تالیفات و آثار شیخ اعظم مرتضی انصاری
حاشیه مرحوم ملا محمدحسین فشارکی بن محمدجعفر (م 1353ق )
36. حاج شیخ حسین کمپانی بن محمدحسن معین التجاراصفهانی ، (13611296ق ) صاحب[ نهایه الدرایه] واز شاگردان آخوند خراسانی و حاج آقارضا همدانی و فشارکی .
این حاشیه در 332 صفحه در سال 1363 ق . به چاپ رسیده است .
رسائل فقهی
1.الارث : محتوای این رساله ، مهمات مسائل ارث است .این رساله در 134 صحه در سال 1375 ق . در ملحقات کتاب مکاسب به چاپ رسیده است .
2.التسامح فی ادله السنن : نسخه خطی آن ، به شماره 8843، در کتابخانه آستان قدس رضوی ، موجوداست 1 .
3.التقیه : رساله ای است بیش از 200 سطر، که در ملحقات مکاسب ، .325321، به چاپ رسیده است .
براین رساله ، مرحوم میرزا فتاح شهیدی تبریزی (1296،1372ق ) و مرحوم حاج شیخ عبدالله مامقانی (م 1315ق ) تعلیه نگاشته اند.
4.التیمم الاستدلالی : رساله ای است مبسوط، که نسخه خطی آن را علامه تهرانی در کتابخانه میرزای شیرازی اول ، دیده است 2 .
5. خلل الصلوه : نسخه خطی آن ، به خط مولف ، به شماره 11128، در کتابخانه آستان قدس رضوی موجوداست 3 .
6.الرضاع : رساله ای است در 480 سطر که نسخه خطی آن ، به شماره 10232 (ظاهرا به خط مولف و نگاشته شده در سال 1281 ق .) موجود بوده و به عنوان ملحقات مکاسب ، 3893761، به چاپ رسیده است . براین رساله ، شیخ محمدباقر بهاری همدانی ، حاشیه نوشته است 4 .
شیخ آقا بزرگ تهرانی ، می نویسد:
[ الرضا عیات ، نوشته شیخ علی اکبر حکمی یزدی ، (1322 ق .) به منزله ترجمه این رساله می باشد] 5 .
7.الزکاه الاستدلالی :این رساله ، در محلقات مکاسب ، به چاپ رسیده است 6 .
8. صلوه الجماعه : شیخ ، رحمه الله علیه ،ابتدا شرحی بر فصل صلوه الجماعه کتاب[ ارشادالاذهان] ، علامه نگاشته است و سپس رساله مستقلی درباره نماز جماعت و با تلفیق آن دواثر و حذف مکررات ، رساله فوق ، در دسترس به اهل علم قرار گرفته است .این اثر، در 1570 سطر، به سال 1300 . در تهران به چاپ رسیده است 7 .
9. کتاب الصوم : رساله ای است مبسوط واستدلالی درباره روزه و مسائل مختلف آن که با کتاب[ طهارت] به چاپ رسیده است 8 .
10.العداله :این رساله در 515 سطر، در ملحقات مکاسب ، .337326، به چاپ رسیده است . براین رساله ، میرزا فتاح شهیدی تبریزی ، شرح و علامه مامقانی تعلیقه نگاشته است .
11. کتاب الغصب : نسخه خطی این رساله ، در کتابخانه حاج ملاعلی محمدنجف آبادی ، در نجف اشرف ، موجود بوده است 9 .
12. قاعده لاضرر:این رساله در توضیح قاعده[ لاضرر و لاضرار فی الاسلام] است . رساله مزبور، در 149 سطر، در ملحقات مکاسب ، .376372، به چاپ رسیده است . مرحوم شیخ ، در کتاب :[ فرائدالاصول] ، .318314، در 110 سطر، درباره قاعده فوق ، بحث کرده است .
مرحوم مامقانی ، براین رساله تعلیقاتی زده است .
13. قاعده من ملک : رساله ای است در توضیح قاعده: [ ان من ملک شیئا ملک الاقرار به] ، در محلقات مکاسب ، .317268، در 149 سطر، به چاپ رسیده است .
مرحوم شیخ محمدحسن آل کبه بغدادی (م 1336 ق .) براین رساله حاشیه نگاشته است .
14. رساله فی القرعه . 10
15. رساله فی القضاء عن المیت :این رساله در ملحقات مکاسب ، .346338، در 310 سطر، به چاپ رسیده است .
مرحوم میزا فتاح شهیدی تبریزی و مرحوم مامقانی ، بر آن تعلیقه نگاشته اند.
