شعرای مشهور اهل بیت(ع)

اساتید او شیخ محمد حسن توبیرکانی، آقا سید محمد فشارکی اصفهانی و حاج آقا رضا همدانی هستند 

شعرای مشهور اهل بیت(ع)

بازدید : 6005

 

نویسنده : قهرمان کرمی- مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه

در طول چهارده قرنی که از اسلام می گذرد شعرای متعددی با زبان ماندگار شعر در مدح و رثای اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ بالاخص در رابطه با حماسه عاشورای حسینی و مظلومیت های اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ به سرودن شعر پرداخته و به نشر فضایل و مناقب ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ در قالب شعر جامع عمل پوشانده اند.
شعرای دوستار اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ از همان قرون ابتدائی اسلام و در دوران سیاه استبداد اموی و عباسی همواره حاکمان خود سر و هوسران و غاصب را به شدت نکوهیده و به افشاگری آنان پرداخته و رهبران راستین و مظلوم خویش را ستوده، و در این راه غرامتهای سنگین پرداخته اند. هاشمیّات کُمیت، مراثی دِعبل و مدایح سید اسماعیل حِمیَری و ... نمونه هایی از این دسته است.
شعرای دوستدار اهل بیت در عهد امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ تنها به جنبه بُکائی شعر اکتفا نمی کردند، بلکه فریاد می زدند، می خروشیدند و گوش دشمن را می خراشیدند. می کوشیدند تا خفتگان را بیدار و بی خبران را آگاه کنند. می کوشیدند که مکتب زندگی بخش اهل بیت را احیا کنند و نقاب تزویر را از چهره‌ی زشت دشمنان حق و عدالت به یک سو نهند. لذا در این مبارزه بسیاری از شاعران اهل بیت، سالهائی از عمر خود را به آوارگی و یا در زندان گذرانیده اند و یا همواره دار خویش را بر دوش داشته اند . چنانکه دِعبل خزاعی گفته است: پنجاه سال است که دار خویش را بر دوش خود حمل می کنم.
شاعران اهل بیت از آن جا که در خلال مدح آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ حقایق دین و صفات لازم حاکم دینی را یاد می کردند و با ذکر صفات اسلامی امامان و مقایسه و تحقیر زمامداران دلها را به حق و حکومت حق توجه می دادند برای حکومتهای فاسد، خطری بزرگ محسوب می شدند و از جانب حاکمان، تحت تعقیب و آزار و حتی به قتل می رسیدند.
در این زمینه شاعران عرب چه ازلحاظ کثرت و چه از لحاظ محتوای سخن بر شاعران فارسی گوی برتری دارند. در این مختصر به برخی از شعرای مشهور اشاره می شود:
1. ابو المستهل کُمیت بن زید اسدی (60 ـ 126 هـ)
یکی از بهترین شاعران و از اولین شعرایی است که در مدح و منقبت اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ شعر گفته و در این راستا متحمل سختی و مشقت نیز شده است او اول کسی است که استدلال و احتجاج در شعر را به شیعه آموخت و نیز نخستین سراینده هاشمیات می باشد. [1]
2. دعبل خزاعی
ابو علی دعبل خزاعی (148 ـ 246 هـ) از بزرگان شعرای عرب در دوره عباسیان بوده و عالمی بلند مرتبه و آشنا به ایام العرب و طبقات الشعراء، متکلم ماهر و فصیح و خبره در انواع شعر بوده حضور سه امام شیعه یعنی امام کاظم و امام رضا و امام جواد ـ علیهم السّلام- را درک کرده و دیوان شعری دارد که در آن بیشتر به مدح اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ می پردازد. و قصیده تائیّه از معروفترین قصاید این شاعر اهل بیت می باشد که آن را برای امام رضا ـ علیه السّلام ـ خواند.[2]
3. ابوعامر
ابو هاشم (ابو عامر) اسماعیل بن محمد معروف به سید حمیری (105 ـ 173 هـ) از ادبا و شعرای مشهور عرب و از بزرگان شعرای اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ به شمار می آید سید حمیری در ابتدا از خوارج بود وقتی که بی اساس بودن این گروه برایش روشن شد به کیسانیه رو آورد و در این عقیده نیز نتوانست دوام بیاورد در نهایت نور حقیقت در دلش روشن شده و به حقانیت شیعه امامی پی برد و شیعه امامی شد و شرف حضور به محضر امام صادق و امام کاظم ـ علیهما السّلام ـ نائل گردیده و با آن حضرات ملاقات نمود از سید حمیری دیوان شعری باقی است که در مدح و مراثی اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ سروده است.[3]
ابو فراس
حارث بن ابی العلاء سعید بن حمدان مکنی به ابو فراس از ادیبان بزرگ و شعرای اهل بیت در قرن چهارم هجری بوده، اشعار او در ساده و روان بودن و جذابیت معروف است و اشعار وی نوعاً در حماسه و مباهات بوده و در مدایح اهل بیت عصمت ـ علیهم السّلام ـ قصائد بسیاری سروده است قصیدة میمیه او که به شافیه نیز معروف است در منقبت اهل بیت ـ علیهم ‌السّلام ـ و مظلومیت خاندان رسالت و ظلم بنی عباس انشاء گردیده است و دارای پنجاه و چهار بیت است در نهایت شهرت و دارای تمام فصاحت و بلاغت می باشد.[4]
5. شیخ صفی الدین حلی (677 ـ 752 هـ)
ادیب و شاعر بزرگ شیعه و از شاگردان علامه حلی و جزو دانشمندان شیعه محسوب می شود و یکی از شاعران بزرگ شیعه است که در سدة هشتم اسلامی در مدح و منقبت پیامبر ـ‌ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ اشعار بسیاری سروده است.[5]
6. کفعمی
شیخ تقی الدین ابراهیم بن علی معروف به کفعمی (840 ـ 900 هـ) از مشاهیر علما لبنان و از ادبای بزرگ عصر خود بوده و دیوان شعری در مدح و رثای اهل بیت و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ دارد.[6]
