مسجد شجره (مسجد ذو الحلیفه ) - میقات حج - مدینه به سمت مکه

سید جواد هاشمی فشارکی

حج 1394 -قبل از حوادث غم بار منا

 

 

 

محوطه مسجد شجره

 

سیما وحجم سه بعدی مسجدشجره

 

نمای بیرونی مسجد

ورودی رواق مسجد

منار مسجد در شب

منار در روز

صحن مسجد 

 

 

 

بخشی از شبستان مسجد

 

 

 

 

 

مسجد شجره یا مسجد ذوالحلیفه از مساجد تاریخی مدینه است که در منطقۀ «ذوالحلیفه» یا «آبارعلی» در هشت کیلومتری جنوب غربیمسجدالنبی در مسیر مکه قرار دارد. ذوالحلیفه، میقات کسانی است که برای عمره تمتّع و عمره مفرده از مدینه به مکه می‌روند. این محل با نام‌های دیگری همچون مسجد شجره و مسجد الاحرام نیز شناخته می‌شود. پیامبر اکرم نیز در سفرهای عمره و حج تمتع در این میقات،محرم شدند.

موقعیت جغرافیایی

مسجد ذوالحلیفه در نزدیکی مدینه

نوشتار اصلی: آبار علی

آبار علی، (به معنای چاه‌های علی) منطقه‌ای غالباً پوشیده از نخلستان، در حدود هشت کیلومتری جنوب شهر مدینه، که در آن، چاه‌های آبی وجود دارد که گفته می‌شود چاه‌هایی که حضرت امیر (ع ) برای استفاده زائران خانه خدا حفر نمود. این مکان از میقات‌های حج است. امروزه از سه نام آبارعلی و ذوالحلیفه و مسجد شجره برای اشاره به این منطقه استفاده می‌شود.

نام‌های دیگر

این جایگاه از دیدگاه‌های مختلف به نام‌های گوناگون مشهور شده است که عبارت‌اند از:

• مسجد شجره: وجه تسمیه آن به شجره این است که پیامبر اکرم در جریان سفر سال ششم هجرت که منتهی به امضای معاهده حدیبیه شد. در این مکان، کنار درختی (شجره) به نام ‹‹سَمَره›› فرود آمده و احرام بستند. همین طور در سال هفتم جهت عمرة القضاء و نیز درسال دهم برای حجة الوداع در این مسجد احرام پوشید.^[۱]
• مسجد الاحرام: به علت اینکه این مکان، محل احرام حاجیان است به نام احرام نامیده شده است.^{[نیازمند منبع]}
• مسجد المیقات: این نام هم بدین علت است که این جایگاه یکی از میقات‌های حج و عمره حاجیان به شمار می‌آید.^{[نیازمند منبع]}
• مسجد آبار علی یا مسجد چاه‌های علی(ع): این نام از شهرت فراوانی برخوردار است. گفته می‌شود علت این نام گذاری آن است که پس از رحلت حضرت رسول(ص) و غصب خلافت، امام علی(ع) چاه‌های متعددی برای نخلستان‌های خود در این منطقه حفر نمود و به آبیاری آنها پرداخت.^[۲]

بنا یر روایتی از امام صادق(ع) این ناحیه به اقطاع(واگذاری زمین یا منافع حاصل از آن یا محل کسب برای زمانی محدود یا نامحدود به کسی از سوی حاکم را اِقطاع می‌گویند)، به امام علی (ع) واگذار گردید. به همین جهت، چاه‌های آن نیز که متعلق به آن حضرت بود، به نام آبار علی شناخته شده است.

نمایی دیگر از مسجد ذو الحلیفه

احرام پیامبر در این مسجد

پیامبر اکرم در سفرهای عمره و حج تمتع در این میقات محرم شدند:

• در سال صلح حدیبیه که موفق به انجام عمره نشدند (ششم هجری).
• در سال هفتم هجری، در جریان عمرة القضا.
• حجة الوداع در سال دهم هجری.^[۳]

پیامبر اکرم(ص) پس از اقامه دو رکعت نماز در مسجد شجره، احرام بسته و می‌فرمود: ‹‹ لبیک،اللهم لبیک، لبیک لا شریک لک لبیک، ان الحمد و النعمة لک و الملک، لاشریک لک لبیک››. ^{[نیازمند منبع]}روایت شده، که رسول خدا نخستین بار، هنگام انجام حج، زیر درختی در این مکان فرود آمد که در سالهای بعد در آن محل مسجدی ساخته شد.

