شیوه های نوین حفاظت از زیرساختهای حیاتی در برخی کشورهای دنیا

دکتر سید جواد هاشمی فشارکی و .....

گروه : صفحه اول / ویژه /پ /شناسه : 9913 / 10 فروردین 1401 - 15:58

http://www.isarpress.ir/?p=9913

در این مقاله الزامات اولیه در راهبرد ملی حفاظت از زیرساختهای حیاتی کشور ، و لزوم تغییر نگرش نسبت به مفاهیم حفاظت و تاب آوری زیرساختهای حیاتی تبیین شده و براین اساس سیاستها وبرنامه های مدیریت شرایط اضطراری دانمارک ، اداره حفاظت شهری نروژ ، سازمان پیش بینی رویدادهای شهری سوئد ، وزارت امنیت داخلی فنلاند ، راهبرد تاب آوری زیرساختهای حیاتی استرالیا ، برنامه های حفاظت از زیرساختهای ملی امریکا معرفی شده است .

یحیی برخورداری ، دکتر سید جواد هاشمی فشارکی

 

1- مقدمه

اقتصاد پایدار و توسعه جوامع، بدون برنامه ریزی راهبردی برای حفاظت و تأمین امنیت زیرساختهای حیاتی امکانپذیر نیست. زیرساختهای برق ، گاز ، آب و فاضلاب ، نفت و پتروشیمی، ارتباطات و مخابرات، حمل و نقل، بانکداری و خدمات مالی، کشاورزی و تغذیه، سلامت و بهداشت عمومی وخدمات اضطراری از جمله زیرساختهای حیاتی هستند که نقش کلیدی در توسعه و پایداری جوامع امروز دارند. در سال های اخیر، به واسطه صدمات ناشی از تشدید حملات عامدانه، فجایع طبیعی و حوادث شدید آب و هوایی، مساله حفاظت از زیرساخت های حیاتی اهمیتی دوچندان یافته است.

تاب آوری :

پایدارسازی زیرساختها و کاهش آسیب پذیری آنها در برابر تهدیدات، از مهمترین اهداف پدافند غیرعامل است. تاب آوری به عنوان مفهومی جدید در حوزه پدافند غیرعامل، در پی دستیابی به این مهم است.از دیدگاه پدافند غیر عامل، سامانه در صورتی تاب آور است که با وجود تغییر شرایط در محیط عملکرد، هر چند این تغییر طولانی مدت باشد، ویژگی سازگار بودن سامانه ، آن را در سطح قابل قبولی از پایداری عملکرد و ساختار قرار دهد و سامانه به طورکلی دچار خرابی و قطعی نشود.

 

2. لزوم تغییر نگرش نسبت به مفاهیم حفاظت و تاب آوری زیرساختهای حیاتی

حفاظت از زیرساختهای حیاتی در ساده ترین حالت ، تو انایی پیشگیری یا کاهش اثرات یک حادثه مخرب تعریف شده است. به عبارت دیگر، حفاظت از زیرساخت های حیاتی، مجموعه اقدامات و فعالیتهای مقاوم سازی برای تضمین عاملیت و تداوم کارکرد زیرساختها را شامل میشود. نکته حائز اهمیت در این تعاریف این است که دیدگاههای اولیه در ارتباط با مفهوم حفاظت از زیرساختهای حیاتی، تنها مباحث پیشگیری و مقاوم سازی زیرساختها را طرح کرده است؛ اما با ظهور مفهوم تاب آوری در این حوزه، ویژگیهای دیگری نظیر قابلیت انطباق ، جذب، پاسخ و بازیابی سریع نیز برای امنیت زیرساخت ها در نظر گرفته شده است .

 

تعریف کمیته بین الملل کاهش فجایع سازمان ملل متحد:

یکی دیگر از مصادیق تغییر نگرش نسبت به موضوع حفاظت از زیرساختهای حیاتی، توسط کمیته بین الملل کاهش فجایع سازمان ملل متحد ارائه شده است. این تعریف که به نوعی مفهوم مدرن مسأله حفاظت از زیرساخت های حیاتی تلقی می گردد؛

  توانایی یک سامانه ، اجتماع یا جامعه در معرض مخاطرات برای مقاومت، جذب، انطباق و بازیابی از آثار یک مخاطره به روشی سریع و موثر، من جمله از طریق حفظ و ترمیم ساختارها و عملکردهای بنیادی و اساسی را به عنوان تاب آوری زیرساختهای حیاتی تعریف کرده است.

