حرم حضرت فاطمه معصومه ( س ) قم

حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه ( س )  قم

حرم فاطمه معصومه

کاربری    آرامگاه

دیرینگی   دوره صفوی

دورهٔ ساخت اثر       دوره صفوی، دوره قاجار

اطلاعات ثبتی   شمارهٔ ثبت      ۱۲۸

تاریخ ثبت ملی         ۱۵ دی ۱۳۱۰

حرم فاطمه معصومه در میان بقعه با بلندی ۲۰/۱ و طول و عرض ۹۵/۲ در ۲۰/۱ متر قرار گرفته و با کاشی‌های نفیس و زرفام آغاز قرن هفتم پوشیده شده‌است. گرداگرد مرقد، دیواری به بلندی دو متر و طول و عرض تقریبی (۸۰/۴ در ۴۰/۴) قرار دارد که در سال ۹۵۰ بنا گردید و با کاشی معرق آراسته شد که اکنون این دیوار با ضریح مشبک از جنس نقره پوشیده شده‌است.

تاریخچه

سیر تاریخی مرقد فاطمه معصومه در طول دوره‌های مختلف دستخوش تغییراتی بوده‌است.

در سال ۶۰۵ هجری «امیر مظفر احمد بن اسماعیل» بزرگ خاندان آل مظفر، بزرگ‌ترین استاد کاشی‌ساز آن زمان «محمد بن ابی طاهر کاشی قمی» را به‌کار ساخت و پرداخت کاشی‌های متنوع مرقد واداشت. او به مدت هشت سال به این کار مشغول بود تا سرانجام در سال ۶۱۳ کاشی‌های مرقد آماده و کار گذاشته شد.

به نوشته شاردن، سیاح فرانسوی عصر صفوی، در کتیبه سردر بنا کلمه «مشتاق درک» جهت ثبت سال بنا درج شده بود که به حساب ابجد ۱۰۶۵ (زمان سلطنت شاه عباس دوم) می‌شود.

در سال ۱۳۷۷ شمسی مرقد به شکل جدید که آمیخته‌ای از کاشی و سنگ است تجدید بنا شد و همچنین دیواره‌های داخلی با سنگ مرمر سبز آراسته گردید.

ضریح

در سال ۹۶۵ هجری شاه طهماسب صفوی، در چهار طرف مرقد ضریحی آجری آراسته به کاشی‌های هفت رنگ و کتیبه‌های معرق بنا نمود و در اطراف آن منافذی باز بود تا هم مرقد دیده شود و هم زائران نذورات خود را داخل ضریح بریزند.

در سال ۱۲۳۰ هجری قمری فتحعلی شاه همان ضریح را نقره پوش کرد که این ضریح به مرور زمان فرسوده شد و در سال ۱۲۸۰ ضریحی که از نقره ضریح سابق و نقره‌های موجود در خزانه ساخته شده بود به جای آن نصب گردید.

این ضریح چندین مرتبه تجدید بنا و اصلاح شد و سال‌های متمادی روی مرقد فاطمه معصومه باقی بود تا این که در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی به دستور تولیت آن زمان شکل ضریح را تغییر دادند و ضریحی را با ظرایف هنری ویژه‌ای به جای آن نصب نمودند که آن ضریح همچنان برفراز قبر فاطمه معصومه برقرار است و در اسفند ماه ۱۳۸۰ شمسی اصلاحات و تعمیرات جدید صورت گرفت. تمام قسمت‌های نقره‌ای ضریح از نقره ۹۲ درصد با نقره ۱۰۰ درصد خالص خریداری شده از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعویض شد و چوب‌های زیر آن اعم از ستون و پایه و… به دست استادان اصفهانی ساخته و قلم‌زنی شد و کارشناسان آستانه مقدسه (قسمت نقره‌ای) آن را تعویض کردند و ضریح سابق فرسوده شده را به خزانه تحویل داده شد.

گنبد

اولین گنبدی که «پس از سایبان حصیری موسی بن خزرج» برفراز قبر فاطمه معصومه بنا شد، قبه‌ای برجی شکل بود که به همت زینب دختر محمد تقی از مصالح آجر و سنگ و گچ در اواسط قرن سوم هجری ساخته شد.

به مرور زمان و پس از دفن بعضی از بانوان علوی در جوار فاطمه معصومه دو گنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد.

 

این سه گنبد تا سال ۴۴۷ هجری ی برقرار بودند تا این که در همان سال «میر ابوالفضل عراقی» (وزیر طغرل کبیر) به تشویق شیخ طوسی به جای آن سه گنبد، گنبد مرتفعی، آراسته به نقش‌های رنگ آمیزی و تزیینات آجری و کاشی بدون ایوان و حجره بنا نهاد، که تمام قبور سادات و آن بانوان را فرا می‌گرفت.