تعمیرات و بازسازی

اگرچه این مسجد در قرن هشتم دچار خرابی شد، اما همچنان مورد استفاده بوده است. گویا در بنای اولیه، شبستان و صحن داشته، اما در قرون هشتم و نهم تنها دیواری گرد آن بوده است.

در قرن دهم

زین الدین الاستدار در سال ۹۶۱ق بنای مسجد را بازسازی کرد و اطراف آن دیواری بزرگ کشید که تا پایان دوره عثمانی همچنان پا برجا بود. وی مأذنه گوشه شمال غربی آن را نیز بازسازی نمود و سبب این که مکان محراب اصلی مشخص نبود، محراب دیگری در وسط دیوار قبله قرار داد که شاید مکان اصلی محراب باشد. همچنین پله‌هایی نیز در سه جهت برای مسجد ساخت تا از ورود چهارپایان به داخل جلوگیری شود.^[۴]

در دوره عثمانی

مسجد شجره در دوره عثمانی در سال ۱۰۵۸ ق.، به دست یکی از هندیان مسلمان بازسازی و منارهای برای آن ساخته شد.^[۵]

دوره معاصر

طول این مسجد از جنوب تا شمال ۲۵ متر از شرق به غرب نیز به همین مقدار بوده است. در سال‌های اخیر این مسجد به گونه زیبایی بازسازی شده، مساحت آن به ۸۸۰۰۰ متر مربع رسیده است.^[۶]

احکام فقهی میقات ذوالحُلَیفَه

مسجد ذوالحلیفه محل احرام حاجیان

فقهای امامیه در کتاب‌های فقهی خود احکام شرعی مربوط به این مسجد را به عنوان یکی از میقات‌های حج به تفصیل آورده‌اند، برخی احکام متعلق به این مسجد وموقعیت آن عبارت‌اند از:

• ذوالحلیفه در حال اختیار (بدون ضرورت) میقات عمره تمتّع و عمره مفرده برای مردم مدینه و کسانی است که از مدینه به مکه می‌روند.^[۷] در اینکه میقات، خصوص مسجدِ واقع در این محل است که معروف به «مسجد شجره» است یا اعم از مسجد و اطراف آن، اختلاف است.^[۸]
• بنابر قول نخست، جنب و حائض، بنابر تصریح گروهی از فقها باید در حال عبور از مسجد محرم شوند و در صورت عدم امکان، از بیرون مسجد محرم می‌گردند.^[۹]

برخی احتیاط را در جمع بین آن دو (احرام از بیرون مسجد و تجدید آن در جُحفَه) دانسته‌اند.^[۱۰]

• میقات مردم مدینه در حال ضرورت، مانند بیماری و ناتوانی، جحفه است.^[۱۱]

جستارهای وابسته

• حج
• میقات

پانویس

1. پرش به بالا↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۷۵
2. پرش به بالا↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۴۰۹.
3. پرش به بالا↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۷۵
4. پرش به بالا↑ محمد باقر نجفی، مدینه شناسی، ج۱، ص ۱۶۷و۱۶۸؛ اصغر قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۴۱۰
5. پرش به بالا↑ نجفی، مدینه شناسی، ج۱، ص۲۶۸؛ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۷۶
6. پرش به بالا↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۴۱۰
7. پرش به بالا↑ طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، ج۲، ص۵۵۱؛ خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، ج۱، ص۱۰۹
8. پرش به بالا↑ طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، ج۲، ص۵۵۱
9. پرش به بالا↑ خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۱۰۹
10. پرش به بالا↑ محمودی، مناسک حج (محشی)، ص۱۵۸
11. پرش به بالا↑ طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، ج۲، ص۵۵۲

منابع

• جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، نشر مشعر، چاپ سوم، ۱۳۸۴ش.
• خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، قم، موسسه مطبوعات‌ دار العلم، چاپ اول.
• قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، نشر مشعر، چهارم، ۱۳۸۱ش.
• طباطبایی یزدی، محمد کاظم، عروة الوثقی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه.
• محمودی، محمدرضا، مناسک حج (محشی)، تهران، مشعر، ۱۴۲۹ق.
• نجفی، محمد باقر، مدینه شناسی، تهران، نشر مشعر، دوم، ۱۳۸۷ش.

