مقاله جایگاه راهبردی مهندسی در پایداری ملی زیرساخت‌ها

دکتر سیدجوادهاشمی فشارکی 

پدیرفته شده درهمایش سراسری سامانه های مهندسی ومدیریت پدافند غیر عامل دانشگاه جامع امام حسین (ع)-مجموعه مقالات  همایش-21تیر 1391 –ص564الی583

 

http://www.hosseinzafari.ir/index.php?task=view&id=146

 

جایگاه راهبردی مهندسی در پایداری ملی زیرساخت‌ها

منبع :  مجموعه مقالات همایش سراسری تبیین سیستم‌های؛ مهندسی و مدیریت پدافند غیرعامل؛ 21 تیرماه 1391 ؛ دانشگاه جامع امام حسین(ع)

به نشانی : 

 

http://www.hosseinzafari.ir/index.php?task=view&id=146

 

 

 

چکیده

با توجه به اهمیت والای حوزه تأثیرگذاری گسترده و بلندمدت اقدامات مهندسی در شکل‌گیری زیرساخت‌های کالبدی ساختمان‌ها و تأسیسات و مراکز و شهرسازی و غیره در گستره کل کشور، توجه به ملاحظات دفاع غیرعامل در فرایند اقدامات مهندسی، یک ضرورت راهبردی است، براین اساس در این مقاله، ابتدا اصول مهندسی دفاع غیرعامل ارائه می‌گردد؛ آنگاه نهادهای سیاستگذار مجری و سایر نهادهای مؤثر در حوزه مهندسی و دفاع غیرعامل و اهمّ رشته‌های مهندسی مؤثر در دفاع غیرعامل برشماری می‌شود. سپس سطوح اثرگذاری مهندسی و حوزه‌های تأثیرگذاری مهندسی در دفاع غیرعامل معرفی شده است. آنگاه چشم‌انداز مهندسی از نظر دفاع غیرعامل به تصویر کشیده شده و راهبردهای آن ارائه گردیده است. در انتها، ضعف‌ها و مشکلات فراروی مهندسی برشمرده شده و پیشنهادهایی جهت تحقق اهداف عالیه دفاع غیرعامل در حوزه مهندسی ارائه گردیده و آنگاه نتیجه‌گیری لازم صورت پذیرفته است.

 

کلیدواژه‌ها: مهندسی، نظام مهندسی، دفاع، دفاع (پدافند) غیرعامل 

 

مقدمه

از آنجا که:

1.  بر اساس بند 4 سیاست‌های کلی نظام در خصوص پدافند غیرعامل، به تهیه و اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل در مورد مراکز، اماکن، تأسیسات حائز اهمیت نظامی و غیرنظامی موجود و در دست اجرا تأکید شده است؛

2.  بر اساس بند 9 آن، بر ممانعت از ایجاد تأسیسات پرخطر در مراکز جمعیتی و خروج این‌گونه تأسیسات از شهرها و پیش‌بینی تمهیدات ایمنی برای آن دسته از تأسیساتی که وجود آن‌ها الزامی است و ممانعت از ایجاد مراکز جمعیتی در کنار تأسیسات پرخطر یا تعریف حریم آن‌ها تاًکید شده است؛

3.  براساس بند 2 آن که بر رعایت اصول و ضوابط پدافند غیرعامل از قبیل انتخاب عرصه ایمن، پراکنده‌سازی، حساسیت زائی، اختفا، استتار، فریب دشمن و ایمن‌سازی نسبت به مراکز جمعیتی و حائز اهمیت به‌ویژه در طرح آمایش سرزمینی و طرح‌های توسعه آینده کشور تأکید شده است و عمده موارد مذکور که با هدف کاهش آسیب‌پذیری‌ها و تداوم فعالیت‌های ضروی جامعه و ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران (بند 1) از طریق اقدامات مهندسی (طراحی و اجرا) ظهور و بروز کرده و می‌تواند جامه عمل بپوشد؛

لذا رسالت و ماموریت مهندسی بسیار خطیر، ارزشمند و والا بوده، که اهتمام مهندسان به رعایت اصول و ضوابط پدافند غیرعامل (بر اساس بند 2 سیاست‌های کلی) می‌تواند پایداری ملی را در حوزه‌های مختلف کالبدی ارتقا بخشد.