 

3- راهبردهای حفاظت از زیرساختهای حیاتی

 در چند سال گذشته، تجربه وقوع حوادث در زیرساخت های حیاتی موجب شده ملت های بیشتری مسئله تأمین امنیت زیرساختهای حیاتی را در اولویت اقدامات و برنامه های ملی خود قرار دهند. در این راستا، بهره گیری از دانش و تجربیات جهانی می تواند گامی موثر در ارتقای سطح دانش و تجربه برنامه ریزان و دست اندرکاران حوزه پدافند غیرعامل کشور محسوب گردد.

3-1: برنامه حفاظت از زیرساختهای ملی ایالت متحده  (NIPP)

ایالات متحده آمریکا اولین کشوری است که توسعه و ایجاد طرح ها و ابتکارات حفاظت از زیرساخت های حیاتی را در دستورکار قرار داده است نخستین راهبرد ایالات متحده در ارتباط با موضوع حفاظت از زیرساخت های حیاتی، در فرمان اجرایی شماره 69 سیاستهای راهبردی ریاست جمهوری در سال 1998 منتشر شده است.

در این گزارش، زیرساختهای حیاتی شناسایی و تعاریف و الزامات اولیه حفاظت از آنها مطرح شده است. همچنین لزوم بررسی آسیب پذیری زیرساخت ها یا استفاده از روشهای انعطاف پذیر و پویا که هم بخش های خصوصی و دولتی و هم امنیت داخلی و بین المللی را دربرگیرد، در این گزارش بیان شده است. طبق این راهبرد یکی از دلایل ضرورت ایجاد وزارت امنیت داخلی، حفظ امنیت زیرساخت های حیاتی عنوان شده است.

رویکرد بعدی ایالات متحده در سند شماره 08سیاستهای راهبردی با هدف تقویت امنیت و تاب آوری زیرساخهای حیاتی در برابر تهدیدات فیزیکی و سایبری در سال 2013 ارائه شده است.طبق این سند، دولت باید با همکاری ایالات، مقامات محلی و صاحبان و متصدیان زیرساختهای حیاتی در بخشهای خصوصی و دولتی، در وهله اول با شناسایی دارایی ها و سامانه هایی که زیرساختهای حیاتی ملی را تشکیل می دهند، ارزیابی آسیب پذیری زیرساختها و داراییها را با استفاده از یک روش مدیریت خطرپذیری در مواجهه با تهدیدات ملی به انجام می رساند. برآورد خطرپذیری، شناسایی و اولویت بندی، مجموعه اقداماتی است که می تواند موجب کاهش خطرپذیری شود. همچنین این سیاست راهبردی، تدوین یک برنامه تحقیق و توسعه جدید در حوزه زیرساختهای حیاتی و لزوم بروزرسانی برنامه حفاظت از زیرساختهای ملی (NIPP) در بازه های زمانی هر چهار سال یکبار را در دستورکار قرار داده است . متن این سند، منعکس کننده افزایش توجهات به مفهوم تاب آوری و رویکردهای تحلیل چند مخاطره ای است.

بر اساس راهبرد کلی این سند ، حفاظت زیرساخت های حیاتی به عنوان عامل توانمندساز حوزه تاب آوری زیرساخت ها شناخته شده است. به علاوه در تمامی رویکردهای اخیر ایالات متحده در ارتباط با امنیت زیرساختهای حیاتی، تاب آوری در کنار حفاظت به رسمیت شناخته شده و حتی بیشتر بر آن تاکید شده است.

3-2: برنامه مدیریت شرایط اضطراری دانمارک (DEMA)

تحلیل آسیب پذیری زیرساختهای این کشور از سال های2005 تا 2010 در دستور کار سازمان مدیریت شرایط اضطراری دانمارک ) (DEMA قرار گرفت که یک سازمان دولتی تحت نظر وزارت دفاع این کشور است. در این راهبرد، آسیب پذیری مفهومی است که بیشتر روی آن تمرکز شده و به نوعی مفهوم مقابل تاب آوری معرفی شده است. در این چارچوب، توانایی کلی سامانه برای کارکرد و دستیابی به اهداف سامانه در مواجهه با تهدیدها به عنوان آسیب پذیری    (و به نوعی معنای متضاد آن؛ تاب آوری) تعریف شده است.

