مرجعیت گلواژه آرامش و امنیت
مرجعیت و مبارزه با استعمار خارجی
انگلستان، که به بهانه حمایت از کمپانی هند شرقی نیروهای خود را به هندوستان گسیل و آن سرزمین را به مستعمره خود تبدیل کرد،
پس از قرارداد تالبوت که شاه امتیاز انحصار توتون و تنباکو را به مدت پنجاه سال به شرکت انگلیسی تالبوت سپرد،
دویست هزار نیرو را وارد ایران نمود
و با ایجاد مراکز فساد، ساختن کلیسا و تاسیس محله های فرنگی نشین بر آن بود
تا ایران را نیز به بهانه حمایت از شرکت انگلیسی تالبوت به سرنوشت هندوستان دچار سازد .
علمای بسیاری چون ملا باقر فشارکی، ..... در برابر قرارداد شاه ایستادند که شاه توسط عمال خود به تبعید علما پرداخت .
مرجعیت موهبتی است الهی که ریشه در تاریخ اسلام و تشیع دارد . دستور به افتاء از سوی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و ائمه اطهارعلیهم السلام به برخی از صحابه و یاران، مقوله ای است انکارناپذیر که ده ها روایت از فرق و مذاهب مختلف اسلام مؤید آن است .
نهاد مرجعیت در طول تاریخ، نهادی مستقل، برخاسته از مردم، با مردم و مورد حمایت همه جانبه مردم بوده و هست . این نهاد نه تنها نهادی موروثی و طبقاتی نبوده و هر کس از هر طبقه و هر قشری پس از گذراندن مراحل علوم متداول حوزوی و احراز صلاحیت علمی و معنوی بر آن دست می یازد، بلکه از زاویه ای دیگر نوعی انتخاب آزاد از سوی مردم به شمار می رود .
در بینش اسلامی مردم آزادند که میان اجتهاد و تقلید یکی را برگزینند و این نخستین گام آزادی در مقوله اجتهاد و تقلید است . آنان که آزادانه تقلید را برمی گزینند نیز آزادند که از میان مراجع مطرح در زمان خود، یکی را برگزینند . گستره این آزادی تا بدانجا است که حتی مقلد مخیر است در برخی از فتاوا، که چارچوبه فقه به آن اجازه می دهد به فتوای مرجع دیگری غیر از مرجع تقلید خود رجوع کند .
از منظری دیگر، پذیرش مرجعیت از سوی مردم، پذیرشی است خردمندانه; چرا که خرد اقتضا می کند که هر فرد در صورت نیاز به هر علم و حرفه ای
به خبره و کارشناس آن رجوع کند و متعبدانه فرامین و نظرات خبره هر کاری را پذیرا باشد . از سوی دیگر، چنین پذیرشی شالوده زندگی «مدنی » است و مدنیت و زندگی اجتماعی جز بر پایه تقسیم کار و علوم و حرفه های گوناگون پابرجا نخواهد بود; چرا که عمر کوتاه و گستره علوم چنین اجازه ای به فرد نمی دهد که در همه علوم و فنون به تبحر برسد . از این رو، فرد مجبور است در بسیاری از علوم و حرفه ها به دیگری رجوع کند . پایه های مقوله «اجتهاد و تقلید» علاوه بر مستندات دینی و روایی، از نظر عقلی چنان مستحکم و ریشه دار است که نیازی به تبیین فلسفه وجودی آن نیست .
آنچه این قلم در پی آن است نقش مرجعیت شیعی به عنوان عنصری محوری در عزت و افتخار سرزمین های اسلامی، به ویژه ایران زمین در حوزه های گوناگون سیاسی، اقتصادی، نظامی و . . . است .
تاریخ مرجعیت شیعی، بویژه در یک صد سال اخیر گویای این واقعیت است که نهاد مرجعیت نه تنها نقش محوری در بالندگی و پویایی فقه شیعی و پاسخ به نیازهای علمی به موازات پیشرفت های صنعتی داشته، بلکه «بیت مرجعیت » نماد استقلال و عزت، پایگاه آزاد مردان و پناهگاه محرومان و مستضعفان به شمار رفته و می رود .