 

اهمیت نقش مهندسی در دفاع غیرعامل

از آنجایی‌که فعالیت مهندسی، منجر به تولید طرح و احداث بناها و مراکز اداری، مسکونی، صنعتی، فرهنگی، خدماتی، تأسیساتی و غیره گردیده و بیشترین هزینه‌های سرمایه‌گذاری ملی صرف آن می‌گردد و طول عمر مفید بهره‌وری و خدمات‌رسانی آن‌ها ده‌ها سال خواهد بود و با توجه به اینکه در زمان وقوع جنگ، یکی از اهداف دشمن، مورد اصابت قرار دادن و آسیب رساندن به آن‌ها و خارج نمودن بهره‌وری آنان می‌باشد و نظر به اینکه خدمات‌رسانی بسیاری از آن‌ها جهت تأمین نیازمندی‌های اضطراری مردم و امر دفاع بسیار ضروری می‌باشد، لذا اِعمال ملاحظات دفاع غیرعامل در فرایند اقدامات مهندسی، در کاهش آسیب‌پذیری‌ها و افزایش ایمنی ساختمان‌ها و تأسیسات مجتمع‌ها و شهرها بسیار مفید و مؤثر خواهد بود.

 

تعاریف پایه

· تعریف دفاع (پدافند) غیرعامل

بند اول سیاست‌های کلی نظام در خصوص پدافند غیرعامل ، تأکید بر پدافند غیرعامل نموده و آن را این‌گونه تعریف نموده است:

"پدافند غیرعامل عبارت است از مجموعه اقدامات غیرمسلحانه‌ای که باعث افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی می‌گردد."

 

· مراکز حساس

مراکزی که دارای گستره فعالیت منطقه‌ای می‌باشند و وجود و استمرار فعالیت آن‌ها برای مناطقی از کشور ضروری است و آسیب یا تصرف آن‌ها به‌وسیله دشمن باعث بروز اختلال در بخش‌های گسترده‌ای از کشور می‌گردد.

· مراکز حیاتی

مراکزی که دارای گستره فعالیت ملی می‌باشند و وجود و استمرار فعالیت آن‌ها برای کشور حیاتی است و آسیب یا تصرف آن‌ها به‌وسیله دشمن باعث اختلال کلی در اداره امور کشور می‌گردد.

 

· مراکز مهم

مراکزی که دارای گستره فعالیت محلی می‌باشند و وجود و استمرار فعالیت آن‌ها برای بخشی از کشور دارای اهمیت است و آسیب و تصرف آن‌ها به‌وسیله دشمن باعث بروز اختلال در بخشی از کشور می‌گردد.

 

· نظام فنی و اجرایی

براساس آیین‌نامه استانداردهای اجرایی، هدف از اجرای طرح‌های عمرانی موضوع ماده 23 قانون برنامه و بودجه مصوب30/4/1352 هیئت وزیران، ایجاد یک نظام فنی و اجرایی برای این طرح‌ها است به‌نحوی که هدف‌های زیر تأمین گردد:

-        بالا بردن کیفیت اجرای طرح‌ها؛

-        دقیق‌تر و گویا نمودن اسناد و مدارک و مشخصات و نقشه‌های اجرایی؛

-        کاهش هزینه‌های اجرایی.

-        جلوگیری از صرف هزینه‌ها زائد،

-        استفاده بهتر و مؤثر از نیروی انسانی موجود؛

-        سریع‌تر کردن گردش انجام مطالعات و تهیه نقشه‌ها و مشخصات؛

-        احتراز از تهیه مکرر نقشه‌ها و مشخصات و جزئیاتی که ممکن است به صورت تیپ قابل تهیه باشد؛

-        یکنواخت نمودن رویه‌های اجرایی؛

-        فراهم نمودن زمینه و شرایط لازم برای تولید انبوه ملزومات و مصالح و اجزای ساختمانی مورد نیاز طرح‌ها.

 

· نظام مهندسی و مقررات ملی ساختمان

نظام مهندسی و کنترل ساختمان عبارت است از مجموعه قوانین، مقررات، آئین‌نامه‌ها، استانداردها و تشکل‌های مهندسی، حرفه‌ای و صنفی، که در جهت رسیدن به اهداف منظور در این قانون، تدوین و به مورد اجرا گذاشته می‌شود. اهداف و خط‌مشی این قانون عبارت‌اند از:

1- تنسیق امور مربوط به مشاغل و حرفه‌های فنی و مهندسی در بخش‌های ساختمان و شهرسازی؛

2- تأمین موجبات رشد و اعتلای مهندسی در کشور؛

3- ترویج اصول معماری و شهرسازی و رشد آگاهی عمومی نسبت به آن و مقررات ملی ساختمان و افزایش بهره‌وری؛

4- وضع مقررات ملی ساختمان به‌منظور اطمینان از ایمنی، بهداشت، بهره‌دهی مناسب، آسایش و صرفه اقتصادی و اجرا و کنترل آن در جهت حمایت از مردم به‌عنوان بهره‌برداران از ساختمان و فضاهای شهری ابنیه و مستحدثات عمومی و حفظ و افزایش بهره‌وری منابع مواد و انرژی و سرمایه‌های ملی.