16.القضاء والشهادات : نسخه خطی آن در کتابخانه آستان قدس رضوی ، به خط سیدحسین موسوی امامی ، نگاشته شده در سال 1281 ق ، به شماره 2526، موجوداست 11 .
17. رساله فی المتعه و جواب بعض العامه : نسخه خطی آن ، به خط علی بن صالح بن سمیع ، شاگرد شیخ ، نزد شیخ مهدی شرف الدین ، موجوداست 12 .
18. رساله فی المصاهره :این رساله ، شرح ارشاد علامه حلی است که در بخش ملحقات مکاسب ، .390 400، در 383 سطر، به چاپ رسیده است .
19. رساله فی منجزات المریض . 13
20. رساله فی المواسعه والمضایقه :این رساله در نهایت دقت در بخش ملحقات مکاسب ،.367347، در 721 سطر، به چاپ رسیده است .این رساله تعلیقه دارداز مرحوم مامقانی .
21. رساله فی النکاح : بحثی است مبسوط، که به عنوان شرح مزجی بر کتاب النکاح [ارشاد الاذهان] ، علامه ، درباره ازدواج ،اقسام و مسائل آن نگاشته شده و به ضمیمه مکاسب ، در تهران ، سال 1300 ق . در 1280 سطر به چاپ رسیده است .
22.الوصایا: این رساله در 726 سطر، همراه با مکاسب در سال 1300 ق . در تهران به چاپ رسیده است .
نسخه خطی این رساله ، به شماره 11127، در کتابخانه آستان قدس رضوی موجوداست 14 .
کتابهای شیخ :
1.اصول فقه :این کتاب ، مشتمل است بر شصت و دو مبحث ،الفاظ و ادله عقلیه ، برخی از مباحث آن ، عبارت است از: واجب مشروط، مقدمه واجب ، مساله ضد،اجتماع امر و نهی ، بعضی مفاهیم ، مطلق و مقید، عمل به عموم ، حسن و قبح واجتهاد و تقلید. علامه تهرانی می نویسد: نسخه ای از آن ، که از روی خط مولف نوشته شده در کتابخانه مرحوم میرزای شیرازی موجوداست .
4 همچنین نسخه ای از آن ، تحت عنوان[ افادات] به شماره 1171 و زمان کتابت 1296، در کتابخانه آستان قدس رضوی موجوداست 15 .
2. رجال :این کتاب نزدیک 6000 سطر و بیش از خلاصه علامه حلی است . دراین کتاب ، تمامی ثقات و ممدوحین که به روایات آنان عمل می شود، به ترتیب کتب رجال ذکر نموده و سپس باببی برای کنی والقاب اختصاص داده است و آن گاه مشیخه تهذیب و فقهی و فوائد دیگری بدان افزوده و از کتب خمسه رجالیه تجاوز نکرده است .
نسخه خطی آن ، به شماره 3617، به خطر شیخ محمدحسین قمشهی ، نگاشته شده به سال 1281 ق . در کتابخانه آستان قدس رضوی ، موجوداست 16 .
3.الخمس الاستدلالی : کتابی است مبسوط، در شرح و تبیین کتاب الخمس [ ارشادالاذهان] علامه حلی . 17
4.الصلوه الاستدلالی : کتابی است برزگ و در نهایت دقت و مشحون از استدلال . نسخه خطی آن ، به خط مولف ، به شماره غ 11130، در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود و مستقلا نیز به چاپ رسیده است .
مرحوم آقا شیخ ابراهیم بن احمد محقق رودسری (ق 14) تعلیقه ای براین کتاب نگاشته است 18 .
الطهاره :این کتاب ، یکی از کتابهای مشهور و مشحون از تحقیقات و دقایق است ازاین روی ، مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است .
برخی از حواشی آن عبارت است از:
حاشیه مرحوم میرزاابوالحسن مشکینی بن عبدالحسین (13581305ق) .
حاشیه مرحوم سیداسماعیل مرندی بن سید نجف ) ح 13181228ق) .
حاشیه مرحوم شیخ محمدحسن آل کبه بن محمدصالح بغدادی (م 1336ق) .
حاشیه مرحوم شیخ محمدانصاری دزفولی بن شیخ منصور(13321354ق ) وی ، بر ملحقات طهارت نیز حاشیه نگاشته است .
حاشیه مرحوم سیدحسین بادکوبی لاهیجی بن سیدرضا (1293 1358ق) .
حاشیه مرحوم شیخ محمدحسین خیابانی تبریزی بن محمدجعفر (13911299ق) .