7. عطار نیشابوری
فرید الدین عطار نیشابوری (متوفای 627 هـ) شاعر معروف فارسی گوی ایران اگر چه خیلی ها بر این اعتقادند که او سنی بوده ولی اشعاری که در کتاب مظهر العجایب وی درباره ائمه اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ مخصوصاً حضرت علی ـ علیه السّلام ـ گفته است گویای علاقه او به اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ می باشد.
عطار این کتاب را در شأن انسان کامل نوشته و مصداق آن را حضرت امیر المؤمنین امام علی ـ علیه السّلام ـ که مظهر کامل کمال انسانی و انسان کامل است قرار داده در واقع این کتاب در شأن امام علی ـ علیه السّلام ـ است. و از نظر عطار این کتاب بهترین و ارزشمند ترین اثر وی است.
مرا مظهر بود چشم کتبها ازو ظاهر شود پنهان و پیدا
عطار در این کتاب ارادت کامل خود به حضرت علی و ائمه طاهرین ـ علیهم السّلام ـ را به نحوی نشان می دهد. با این که عطار و شعرای معاصر او مانند مولوی ، حافظ، سعدی، سنایی، نظامی و ... در زمانی زندگی می کردند که شیعه و دوستداران اهل بیت به راحتی نمی توانستند اظهار عقیده کنند و از طرف حکام وقت در تنگنا بودند. با این حال دیوان ها و کتب آنان مملو از اشعاری است که در عظمت مقام و مرتبت اهل بیت و نقش آنها در نظام هستی سروده اند.[7]
این چند بیت از مظهر العجایب عطار است:
جـملــه فرزندان حیدر ز اولـیـا جمله یک نورند حق کرد این ندا
پاک و معصوم و مطهّر چون نبی ایــن سخن را می نداند هر صبی
سالـکــان کـار حق ایشان بُدنـد مظهـر انــوار حـق ایشان بـدنـد
8. محتشم کاشانی
کمال الدین محتشم کاشانی (متوفای 996 هـ) از شعرای دوره صفوی است و با توجه به این که در این دوره فضای مناسبی برای شیعه بوجود آمده بود و از طرفی هم پادشاهان صفوی در این دوره مذهب شیعه را در ایران رسمی کرده و از آن حمایت نمودند شعرای مهمی پا به عرصه وجود گذاشتند و بالاخص در مورد اهل بیت رسالت ـ علیهم السّلام ـ‌ شعرها سرودند که از معروفترین آنها محتشم کاشانی است که با سرودن مرثیه دوازده بند خود که شاید در ادبیات فارسی اولین نمونه از این طرز شعر باشد. با آن که قرنها از سرودن آن می گذرد و هزاران شاعر به پیروی از وی به ترکیب بند های مختلف پرداخته اند به جرأت می توان گفت که هنوز هیچ کدام گیرائی و تأثیر عمق آن در روح نمی رسد.[8]
9. ابن حسام
(محمد بن حسام الدین) از شاعران مشهور سده نهم، سخن سرای توانا و عالمی بلند همت بوده که عمری را در ستایش خاندان رسول گذرانده است.[9]
10. شیخ محمد حسین غروی اصفهانی
شیخ محمد حسین غروی اصفهانی (معروف به کمپانی)، عالم و حکیم دوره اخیر عالم تشیع است. در 2 محرم 1296 هـ ق در کاظمین دیده به جهان گشود. وی با حمایت پدر که از بازرگانان متدین بود، تحصیلات دینی خود را با جدیت شروع و ادامه داد. اساتید او شیخ محمد حسن توبیرکانی، آقا سید محمد فشارکی اصفهانی و حاج آقا رضا همدانی هستند و بعداً از شاگردان آخوند خراسانی گردید. محضر تدریس او بسیار دقیق بود. او علاوه بر فقه و کلام در علوم تفسیر، حکمت، تاریخ، ادبیات و عرفان نیز مهارت داشت.
در فلسفه حکیمی عرفان مشرب و در اخلاق و سیر سلوک به مقام مشهور رسیده بود. دیوان اشعار او حاوی اشعار زیبا در مدح اهل بیت علیهم السلام و موضوعات دیگر است. نیز از این عالم بزرگوار 10 کتاب و رساله بر جای مانده است. وی در سپیده دم 5 ذی حجه 1611 هـ ق در اثر سکته قلبی درگذشت و پیکر پاکش در کنار مقبره علامه حلی در نجف به خاک سپرده شد.[10]
11. صاحب بن عباد
ابوالقاسم اسماعیل بن عبّاد فرزند عباس ملقب به صاحب و مشهور به صاحب بن عبّاد به سال 326 ق در اصفهان دیده به جهان گشود.[11]
پدر و اجداد صاحب از بزرگان و سرشناسان اصفهان بوده و مرتبه وزارت داشتند. عباس پدر صاحب بدان مرتبه از بزرگی و احترام رسیده بود که مردم او را «شیخ امین» می­گفتند.
پدر صاحب و همسرش نهایت کوشش خود را در تربیت فرزند خود به کار بستند. اولین استاد صاحب، پدرش پس از فراگیری مقدمات به تحصیل فقه، حدیث، تفسیر، کلام و دیگر علوم رایج پرداخت.
پس از چندی که او خود را از اساتید و بزرگان اصفهان بی­نیا دید به «ری» که از مراکز علم و ادب آن زمان بود مهاجرت کرد و در آن شهر به حلقه درس «ابن عمید» وزیر دانشمند و شهیر آل بویه پیوست. ابن عمید توانایی «صاحب» در انشای متون ادبی را مشاهده کرد و او را از نویسندگان مقام وزارت قرار داد.
کاردانی و توانایی صاحب در انجام این امور، راه پیشرفت را بر او هموار ساخت تا آنجا که چون رکن الدوله، فرزندش مؤیّد الدوله را به حکومت اصفهان منصوب کرد. صاحب نیز در مقام دبیری او و نویسندگی وی به زادگاهش اصفهان بازگشت.[12]
بسیاری از بزرگان به تشیع و برخی به دوازده امامی بودن او تصریح کرده­اند. سید بن طاووس، شیخ صدوق، علامه مجلسی، شیخ حر عاملی، شیخ بهایی، شیخ آقا بزرگ طهرانی، شیخ عباس قمی، علامه امینی و بسیاری دیگر از این جمله­اند. جز تصریح بزرگان، دقت در اشعاری که از صاحب باقی مانده و شور و شوق او به ولایت و دوستی ائمه معصومین - علیهم السلام - بهترین شاهد بر تشیع این شخصیت بزرگ است.[13]

