمیران، موزهی دفاع مقدس اصفهان اثر حسین شیخ زینالدین و برخی طرحهای دیگر. 5- 2- 1- 3- معماری با ایدههای بومگرا از معماری گذشتهی ایران اصول حاکم بر طراحی برخی از بناهای مورد بررسی، پاسخی آگاهانه به شرایط اقلیمی و بومی مناطق مختلف ایران به شمار میرود. توجه به شرایط اقلیمی و هماهنگی طرح با ویژگیهای معماری محل از منظر شیوهی معماری و مصالح بومی مصرفی که یکی از مهمترین اصول معماری سنتی ایرانی به شمار میرود ویژگی بارز چنین بناهایی است. به عنوان نمونه در خانهی کویری اثر فیروز فیروز، توجه معمار به ویژگیهای عملکردی معماری همساز با اقلیم منطقه، ضمن بهرهگیری کالبدی از عناصر آشنای معماری مناطق کویری، این بنا را به نمونهی شاخصی از تلاش معماران ایرانی در احیای معماری سنتی مناطق بومی ایران بدل نموده است. در مجموعهی سحرکیش اثر بهرام شکوهیان نیز، طرح در هماهنگی کامل با اقلیم منطقه طراحی و ساخته شده است. در دانشگاه شهید باهنر کرماناثیوسفشریعتزاده، توجه به شرایط اقلیمی و هماهنگی طرح با ویژگیهای معماری محل، از اصول حاکم بر طراحی مجموعه بوده است. طراحی ساختمان سرپرستی و شعبهی مرکزی بانک مسکن کرمان نیز مبتنی بر مطالعهی معماری اصیل منطقه و برقراری پیوند با معماری تاریخی منطقه است. مجتمع توریستی ـ اقامتی شمشک نیز که اساساً با توجه ویژگیهای بافتی و محیطی منطقه شکل گرفته است نیز به جریان فوق تعلق دارد. 5- 2- 2- معماری همگام با معماری جهانی 5- 2- 2- 1- معماری با گرایشات مدرن رویکردهای معماری مدرن در بناهای مورد بررسی به شیوههای مختلفی نمود یافته است. در دستهای از بناها با ترکیبی از مصالح مدرن و بومی روبرو هستیم، که ویلاهای طراحی شده توسط حسین محمودی، مرکز نمایشهای آیینی باغ صبا اثر فرهاد احمدی، مجتمع تفریحی توریستی «باری» ارومیه و عمارت زعفرانیه اثر بیژن شافعی، ساختمان اداری محمودیه اثر فرامرز شریفی، دانشگاه شهید باهنر کرمان اثر یوسف شریعتزاده، مجتمع مسکونی ولنجک اثر اسماعیل طلایی، دو خانه برای دو دوست اثر فیروز فیروز، ویلای درناسر اثر مهدی گرامی و بسیاری از بناهای دیگر از این دسته به شمار میروند. برخی بناها ضمن تبعیت از اصول بنیادین معماری مدرن غربی همچون عملکردگرایی و رعایت سادگی، با کاربرد فراوان شیشه درسطوح خارجی ساختمان و استفاده از مصالح متنوع رنگین، از بناهای مدرنیستی ماقبل خود متمایز میشوند. دراین رابطه میتوان به بسیاری از ساختمانهای بلندمرتبهی تجاری- اداری مانند ساختمان اداری بخارست و عمارت زعفرانیه اثر بیژن شافعی اشاره نمود. در بناهایی چون مرکز فرهنگی دزفول اثر فرهاد احمدی، ویلاهای طراحی شده توسط حسین محمودی و خانهی رامسر اثر فرامرز شریفی، با بکارگیری مصالح آجری در احجام بنا، چرخش در احجام و استفاده از مصالح رنگی، معماری مدرن به سمت فضاهای پستمدرنیستی نزدیک شدهاست. این نزدیکی به پستمدرن در برخی بناها همچون باشگاه بانک مسکن اصفهان اثر حسین شیخ زینالدین، از ترکیب احجام راسیونالیستی با اشکال معماری پستمدرن صورت پذیرفته است. در بناهایی چون ساختمان اداری کردستان اثر فرامرز شریفی و یا برج بلور تبریز اثر علیاکبر صارمی، با استفاده از ترکیبات فلز و شیشه، طراح به یک کیفیت بروتال از مصالح دست یافته است. در برخی بناهای مدرن نیز با بکارگیری مصالحمدرن اولیهی ایرانی چون فلز و تقسیمبندی در نما، ایجاد سایهبان در بالای پنجرهها و ایوانها، معماری مدرن رخ مینماید. به عنوان مثال در مجتمع مسکونی فرهنگ اثر حسین محمودی، پوستهای آجری و مشبک با تقسیمات یکسان در نما مورد استفاده قرارگرفته است.