حاشیه مرحوم ملا محمدحسین فشارکی بن محمدجعفر (م 1353ق )
حاشیه مرحوم شیخ محمدحسین کمپانی بن حاج محمدحسن (13611296ق) .
حاشیه مرحوم شیخ عبدالحسین حائری رشتی بن شیخ عیسی (13731292ق) .
حاشیه مرحوم سید عبدالصمد جزایری بن سیداحمد (13381243ق) .
حاشیه مرحوم سیدعبدالله ثقه الاسلام بن سیدمحسن اصفهانی (1285).
حاشیه مرحوم علی مرندی بن ملا محمدجواد (13801287ق) .
حاشیه مرحوم غلامحسین مرندی ( از تلامذه آخوند و میرزاحسن خلیلی) .
حاشیه مرحوم مرحوم میرزا محمدعلی خوانساری بن حاج محمدحسن (1254 - 1332 ق) .
حاشیه مرحوم شیخ هادی کاشف الغطاء بن شیخ عباس (89یا13611290ق) .
کتاب فوق ، در 355 صفحه رحلی ، 13135 سطر، همراه با رساله های : تقیه ، عدالت ، قضاءاز میت ، مواسعه و مضایقه ، قاعده من ملک و قاعده لاضرر به چاپ رسیده است .
6.المتاجر یاالمکاسب :این کتاب از دقیق ترین آثار شیخ واز دیرباز تا کنون ، مدار تعلیم و تعلم در حوزه های علمیه شیعه بوده است .
عالمان ،از زمان مولف تاکنون ، بر آن شروح و تعلیقات و ترجمه های فراوانی نگاشته اند.این کتاب ، مشتمل بر سه بخش است :
المکاسب المحرمه ، در بیش از 2650 سطر، .782. دراین بخش ،از کسبهای حلال ،از حیث عین و منفعت ، بحث می شود.
کتاب البیع : در بیش 4680 سطر، .21479.
دراین بخش ،امهات و رئوس مسائل بیع ، به گونه ای مفصل ، خصوصا بیع قضولی ، مورد بحث قرار گرفته است .
کتاب الخیارات : در بیش از 3660 سطر، .214 319.
دراین بخش ، به تفصیل ،از 7 خیار: مجلس ، حیوان ، غبن ، تاخیر، شرط، رویه ، عیب و مسقطات آنها و شروط صحت عقد واحکام خیار و قبض بحث می شود.
مولف بزرگوار، دراین کتاب ، آراء و نظریات بسیاری از فقهای شیعه و مذاهب اربعه را به بوته نقد و بررسی گذارده و متبحرانه حقایق مطلب را برای طالبان ، تشریح کرده است .
وی ، دراین اثر، نه تنهااز کتب فقهی ، بلکه از کتب حدیث ، تفسیر، لغت ،اخلاق و حتی از کتاب کلامی همچون: [ نهج الحق و کشف الصدق] بهره برده است .
این کتاب ، چندین بار،از جمله به سال 1300 ق ، در تهران ، به گونه رحلی و چاپ سنگی ، به تصحیح مرحوم حاج سیدمحمدحسینی لواسانی و به سال 1374 ق . در تبریز، به گونه وزیری بزرگ و چاپ سنگی ، به تصحیح حاج میرزا آقااحمد تبریزی چاپ و منتشر گردیده است .
مصادر مهم مکاسب
1.ارشادالاذهان الی احکام الایمان ، آیه الله علامه حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی (726648ق) .
2.الاستبصار فی مااختلف من الاخبار، شیخ الطائفه محمدبن حسن بن علی طوسی (460385ق) .
3.الانتصار فی انفرادات الامامیه ، علم الهدی السیدالمرتضی علی بن حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن بن ابراهیم بن الامام ( الکاظم ، علیه السلام ، (436355ق) .
4.ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، فخرالمحققین ابوطالب محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر حلی (771682ق) .
6. تحریرالاحکام الشرعیه علی مذاهب الامامیه ، علامه جمال الدین ابومنصور حسن بن سدیدالدین یوسف حلی .
7. تذکره الفقهاء، علامه حلی .
8. تهذیب الاحکام ، شیخ الطائفه طوسی .
9. جامع المقاصد فی شرح القواعد، زین الدین علی بن حسین به علی بن عبدالعالی کرکی (؟ 40 ق) .
10. جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام (به گونه ضمنی نه بن تصریح )، شیخ محمدحسن بن باقر بن عبدالرحیم اصفهانی نجفی (؟1266 ق)
11.الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره ، شیخ یوسف بن احمد بن ابراهیم و رازی بحرانی (1107 - 1186 ق) .
12.الخلاف فی الاحکام ، شیخ طوسی .
