آمایش سرزمین

آمایش سرزمین تنظیم کنش متقابل بین عوامل انسانی و عوامل محیطی است که به‌منظور ایجاد سازمان سرزمینی عقلایی مبتنی بر بهره‌گیری بهینه از استعدادهای انسانی و محیطی از طریق افزایش کارایی و بازدهی اقتصادی، گسترش عدالت اجتماعی، رفع فقر و محرومیت و برقراری تعادل و توازن در برخورداری از سطح معقول توسعه و رفاه در نقاط و مناطق جغرافیایی، ایجاد نظام کاربری اراضی متناسب با اهداف توسعه متعادل و حفظ محیط زیست، ایجاد و تحکیم پیوندهای اقتصادی درون و برون منطقه‌ای و هماهنگ‌سازی تأثیرات فضایی- مکانی سیاستهای بخشی و سیاستهای توسعه مناطق و محورهای خاص، با توجه به اصل وحدت سرزمینی، ملاحظات امنیتی و دفاعی و حفظ هویت اسلامی- ایرانی به‌گونه‌ای عمل می‌کند که بتواند اهداف چشم‌انداز بلندمدت توسعه کشور و مدیریت یکپارچه سرزمینی را محقق سازد.

 

سابقه آمایش سرزمین در ایران به ۱۳۵۳ش و زمانی باز می‌گردد که وظیفه تهیه طرح آمایش سرزمین از سوی شورای اقتصاد به مرکز مطالعات و تحقیقات بهره‌وری از سرزمین واگذار شد

 

در سال ۱۳۴۵ انتشار گزارشی با عنوان «مسئله افزایش جمعیت شهر تهران و نکاتی پیرامون عمران کشوری» توسط مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، توجه مسئولان و محافل دانشگاهی را متوجه مشکلات شهر تهران درخصوص افزایش جمعیت نمود.

 

تشابه وضعیت ظاهری شهر تهران با پاریس در این زمینه، منجر به درخواست ایران از مهندسین مشاور ستیران برای بررسی وضعیت شهر تهران شد. مهندسین مشاور ایرانی- فرانسوی ستیران در ۱۳۵۱ش گزارش کوتاهی با نام طرح یادداشت مربوط به بهره‌وری سرزمین یا تنسیق سرزمین تهیه کردند که در قالب آن، مباحث و روشهای آمایش سرزمین مطرح شده بود. در ۱۳۵۳ش، قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی تصویب شد و براساس آن، وظیفه تهیه طرح جامع سرزمین به این وزارتخانه محول شد. به‌دنبال این تغییر، مرکزی تحت عنوان مرکز مطالعات و تحقیقات بهره‌وری از سرزمین با مشارکت وزارت مسکن و شهرسازی و وزارت کشاورزی و منابع طبیعی تشکیل گردید و وظیفه تهیه طرح جامع سرزمین به این مرکز واگذار شد. البته، طرح جامع سرزمین بسیار وسیع و مبهم تعریف شده بود. تعیین محل شهرها و مراکز جمعیت آینده با توجه به عوامل محدود کننده، تعیین حدود ظرفیت توسعه شهرهای فعلی و آینده و طرح و تنظیم نقشه توزیع جمعیت، تهیه و تنظیم سیاستها و خط‌مشیهای اجرایی و ضوابط لازم برای هدایت و کنترل شهرنشینی در جهت تحقق طرح جامع سرزمین، مشخص نمودن وضعیت شهرها و شهرکها از نظر فعالیتهای مختلف و بررسی ارتباط شهرهای فعلی و آینده در سطح منطقه و کشور در چارچوب این طرح قرار داده شده بود. برای غلبه بر مشکلات متعدد ناشی از تعریف گسترده طرح جامع سرزمین، براساس تصمیم شورای اقتصاد، این مرکز به سازمان برنامه و بودجه ملحق شد و تحت نظارت شورایی، مرکب از وزیران کشور، کشاورزی و منابع طبیعی، صنایع و معادن، نیرو، مسکن و شهرسازی، سازمان برنامه و بودجه، راه و ترابری، اقتصاد و دارایی، بازرگانی، رئیس سازمان محیط زیست، قائم مقام نخست وزیر و رئیس کل بانک مرکزی قرار گرفت. بدینسان، وظیفه تهیه طرح آمایش سرزمین از طرف شورای اقتصاد به این مرکز محول شد.