برای سرافرازی این نهاد مقدس همین بس، که مراجع تقلیدی همچون شیخ فضل الله چوبه دار را بر به اهتزاز درآوردن بیرق بیگانگان بر بام خود ترجیح داده و هیچ گاه به مردم و ملت خود خیانت نکرده و پای هیچ قرارداد ننگین را امضا نکرده اند .
حرکت های غرورآفرین نهاد مرجعیت، بویژه در تاریخ معاصر در سازماندهی نظامی بر علیه اشغال گران، استعمار و استبدادستیزی، ساماندهی سیاسی، ایجاد مردم سالاری دینی، دفاع از استقلال اقتصادی، دفاع از فرهنگ ها و سنت های اسلامی و بومی و ایجاد امنیت اجتماعی برای آحاد مردم به گونه ای است که حتی دشمنان منصف نیز در برابر آن سرتعظیم فرود می آورند .
مرجعیت و مبارزه با اشغال گران
به دنبال امضای عهدنامه ننگین گلستان و جداشدن بخش هایی از سرزمین های اسلامی، دولت روس تجاوز خود را به سایر مناطق کشور ایران آغاز کرد و درصدد برآمد تا تبریز و شهرهای دیگر شمالی کشور را از ایران جدا کند . در این جا بود که مراجع و علما، مردم را به دفاع از سرزمین ایران ترغیب نمودند .
بخشی از فتوای جهاد آیت الله سید علی طباطبایی چنین است:
«. . . عموم مکلفان و مسلمانان، خواه دور از مرزها باشند یا مرزنشین، به کفار نزدیک باشند یا دور، که موافق حکم الهی و شرع حضرت رسالت پناه به جد و جهد تمام به اندازه توانایی و قدرت به دفع کفار لئیم بپردازند و واجبی را که تمام واجبات و مستحبات بسته به آن است، متروک نسازند . . .» (1)
فرازی از فتوای آیت الله کاشف الغطا در این مقطع زمانی نیز چنین است:
«. . . ای اهل ایران، از عراق و فارس و آذربایجان و خراسان آماده شوید به جهاد کفار لئیم و برآورید تیغ ها از نیام برای حفظ کیان اسلام; و درآیید در مسلک یاوران پروردگار ملک علام و جهاد کنید به دفع کفار، از شریعت سید انام - علیه و آله الصلوة و السلام - و طریق المؤمنین و سیدالوصیین علیه السلام » (2)
در این مقطع زمانی حضرت آیت الله مجاهد، که به همراه آیت الله محمدجعفر استرآبادی، شهید مولی محمدتقی برغانی، میرزا عبدالوهاب قزوینی و ملا احمد نراقی لباس رزم به تن کرده بود و در صفوف مدافعان ایران زمین در جبهه حضور داشت، فتوایی چنین صادر کرد:
«هنگامی که دشمنان کافر بر مسلمانان حمله ور شوند و سرزمین های اسلامی را برای فتح و تسخیر و سلطه یافتن زیر پا نهند، بر مسلمانان جهاد با آنان و دفع آنان و حفظ ساحت اسلام واجب است .» (3)
فتوای فقها و مراجع شیعی تنها در مورد دفاع از سرزمین های شیعه نشین در مقابل متجاوزین محدود نمی شود . در هنگام حمله ارتش فاشیست ایتالیا به لیبی، آخوند خراسانی، شیخ عبدالله مازندرانی و شریعت اصفهانی در سال 1329 ق فتوایی صادر کرده اند که بخشی از آن چنین است:
«. . . اکنون ارتش ایتالیا، طرابلس را اشغال کرده، مناطق مسکونی را از میان برده و مردان و زنان و کودکانشان را کشته است . وظیفه جهاد خود را در راه خدا انجام دهید و متحد گردید و از صرف مال خود در این راه دریغ نورزید .» (4)
آیت الله سید محمدکاظم یزدی نیز فتوایی بدین مضمون صادر کرد: «واجب است مسلمانان به دفاع از طرابلس در مقابل ایتالیا و از ایران در قبال روس بپردازند .» (5)