گرچه بکارگیری مصالح آجری و رنگ در این بنا، رنگ و روی پستمدرنیستی نیز به آن داده است. درمواردی چون بنای کتابخانهی ملی ایران، اگرچه احجام آجری و هندسهی ایرانی-اسلامی بر طرح حاکم است و فضا با رویکرد به گذشته طراحی گردیده است، اما روحیه و تکنولوژی بکار رفته خصوصاً در بکارگیری احجام، آنها را در زمرهی آثار معماری مدرن قرار میدهد. 5- 2- 2- 2- معماری با گرایشات پستمدرن دربرخی از بناهای متعلق به گرایش پستمدرنیستی با استفاده از رنگ یا استفاده از رابطهی حجم درونی با حجم بیرونی یا چرخش احجام، و نیز گرایش به رویکرد «هایتک» در فرم بیرون بنا مواجه هستیم. در این رابطه میتوان به بسیاری از ساختمانهای مسکونی، تجاری و اداری نظیر ساختمان اداری محمودیه اثر فرامرز شریفی، ساختمان تختی اثر علی کرمانیان، ساختمان اداری بخارست اثر بیژن شافعی اشاره نمود. در برخی دیگر از بناها، گونهای التقاطگرایی متأثر از پستمدرنیسم به چشم میخورد. در واقع تعدادی از معماران در تلاش به منظور خلق معماری منطبق با جریانات روز غربی که پاسخگو به گرایشات سنتگرایانهی داخلی نیز باشد، عناصر معماری ایرانی و معماری پسامدرن غربی را به گونهای التقاطی با یکدیگر ترکیب نمودهاند. گروهی از معماران و طراحان در جستجوی زبانی مشترک میان مفهوم فرم در معماری نئوکلاسیک اروپا و معماری ایران با رعایت تقارن، هندسه، تناسب، اشکال منظم هندسی در پلانها و رعایت تقسیمات سه بخشی (پایه، بدنه، تاج) و استفاده از عناصر تزیینی معماری هر دو فرهنگ درنماها، به خلق معماری ترکیبی پرداختهاند. دانشکدهی مهندسی دانشگاه امام خمینی قزوین اثر ایرج کلانتری از مصادیق بارز این گرایش به شمار میرود. در گروهی از ساختمانها، تلفیق معماری مدرن و معماری سنتی ایران مورد توجه قرار گرفته است. گاه سادهگرایی معماری مدرن و به وجودآوردن ترکیبات حجمی واضح و قدرتمندانه ضمن رعایت ویژگیهای محیطی مد نظر قرار گرفته است که حاصل آن، شکلگیری بناهایی چون مجموعهی مسکونی جلفا در اصفهان، اثر علیاکبر صارمی بوده است و گاه با تکرار عناصر سنتی ایران چون قوسها، بادگیرها، گنبدها و نیمگنبدها و استفاده از ترکیبهای آجرکاری متنوع بعضاً در کنار قابهای فضایی، به ایجاد روحیهی متنوع و ایرانی، ولی در نهایت التقاطی در بناها تلاش شده است. بناهایی چون مرکز خرید ارم اثر حسین محمودی، مرکز فرهنگی دزفول اثر فرهاد احمدی، کتابخانهی ملی ایران اثر کامران صفامنش، ساختمان مرکزی صنعت نفت آبادان اثر ایرج کلانتری و برخی بناهای دیگر به این گرایش تعلق دارند. برخی بناها رجوع تاریخی به ترکیببندی در بناهای معماری سنتی با استفاده از رنگ و مصالح را مورد توجه قرار دادهاند البته با برداشتی جدید، مانند اقامتگاه اجلاس سران کشورهای اسلامی (مهمانسرای حافظیه) اثرحسین شیخ زینالدین با رنگهای سفید قطعات بتنی پیشساخته، قهوهای در و پنجرهها و مسی سرخرنگ برای پوشش بامها. در این بنا رنگ سفید به عنوان زمینهای برای بنا عمل میکند تا رنگهای قهوهای و مسی خود را نمایان سازند. در برخی دیگر از بناها، گونهای از پستمدرنیسم استعارهگرای ایرانی به چشم میخورد که عطف توجه به معماری گذشتهی ایران را بیش از آنکه در قالب فرمی جستجوکند، در بیانی استعاری از معماری گذشته میجوید. ایجاد دیوارهای مورب در پوستهی بیرونی بنا، ایجاد فضاهای مبهم و زاویهدار، نمایش سمبولیستی از سازهی بنا (خصوصاً در بناهای تجاری)، گرایش به خرد کرد نحجم و تکه تکه کردن حجم کلی بنا و توجه به استعارههای عامیانه از ویژگیهای اینگونه بناهاست. دو ویلا در لواسان اثر اسماعیل طلایی و گالری مبلمان هنری «آو» اثر رضا دانشمیر از جمله نمونههای این گرایش به شمار میروند. 