 

این مرکز با موافقت سازمان برنامه از تاریخ ۱۷/۸/۱۳۵۶ش به مرکز برنامه‌ریزی آمایش سرزمین تغییر نام یافت. این مرکز در ۱۳۵۴ش قراردادی با مهندسین مشاور ستیران برای تهیه طرح آمایش سرزمین منعقد کرد. نتایج حاصل از دور اول مطالعات آمایش سرزمین، با نام طرح پایه آمایش سرزمین در ۱۳۵۵ش انتشار یافت. این طرح شامل اصول کلی سازماندهی فضا، توزیع جمعیت و فعالیتها و راهبردهای آمایش بخشهای اقتصادی و اجتماعی بود. اصلی‌ترین دستاورد این طرح، تعیین محورهای اولویت‌دار در توسعه کشور و تقسیم کشور به ۱۳ منطقه اصلی بود که هریک از این مناطق تحت نفوذ و مدیریت یکی از شهرهای اصلی ۱۳گانه قرار داشتند. در قالب این طرح، مراکز عمده کشاورزی، مراکز صنعتی و خدماتی و شبکه‌های اصلی زیربنایی کشور نیز مشخص شده بودند. در همین سال، مطالعات دور دوم آمایش سرزمین در ۴ بخش، از جمله نظام شهری و خط‌مشیهای اجرایی آن، محور خوزستان- آذربایجان و خط‌مشیهای اجرایی آن، تمرکززدایی فعالیتهای بخش دوم و سوم و خط‌مشی اجرایی آن منتشر شد. نتایج نهایی از مطالعات دور اول و دوم ستیران، با عنوان رهنمودهای آمایش سرزمین برای تهیه برنامه عمرانی ششم‌ منتشر شد. برهمین‌اساس، برنامه عمرانی ششم دوره پهلوی، با ماهیت آمایشی، تهیه شد که قرار بود از ۱۳۵۶ش به اجرا درآید.

 

پس از انقلاب اسلامی (۱۳۵۷ش)، موضوع آمایش سرزمین در هاله‌ای از فراموشی قرار گرفت، اما تجربه دوم آمایش سرزمین از ۱۳۶۲ش و با مطالعات طرح پایه آمایش سرزمین اسلامی ایران آغاز شد. در ۱۳۶۳ش کلیات مطالعات آمایش سرزمین در هیئت دولت تصویب شد و به‌دنبال آن، نتایج مطالعات انجام یافته با نام طرح پایه آمایش سرزمین اسلامی ایران توسط دفتر برنامه‌ریزی منطقه‌ای سازمان برنامه منتشر گردید. با تصویب سیاستهای آمایش سرزمین در شورای اقتصاد، گزارش نهایی مرحله اول طرح پایه با عنوان خلاصه و جمع‌بندی مطالعات در ۱۳۶۴ش ارائه شد. این گزارش ابتدا به تحلیل مختصری از وضع گذشته و موجود اقتصاد کلان و سازمان فضایی کشور می‌پرداخت و سپس، براساس مفروضاتی از راهبرد توسعه ملی، نسبت به ارائه اصلی‌ترین گزینه‌های توسعه ملی در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی، جمعیت و جوامع و سازماندهی و تجهیز فضا، به‌عنوان چارچوب تهیه طرح آمایش کشور، پرداخته است.

 

در ۱۳۶۸ش، مطالعات طرح کالبدی ملی ایران توسط وزارت مسکن و شهرسازی آغاز شد. تهیه چارچوب نظری شرح خدمات طرح جامع سرزمین یا طرح کالبدی ملی و منطقه‌ای از سوی این وزارتخانه به مهندسین مشاور داخلی واگذار شد و نتیجه مطالعات مشاور در مهرماه ۱۳۶۹ش، با عنوان طرح‌ریزی کالبدی: ملی و منطقه‌ای، چارچوب نظری و شرح خدمات انتشار یافت. در ۱۳۷۱ش، وزارت مسکن و شهرسازی به تهیه طرح کالبدی ملی اقدام کرد. در طرح مذکور این اهداف تعیین شده بود: رتبه‌بندی شهرها، قطبهای منطقه‌ای و حوزه نفوذ هریک از آنها، سلسله مراتب بین شهرها و استخوان‌بندی شهرها به معنای بررسی توأم تاروپود و سلسله مراتب آنها.