در سال ۹۲۵ هجری قمری همین گنبد به همت «شاه بیگی بیگم» همسر شاه اسماعیل تجدید بنا و سطح خارجی گنبد با کاشی‌های معرق آراسته گردید. ضمناً ایوان رفیع با دو مناره در صحن عتیق ساخته شد.

نهایتاً در سال ۱۲۱۸ هجری همزمان با سلطنت فتحعلی شاه قاجار گنبد با خشت‌هایی طلایی تزیین شد که تا سال ۱۳۷۹ شمسی باقی‌ماند.

درسال ۱۳۸۰ به علت تخریب ظاهر گنبد و جهت جلوگیری از وارد شدن صدمات دیگر به ساختمان گنبد توسط تولیت آستانه مقدسه، مسعودی خمینی جهت بازسازی و تعمیرات اساسی گنبد حرم اقدام شد و خشت‌های طلایی سابق جمع‌آوری گردید. پس از بازسازی و تعمیرات اساسی که با هزینه‌ای بالغ بر ۲۵ میلیارد ریال بر روی گنبد صورت گرفت، پرده برداری از گنبد جدید در تاریخ ۶/۲/۱۳۸۴ هجری شمسی به دست محمد تقی بهجت انجام شد.

ماده تاریخی تذهیب گنبد

میرزا محمدصادق ناطق اصفهانی در تاریخ تذهیب این گنبد هم قصیده‌ای شامل شصت و دو بیت سروده‌است که تمام مصراع‌های آن یعنی یکصد و بیست چهار مصراع هریک تاریخ ۱۲۱۸ دارد که تاریخ تذهیب گنبد مزبور است و حتی عناوینی که برای این قصیده انتخاب کرده همگی ماده تاریخ همان تاریخ یعنی ۱۲۱۸ می‌باشد.

 

افتتاح میدان بزرگ امام خمینی - شاهکاری در قلب قم .

پروژه میدان بزرگ امام خمینی (ره) ، در قالب بخشی از طرح توسعه اطراف حرم مطهر حضرت معصومه (س) میباشد که در امتداد جبهه شمالی حرم (بر روی نقشه شرق حرم قرار میگیرد) و خیابان آستانه (حد فاصل چهارراه بازار و حرم) قرار گرفته است .

موقعیت قرارگیری این میدان که از شمال به مسجد امام حسن عسگری (ع) ، از شرق مجتمع تجاری الغدیر ، از جنوب به هتل بین المللی قم و از غرب به رودخانه محدود میشود ، هم از نظر هویتی و هم از لحاظ فضاهای پیرامونی و کالبد شهری ، مجموعه ای است که در هسته مرکزی شهر تأمین کننده نیازهای شهروندان و زائران و مسافران خواهد بود.

مجموعه میدان بزرگ امام خمینی (ره) از نظر نوع فضای معماری و خدمات ارائه شده در آن در کشور جزء پروژه های منحصربفرد شناخته میشود. این پروژه که در 5 طبقه و تماماً داخل زمین میباشد با سازه بتونی مدفون در عمق 27 متری زیر سطح زمین ، تا سطح خیابان های اطراف بالا آمده و هیچ حجم ساختمانی در سطح میدان وجود ندارد.

5 طبقه ی این پروژه ، شامل 2 تراز تجاری در طبقات اول و دوم زیرزمین و 3 تراز پارکینگ در طبقات سوم ، چهارم و پنجم زیرزمین میباشد. پارکینگ که در زیرزمین های سوم تا پنجم قرار دارد ، از طریق دو مسیر شیب راهه مستقلی که در هر طبقه ، توقفگاهی برای آن درنظر گرفته شده است به طبقات ، راه میابند.

8 مجموعه دسترسی که هرکدام شامل دو آسانسور و یک سرویس پله فرار است و از زیرزمین پنجم تا سطح میدان امتداد یافته است ، ارتباط دهنده تمامی طبقات با یکدیگر هستند.

 

تهویه این مجموعه عظیم نیز ، در قالب 4 ورودی هوا در مرکز پروژه و چهار خروجی هوا در چهارگوشه ی آن درنظر گرفته شده است. ورودی های هوا ، های تازه را از سطح میدان به هسته تأسیساتی مجموعه می آورند که از آنجا به طبقات فرستاده میشود. خروجی های هوا نیز هوای آلوده را از پارکینگ و سایر طبقات ، از طریق کانال هایی به بیرون می فرستد.