13.الدروس الشرعیه فی الفقه الامامیه ،ابوعبدالله محمد بن مکی بن جزینی عاملی (786734ق) .
14. ذخیره المعاد فی شرح الارشاد، مولی محمدباقر بن مولی محمد مومن خراسانی (10901017ق) .
15. ذکری الشیعه فی احکام الشریعه ، شهیداول .
16. روض الحنان فی شرح ارشادالاذهان ، شیخ شیخ زین الدین بن علی بن احمد بن محمد جبعی عاملی و965911 ق) .
17.الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه ، شیخ زین الدین بن علی بن احمد بن محمد جبعی عاملی .
18. ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل ، سیدعلی بن محمد بن ابی المعالی صغیر طباطبایی حائری (12311161ق) .
19.السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی ، محمدبن احمدبن ادریس مجملی حلی (598543ق) .
20. شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام ،ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی (676602ق) .
21. غنیه النزوع الی علمی الاصول والفروع ، سیدابوالمکارم حمزه بن علی بن زهر حسینی حلبی (585511).
22. قواعدالاحکام فی مسائل الحلال والحرام ، علامه حلی .
23.الکافی فی الحدیث ،ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحق کلینی رازی (؟329ق) .
24. کشف الغطاء من خفیات مبهمات الشریعه الغراء، شیخ جعفر بن خضر جناحی نجفی (؟1228ق) .
25.اللمعه الدمشقیه ، شهیداول .
26.المبسوط فی الفقه ، شیخ طوسی .
27. مجمع الفائده والبرهان فی شرح ارشادالاذهان ، شیخ احمد بن محمداردبیلی نجفی (؟993ق) .
28. مختلف الشیعه فی احکام الشریعه ، علامه حلی .
29. مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلام سیدمحمدبن علی بن حسین موسوی عاملی (؟1009 ق) .
30. مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام ، شهید ثانی .
31. من لایحضرالفقیه ،ابوجعفر محمد بن علی بن حسن بن موسی بن بابویه قمی (ج 381306 ق) .
32.المهذب البارع فی شرح المختصرالنافع ،ابوعباس جمال الدین احمد بن شمس الدین محمد بن فهداسدی حلی (841757ق) .
33.النهایه فی مجردالفقه والفتاوی ، شیخ طوسی .
برخی از محشین مکاسب
1. سیدابوتراب بن سیدابوالقاسم موسوی خوانساری ، (13461271ق .)از شاگردان ملا حبیب الله رشتی و شیخ محمدحسین کاظمی .
2. میرزاابوالحسن مشکینی اردبیلی ، (1305یا13586.ق )از شاگردان آخوند خراسانی و میرزا محمدتقی شیرازی .
3. سیدابوطالب بن ابوتراب خراسانی قاینی ، (م 1293ق .)از شاگردان شیخ محمدحسین کلباسی و شیخ محسن ختفر.
4. حاج میرزاابوالفضل تهرانی بن میرزاابوالقاسم کلانتری ، صاحب مطارح الانظار و شفاءالصدور فی شرح زیاره العاشور، (13161273 ق )از شاگردان پدرش ملاحبیب الله رشتی و میرزای شیرازی .
5. سیدابوالقاسم بن سیدمعصوم حسینی گیلانی اشکوری نجفی ، (م 24 یا 1325ق .)از شاگردان میرزا حبیب الله رشتی . وی ، شرحی بر مکاسب به نام [بعیه الطالب فی شرح المکاسب] ،ازاول بیع تا مساله تعارض مقومین ، نگاشته است .
6. شیخ احمد بن علی کاشف الغطاء نجفی ، (م 1344 ق )از شاگردان آخوند خرسانی و سیدمحمد کاظم یزدی ، حاشیه وی را، شیخ شمس الدین زنجانی [نیل المطالب لتحصیل المکاسب] نام نهاده است .
7. میرزااحمد بن نجفعلی امینی تبریزی ، (13701287ق .)از شاگردان میرزااسدالله بن محسن تبریزی .
8. شیخ احمدبن حسین تفرشی نجفی ، (م ح 1309ق )از شاگردان شیخ و فاضل ایروانی محمدبن محمدباقر.
9. سیداحمد سبطالشیخ دزفولی ، (13551280ق )از شاگردان میرزای شیرازی و آخوند خراسانی .
100. آقا شیخ احمد سلطان آبادی (م ح 1315ق) .
11.احمد علومی یزدی بن ملاحسین اردکانی ، (13931319ق .)از شاگردان میرزای نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی .
12. حاج ملااحمد شبستری ، (م 1306ق )از شاگردان شیخ و فاضل ایروانی و سیدحسین کوه کمری .
13. میرزا احمد بن میرزا محمد حسن آشتیانی . (13951300ق .) از شاگردان میرزا محمد هاشم رشتی و میرزای نائینی .
14. سیداسماعیل بن سیدنجف مرندی (ح 13181229ق )از شاگردان شیخ .
15. سیدمحمدباقربن مرتضی درچه ای اصفهانی ، (م 1342ق )از شاگردان میرزا حبیب الله رشتی .
16. شیخ محمد باقر بهاری همدانی بن محمدجعفر، (م 1333 ق )از شاگردان آخوند خراسانی و میرزای رشتی و میرزا حسین خلیلی و...
17. شیخ محمدباقر بن مهدی نجم آبادی ، (13471264ق .)از شاگردان ملا حسینقلی همدانی .
18. میرزا محمدباقر زنجانی (13941312ق )،از شاگردان میرزای نائینی .
19. میرزامحمدتقی حائری شیرازی ، پیشوای انقلاب 1920 عراق ، (م 1338 ق .)از شاگردان میرزای شیرازی اول و فاضل اردکانی شیخ محمد حسین .
20. شیخ محمدتقی بن محمدآملی تهرانی ، (13911304ق ) صاحب[ مصباح الهدی] ،از شاگردان آقا ضیاء عراقی و نائینی .
21. سیدتقی بن یوسف رودباری رشتی ، (؟1359ق )از شاگردان شیخ عبدالله مازندرانی و سیداسدالله اشکوری .
22. شیخ جواد بن فاضل ایروانی ، (1287؟)،از شاگردان آخوند خراسانی ، شریعت اصفهانی و سیدمحمدکاظم یزدی .
23. شیخ محمدجواد بلاغی نجفی (13521282ق .)از شاگردان آقا رضا همدانی ، میرزا محمدتقی شیرازی و آخوند خراسانی .
24. ملامحمدجواد بن عباس صافی گلپایگانی (13781288ق .)از شاگردان آقانجفی اصفهانی و سیدمحمدباقر درچه ای .
25. شیخ جعفر بن باقر آل محبوبه نجفی ، (م 1377ق .) صاحب[ ماضی النجف و حاضرها واز شاگردان میرزا نائینی و آقا ضیاء عراقی .
26. شیخ جمال الدین بن محمدحسن نائینی نجفی (؟)از شاگردان شیخ موسی خوانساری و میرزای نائینی .
27. میرزا حبیب الله رشتی بن محمدعلی ، (13121234ق ) صاحب بدایع الافکار،ازاکابر شاگردان شیخ .
28. میرزا محمدحسن بن حاج ملاعلی علیاری تبریزی (13581266ق )از شاگردان پدرش و آخوند خراسانی و سیدکاظم یزدی .
29. حاج شیخ محمدحسن مامقانی ، (13281238) صاحب ذاریع الاحکام فی شرح شرایع الاسلام ،از شاگردان شیخ و سیدحسین کوه کمری .
30. سیدحسین بن عباس حسینی اشکوری ، (م 1349ق .)از شاگردان میرزای رشتی و آخوند خراسانی .
31. سیدحسین بن سیدرضا حسینی لاهیجی ، (13581293ق )از شاگردان آخوند خراسانی و میرزا محمدتقی شیرازی .
32.شیخ محمدحسین کاشف الغطاء، (13731294ق ) صاحب[ اصل الشیعه و اصولها] واز شاگردان شیخ عباس کاشف الغطاء و میرزا حسین خلیلی و سیدیزدی .
33.. میرزا محمدحسین بن محمدجعفر تبریزی (1304؟) .
34. سیدحسین بن سیدعلی بختیاری اصفهانی ، (م 1368ق )از شاگردان آخوند خراسانی و میرزا محمدتقی شیرازی .
35. سیدحسین بن سیدعلی موسوی حمامی ، (13791298ق .)از شاگردان آخوند خراسانی و سیدکاظم یزدی و شریعت اصفهانی .
36. حاج شیخ حسین کمپانی بن محمدحسن معین التجاراصفهانی ، (13611296ق ) صاحب[ نهایه الدرایه] واز شاگردان آخوند خراسانی و حاج آقارضا همدانی و فشارکی .این حاشیه در 332 صفحه در سال 1363 ق . به چاپ رسیده است .
37. شیخ حسین بن عبد علی تبریزی تقتچی ، (13601314ق )از شاگردان شریعت اصفهانی و شیخ حسن مامقانی .