 

شورای‌عالی اداری در تاریخ ۹/۲/۱۳۷۱ش، طی مصوبه‌ای، وظیفه تهیه طرح آمایش سرزمین را به سازمان برنامه و بودجه و وظیفه تهیه طرحهای کالبدی ملی و منطقه‌ای را به وزارت مسکن و شهرسازی واگذار نمود

 

در ۱۳۷۲ش، خط‌ مشیهای ملی و منطقه‌ای آمایش سرزمین برای درج در برنامه دوم توسعه کشور، تهیه و با اصلاحاتی در جلسات خردادماه همان سال به تصویب شورای اقتصاد رسید، اما در پیوست نهایی لایحه فقط خط‌مشیهای ملی آمایش سرزمین درج گردید و مباحث منطقه‌ای آن حذف شد.

 

در ۱۳۷۵ش، مطالعات طرح کالبدی ملی به تصویب رسید و از سال بعد، یکبار دیگر مطالعات آمایش سرزمین در سازمان شروع شد. با احتساب مطالعات انجام یافته در سالهای قبل از انقلاب اسلامی توسط مهندسین مشاور ستیران، این مطالعات را می‌توان دور سوم مطالعات آمایش سرزمین در کشور بشمار آورد.

 

در ۱۳۷۹ش، جمع‌بندی مطالعات آمایش به هیئت دولت ارائه شد که به اندیشه ضرورت برخورداری از چشم‌انداز شکل داد.

 

در ۱۳۸۲ش، سیاستهای کلی برنامه چهارم مشتمل بر ۵۲ ماده ابلاغ شد که در مادة ۱۹ آن، آمایش سرزمین بود.

 

در تاریخ ۶/۸/۱۳۸۳ش، ضوابط ملی آمایش سرزمین توسط هیئت وزیران تصویب شد

 

در ۱۳۸۴ش، تشکیلات مرکز ملی آمایش سرزمین در چارچوب کادر سازمانی معاونت امور اقتصادی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تصویب شد و این مرکز رسماً شروع به فعالیت کرد.

ضرورت امایش 

آمایش سرزمین در کشورهای پهناوری مانند جمهوری اسلامی ایران با تنوع بسیار در اقلیم، فرهنگ از جمله امور ضروری است.

موضوع آمایش سرزمین، از دهه ۴۰ در کشور مطرح بوده و تلاشهای مختلفی برای تحقق آن به عمل آمده است . ولیکن دستاوردهایچندانی را به همراه نداشته است. 

شورای عالی انقلاب فرهنگی با تصویب ضوابط آمایش سرزمینی آموزش عالی سلامت، گامیاساسی در جهت اجرای این اصل برداشت. خوشبختانه آمایش سرزمینی

 آموزش عالی سلامت به عنوان اولین حرکت جدی در مسیرتحقق آمایش سرزمین، نتایج درخشانی را به همره داشته است. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی 

مفتخر است که به عنواناولین دستگاه اجرایی، زمینه تحقق این اصل مهم در کشور را فراهم نموده است.

 

 کلان مناطق آمایشی کشور

منطقه یک: دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گیلان، مازندران، بابل، گلستان، سمنان ، شاهرود

منطقه دو: دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تبریز، ارومیه، اردبیل

منطقه سه: دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کرمانشاه، همدان، کردستان، ایلام

منطقه چهار: دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی اهواز، لرستان، دزفول

منطقه پنج: دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز، جهرم، فسا، بندرعباس، بوشهر، یاسوج

منطقه شش: دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زنجان، اراک، قزوین، قم، البرز

منطقه هفت: دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی اصفهان، یزد، کاشان، شهرکرد

منطقه هشت: دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کرمان، زاهدان، رفسنجان، جیرفت، زابل، بم