 

· مقررات ملی ساختمان

مجموعه‌ای است از ضوابط فنی، اجرایی و حقوقی لازم‌الرعایه در طراحی، نظارت و اجرای عملیات ساختمانی، اعم از تخریب، نوسازی، توسعه بنا، تعمیر و مرمت اساسی، تغییر کاربردی و بهره‌برداری از ساختمان که به‌منظور تأمین ایمنی، بهره‌دهی مناسب، آسایش، بهداشت، و صرفه اقتصادی فرد و جامعه وضع می‌گردد.

مقررات ملی ساختمان حاوی ضوابط حداقل برای طراحی، نظارت و نگهداری ساختمان است که باید در کلیه عملیات ساختمانی از قبیل تخریب، نوسازی، تغییر کاربری، توسعه بنا، افزایش یا کاهش طبقات، جابجایی، تغییرات و تعمیرات اساسی رعایت شود.

مقررات ملی ساختمان دارای ویژگی‌های زیر می‌باشد:

1- لازم‌الاجرا بودن، 2- اجمال، 3- محدود به حداقل، 4- قلمرو کشوری.

مقررات ملی ساختمان دارای 20 مبحث مصوب بوده و پیش‌نویس مبحث 21 آن تهیه و در مرحله تصویب می‌باشد. این مبحث به الزامات دفاع غیرعامل در معماری، سازه، و تأسیسات برقی و مکانیکی در طراحی ساختمان می‌پردازد.

 

· خدمات مشاوره

عبارت است از انجام مطالعات، طراحی و نظارت توسط اشخاص حقیقی و حقوقی که در نظام فنی و اجرائی طرح‌های عمرانی کشور تحت عنوان خدمات مشاوره شناخته می‌شود و دارای تقسیمات زیر است:

1- رسته خدمات مشاوره، مجموعه خدمات مشاوره به رسته‌هایی است که هر یک، از چند رشته تخصصی مرتبط با هم تشکیل یافته‌اند.

2- رشته خدمات مشاوره، عبارت است از مجموعه خدمات مشاوره در یک رشته تخصصی معین.

3- گرایش خدمات مشاوره، عبارت است از تخصص‌های مشخصی در داخل یک رشته تخصصی معین.

 

سابقه مهندسی در 8 سال دفاع مقدس

تحمیل جنگی ناخواسته بر ملتی تازه رها شده از بند استعمار ستمشاهی و گستره جنگ از مناطق مرزی تا بمباران و موشکباران شهرهای کشور، سبب گردید تا بخشی از توان مهندسی با بهره‌گیری از نوآوری و شکوفایی استعدادها در خدمت بخش دفاع و بخش‌های در معرض تهاجم دشمن قرار گیرد که پاره‌ای از اقدامات مهندسی در زمان دفاع مقدس بدین قرار می‌باشد:

1-        طراحی و ساخت پناهگاه‌های اختصاصی و عمومی در برخی از پارک‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز اداری و... ؛

2-        طراحی و تولید قطعات بتنی پیش‌ساخته نیم دایره‌ای و مربع‌شکل جهت تأمین نیاز ساخت پناهگاه‌های سریع‌الاحداث؛

3-        طراحی و ساخت بیمارستان‌های صحرایی پیش‌ساخته؛

4-        طراحی حمام ضد آلودگی شیمیایی؛

5-        طراحی و ساخت پل پیش‌ساخته خیبر به طول 13 کیلومتر بر روی رود در عملیات خیبر؛

6-        طراحی و ساخت پل لوله‌ای بر روی رودخانه خروشان اروند رود در عملیات والفجر 8؛

7-        مهندسی آب در عملیات زمینی با هدف غافلگیری و زمین‌گیر شدن دشمن؛

8-        طراحی و ساخت پل‌های سریع‌النصب؛

9-        طراحی سنگرهای پیش‌ساخته؛

10-    طراحی و اجرای راه‌های‌مواصلاتی و مواضع دفاعی و... ؛

11-    طرح بازسازی پل حساس راه‌آهن در شمال غرب کشور که توسط دشمن تخریب گردیده بود؛

12-    و غیره.