38. شیخ دخیل بن محمد حچامی نجفی ، (م 1305ق )از شاگردان سیدمهدی قزوینی و شیخ محمدحسین کاظمی .
39. حاج آقارضا همدانی بن شیخ محمدهادی ، (م 1322ق )از شاگردان میرزای شیرازی اول . نسخه خطی این حاشیه ، به شماره 8855، در کتابخانه آستان قدس رضوی موجوداست .
40. سیدمحمدرضا مازندرانی اصفهانی بن سیدعلی حسینی ، (م 1292ق )از شاگردان شیخ و سیدحسن مدرس .
41. سیدمحمدرضا بن محمدباقر تبریزی نجفی ، (13311265ق )از شاگردان سیدحسین کوه کمری و ملا حسینقلی همدانی .
42. سیدرضا محمدموسوی لنکرانی (13221250ق) .
43. حاج آقارضا مدنی کاشانی ، (م 1320)از شاگردان حاج شیخ عبدالکریم حائری .
44. شیخ محمدرضا بن محمدمظفر نجفی ، (13831323ق ) صاحب[ اصول الفقه] واز شاگردان میرزای نائینی ، شیخ محمدحسین کمپانی و آقاضیاء عراقی .
45. شیخ زلفعلی زنجانی (م ح 1340ق) .
46. شیخ محمدرضا معزی دزفولی ، (م 1352ق )از شاگردان آخوند خراسانی .
47. سیدرضی بن سیداحمد موسوی مستنبط، (13471270ق )از شاگردان میرزای رشتی و سید کوه کمری و فاضل ایروانی .
48. شیخ شعبان بن مهدی گیلانی (م 1348 ق) .
49. سیدشهاب الدین بن محمود مرعشی نجفی ، (14111315ق )از مراجع معاصر و شاگرد مرحوم حائری یزدی .
50. شیخ شهاب الدین بن محمدتقی اشراقی بن آیه الله میرزا محمدارباب قمی (م 1402ق) .
51. سیدمحمدصادق بحرالعلوم بن سیدحسن ، (13901315ق )از شاگردان نائینی ، سیدابوالحسن اصفهانی و سیدمحسن حکیم .
52. آقاضیاء عراقی ، (13611278ق )ازاجله تلامیذ آخوند خراسانی .
53. شیخ عبدالحسین بن عیسی حائری ، (13731292ق )از شاگردان آخوند خراسانی ، سیدیزدی و شریعت اصفهانی .
54. سیدعبدالرزاق بن محمدبن عباس موسوی مقدم ، (13911316)از شاگردان آقا ضیاء عراقی و میرزای نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی .
55. شهید سیدعبدالحسین دستغیب شیرازی ، (14021332ق )از شاگردان سیداصفهانی ، شیخ کاظم شیرازی و میرزاآقااصطهباناتی .
56. شیخ عبدالحسین مجتهد لاری بن عبدالله ، (13421264ق )از شاگردان میرزای شیرازی اول .
57.شیخ عبدالله مازندرانی بن محمدنصیر، (13301256ق )ازاکابر شاگردان محقق رشتی و سیدمهدی جعفری .
58. شیخ عبدالله بن محمدعلی راینی کرمانی نجفی ، (13271254ق )از شاگردان شیخ و میرزای مجدد شیرازی .
59. شیخ عبدالکریم بن علی جزایری ، (13821289ق )از شاگردان آخوند خراسانی و شیخ محمدطه نجف و سیدیزدی .
60. حاج شیخ عبدالله بن شیخ محمدحسن مامقانی (13511290ق )، صاح [تنقیح المقال] توضیح : غایه الامال در شرح مکاسب شیخ ،ازاول تا خیار رویت از تالیفات پدرش بوده وایشان آن را تا آخر خیارات تکمیل کرده و علاوه حوای بر رساله های[ تقیه] ،[ مواسعه و مضایقه] ،[ عدالت] ، [قضااز میت] ،[ قاعده لاضرر] و[ قاعده ملک] نگاشته که در سال 1345 ق در سه جلد، در نجف اشراف به چاپ رسیده است . جلد سومش حواشی ملحقات ششگانه مکاسب است به نام: [ قائد ثمینه] .
61. سیدعلی بن سیدمحمد حسینی مرعشی ، سیدالحکما تبریزی ، (م 1316ق ) جد مرحوم نجفی مرعشی ، واز شاگردان شیخ انصاری و صاحب جواهر.
62. شیخ علی زاهد مهاجرانی همدانی (13291274ق )از شاگردان میرزای شیرازی و آخوند خراسانی و سید یزدی .
63. شیخ علی بن نصرالله همدانی نجفی ، (م 1339ق )از شاگردان حاج آقا رضا همدانی .