درتعریف دیگر این سازمان، یک سامانه زمانی آسیب پذیر است که فاقد ظرفیت لازم برای برنامه ریزی، پیشگیری، پاسخ یا بازیابی در مواجهه با یک تهدید مشخص باشد. بر اساس این راهبرد، ارزیابی آسیب پذیری با مقایسه تهدیدها در برابر ظرفیتهای موجود و درجه مطلوب حفاظت انجام گرفته است .در حالت کلی این رویکرد بیانگر این مطلب است که مفهوم آسیب پذیری و تاب آوری دو روی یک سکه هستند که معانی یکسانی را به اشتراک میگذارند.

- در اولین گزارش نمایه خطرپذیری ملی سازمان در سال 2013 ، حوادث متوجه زیرساختهای حیاتی شناسایی و بر اساس انسان ساخت (مصنوعی) یا طبیعی بودن و اهمیت هریک از مخاطرات برای زیرساخت های مختلف اولویت بندی شده است.در این تحلیل، آسییب پذیری تهدیدات مصنوعی دردو دسته جداگانه حوادث و تهدیدات امنیتی بررسی شده است.

- گزارش سال 2015 این سازمان روی سامانه مدیریت بحران کشور متمرکز شده است. در این گزارش تصریح شده که هدف از این برنامه، اطمینان از ایجاد یک جامعه مستحکم و مقاوم از طریق توسعه و تقویت فعالیتهای آمادگی، به منظور پیشگیری و پاسخ به حوادث و فجایع بزرگ است.

• در سال 2018، باز صحبتی از تاب آوری نشده و تمرکز اصلی روی مفاهیم پیشگیری، آمادگی و پاسخ به حوادث است تا تاب آوری از دیدگاه بازیابی سریع.

 اما در مدل تحلیلی کاربردی یک چرخه مدیریت بحران ، بایستی مراحل قبل، حین و پس از بحران؛ به طوری که همه پارامترهای اساسی مفهوم تاب آوری را شامل شود دیده شود.

3-3: اداره حفاظت شهری نروژ(DSB)

گزارش تحلیل خطرپذیری ملی توسط اداره حفاظت شهری نروژ در سال   2014 ارائه و جوامع تاب آور به عنوان یک مفهوم جدید در حوزه حفاظت شهری معرفی شده است.

گزارش سال  2017 این سازمان که با عنوان کارکردهای حیاتی در جامعه انتشار یافته است، به این موضوع پرداخته که کدام تواناییها و قابلیتهای عملکردی و کارکردی باید در همه شرایط و زمان ها در جامعه حفاظت شده و پایدار شوند. در این گزارش، عبارت کارکردهای حیاتی جامعه ، تعریف و این کارکردها طبقه بندی و اولویت بندی شده است. طی این راهبرد، کارکردهایی که جامعه نمی تواند در فقدان آنها هفت روز یا کمتر با عوامل تهدیدکننده ایمنی و یا امنیت مردم مقابله کند، کارکردهای حیاتی جامعه محسوب میشوند.این کارکردها در سه دسته حاکمیت ، امنیت ملی و عاملیت اجتماعی دسته بندی و تحلیل شده است. یکی از زیربخشهای حوزه عاملیت اجتماعی ،خدمات مبتنی بر زیرساخت بوده وشامل سامانه ها ودارایی هایی است که معمولاً با عنوان زیرساختهای حیاتی شناخته می شوند.

از منظر راهبردهای ملی این کشور، حفاظت و بازگردانی سریع کارکردهای فوری جامعه، دو عنصر کلیدی درتاب آوری اجتماعی عنوان شده است

3-4: سازمان پیش بینی رویدادهای شهری سوئد  ( MSB)

سازمان پیش بینی رویدادهای شهری سوئد در سال 2011 ،راهبرد ملی حفاظت از زیرساختهای حیاتی و خدمات پراهمیت اجتماعی را به دستور دولت تهیه کرده است. در مقدمه این گزارش تصریح شده که هدف این راهبرد ملی، توسعه و ایجاد جامعه تاب آور است. ظرفیت جامعه برای مقاومت و همچنین بازیابی از اختلالات من جمله تعاریف این سازمان در ارتباط با تاب آوری است .