منطقه نه: دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مشهد، بیرجند، بجنورد ، سبزوار ، گناباد، تربت حیدریه

منطقه ده: دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران، شهید بهشتی، ایران، بقیه ا...، شاهد، ارتش، بهزیستی

تشکیل ۱۰ دبیرخانه کلان منطقه آمایشی

کلان منطقه یک : در مازندران

کلان منطقه دو : در تبریز

کلان منطقه سه : بطور مشترک و متناوب در کرمانشاه و همدان

کلان منطقه چهار : در اهواز

کلان منطقه پنج : در شیراز

کلان منطقه شش : در زنجان

کلان منطقه هفت : در اصفهان

کلان منطقه هشت :در کرمان

کلان منطقه نه : در مشهد

کلان منطقه ده :در تهران
 http://www.kmu.ac.ir/fa/sm/page/21199/آمایش-سرزمین

http://www.shahrsazionline.com/wp-content/uploads/2015/04/shahrsazionline23.rar

طرح آمایش سرزمین

1050/دش
28/2/1371

عنوان مصوبه: طرح آمایش سرزمین

وزارت مسکن و شهرسازی - سازمان برنامه و بودجه

شورای عالی اداری در بیست‌و‌ششمین جلسه مورخ 9/2/1371 با توجه به سیاست عمومی
برنامه اول توسعه مبنی بر تجدید تشکیلات دولت با رعایت تجانس وظایف بنا به پیشنهاد
سازمان امور اداری و استخدامی کشور تصویب نمود:
ماده 1) طرح آمایش سرزمین به معنای تعیین استراتژی‌های توزیع فضایی جمعیت و فعالیت
در پهنه سرزمین، توسط سازمان برنامه و بودجه با همکاری دستگاه‌های ذیربط تهیه و به
تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ماده 2) سازمان برنامه و بودجه موظف است در جهت تدوین برنامه آتی توسعه اقتصادی و
اجتماعی با نگرش آمایشی استراتژی‌های توزیع فضایی جمعیت و فعالیت در پهنه سرزمین
را به همراه برنامه‌های اجرایی زیر تهیه و به تصویب هیأت وزیران برساند:
-تعیین مناطق اولویت‌دار در توسعه از نظر پذیرش جمعیت و فعالیت
-تعیین نقش نواحی مختلف از نظر تقسیم کار ملی و استقرار فعالیت‌های کشاورزی،
صنعتی، خدماتی و امکانات زیربنایی
-تعیین چشم‌انداز اشتغال و توزیع آن در بخش‌های مختلف اقتصادی در سطوح ملی
تبصره) کلیه دستگاه‌های اجرایی کشور موظف به رعایت مصوبات طرح آمایش سرزمین
می‌باشند.
ماده 3) آمایش سرزمین به صورت ادواری و متناسب با تغییر و تحولات اقتصادی و
اجتماعی کشور و آمار و اطلاعات جدید توسط سازمان برنامه و بودجه قبل از هر برنامه
مورد ارزیابی و تجدیدنظر قرار گرفته و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ماده 4) آمایش سرزمین به عنوان قسمتی از برنامه درازمدت کشور راهنمای تهیه
برنامه‌های میان‌مدت و کوتاه‌مدت کشور خواهد بود.
ماده 5) وظیفه آمایش سرزمین با تعریف و فعالیت‌هایی که در این مصوبه عنوان شده،
توسط سازمان برنامه و بودجه انجام می‌گردد. دیگر وظایف و فعالیت‌های قانونی وزارت
مسکن و شهرسازی به قوت خود باقی بوده و بر این اساس طرح کالبدی (ملی - منطقه‌ای)
توسط وزارت مسکن و شهرسازی تهیه شده و به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران
می‌رسد. انجام مطالعات پیش‌نیاز طرح کالبدی مادام که توسط دستگاه‌های ذیربط تهیه و
قابل بهره‌برداری نشده است می‌تواند توسط وزارت مسکن و شهرسازی انجام گیرد.


سیدمنصور رضوی
معاون رییس جمهور و دبیر شورای عالی اداری

http://rc.majlis.ir/fa/law/show/129543