 

http://fa.wikishia.net/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%B4%D8%AC%D8%B1%D9%87

 

مسجد المیقات ذو الحلیفة dhul hulayfah mosque

مسجد المیقات ذو الحلیفة dhul hulayfah mosque

یعتبر مسجد المیقات ذو الحلیفة أحد أشهر المساجد فی المدینة المنورة و من أبرز المساجد فی مدینة المصطفى صلى الله علیه و سلم، ویعرف هذا المسجد بعدة أسماء فهو مسجد الإحرام و المیقات و مسجد أبیار و مسجد الشجرة و مسجد المعرس.

و یقال له مسجد ذی الحلیفة لوقوعه فی منطقة ذی الحلیفة و هو تصغیر حلیفة بفتح الحاء و کسر اللام؛ اسم لماء بین بنی جشم بن بکر من هوزان و بین بنی خفاجة رهط توبة؛ و هی قریة بینها و بین المدینة اثنا عشر کیلومتر و تسمى الآن بآبار علی.

کما یقال له مسجد المیقات لأنه میقات أهل المدینة و من یمر بها و لذا یقال له مسجد المحرم و هو من المواقیت التی حددها النبی علیه الصلاة و السلام ؛ و یقال له مسجد الشجرة لأنه کان یوجد شجرة کان النبی ینزل تحتها بذی الحلیفة کما فی صحیح مسلم.

و سُمّی بمسجد أبیار علی لأن الخلیفة الراشد علی بن أبی طالب رضى الله عنه کما تقول الروایات قام بحفر آبار عندما أقام فی ذی الحلیفة فی عهد الخلیفة الراشد عثمان بن عفان رضی الله عنه.

مسجد المیقات ذو الحلیفة

• یقع مسجد المیقات على امتداد وادى العقیق غرباً و هو وادى مبارک کما سماه النبی علیه الصلاة و السلام؛ و یبعد مسجد المیقات عن المسجد النبوی قرابة أربعة عشر کیلو متراً.
• تم بناء مسجد المیقات فی “عهد عمر بن عبدالعزیز” عندما ولی إمارة المدینة المنورة 87 ـ 93هـ؛ و جدد المسجد أکثر من مرة فی العصر العباسى و العصر العثمانى فی عهد السلطان “محمد الرابع “ما بین عام 1058 ـ 1099هـ.
• کان المسجد مستطیل الشکل صغیر و ضیق مبنى من اللبن و الحجارة و خشب النخیل و الجرید و لکن لم یجد الحجاج و المعتمرین الراحة فیه؛ لذلک أمر الملک “فیصل بن عبدالعزیز “رحمه الله بتجدیده و توسیعه و ضاعف حجمه عدة أضعاف نظراً للمکانة التاریخیة التی یحتلها مسجد المیقات فأصبح المسجد یشهد أعداد کبیرة  من الحجاج و المعتمرین.

مسجد المیقات ذو الحلیفة dhul hulayfah mosque

وصف مبنى المسجد المیقات و ملحقاته بعد التوسع

• یشکل المسجد حالیاً شکل مربع مساحته 6.000 متر مربع، و له مجموعة من الأقواس فی نهایتها قباب مرتفعة یصل ارتفاعها حوالی ستة عشر متراً عن الأرض.
• و یتکون المسجد من مجموعة کبیرة من الأروقة التی تفصل بینها و بین بعضها البعض ساحة واسعة تُقدّر مساحتها بحوالی ألف متر، و یتسع المسجد  إلى خمسة آلاف مصلی على أقل تقدیر.
• تمت تغطیة الأرضیة الخاص بالمسجد بالرخام و الجرانیت الممیز ذا الزخارف الجمیلة؛ و زود المسجد بتکییف مرکزی.
• یوجد للمسجد مئذنة ذات شکل فرید حیث تتخذ شکل سلم حلزونی و یصل ارتفاعها إلى 62 متراً؛ کما توجد مبانی للإحرام و الوضوء.
• و قد أنشئت فی غرب المسجد مواقف خاصة للسیارات و أنشئت أیضاً حدیقة واسعة من أشجار النخیل العالیة و الجمیلة؛ أما من الجهة الشرقیة فتم عمل سوق یوفر جمیع احتیاجات الحجاج.
• بلغت التکلفة الإجمالیة للتوسعات 200 ملیون ریالاً سعودیاً و لکنه تمکن من ابراز التراث المعماری للمسجد و قد أعرب عدد من حجاج بیت الله الحرام عن سعادتهم من المسجد و أنهم وجدوا الراحة و أن هناک تنظیم جید جداً.

•  

  

  مسجد المیقات ذو الحلیفة dhul hulayfah mosque 

http://www.sauditravel.com/medina/dhul-hulayfah-mosque/