گزارش سال 2013 سازمان با هدف ایجاد آمادگی برای حوادث آینده منتشر شده است.در این گزارش، چگونگی تاثیر تحولات احتمالی مختلف در آینده، بر روی مسئله امنیت اجتماعی تحلیل و ده چالش راهبردی در این حوزه شناسایی شده است. حفظ و تداوم عملکرد زیرساخت های حیاتی در مواجهه با حوادث و امنیت سایبری از جمله این چالش های راهبردی هستند. همچنین در این گزارش، تهدیدات، آسیب پذیریها و مسائل پیش روی حوزه امنیت اجتماعی تحلیل و راهبردهای پیشنهادی به منظور مقابله با این چالشها ارائه شده است.

گزارش بعدی این سازمان تحت عنوان اقدامات عملی برای حفاظت از زیرساختهای حیاتی و کارکردهای اساسی جامعه ، با هدف تهیه پیش نیازهای لازم برا ی ایجاد یک برنامه عملی و بر پایه راهبرد، در راستای توسعه اقدامات حفاظتی ارائه شده است. تضمین امنیت سامانه های زیرساختها و ایجاد جامعه تاب آور با ظرفیتهای بهبودیافته در حوزه زیرساختهای حیاتی به منظور مقاومت و بازیابی از اختلالات شدید، به عنوان اولویتهای برنامه کاری این سازمان تا سال 2020 تعیین شده است.

توسعه راهبردهای بر پایه مفهوم تاب آوری به منظور تقویت آمادگی در برابر حوادث ، مهمترین هدف تحقیقاتی این سازمان در حوزه حفاظت از زیرساخت های حیاتی و خدمات پراهمیت شهری، برای سالهای2014 تا 2018 تعیین شده است.

در ادامه سری گزارشات این سازمان، نسخه بروزشده پروژه ارزیابی خطرپذیری ملی در سال 2016 منتشر شده است. در این گزارش، مجموعه نسبتا جامعی از ارزیابیهای ریسک به همراه ارزیابی ظرفیتها ارائه شده است. مخاطرات در چهارگروه اصلی مخاطرات طبیعی (شامل 10 مورد مخاطره)، حوادث عظیم و بزرگ (شامل 4 مورد مخاطره)، اختلال در زیرساختهای فنی و سامانه های تغذیه (7 مورد در مورد زیرساختهای حیاتی) و مخاطرات متخاصم و خرابکارانه    (4 مورد) دسته بندی شده است.

شایان ذکر است، یکی دیگر از تاکییدات عمده این چارچوب، مقاوم سازی و تاب آورسازی زیرساخت های وابسته، به منظور جلوگیری از آثار آبشاری یا زنجیره ای شدید است .

3-5: وزارت امنیت داخلی فنلاند

برای اولین بار در کشور فنلاند، پروژه ارزیابی خطرپذیری ملی در اواخر سال 2016 توسط سازمان امنیت داخلی وزارت کشور منتشر شده است. ارزیابی خطرپذیری ملی امکان تشخیص حوادث پیش بینی نشده ای را فراهم         می آورد که وقوع آنها زندگی و سلامت مردم را به خطر انداخته، موجب خسارات و زیانهای اقتصادی در سطوح ملی شده و آسیبهای زیست محیطی و اجتماعی شدیدی را پدید می آورند.

در این گزارش، بر مبنای ارزیابی ریسک برای بیش از 60 مورد مخاطره، 21 سناریو از حوادث محتمل برای این کشور به منظور تحلیل های دقیق تر انتخاب شدند. این مخاطرات در دو دسته کلی طبقه بندی شده است:

 1- حوادث گسترده با تاثیرگذاری شدید در کل جامعه (شش مورد مخاطره از جمله حوزه تهدیدات سایبری)

2- حوادث شدید منطقه ای  (پانزده مورد مخاطره از جمله حملات تروریستی و مخاطرات مربوط به فجایع طبیعی )

در حالت کلی میتوان گفت رویکرد این راهبرد برای تأمین امنیت در بخشهای مختلف، توسعه فعالیتهای آمادگی بر مبنای ارزیابی خطرپذیری حوادث میباشد و مفاهیم تاب آوری هنوز در اسناد و سیاستهای رسمی این کشور مشاهده نمیشود.

