نقد پیش‌فرض‌ها و روش‌شناسی جریانات تدبری معاصر با تأکید بر دیدگاه‌های لسانی فشارکی ...

کته کلیدی در نظرات آقای لسانی فشارکی این است که در تدبر باید اصل را روی الفاظ بگذاریم و نه مفاهیم،..

کد خبر: ۳۹۸۴۲۶۰

تاریخ انتشار: ۲۴ تیر ۱۴۰۰ - ۱۱:۴۸

معارف » حوزه علمیه

قاسم درزی:

خصومت با تفسیر و ادبیات عرب و نبود مرزبندی مشخص؛ ضعف‌های جریانات تدبری

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه در برخی از رویکردهای تدبر که دنبال انس و عمل به قرآن هستند خصومت با تفسیر و ادبیات عرب وجود دارد، گفت: اگر بزرگان تدبر مدعی ایجاد پارادایم جدید هستند باید تمایز خود را به صورت واضح و روشن بیان کنند و به آن وفادار هم باشند.

به گزارش ایکنا، قاسم درزی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، شامگاه ۲۳ تیرماه در پنل نهایی همایش ملی «جریان‌سازی تدبر در قرآن کریم و ظرفیت‌های اجتماعی آن در ایران معاصر» به نقد پیش‌فرض‌ها و روش‌شناسی جریانات تدبری معاصر با تأکید بر دیدگاه‌های لسانی فشارکی پرداخت و گفت: یکی از نقدهای بنده این است که اگر قرار باشد مکتب تدبر از ویژگی‌های مکاتب تفسیری تبعیت کند نیازی به جعل اصطلاح جدید نیست و خود تفسیر گویا و مورد استفاده است.

وی افزود: اگر بزرگان تدبر مدعی ایجاد پارادایم جدید هستند باید تمایز خود را به صورت واضح و روشن بیان کرده و به آن وفادار هم باشند نه اینکه در تدبر و روش آن از تفسیر تبعیت کنند. پس باید بین این دو مرزبندی درست و روشنی ایجاد شود.

درزی افزود: یکی دیگر از نقدها این است که در برخی از رویکردهای تدبر که دنبال انس و عمل به قرآن هستند خصومت با تفسیر وجود دارد؛ البته لزوماً در تمامی رویکردها دیده نمی‌شود زیرا برخی تدبر را مقدمه تفسیر و برخی تفسیر را عالی‌تر از تدبر می‌دانند.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه مدعیان تدبری معتقدند که تدبر امری عمومی است در حالی که تفسیر تخصصی و نیازمند دانش زمینه‌ای مثل ادبیات عرب است، گفت: اولین سؤال این است که قرآن چه زبانی دارد که برای همه مخاطبان قابل فهم است؛ از جهت جریانات تدبری، قرآن زبان ویژه‌ای دارد ولی این ویژه بودن را واضح نمی‌کنند؛ فرضیه‌ای که وجود دارد این است که قرآن به تعبیر فقهی برای اضعف مامومین نازل شده است تا همه بشر با آن ارتباط برقرار کنند. چگونه متنی در سطح بالای ادبیات در حد اضعف مامومین باشد، مثلاً چگونه یک فرد بی‌سواد می‌خواهد بفهمد وَالْعَادِیَاتِ ضَبْحًا یعنی چه؟ به نظر می‌رسد چنین نیست.

درزی با بیان اینکه مدعیان تدبر حداقل یک متن دیگر را نشان دهند که برای عموم بشر قابل درک باشد تا این ادعا را برای قرآن بکنند، تصریح کرد: با چه روشی می‌توانیم قرآن را برای همه مخاطبان از جمله افراد معمولی قابل فهم بدانیم، مثلاً مردم چه می‌دانند الف لام میم یعنی چه و یا وَالْعَادِیَاتِ ضَبْحًا چیست و چگونه راهکار معرفتی برای این آیات برای مردم می‌توانیم ارائه دهیم بدون اینکه آنها تا حدی از لغات و صرف و نحو سر در بیاورند.

خصومت با تفسیر و ادبیات عرب

وی اضافه کرد: براساس مطالب بیان شده، خصومت با صرف و نحو و ادبیات عرب از دیگر اشکالات رویکردهای تدبری است در حالی که بدون صرف و نحو و مکی و مدنی و ... نمی‌توانیم چیزی بفهمیم.

وی با بیان اینکه منظور این جریانات از زبان ویژه این است که همه می‌توانند آن را بفهمند ولی چگونه اثبات می‌کنید؟ افزود: در این جریانات همچنین نگاهی مجموعی و ترکیبی به آیات برای تبیین زبان آن وجود ندارد. می‌خواهند بگویند نیازی به صرف و نحو نیست و قرآن لسان «مبین» است؛ ادله آنها هم شدیداً اخباری‌گری و مبتنی بر برخی روایات است و نه زبان‌شناختی.