تعریف مهندسی دفاع غیرعامل

بر مبنای تعریف بند اول سیاست‌های کلی نظام، مهندسی از منظر دفاع غیرعامل را این‌گونه می‌توان تعریف کرد:

"مجموعه اقدامات غیرمسلحانه‌ای که سبب کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های مراکز حیاتی، حساس و مهم کشور شده و موجب افزایش استحکام، ایمنی، خدمات‌رسانی و تأسیسات کشور و همچنین سبب ارتقای پایداری ملی در سطح روستا، محله، شهر، استان و کشور در فرایند مطالعه، طراحی و اجرای طرح‌های مهندسی می‌گردد.

 

اصول مهندسی دفاع غیرعامل

اصول دفاع غیرعامل، مجموعه اقدامات بنیادی و زیربنایی است که در صورت به‌کارگیری آن‌ها می‌توان به اهداف دفاع غیرعامل از قبیل افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران نائل گردید. موارد زیر را می‌توان به‌عنوان اصول مهندسی از منظر دفاع غیرعامل برشمرد:

1-        آموزش تخصصی فرهنگ‌سازی و اخلاق حرفه‌ای؛

2-        نهادینه‌سازی ملاحظات دفاع غیرعامل در حین مراحل برنامه‌ریزی و مطالعات و طراحی و اجرا؛

3-        تقدم ملاحظات دفاع غیرعامل نسبت به سایر ملاحظات مهندسی با توجه به سطح اهمیت طرح؛

4-        تکیه بر پویایی، نوآوری و ابتکار عمل و خودباوری و تولید دانش بومی؛

5-        تعهد به پایداری و ایمن‌سازی متناسب؛

6-         تلاش در جهت کاهش مخاطرات کالبدی ساختمان و تأسیسات؛

7-        پیش‌بینی چند منظوره بودن فضاها و عملکردها و امکان کارکرد در شرایط جنگ و بحران را دارا باشند؛

8-        شناخت تهدیدات دشمن بر علیه ساختمان‌ها و تأسیسات؛

9-        استفاده مناسب در فناوری‌های نو و بومی در طراحی پدافند غیرعامل؛

10-    اطمینان از قابلیت ادامة بقا و فعالیت در مراکز حیاتی، حساس و مهم

11-    خوداتکایی مراکز و تأسیسات حیاتی و حساس کشور از وابستگی به سایر مراکز.

 

نهادهای سیاست‌گذار در امر مهندسی و دفاع غیرعامل

با عنایت به اهمیت الزامات دفاع غیرعامل درامور فنی و مهندسی، توجه نهادهای زیر به اِعمال ملاحظات دفاع غیرعامل در امر سیاست‌گذاری در طرح‌های توسعه‌ای و عمرانی بسیار مهم و تعیین کننده خواهد بود:

1- سازمان پدافند غیرعامل کشور و کمیته پدافند غیرعامل دستگاه‌ها

2- معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری

• · امور مشاوران و پیمانکاران؛
• · ایمنی و کاهش خطر؛

3- وزارت راه و شهرسازی

• · شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران؛
• · مراکز تحقیقات ساختمان و مسکن و شهرسازی؛

4- وزارت کشور

• · سازمان دهداری‌ها و شهرداری‌های کشور؛
• · سازمان مدیریت و بحران کشور؛
• · شورای تأمین استان؛

5- شوراهای اسلامی شهر و روستا

6- سازمان‌های نظام مهندسی ساختمان و غیره؛

 

نهادهای اثرگذار در حوزه اجرا

توجه نهادهای زیر به اِعمال ملاحظات دفاع غیرعامل در طرح‌های حوزه مسئولیت خود بسیار مؤثر خواهد بود:

- فرمانداری           : معاونت فنی و عمرانی

- شهرداری:

       معاونت شهرسازی

       معاونت عمرانی

       سازمان زیباسازی

       سازمان مدیریت بحران شهر

       سازمان پارک‌ها و فضای سبز

- شرکت‌های مشاور و پیمانکار

- اداره مهندسی سازمان‌ها و نهادها

- معاونت مهندسی نیروهای مسلح و بسیج

- سازمان آتش‌نشانی

 