3-6: راهبرد تاب آوری زیرساختهای حیاتی استرالیا

استرالیا از جمله کشورهایی است که سیاستهای امنیت زیرساختی پیچیده و پیشرفته ای را برای حفاظت از زیرساختهای حیاتی ، هم در برابر تهدیدات امنیتی معاصر و هم مخاطرات آینده، در دستور کار قرار داده است. اولین راهبرد استرالیا برای تأمین امنیت زیرساختهای این کشور، تحت عنوان راهبرد تاب آوری زیرساخت های حیاتی در سال 2010 منتشر شده است.

هدف از تاب آورسازی زیرساخت ها در این گزارش عبارتست از برنامه ریزی هماهنگ بین بخشها و شبکه ها، اقدامات واکنشی، اقدامات بازیابی انعطاف پذیر و بموقع و توسعه یک فرهنگ سازمانی که توانایی تأمین حداقل سطح خدمات را در طول مدت اختلالات، شرایط اضطراری و فجایع داشته و بتواند به سرعت به عملکرد کامل خود بازگردد.

در طرح تاب آوری زیرساختهای حیاتی ، دولت استرالیا همانند ایالات متحده و برخی کشورهای اروپایی،هدف ایجاد یک رویکرد مشارکت دولتی - خصوصی را برای تاب آورسازی زیرساختها برگزیده است.

این کشور به منظور افزایش امنیت سایبری ، یک شبکه به اشتراک گذاری اطلاعات ایمن     TISN) ) ایجاد کرده و آن را اصلی ترین ساز و کارهای افزایش تاب آوری در زیرساخت ها عنوان کرده است.

در گزارش بعدی از راهبرد تاب آوری زیرساختهای حیاتی استرالیا در سال 2015، سیاستهای این کشور در رابطه با تاب آورسازی زیرساختها بیان شده است.

1- ایجاد یک بستر کارا برای همکاری بخشهای دولتی و خصوصی با صاحبان و گردانندگان زیرساختها

 2- توسعه و ارتقاء پیکره دانش تاب آوری سازمانی و درک عمومی از تاب آوری سازمانی،

 3- مساعدت و همکاری با صاحبان و گردانندگان زیرساخت های حیاتی برای شناسایی و تحلیل وابستگی های متقابل بین بخشی،

4- سیاستگذاری به روز و به موقع در مورد مباحث مربوط به تاب آوری زیرساخت های حیاتی

5- پیاده سازی راهبرد امنیت سایبری برای ایجاد محیطی با عملکردهای الکترونیکی ایمن و تاب آور،

6- پشتیبانی از برنامه ها و طرح های تحقیقاتی مرتبط با تاب آورسازی زیرساختهای حیاتی

 از جمله دیدگاههای اصلی این راهبرد است. در حالت کلی، بر اساس راهبردهای این کشور میتوان استدلال کرد که تاب آورسازی جامعه به عنوان رویکردی نوین در حفاظت از زیرساخت ها در برابر تمامی مخاطرات محسوب میشود.

 

4- الزامات اولیه در راهبرد ملی حفاظت از زیرساختهای حیاتی:

با بررسی و تحلییل رویکردهای تاب آور سازی آینده پژوهانه ؛ الزامات اولیه یک راهبرد نوین برای حفاظت از زیرساختهای حیاتی به شرح زیر است:

1- مسأله اول در مطالعات و گزارشات ارائه شده، سناریوهای تهدید است. امروزه این دیدگاه غالب ایجاد شده که میزان ریسک مخاطرات سایبری و حوادث شدید آب و هوایی در زیرساخت ها، کمتر از حملات تروریستی نیست. بنابراین یکی از الزامات اولیه در راهبردهای نوین حفاظت از زیرساخت های حیاتی ، توجه به رویکردهای همه جانبه یا چند جانبه برای مخاطرات است.

2- مسأله بعدی، افزایش وابستگیهای متقابل بین زیرساختهاست. در عصر حاضر، زیرساخت های حیاتی برای عملکرد صحیح، سریع و موثر، به صورت پیچیده روی همدیگر اثر متقابل دارند. از این رو، حیاتی بودن یک زیرساخت تنها به دلیل تاثیرات مستقیم آن به واسطه وقوع تهدیدات یا هر نوع خرابی و قطع خدمات آنها نیست؛ بلکه به دلیل تاثیر روی سایر زیرساختهاست.