---

[1] . ذبیح الله صاحبکار، سیری در مرثیه عاشورای، تهران انتشارات تاسوعا، چاپ اول، 1379، ص 55.
[2] . عبد الحسین شبستری، مشاهیر شعراء الشیعه، ج2، قم، مکتبه الادبیه المغتصه، چاپ اول 1421 هـ ، ص 133.
[3] . همان، ج1، ص 191.
[4] . محمد علی مدرس تبریزی، ریحانه الادب ، ج7، تهران، انتشارات کتاب فروشی خیام، چاپ سوم 1369، ص 4 ـ 231.
[5] . محمد رضا حکیمی، ادبیات و تعهد در اسلام، تهران، انتشارات فجر، چاپ اول ( بیتا 9، ص 157.
[6] . شبستری پیشین ، ج1، ص 36.
[7] . قادر فاضل، فرهنگ موضوعی ادب فارسی ( مصیبت نامه و مظهر العجایب ) عطار نیشابوری، ج 4، تهران، انتشارات طلایه، چاپ، اول 1374، ص 18.
[8] . محتشم کاشانی ، دویان، بکوشش مهر علی گرگانی، تهران، کتابفروشی محمودی، چاپ اول 1344 هـ ، (مقدمه).
[9] . مدرس تبریزی پیشین، ج7، ص 476.
[10] . صاحبکار پیشین، ص70.
[11] . وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج1، ص206؛ شذرات الذهب، ابن عماد حنبلی، ج3، ص115.
[12] . صاحب بن عباد، شرح حال و آثار، احمد بهمنیار، ص37؛ معجم الادباء، یاقوت حموی، ج6، ص221.
[13] . برای آگاهی کامل از اشعار صاحب ر.ک: الغدیر، علامه امینی، ج7، ص103؛ اعیان الشیعه، ج3، ص353، یتیمة الدهر، ثعالبی، ج3، ص247.

http://andisheqom.com/fa/Article/View/9881/شعرای-مشهور-اهل-بیت(ع)/?SearchText=فشارکی&LPhrase=