سایر نهادهای مؤثر در حوزه مهندسی

فعالیت نهادهای زیر می‌تواند در شکوفایی دفاع غیرعامل در حوزه‌های مختلف مهندسی مؤثر واقع شود:

1-     دانشکده‌های معماری، عمران، برق و غیره دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی؛

2-     معاونت‌های آموزش و پژوهش دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی؛

3-     مراکز آموزش و پژوهش سازمان‌ها و نهادها؛

4-     مؤسسه آموزش تحقیقاتی صنایع دفاعی؛

5-     سازمان صنایع دفاعی

6-      پژوهشکده‌های پدافند غیرعامل کشور (دانشگاه امام حسین(ع))

7-     دانشگاه مالک اشتر)

8-     شهرک‌های فناوری

 

اهم رشته‌های مهندسی مؤثر در امر دفاع غیرعامل

رشته‌های مهندسی زیر در تحقق اهداف دفاع غیرعامل بسیار اثرگذار بوده و در صورت بصیرت لازم، فعالیت آنان در کاهش مخاطرات در طول عمر مفید ساختمان‌ها و تأسیسات بسیار مؤثر خواهد بود.

1-     مهندسی معماری

2-     مهندسی تأسیسات برقی

3-     مهندسی مخابرات

4-     برنامه‌ریزی شهری

5-     مدیریت ساخت

6-      مهندسی عمران(سازه)

7-     مهندسی تأسیسات مکانیکی

8-     مهندسی زمین‌شناسی

9-     طراحی شهری

و رشته‌های پدافند غیرعامل که به تصویب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رسیده است:

- طراحی دفاع غیرعامل

- طراحی صنعتی با رویکرد دفاع غیرعامل

- سازه امن

- افا (استتار، فریب، اختفا)

و سایر رشته‌های تأثیرگذار در موضوع دفاع غیرعامل:

- فضای سبز

- جغرافیا

-- مهندسی صنایع

 

سطوح اثرگذاری مهندسی در دفاع غیرعامل

توجه به اقدامات دفاع غیرعامل توسط مدیران، برنامه‌ریزان و کارشناسان در سطوح زیر بسیار اثرگذار و حائز اهمیت می‌باشد:

1-     در سطح راهبردی و کلان در امور تهیه و تدوین راهبردها و راهبری کلان در سطح مدیریت کشور حوزه دستگاهی

2-     در سطح برنامه‌ریزی در امور برنامه‌ریزی‌ها در سطح دستگاه‌های کشوری، استانی، شهری و...

3-     در امور مطالعات پایه و بنیادی- در سطح دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و محققین

4-     در امور مطالعات و طراحی در سطح دستگاه‌های کشوری و شرکت‌های مشاور و مهندسان طراح و محاسب

5-     در امور عملیات اجرایی در سطح دستگاه‌های اجرایی و پیمانکاران حقوقی و حقیقی

6-     در حوزه کنترل، نظارت و ارزیابی در تمامی سطوح فوق

حوزه‌های تأثیرگذاری مهندسی در دفاع غیرعامل

حوزه‌های عملکردی زیر، از جمله مهم‌ترین حوزه‌های تأثیرگذاری ملاحظات دفاع غیرعامل در حوزه فعالیت مهندسی می‌باشند:

1-       طرح آمایش سرزمین

2-       طرح کالبدی ناحیه‌ای

3-       طرح تفضیلی شهر

4-       طرح مجموعه‌های شهری

5-       طراحی ساختمان‌ها و تأسیسات عمومی و خصوصی

6-       طرح توسعه مراکز موجود

7-       طراحی فضاهای باز شهری

8-       طراحی پایانه ها

9-       طراحی شبکه‌های زیربنایی شهر و کشور

10-   طرح کالبدی منطقه‌ای

11-   طرح جامع شهر یا طرح‌های شهر

12-   طراحی خطوط و ایستگاه‌های مترو

13-   طراحی ساختمان‌ها و مراکز حیاتی و حساس، مهم کشور

14-   طرح‌های هادی روستا

15-   طراحی مراکز درمانی، خدماتی، سیاحتی، تفریحی و ...

16-   طراحی راه‌های مواصلاتی

17-   طراحی سازه‌های زیرزمینی، تونل‌ها و پناهگاه‌ها

18-   ...

 

دکترین مهندسی از منظر دفاع غیرعامل

1-        ارتقاء‌بخشی به کیفیت مطالعات و طرح‌های پدافند غیرعامل.