   

در بخش تجاری که در ترازهای زیرزمین اول و دوم قرار دارد ، مجموعه ای از عملکردهای خدماتی ، اقتصادی ، تفریحی و سرگرمی دیده شده است. در این دو طبقه ، که از طریق فضای مرکزی گودال باغچه ، و چهار آب نما با یکدیگر ارتباط بصری دارند ، مراجعان از طریق مجموعه کاملی از سرویس های پله برقی و معمولی میتوانند به راحتی رفت و آمد داشته باشند.

اما در سطح میدان ، که هم تراز خیابانهای اطراف خود میباشد ، مجموعه ی دسترسی های هشت گانه ، ورودی های مجموعه ی تجاری و کانالهای ورود و خروج هوا دیده خواهد شد که این احجام از طریق رواق چادری به یکدیگر متصل شده و مجموعه یکپارچه ای را تشکیل میدهند که حلقه ای را به دور میدان ایجاد خواهد کرد.

سرویس های عمومی که حدفاصل میدان و حرم مطهر قرار گرفته اند ، در 3 طبقه زیرزمین شامل حمام سنتی در زیرزمین سوم و سرویس های بهداشتی در زیرزمین های اول و دوم طراحی شده اند. برای سرویس های عمومی ، ورودی های مستقل از پروژه میدان درنظر گرفته شده که با بهره گیری از پله های برقی و معمولی ، دسترسی عموم به آنها تأمین شده است.

  

بخش های مختلف پروژه در چهار بخش مجزا قابل توضیح می باشد:

1- سطح میدان

2- طبقات تجاری زیرزمین

3- سرویس های عمومی

4- پارکینگ های عمومی

اینک به معرفی این بخش ها ، به ترتیب از پایین ترین تراز (پارکینگ) تا بالاترین تراز (سطح میدان) می پردازیم:

پارکینگ های عمومی :

در طراحی پارکینگ ها ، ظرفیتی معادل 2020 خودروی سواری و 1180 موتورسیکلت (بطور کل 3200 وسیله تقلیه) پیش بینی شده است تا بتواند برای مراجعان به بخش تجاری ، مرکز شهر و یا حرم مطهر ، برای شهروندان و همچنین مسافران قابل بهره برداری باشد.

دسترسی به پارکینگ ، در قالب دو رمپ ماشین رو در دو ضلع شرقی و غربی پروژه پیش بینی شده است. ورودی اول پس از پل علیخانی و در جوار مسجد امام حسن عسگری (ع) و ورودی دوم پس از چهارراه بازار و در جوار مجتمع تجاری الغدیر خواهد بود.

بهره برداران از پارکینگ بسته به مقصد خود ، میتوانند با استفاده از مجموعه دسترسی های هشت گانه به مجموعه تجاری و یا سطح میدان رفت و آمد کنند.

هرکدام از این واحد های دسترسی ، شامل دو آسانسور و یک پله فرار می باشد که بصورت زوج در چهار ضلع پروژه درنظر گرفته شده است که مجموعاً با 16 آسانسور و 8 سرویس پله ، دسترسی مشترک بین همه ترازهای زیرزمین و سطح میدان را تأمین خواهد کرد.

هر طبقه پارکینگ ، دارای دو ورودی از دو رمپ خود در دو ضلع غربی و شرقی پروژه میباشد ، که خیابان اصلی پارکینگ در هر طبقه ، ارتباط دهنده این دو ورودی به یکدیگر است.

خودروها با سیستم هوشمندی ، به محدوده مجاز پارک و جای خالی هدایت میشوند. پس از استقرار ، مراجعان مجموعه بسته به مقصد خود از نزدیک ترین دسترسی جهت رفتن به ترازهای تجاری و یا سطح میدان استفاده میکنند.

   

طبقات تجاری :

این طبقات ، از مجموعه فضاهایی با عملکردهای مختلف و معماری داخلی متنوع برخوردار است. فروشگاه های بزرگ جهت نمایشگاه های دائمی محصولات و کالاهای معتبر ، در کنار مغازه هایی که موارد نیاز زائران و مجاوران را تأمین میکنند ، بهمراه غرفه ها ی متعدد و دکه های فروش ، فضاهای اصلی مجموعه تجاری را تشکیل میدهند.

در این حال ، کاربری هایی نظیر رستوران سنتی و مدرن ، کاربری های اغذیه ، مجموعه سرویس های بهداشتی ، نمازخانه و فضاهای استراحت و تفریح نیز پیش بینی شده است.

سرویس های عمومی:

این خدمات در قالب دو مجموعه ، یکی در شرق هتل بین المللی قم و دیگری در غرب آن پیش بینی شده است که ارائه دهنده خدمات بهداشتی به زائران و مجاورین حرم مطهر میباشد.