3- از آنجا که وابستگی متقابل زیرساختهای حیاتی، معمولاً با ارتباطات سایبری و از طریق بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات محقق میگردد، مسأله بعدی در این حوزه تهدیدات سایبری است.در دنیای امروز، مدیریت، کنترل و بهینه سازی اهداف و عملکردهای زیرساختهای حیاتی توسط حوزه سایبر انجام می گیرد.

تمامی شواهد حاکی از آن است که در سال های اخیر تاکیدات جهانی برای جایگزینی مفاهیم و الزامات بر پایه تاب آوری شدت یافته و بیشتر سیاستهای ملی در حوزه زیرساختهای حیاتی، از مفهوم حفاظت به سمت تاب آوری آنها سوق پیدا کرده است. از این رو بد نیست در آینده ای نه چندان دور، مفاهیم تاب آوری زیرساختهای حیاتی (CIR) به تدریج جایگزین مفهوم اولیه حفاظت از زیرساخت های حیاتی (CIP) شود.بنابراین توجه به رویکردهای تاب آور- محور از اصول و الزامات اصلی راهبردهای نوین تلقی میگردد که باید در راهبرد ملی حفاظت از زیرساختهای حیاتی کشور نیز مد نظر قرار گیرد.

1. لزوم چندجانبه بودن عملکردها و اقدامات تأمینی امنیت زیرساخت ها
2. بکارگیری رویکردهای پیشگیرانه و مردم محور
3. لحاظ تاب آوری در عملکردهای مدیریتی تمامی بخشهای دولتی و خصوصی با مشارکت و تعامل کل جامعه
4. لزوم تقویت انسجام در سیاستها، اهداف ، شاخص ها و سامانه های ارزیابی عملکرد
5. پیاده سازی راهبرد امنیت سایبری ایمن برای ایجاد جامعه ای با عملکردهای الکترونیکی تاب آور
6. تقسیم مسئولیتها بین دولت، مقامات بخشهای مختلف و ذینفعان
7.  ایجاد یک بستر کارا برای همکاری بخشهای دولتی و خصوصی با صاحبان و گردانندگان زیرساختها؛

از دیگر راهکارها و الزامات مطرح شده برای ایجاد جوامع تاب آور و عبور از وضعیت موجود به سمت وضعیت مطلوب هستند، که باید در راهبرد ملی حفاظت از زیرساختهای حیاتی کشور مد نظر قرار گیرند.

 

5- نتیجه گیری

 از آنجا که در کشور عزیزمان حفاظت از سامانه ها و زیرساختهای حیاتی علاوه بر حفاظت های فیزیکی و الزامات نظامی امنیتی، با اجرای ضوابط و الزامات پدافند غیرعامل محیا میگردد؛ این تحقیق با بررسی و تحلیل راهبردهای اتخاذ شده در سطوح ملی کشورها ، در راستای کمک به ایجاد درک بهتر تهدیدات و چالشهای پیش روی سامانه های زیرساختی، بر لزوم تغییر نگرش نسبت به مفاهیم و راهبردهای نوین حفاظت از زیرساختهای حیاتی، بیان الزامات اولیه برای توسعه چارچوبها و همچنین برنامه ریزی راهبردی تأمین امنیت زیرساخت های حیاتی تاکید کرده است.در این راستا، پس از بیان لزوم تغییر نگرش نسبت به مفاهیم حفاظت و تاب آوری زیرساخت های حیاتی به عنوان یکی از مهمترین اهداف این تحقیق از، بخشهای مطالعات تطبیقی در رابطه با راهبردهای ملی حفاظت از زیرساختهای حیاتی از منظر دستورالعمل ها ، راهبردها و سیاستهای راهبردی برخی کشورها به صورت هدفمند طرح شد . در نهایت ، الزامات اولیه در رابطه با راهبرد ملی حفاظت از زیرساخت های حیاتی، با شناسایی و تحلیل نقاط تمرکز، اولویتها و چالشهای راهبردی در این حوزه با رویکردی آینده پژوهانه ارائه گردید.