2-        نظام‌بخشی و استانداردسازی فرایندهای فنی و اجرایی پدافند غیرعامل.

3-        نظام‌بخشی و نهادینه‌سازی ملاحظات پدافند غیرعامل در کلیه طرح‌های ملی.

4-        نظام‌بخشی و نهادینه‌سازی ملاحظات حفاظتی در مطالعات و طرح‌های دارای طبقه‌بندی پدافند غیرعامل.

5-        آموزش و افزایش دانش و بینش مهندسان به موضوعات تخصصی خود از منظر دفاع غیرعامل

6-        ارتقاء‌بخشی دانش فنی دفاتر فنی دستگاه‌ها، شرکت‌های مشاور و پیمانکار در حوزه پدافند غیرعامل.

7-        نظام‌بخشی به رتبه‌بندی صلاحیت‌های شرکت‌های مشاور و پیمانکار پدافندغیرعامل.

8-        پایش و ایجاد بانک اطلاعات فنی و مهندسی پدافند غیرعامل و مهندسان صاحب‌نظر.

9-        کاراسازی طرح‌های پدافند غیرعامل در برابر تهدیدات دشمن.

10-    قابلیت‌بخشی نتایج مطالعات پدافند غیرعامل جهت نظام آموزشی پدافند غیرعامل

11-    ایجاد تعهد، باور و انگیزه لازم جهت اعمال ملاحظات دفاع غیرعامل در طرح‌های ملی

12-    ایجاد آمادگی لازم جهت ارائه خدمات مهندسی مورد نیاز در زمان جنگ.

 

چشم‌انداز مهندسی از منظر دفاع غیرعامل

در راستای سند چشم‌انداز 1404 و بر مبنای چشم‌انداز دفاع غیرعامل کشور، مهندسی در افق چشم‌انداز بلندمدت می‌بایستی دارای چنین ویژگی‌هایی باشد:

1-      سازماندهی شده، آموزش دیده، ورزیده و آماده جهت تأمین نیازهای بخش مهندسی دفاع؛

2-      دارای مهندسین آشنا، مجرب و صاحب‌نظر در کلیه رشته‌های مورد نیاز بخش دفاع غیرعامل؛

3-      دارای مهندسین متعهد به ساختن ایرانی امن و پایدار؛

4-      دارای نظام جامع فنی و اجرائی پدافند غیرعامل و دستورالعمل‌های مورد نیاز؛

5-      انطباق نظام فنی - عمرانی کشور با ملاحظات دفاع غیرعامل در فرایند طراحی و اجرا؛

6-      دارای شرکت‌های مشاور ذی‌صلاح دفاع غیرعامل در کلیه گرایش‌های تخصصی؛

7-      دارای اطمینان از طراحی و اجرای طرح‌ها به‌صورت ایمن در برابر تهدیدات دشمن؛

8-      دارای اطمینان از رعایت ملاحظات امنیتی در حفاظت از اسناد و مدارک فنی دارای طبقه‌بندی؛

9-      دارای طرح‌هائی پاسخگو در برابر تهدیدات محتمل آینده؛

10-  دارای عزم و باور عمومی در مدیران و کارشناسان نسبت به ضرورت رعایت ملاحظات پدافند غیرعامل در طرح‌های کشور؛

11-  دارای توانمندی در تأمین و تولید مطالعات و طرح‌های پدافند غیرعامل در کلیه رشته‌ها و تخصص‌ها؛

12-  دارای شرح خدمات پدافند غیرعامل در کلیه تخصص‌ها و گرایش‌ها؛

13-  نهادینه شدن مطالعات پدافند غیرعامل در کلیه مراحل برنامه‌ریزی، مطالعات، طراحی اجرا و نظارت؛

14-  دارای وحدت رویه در فرایند مطالعات و طراحی پدافند غیرعامل در کلیه دستگاه‌ها؛

15-  برخوردار از نظام کارآمد و مؤثر در بخش‌های مختلف فنی در طرح‌های پدافند غیرعامل.