هر یک از این دو مجموعه در سه تراز زیرزمین طراحی شده است. تراز زیرزمین اول و دوم مختص سرویس های بهداشتی می باشد که مجموعاً با 412 چشمه سرویس بهداشتی و با درنظر گرفتن فضای وضوخانه و پاشویه ، تسهیلات مورد نیاز مراجعان را برای برادران و خواهران تأمین میکند.

تراز زیرزمین سوم نیز 196 واحد دوش ، سرویس های بهداشتی ، رختکن ، سالن ماساژ ، بوفه و تریا ، با الهام از معماری حمام های سنتی ایرانی با مجموعه فضای دلپذیر و متنوع ، جهت استفاده و رفاه حال زائران در دو مجموعه جداگانه برادران و خواهران قابل بهره برداری می باشد.

 دسترسی به ترازهای سرویس های بهداشتی هر دو مجموعه ، از طریق 12 رشته پله برقی و 6 رشته پله معمولی بطور مستقل از سطح میدان ، براحتی امکانپذیر است.

سطح میدان :

این بخش که سطح همکف میدان می باشد ، فضای باز شهری است که بطور هم تراز با سطح شهر ، پیوند دهنده حوزه های مختلف شهری پیرامون با یکدیگر می باشد و در عین حال ، عرصه و جلوخوانی برای مسجد ، بازار و حرم فراهم می آورد تا مردمی که جهت بهره برداری از عملکردهای متنوع اطراف میدان به این محدوده از شهر مراجعه میکنند ، بتوانند لحظاتی را در آرامش و سکوت و زیبایی فضای محوطه میدان در ساعات روز و شب به سر برند. همچنین در مراسم و مناسبت های سیاسی-اجتماعی ، عزاداری ها ، راهپیمایی ها و نمازهای عید ، سطح میدان تأمین کننده ی فضای تجمع مردمی خواهد بود.

سطح میدان در بخش میانی خود ، فضای خالی دارد که تا تراز زیرزمین دوم که گودال باغچه و آب نمای ترازهای تجاری است ادامه پیدا میکند و با بهره گیری از پوشش گیاهی و آب نماهای پیشرفته ، چشم اندازی زیبا را برای حاضران در سطح میدان ، و فضایی مطبوع را برای مراجعه کنندگان به ترازهای تجاری فراهم میکند.

  

همانطور که پیش از این نیز ذکر شد ، مجموعه آسانسورها و پله های فرار ، ورودی های تجاری ، ورودی های سرویس های عمومی و کانالهای تهویه ، در سطح میدان هستند که بوسیله رواق چادری به یکدیگر متصل میشوند.

در این بین ، خیابان آستانه بعنوان مسیر سنتی دسترسی به حرم نه تنها حفظ شده است ، بلکه از نظر هویتی نیز بر آن تأکید خواهد شد.

در هر ضلع پروژه میدان بزرگ امام خمینی (ره) ، همانند میدان امام اصفهان ، یک بنای با ارزش قرار میگیرد و به همین علت شباهت هایی با آن میدان خواهد داشت. اگر بخواهیم بر روی نقشه توضیح دهیم ، از راست به مسجد بزرگ امام حسن عسکری (ع) ، از چپ به حرم مطهر حضرت معصومه (س) ، از پایین به مجتمع تجاری الغدیر و از بالا نیز به رودخانه (و البته یکی از ایستگاههای مونوریل) منتهی میشود.

 

پروژه میدان بزرگ امام خمینی (ره) ، با زیربنای 135000 مترمربع در 5 طبقه ساخته خواهد شد که با 738 واحد تجاری در طبقات زیرزمین اول و دوم ، و 3200 پارکینگ خودرو و موتورسیکلت ، 412 سرویس بهداشتی و 196 دوش ، در قالب مجموعه خدماتی چند منظوره ای بنا بر قرار پیمانکار ، ظرف مدت 3 سال ، آماده بهره برداری خواهد شد که به دلایلی این مدت به دو برابر یعنی 6 سال تغییر یافت !

در هفته آخر دیماه 1387 ، پروژه با 43% پیشرفت ، در مرحله آغاز اجرای سازه سقف تراز زیر زمین اول قرار گرفت ، که طبق برنامه و الطاف الهی ، پایان تابستان 1388 سازه بتونی پروژه به پایان رسید (65%) و اجرای تأسیسات و معماری آغاز شده است.

ان شاءالله با تلاش شبانه روزی ، این پروژه عظیم که از سال 1383 شروع شده است تا اوایل سال 1393 بطور کامل مورد بهره برداری قرار میگیرد. البته در نروز سال 1390 بخشی از سطح این میدان آماده تردد شد و بازگشایی شد ...

http://newqom.blogfa.com/post-36.aspx

نمایی از حد فاصل حرم حضرت معصومه(س) تا جمکران