5- 2- 2- 3- معماری با گرایشات تکنولوژیک یکی دیگر از گرایشهای مهم در آثار مورد بررسی، گرایش به استفاده از «تکنولوژی روزآمد» است که بناهای متعدد و شاخصی براساس آن طراحی و اجرا شدهاند. بناهایی همچون ساختمان اداری فرشته اثر فرهاد احمدی، بانک توسعهی صادرات ایران و مرکز تجارت شیراز اثر بهرام شیردل، مرکز نمایشهای آیینی باغ صبا اثر فرهاد احمدی، ساختمان اداری کردستان اثر فرامرز شریفی و بسیاری از بناهای به ویژه تجاری ـ اداری دیگر، به گرایش فوق تعلق دارند. تلاش درجهت استفاده از تکنولوژی روزآمد وفناوری پیشرفته در برخی از بناها چون برج بلور تبریز اثر علیاکبر صارمی، مجموعهی سینما آزادی اثر بابک شکوفی و یا عمارت زعفرانیه اثر بیژن شافعی،چهرهی ظاهریتری به خود گرفته است. در این گروه از بناها تنها به «نمایش ظاهری تکنولوژی» اکتفا شده است. بدینترتیب، بهرهگیری از تکنولوژی بیآنکه به ارتقای سطحی کیفی و عملکردی بناها انجامیده باشد، تنها پاسخگوی نیاز برخی کارفرماها مبنی بر برخورداری از بناهایی با شکل و شمایل امروزین و یا نمایش دهندهی قدرت اقتصادی مالکان و سرمایهگذاران اصلی پروژه بوده است. گرایشات تکنولوژیک در برخی از موارد، با دیگر سبکهای رایج معماری ایرانی و یا معماری اروپایی همراه بوده و با آن ترکیب شده است. یکی از مهمترین نمونههای اینگونه گرایشات تلفیقی، ناظر برتلفیق فرمهای تنشزا و ظاهر ساختارشکن (دیکانستراکشن) با معماری برخوردار از ظاهر تکنولوژیک میباشد که در طراحی بناهایی چون گالری مبلمان هنری «آو» اثر رضا دانشمیر و باشگاه چند منظورهی زعفرانیه اثر اسماعیل طلایی به چشم میخورد. تمرکز بر معماری تنشزا و فرمهای ناساز، در کنار تلاش برای القای یک روحیهی تکنولوژیک در ظاهر بنا، موجب شده است تااین بناها، از هر دو جریان به طور همزمان متأثر شوند. 5- 2- 3- معماری با گرایشات تلفیقی مشاهدات حاکی از آن است که در غالب بناهای مورد بررسی، تعیین مرز مشخص و دقیق گرایشات معمارانه ممکن نبوده و عموماً با آمیزهای از گرایشات گوناگون در یک بنا مواجهایم. اما آنچه مشخصاً تحت عنوان معماری با گرایشات تلفیقی از آن یاد میکنیم ناظر بر حضور دو گرایش به ظاهر متناقض که تاکنون به معرفی آنها پرداختهایم در یک بنای واحد است. بدینترتیب، علاوه بر دو گرایش عمدهی فوق که عبارت از گرایش منطبق بر معماری ایرانی و گرایش همگام با معماری جهانی میباشند، در حرکت کلی معماری معاصر ایران (1390- 1357)، در مواردی نیز تلفیقی از هر دو گرایش به چشم میخورد که با عنوان «گرایشات تلفیقی» خوانده میشود. به عنوان نمونه، مجتمع ورزشی رفسنجان اثر سید هادی میرمیران، تلفیقی از فرم معماری گذشته در پوستهی بیرونی و تکنولوژی مدرن در فضای داخلی است. در طراحی مرکز خرید ارم اثر حسین محمودی نیز، استفاده از عناصری همچون بادگیرها و فضای مرکزی و چهارسوقها و آبنماها و گودال باغچهها با فرمی مدرن در حجم و نما نمونهی دیگری از آثار معماری با رویکردی تلفیقی است. مرکز تجارت شیراز که ایدهی عمدهی ساختار دهندهی طرح آن، توجه به بافت سنتی شهر شیراز و احیای بافتی کهن با زبانی نوین است نیز نمونهای دیگر از خیل بناهای متعددی است که به گرایش مورد اشاره تعلق دارند. 5- 3- تبیین روند کلی حرکت معماری معاصر ایران (1390 - 1357) با بررسی آثار 20 تن از معماران برجستهی معاصر از نقطه نظر رویکرد هویتگرایانهی هر یک از آثار، حرکت کلی معماری این دوران رامیتوان درقالب دوگرایش عمدهی منطبق برمعماری ایرانی ومعماری جهانی ارزیابی نمود. معماری این دوره از سویی در عمده گرایشات معماری با «ایدههای الگوگرایانه»، «ایدههای مفهومگرایانه» و «ایدههایبومگرایانه» در مسیر کلی دستیابی به معماری با ایدههای معماری ایرانی قدم برداشته و از سوی دیگر در عمده گرایشات «مدرن»، «پستمدرن» و «تکنولوژیک»، مسیری همگام با معماری جهانی را طی نمودهاست. نکتهی قابل توجه آنکه، درمواردی نیز تلفیقی از هر دو دیدگاه به چشم میخورد که با عنوان «گرایشات تلفیقی» از آن یاد میکنیم
https://www.virascience.com/thesis/544447/