 

راهبردهای مهندسی در دفاع غیرعامل

جهت پیشبرد اهداف عالیه دفاع غیرعامل در حوزه مهندسی، راهبردهای زیر مطلوب می‌باشد:

1-        ایجاد نظام کنترل کلیه طرح‌های ملی از منظر دفاع غیرعامل؛

2-        تهیه و تدوین شرح خدمات دفاع غیرعامل در کلیه گرایش‌های تخصصی مهندسی وغیره؛

3-        تهیه و تدوین نظام آموزشی دفاع غیرعامل برای مهندسین کلیه رشته‌ها؛

4-        نهادینه‌سازی ملاحظات دفاع غیرعامل در مطالعات و طراحی‌های مهندسی؛

5-        الزامی شدن گذراندن دوره دفاع غیرعامل جهت تمدید یا ارتقا پروانه مهندسی؛

6-        سازماندهی رشته‌های مهندسی مورد نیاز زمان جنگ توسط سازمان بسیج مهندسین؛

7-        معرفی متخلفان طرح‌های حیاتی کشور به شورای انتظامی در صورت مغایرت و تضاد با ملاحظات دفاع غیرعامل در طرح‌های جدید؛

8-        ارزیابی دوره‌ای از اقدامات مهندسی جهت بهینه‌سازی و ارتقاء آن؛

9-        ایجادسازوکار هماهنگی و کنترل نقشه‌های رشته‌های مختلف مهندسین طرح از منظر تطابق با ملاحظات دفاع غیرعامل؛

10-    توسعه کمّی و کیفی و سازماندهی شرکت‌های مشاور و پیمانکار در زمینه پدافند غیرعامل.

 

ضعف‌ها و مشکلات فراروی مهندسی

در شرایط فعلی، مهندسی کشور جهت شکوفایی نیازهای مهندسی بخش دفاع غیرعامل دارای مشکلات زیر می‌باشد که نیاز به اهتمام مضاعف دارد:

1-         فقدان آموزش دفاع غیرعامل در رشته‌های مهندسی مراکز دانشگاهی؛

2-         عدم وجود دوره‌های آموزشی مورد نیاز مهندسین رشته‌های مختلف؛

3-         فقدان شرح خدمات ملاحظات دفاع غیرعامل در حوزه مهندسی؛

4-         ضعف در دانش پایه مورد نیاز بخش‌های مهندسی از قبیل مؤلفه‌های کمّی سلاح‌های انفجاری؛

5-         ضعف در مدیریت مهندسی؛

6-          ضعف در تعامل بین مهندسی بخش نظامی و مهندسی بخش غیرنظامی؛

7-         فقدان جایگاه ملاحظات دفاع غیرعامل در نظام فنی - عمرانی کشور؛

8-         فقدان تجربه کافی در شرکت‌های مشاور و کارشناسان فنی در خصوص دفاع غیرعامل؛

9-         وجود ضعف در ایمنی بسیاری از مراکز و ساختمان‌های موجود؛

10-     ناآشنا بودن اکثر مهندسین مربوطه با دفاع غیرعامل؛

11-     عدم اطمینان و ناکارامد دانستن اقدامات دفاع غیرعامل در خصوص کاهش مخاطرات از سوی برخی؛

12-     جامع نبودن نگاه برخی متخصصین به روش‌ها و حوزه‌های کارکردی دفاع غیرعامل؛

13-     کمبود مربی و مدرس دفاع غیرعامل در رشته‌های مهندسی؛

14-     هزینه‌ساز دانستن اقدامات اولیه دفاع غیرعامل و یا وجود نگاه منفی توسط برخی متصدیان؛

15-   انطباق نظامات و دستورالعمل‌های فنی موجود برخی مراکز و تأسیسات کشور بر اساس نظامات فنی بین‌الملل بدون لحاظ شدن الزامات بومی.

 

پیشنهادها و توصیه‌ها

جهت تحقق اهداف عالیه دفاع غیرعامل در حوزه اقدامات مهندسی، جامه عمل پوشیدن پیشنهادهای زیر ضروری می‌باشد:

1-       مستندسازی طرح‌های مهندسی دفاع غیرعامل 8 سال دفاع مقدس و بهره‌گیری از تجارب آن؛

2-       اضافه شدن دروس غیرعامل در رشته‌های مهندسی دانشگاه‌ها؛

3-       ایجاد مراکز جهت آموزش دفاع غیرعامل جهت مهندسین شاغل؛

4-       بسیج امکانات و مراکز پژوهشی جهت انجام تحقیقات بنیادین مورد نیاز بخش‌های مختلف مهندسی،

5-       انجام فراخوان مهندسین جهت ارائه طرح‌های نوآوری مهندسی غیرعامل؛

6-        بسیج امکانات و مراکز جهت تهیه و تولید آئین‌نامه‌ها و نظامات فنی و اجرائی مورد نیاز؛