در پی اشغال بوشهر توسط نیروهای اشغال گر و حرکت دو هزار نیروی انگلیسی به سوی لارستان، آیت الله سید عبدالحسین لاری فتوایی را صادر کرد که به حرکت مردمی بر علیه این نیروها و وادار کردن آنان به عقب نشینی از سرزمین های ایران انجامید . بخشی از این فتوا چنین است:
«. . . حسب الاحکام ملک علام و حجج اسلام و امام علیه السلام و الامقام و محکمات قرآن «یا ایها النبی جاهد الکفار و المنافقین » ، «ومن یتولهم منکم فانه منهم » اعلان به هر جا و هرکس از فرق شش صد کرور مسلمین داخله و خارجه، حتی بر حبیبان و نسوان، واجب فوری است جهاد و دفاع در برابر این کفار و اعوان این کفار .» (6)
مرجعیت و مبارزه با استعمار خارجی
انگلستان، که به بهانه حمایت از کمپانی هند شرقی نیروهای خود را به هندوستان گسیل و آن سرزمین را به مستعمره خود تبدیل کرد، پس از قرارداد تالبوت که شاه امتیاز انحصار توتون و تنباکو را به مدت پنجاه سال به شرکت انگلیسی تالبوت سپرد، دویست هزار نیرو را وارد ایران نمود و با ایجاد مراکز فساد، ساختن کلیسا و تاسیس محله های فرنگی نشین بر آن بود تا ایران را نیز به بهانه حمایت از شرکت انگلیسی تالبوت به سرنوشت هندوستان دچار سازد . علمای بسیاری چون مجاهد سیدعلی اکبر فال اسیری در شیراز و میرزا جواد مجتهد تبریزی در آذربایجان و حاج شیخ محمدتقی (آقا نجفی) و شیخ محمدعلی و ملا باقر فشارکی، در برابر قرارداد شاه ایستادند که شاه توسط عمال خود به تبعید علما پرداخت .
میرزای شیرازی مرجع تقلید وقت شیعیان جهان با یک سطر سرزمین ایران را از حلقوم استعمار پیر انگلیس بیرون کشید . متن آن فتوا چنین بود:
«بسم الله الرحمن الرحیم . الیوم استعمال تنباکو و توتون، بای نحو کان، در حکم محاربه با امام زمان - صلوات الله و سلامه علیه - است .»(7)
پس از اشغال عراق توسط انگلیس و ملحق کردن این سرزمین به مستعمرات خود، علما و مراجع در گام نخست بر آن شدند تا با استفاده از راه کارهای مسالمت آمیز و قانونی عراق را از حلقوم انگلیس بیرون کشند . این حرکت مراجع و علما به تبعید برخی از علما و فرزندان مراجع چون محمدرضا شیرازی فرزند آیت الله شیرازی به هندوستان منجر شد .
دو فتوای مراجع تقلید وقت، مجوز رسمی برای آغاز نهضت مسلحانه مردم عراق بر علیه استعمارگران انگلیسی را صادر و به بیرون کردن آن ها انجامید .
فتوای میرزا محمدتقی شیرازی چنین است:
«مطالبه حقوق بر عراقیان واجب است و بر آنان است در ضمن درخواست های خویش، رعایت آرامش و امنیت را بنمایند و در صورتی که انگلستان از پذیرش درخواست هایشان خودداری ورزد، جایز است به قوه دفاعی متوسل شوند .» (8)
بخشی از فتوای سید ابوالحسن اصفهانی در این خصوص نیز چنین است:
«. . . بر همه ما واجب و لازم است که سرزمین عراق را که مشاهده ائمه علیهم السلام و مراکز دینی ما در آن جا است از تسلط کفار حفظ نموده و از نوامیس دینی آن دفاع کنیم . من شما را بر این موضوع دعوت کرده، ترغیب می نمایم . خداوند ما و شما را برای خدمت به اسلام و مسلمین موفق فرماید .» (9)
مرجعیت و مبارزه با استبداد داخلی
مبارزه مرجعیت با استبداد داخلی در تاریخ معاصر از جایگاه ویژه ای برخوردار است، نهاد مرجعیت در این دوران، همواره به عنوان پناهگاه محرومان و مستضعفان و کسانی بوده است که مورد ستم دولتمردان دولت های جور قرار می گرفتند .