دبیر این همایش اضافه کرد: نکته کلیدی در نظرات آقای لسانی فشارکی این است که در تدبر باید اصل را روی الفاظ بگذاریم و نه مفاهیم، زیرا فرازمانی و فرامکانی بودن قرآن مبتنی بر این مسئله است در حالی که ما معتقدیم آنچه باعث جاودانگی قرآن است، مفاهیم آن است و نه الفاظ. با اصالت دادن به الفاظ در برابر معانی معلوم نیست جایگاه فهم چیست؟ همچنین وی تدبر را امری قلبی می‌داند و کارکرد مغز و فکر را در دریافت قرآن منکر می‌شود البته این تمایز میان قلب و مغز واضح نیست؛ ایشان راهکاری برای تدبر قلبی ندارد و صرفاً مدعی این مسئله است.

وی با بیان اینکه چگونه می‌توان فهم بی واسطه و جهانی از قرآن داشت، اظهار کرد: اینها ادعاهای بزرگی است که برای جامعه علمی قابل فهم نیست و صرفاً مبتنی بر برخی روایات است لذا تدبر جایگاه یک مکتب را ندارد. دوستان مکتب تدبر باید روش روشنی پیش روی ما بگذارند تا بتوانیم آن را قضاوت کرده و راهکارهای فهم قرآن برای دیگران نیز فراهم شود.

تطبیق نظریات مختلف درباره اغراض محوری سوره بقره

همچنین شروان عطایی، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت با موضوع«شناسایی زمینه تاریخی متن قرآن در چارچوب نظریه انسجام» گفت: در نظام طبیعت برای یک حل مسئله دو دیدگاه جزءگرا و کل‌گرا داریم؛ در استفاده از قرآن هم همین مسئله کاربرد دارد؛ تا قبل از سیدجمال، تفسیر سنتی و گزاره‌ای و مسائل فردی مدنظر بوده است ولی سیدجمال دنبال فهم نظام‌مند از قرآن رفت و شاگردش عبده هم آن را ادامه داد، البته با کارکرد گزاره‌های فردی مخالف نیستیم ولی فهم نظام‌مند نتایج بیشتری دارد.

وی با بیان اینکه غرض سوره در تعامل با مخاطبان عصر نزول بوده است به مقایسه نظریات مختلف در اغراض محوری سوره بقره پرداخت و افزود: علامه طباطبایی با اینکه قائل به این است که سوره‌هایی که یکجا نازل شده است غرض واحدی دارند ولی برای سوره‌ای مانند بقره نمی‌توان غرض واحدی بیان کرد؛ البته ایشان غرض محوری در سوره بقره را آیه آمن الرسول می‌داند؛ این آیه بیان کرده است که مؤمنان کسانی هستند که به همراه پیامبر(ص) به آنچه خدا نازل کرده، به خدا و ملائکه و کتب انبیا و خود انبیاء گذشته و پیامبر ایمان آورده و تفاوتی میان هیچکدام قائل نیستند.

عطایی به مقایسه دیدگاه چند اندیشمند درباره سوره بقره پرداخت و افزود: سعید حوی هم سوره بقره را به سه قسم تقسیم‌بندی کرده است؛ او در این تقسیم به ویژگی متقین و کافرین و منافقین و راه‌های رسیدن به هر کدام در بخش‌های مختلف سوره پرداخته است همچنین دخول در اسلام را غرض محوری سوره از تشریح ویژگی اقسام افراد برمی‌شمارد.

وی ادامه داد: امین احسن اصلاحی می‌گوید کل قرآن واحدی یکپارچه است، وی بقره را به ۴ بخش تقسیم کرده است؛ داستان بنی اسرائیل، میراث ابراهیمی، شریعت با احکام و آزادسازی کعبه از دید وی بخش‌های اصلی این سوره هستند. از دید وی و برخی افراد مستشرق به دلیل اینکه بنی اسرائیل دعوت پیامبر(ص) را نپذیرفتند امت اسلامی به عنوان امت وسط با تغییر قبله استقلال خود را از یهودیان اعلام کرد تا در قبله مورد سرزنش یهودیان نباشند. همچنین ریموند فارین هم دنبال ترکیب حلقوی در ساختار بقره است و بر آیه امة وسطا و تغییر قبله تمرکز کرده است. حجت‌الاسلام علی صبوحی، استاد تدبر هم سوره بقره را به ۱۱ بخش تقسیم کرده است.

عدم روشمندی و نتیجه آن

عطایی در جمع‌بندی گفت: در کشف ساختار سوره عدم قطعیت وجود دارد و نتیجه پژوهشگران مختلف، الزاما همیشه یکسان نیست. همچنین عدم جواب یکسان در نگاه کل‌گرایی را برخی به خاطر عدم روشمند بودن آن می‌دانند؛ برخی در پاراگراف‌بندی به فرم و برخی به معنا توجه دارند، برخی به پیوند مقدمه و خاتمه در غرض محوری و برخی بر میانه سوره تأکید دارند.

انتهای پیام

 

 

 

 

 

 

https://iqna.ir/fa/news/3984260/%D8%AE%D8%B5%D9%88%D9%85%D8%AA-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D9%88-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%B9%D8%B1%D8%A8-%D9%88-%D9%86%D8%A8%D9%88%D8%AF-%D9%85%D8%B1%D8%B2%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%AE%D8%B5-%D8%B6%D8%B9%D9%81%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%AF%D8%A8%D8%B1%DB%8C