7-       به‌کارگیری از تمامی ظرفیت‌های بخش‌های دولتی و خصوصی در تمامی حوزه‌های تخصصی؛

8-       بازنگری مقررات ملی ساختمان و دستورالعمل‌های فنی و اجرائی و اعمال ملاحظات دفاع غیرعامل در آن؛

9-       ایجاد تحول با جهاد علمی و فنی جهت تاًمین نیازمندی‌های بخش دفاع غیرعامل؛

10-   در اولویت اول قرار گرفتن طرح‌ها و برنامه‌های دفاع غیرعامل در تمامی دستگاه‌ها و نهادها؛

11-   جلوگیری از ایجاد مراکز حیاتی و حساس جدید آسیب‌پذیر توسط معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری؛

12-  نظارت دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام بر اجرای سیاست‌های کلی نظام به‌نحوی‌که اقدامی مغایر با افزایش امنیت کشور و زیرساخت‌های آن صورت نپذیرد؛

13-   رسیدگی قوه قضائیه به تخلفات احتمالی مبنی بر تولید و یا افزایش خطر در سطح ملی؛

14-   رسیدگی و ابطال قوانینی که در تضاد آشکار با اصول دفاع غیرعامل می‌باشد توسط دیوان عدالت،

15-   استخراج وجوب رعایت ملاحظات ایمنی و حفاظتی در طرح‌ها از منابع دینی و فقهی و ترویج آن؛

16-    نظارت عالیه سازمان پدافند غیرعامل بر طرح‌های ملی به‌منظور حسن اجرای ملاحظات دفاع غیرعامل؛

17-   تشکیل شورای عالی دفاع غیرعامل به‌منظور بازنگری مقررات و دستورالعمل‌های جاری و بررسی طرح‌های ملی و هماهنگی‌های لازم بین دستگاه‌های مختلف.

18-   ...

نتیجه‌گیری

با عنایت به ویژگی‌های جهانی در آسیب رسیدن به ساختمان‌ها، تأسیسات و زیرساخت‌های کشور توسط دشمن، ملاحظات دفاع غیرعامل در مطالعات و طراحی مراکز و تأسیسات جدید و یا توسعه آن و نیز کاهش آسیب‌پذیری‌های وضع موجود، علاوه بر اینکه تکلیف قانونی همه نهادها و متخصصین می‌باشد، یک تکلیف حرفه‌ای بوده و با توجه به تهدیدات روزافزون دشمن، ضرورت بسیج همه امکانات و توانایی‌ها و جهاد علمی و فنی و تخصصی جهت اهداف دفاع غیرعامل که همانا کاهش آسیب‌پذیری‌های ملی، استانی، شهری و روستائی و فراهم‌سازی ایمنی زیرساخت‌های حیاتی و حساس و مهم مورد نیاز زمان دفاع می‌باشد، فراهم گردد.

 

فهرست منابع

1-        پایگاه اطلاع‌رسانی پایداری ملی WWW. PAYDARI MELLI.IR

2-        راهنمای جامع پدافند غیرعامل استان‌ها، سازمان پدافند غیرعامل کشور، معاونت زیربنایی سازمان پدافند غیرعامل کشور، 1388.

3-        راهنمای جامع پدافند غیرعامل دستگاه‌های اجرایی کشور سازمان پدافند غیرعامل کشور، 1388.

4-        سند راهبردی پدافند غیرعامل کشور، روابط عمومی سازمان پدافند غیرعامل کشور، ویراست دوم، تابستان 1388.

5-        مبانی، مستندات و الزامات قانونی پدافند غیرعامل، کمیته دایمی (سازمان) پدافند غیرعامل کشور، 1386.

6-        مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، پیش‌نویس مبحث 21 مقررات ملی ساختمان، 1388

7-        موحدی‌نیا، جعفر، مفاهیم نظری و عملی پدافند غیرعامل، سپاه پاسداران، 1387.

8-        وزارت مسکن و شهرسازی، قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، دفتر تدوین مقررات ملی ساختمان، 1376.

9-        هاشمی فشارکی، سیدجواد، نقش مهندسی در دفاع غیرعامل، اولین همایش ملی دفاع غیرعامل وزارت علوم، دانشگاه تهران، .1386

10-    هاشمی فشارکی، سید جواد و جلالی، غلامرضا، پدافند غیرعامل در آینه قوانین و مقررات، سازمان پدافند غیرعامل کشور، 1389.

 

 

 

 

http://www.hosseinzafari.ir/index.php?task=view&id=146