عدم کفایت سیاسی شاهان قاجار، از دست رفتن مناطقی از ایران زمین، ظلم و جور خوانین وابسته به قاجار و تلاش برای سرکوب مشروطیت در ایران از سوی محمدعلی شاه، موجب صدور فتوای مرجع بزرگ آخوند خراسانی، به همراه دو مرجع تقلید دیگر شیعیان و در نتیجه رویگردانی مردم از سلسله قاجار می شود . فتوای این مراجع بزرگ چنین است:
«به عموم ملت حکم خدا را اعلام می داریم: الیوم، همت در دفع این سفاک جبار و دفاع از نفوس و اعراض و اموال مسلمین از اهم واجبات و دادن مالیات به گماشتگان او از اعظم محرمات است .» (10)
حضرت آیت الله سید عبدالحسین موسوی لاری نیز در خصوص انحلال استبداد داخلی چنین فتوا می دهد: «واجب است تبدیل سلطنت امویه قاجاریه به دولت حقه اسلامیه » (11)
هنگام حاکمیت انگلیس ها در عراق، مرجعیت شیعی در راستای ساماندهی سیاسی و نامشروع دانستن عوامل مرتبط به بیگانگان فتاوایی صادر کردند . یکی از این فتاوا، فتوای آیت الله محمدمهدی خالصی است . متن بسیار کوتاه این فتوا چنین بود:
«داخل شدن در پست های دولتی حرام است و به مثابه همکاری با کافران می باشد .» (12)
حرکت ضد استبدادی و ضد دیکتاتوری مرجعیت شیعی تا بدانجا بود که شهید محمدباقر صدر در اقدامی شجاعانه، که سرانجام جان خود را نیز بر سر حرکت های ضد استبدادی خود از دست داد، فتوای حرمت وارد شدن به حزب بعث را صادر کرد:
«بسم الله الرحمن الرحیم . به اطلاع عموم مسلمانان می رساند که پیوستن به حزب بعث تحت هر عنوانی شرعا حرام است و هرگونه همکاری با آن به منزله یاری ظالم و کافر و دشمنی با اسلام و مسلمین است .» (13)
ادامه دارد . . .
پی نوشت:
1و3 . سیدحمید میرخندان، سید محمد مجاهد، پیشاهنگ جهاد، ص 95 - 97/ص 99
4و5 . محمد اصغری نژاد، میرزا محمدتقی شیرازی، سروش استقلال، ص 61/ص 62
6 . سید علی رضا سیدکباری، سیدعبدالحسین لاری، پیشوای تنگستان، ص 84
7 . سیدابوالحسن مطلبی، نور علم، دوره چهارم، شماره هفتم و هشتم
8 . محمد اصغری نژاد، میرزا محمدتقی شیرازی، سروش استقلال، ص 97
9 . محمد اصغری نژاد، سید ابوالحسن اصفهانی، شکوه مرجعیت، ص 81
10 . محمدرضا سماک امانی، آخوند خراسانی، آفتاب نیمه شب، ص 70
11 . سید علی رضا سیدکباری، سید عبدالحسین لاری، پیشوای تنگستان، ص 84
12 . محمد اصغری نژاد، محمدمهدی خالصی، خصم استثمار، ص 100
13 . حسن ابراهیم زاده و محمد عابدی، پیکار با منکر، ص 207
https://hawzah.net/fa/Magazine/View/114/4647/35244/مرجعیت-گلواژه-آرامش-و-امنیت/?SearchText=فشارکی