 

منابع:

1. غلامرضا جلالی ، چهارگفتار در باب پدافند غیر عامل ، قم ، محدث ، 1391
2. سید محسن میر یوسفی ، رضا غفارپور ، راهبردهای نوین حفاظت از زیرساختهای حیاتی ، مجله علمی ترویجی پدافند غیر عامل سال یازدهم شماره 3 ، 1399
3. Unite Nations General Assembly, “Report of the Open-Ended Intergovernmental Expert Working Group on Indicators and Terminology Relating to Disaster Risk Reduction,” UNISDR, New York, NY, USA, 2016.
4. The Swedish Civil Contingencies Agency, “Annual Report 2011: Sweden´s National Platform for Disaster Risk Reduction,” MSB, Karlstad, Sweden, 2011. [Online]. Available: https://www.msb.se/siteassets/dokument/publikatio ner/english-publications/annual-report-2011- swedens-national-platform-for-disasterr
5. Australian Government, “Critical Infrastructure Resilience Strategy: Policy Statement,” Commonwealth of Australia, 2015.
6. The Danish Emergency Management Agency, “National Risk Profile for Denmark” DEMA, Denmark, 2018. [Online]. Available: https://brs.dk/viden/publikationer/Documents/Dane s%20perception%20of%20risk.pdf
7. R. Francis and B. Bekera, “A Metric and Frameworks for Resilience Analysis of Engineered and Infrastructure Systems,” Reliab. Eng. Syst. Safe., vol. 121, pp. 90-103, 2014.
8. International Critical Information Infrastructure Protection Policies, Zurich, Switzerland: ETH (Swiss Federal Institute of Technology), vol. 1, 2006.

 

************************************

۲۵۴ مطلب با موضوع «مقالات دکتر سید جواد هاشمی فشارکی» ثبت شده است :

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

 

************************************

بیش از 630 یادداشت  منتشر شده دیگر :

https://javadfesharaki.blog.ir/page/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87%202

********************************************

*****************

فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص گام دوم انقلاب اسلامی

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/12/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5-%DA%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C

*****************

فعالیتهای علمی دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص معماری و شهرسازی اسلامی

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/10/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C

*****************

فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص دفاع مقدس و مقاومت

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/13/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D9%88-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%88%D9%85%D8%AA

*****************

•     سوابق : 
http://javadfesharaki.blog.ir/page/Resumes

*****************

•    فعالیتها در زیر ارائه شده :
http://javadfesharaki.blog.ir/page/2S

*****************

•    فهرست کتب منتشر شده :
http://javadfesharaki.blog.ir/page/کتب-هاشمی-فشارکی

*****************

•    چکیده اطلاعات کتب :
http://javadfesharaki.blog.ir/category/کتب-سید-جواد-هاشمی-فشارکی/

*****************

•    پایان نامه های دفاع شده : 
http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

*****************

•    مقالات پذیرفته شده در نشریات و ارایه شده در همایشها  :
•    http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

*****************

•     یادداشت های انتشاریافته در نشریات و خبرگزاریها :                               
http://javadfesharaki.blog.ir/page/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87

*****************

•    ادامه یادداشتهای منتشر شده در رسانه ها:  
http://javadfesharaki.blog.ir/page/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87%202

*****************

•     اختراعات ثبت شده :     
   http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/
  *****************            

•      سخنرانی ها : 
http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

*****************

•    مصاحبه ها :
http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

 

سخنرانی های منتشر شده  در پایگاههای خبری ::

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

*********************

 مصاحبه های منتشر شده در پایگاههای خبری : 

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**************************

سایر مقالات :

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

 

 

**************************

نشانی سایتهای منتشر شده مقاله مذکور: 

 

http://www.isarpress.ir/?p=9913

 

http://www.isarpress.ir/1401/01/10/%d8%b4%db%8c%d9%88%d9%87-%d9%87%d8%a7%db%8c-%d9%86%d9%88%db%8c%d9%86-%d8%ad%d9%81%d8%a7%d8%b8%d8%aa-%d8%a7%d8%b2-%d8%b2%db%8c%d8%b1%d8%b3%d8%a7%d8%ae%d8%aa%d9%87%d8%a7%db%8c-%d8%ad%db%8c%d8%a7%d8%aa/ 

 

https://javadfesharaki.blog.ir/1401/01/10/%D8%B4%DB%8C%D9%88%D9%87-