64. شیخ علی بن عبدالحسین ایروانی ، (13541301ق ) صاحب بشری المجتهدین واز شاگردان آخوند خراسانی و سیدیزدی و میرزا محمدتقی شیرازی .
65. سیدمحمدعلی بن محمدصادق خوانساری ، (م 1288ق )از شاگردان ملاحسنعلی تویسرکانی .
66. ملامحمدعلی بن خداداد نخجوانی نجفی ، (13321268ق )از شاگردان میرزای رشتی و فاضل ایروانی و شرابیانی .
67. سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم طباطبائی یزدی ، (13371247ق ) صاحب [ العروه الوثقی] از شاگردان میرزای شیرازی و شیخ مهدی جعفری و شیخ مهدی کاشف الغطاء.
این کتاب در 380 صفحه در سال 1312 ق . به چاپ رسیده است . همراه با دو رساله در نمازاحتیاط و منجزات مریض .
نسخه خطی آن به شماره 11و13 در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است .
68. آخوند خراسانی ملامحمد کاظم بن حسین ، (13291255ق ) صاحب [کفایه الاصول] واز شاگردان شیخ و میرزای شیرازی .
69. شیخ محمد کاظم شیرازی بن حاج حیدر (13661290ق) .
70. سیدمحسن بن مهدی طباطبائی حکیم ، (13901306ق ) صاحب[ مستمسک العروه الوثقی] واز شاگردان آخوند خراسانی و سیدیزدی و میرزای نائینی .این کتاب چاپ رسیده است .
71. شیخ محمدعلی کاظمینی خراسانی بن شیخ حسن ، (13651309ق )از شاگردان میرزای نائینی و حاج آقا حسین قمی و میرزا محمد آقازاده .
72. شیخ علی بن محمود سماکه حلی ، (1320؟)از شاگردان میرزای نائینی و آقاضیاا عراقی .
73. شهید سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی بن محمدباقر، (13991331ق )از شاگردان شیخ محمدحسین کاشف الغطاء و سیدمحسن حکیم .
74. شیخ علی اکبر حکمی یزدی بن محمدمهدی ، (م 1322ق )از شاگردان آقا محمدرضا قمشهی و میرزا محمدحسن آشتیانی و میرزاابوالقاسم کلانتری .
75. میرزا محمدعلی خوانساری بن حاج محمدحسن ، (13321254ق )از شاگردان سیدحسین کوه کمری و مجدد شیرازی و میرزای رشتی .
76. شیخ غلامحسین مرندی ،از شاگردان آخوند خراسانی و حاج میرزاحسین خلیلی .
77. شیخ قاسم اسلامی ، (؟1400ق )از شاگردان سیدمحمدتقی خوانساری و میرسیدعلی یثربی .
78. ملامحمد بن محمدباقر فاضل ایروانی ، (م 1306ق )از شاگردان صاحب جواهر و صاحب ضوابط و شیخ . حاشیه ایشان در 300 صفحه در 1365 ق به چاپ رسیده است .
79. سیدمحمد بن محمدتقی حسینی تنکابنی ، (1277؟) صاحب ایضاح الفرائد وازاعاظم شاگردان میرزای آشتیانی .
80. سیدمحمدبن محمود حسینی لواسانی تهرانی ، عصار (م 1356ق ) وی کتابی در وجه تاملات مکاسب به نام[ التاملیات] نگاشته شده است .
81. فاضل شرابیانی محمدبن فضلعلی ، (13221248ق )از بزرگان شاگردان شیخ و سیدحسین کوه کمری .
82. شیخ محمدبن ملامحمدعلی امامی اراکی ، (م 1399ق )از شاگردان میرزای نائینی .
83. سیدمحمدبن عبدالکریم موسوی تبریزی ، مولانا، (م 1362 ق )از شاگردان آقاشیخ هادی تهرانی ، و شریعت اصفهانی .
84. شیخ مرتضی بن شیخ عباس کاشف الغطاء، (13491291ق )از شاگردان آخوند خراسانی ، شیخ طه نجف و سیدیزدی .
85. شیخ موسی بن محمدخوانساری ، (13631293 ق )از شاگردان آخوند، یزدی ، نائینی و شریعت اصفهانی .
86. میرزا مهدی بن جعفر آشتیانی ، (13721306ق )از شاگردان شیخ فضل الله نوری و سید یزدی .
87. میرزا سیدهادی بن سیدعلی بختیاری خراسانی ، (13391296ق )از شاگردان آخوند خراسانی ، سیدیزدی و میرزا محمدتقی شیرازی . 88. میرزا هاشم بن جلال الدین خوانساری ، (13561319 ق )از شاگردان آقاضیاء عراقی ، میرزای نائینی و سیداصفهانی .
89. سیدشمس الدین محمود نجفی مرعشی بن سیدعلی ، (13381260ق )از شاگردان حاج آقارضا همدانی ، سیدیزدی و آخوندخراسانی و پدر واستاد مرحوم آیه الله مرعشی نجفی
900. سیدمحیی الدین یونس مجتهداردبیلی ، (13551281ق )از شاگردان میرزا حبیب الله رشتی ، آخوند خراسانی و سیدیزدی .
91. سیدهدایه الله بن اسماعیل دستغیب شیرازی ،از شاگردان میرزای شیرازی .
شرحهای جدید مکاسب
1. ارشاد الطالب الی اسرار المکاسب ، آقای حاج میرزا جوادآقا تبریزی ، در چهار جلد. جلداول ، شرح مکاسب محرمه ، جلد دوم ، شرح کتاب بیع ، جلد سوم ، حاشیه بر مباحث ولایت و شرائط عوضین در بیع اراضی و اوقاف واحتکار و جلد چهارم ، حاشیه بر خیارات که هنوزاز چاپ خارج نشده است .
2. ایصال الطالب الی اسرارالمکاسب ، آقای حاج سیدمحمد حسینی شیرازی .
این کتبا در 16 جلد تنظیم گردیده است : 4 جلد آن اختصاص دارد به مکاسب محرمه ، 5 جلد آن اختصاص دارد به بیع و 7 جلد دیگر آن درباره خیارات است .
3.بلغه الطالب فی التعلیق علی بیع المکاسب ، تقریرات درس آیه اله گلپایگانی ، مقرر سیدعلی حسینی میلانی . جلداول آن ،ازاول بیع تا بحث معاطاه در 213 صفحه ، در سال 1399، در قم به چاپ رسیده است .
4. تشریح المطالب ، ترجمه سید محمود جواد ذهنی تهرانی . چهار جلد آن اختصاص دارد به ترجمه مکاسب محرمه و جلد پنجم و ما بعد آن اختصاص دارد به کتاب بیع .
5. خودآموز مکاسب ، ترجمه سیدمهدی غضنفری خوانساری . جلداول آن (مکاسب محرمه) به چاپ رسیده است .
6.در کلاس درس مکاسب ، تقریر درس آقای حاج شیخ احمدپایانی اردبیلی . یک جلد آن به چاپ رسیده است .
7. غنیه الطالب ، شیخ مرتضی اردکانی . 3 مجلدازاین کتاب ، به چاپ رسیده است .
8. نهج الطالب فی حاشیه المکاسب ، سیدمحسن بن آیه الله سیدمحمد حجت کوه کمری .
9.شرح عبدالصاحب علی المکاسب ، سیدمحمدمرتضوی لنگرودی . جلداول آن در شرح مکاسب محرمه 322 صفحه ، به چاپ رسیده است .
10. غایه الایضاح ، شیخ محمدعلامی تبریزی . جلداول آن ، در توضیح کتاب بیع ( ازابتدا تا بحث غرامت ) در 325 صفحه به چاپ رسیده است .
پاورقی ها:
1. الذریعه ، آقابزرگ تهرانی ، ج 174.3 فهرست الفبایی ، .125.
2. همان مدرک ، ج 4.518، شماره 2302.
3. فهرست الفبایی .
4. همان مدرک ، .283.
5. نقباءالبشر ، ج 4.1608.
6. الذریعه ، ج 12.44، شماره 274.
7. همان مدرک ، ج 15.62، شماره 434.
8. همان مدرک ، .100، شماره 661.
9. همان مدرک ، ج 16.57، شماره 276.
10. زندگانی و شخصیت شیخ انصاری ، .134.
11. الذریعه ، ج 17.141، شماره 734 فهرست الفبایی ، .448.
12. همان مدرک ، ج 19.67.
13. همان مدرک ، ج 23.19، شماره 7875.
14. فهرست الفبایی ، .603.
15. الذریعه ،ج 2.210، شماره 816 ج 16.323، شماره 1505 فهرست الفبایی ، .61.
16. الذریعه ، ج 10.150، شماره 275 فهرست الفبایی ، .276.
17. همان مدرک ، ج 7.256، شماره 1254.
18. الذریعه ، ج 15.60، شماره 419 فهرست الفبایی ، .385.
https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4518/4548/32809/تالیفات-و-آثار-شیخ-اعظم-مرتضی-انصاری/?SearchText=فشارکی
