تاملی در چیستی شهر اسلامی

• شهر اسلامی چیست؟ (که خیلی از آن سخن گفته ایم!)

گاهی بر گذشته مانده و بر تکریم و تعظیم آنچه از آن دوران و از اجدادمان به یادگار مانده اصرار ورزیده؛ و امّا در شناسایی اصول و موازینش برنیامده‌ایم؛ و حتی حاضر به تکرار آن و یا زیست در آن (آن گونه‌ای که گاهی از مصادیقش می‌گوییم) نیستیم. گاهی بر تعاریف دیگران تکیه کرده و ضمن تکرار آن تعاریف، همچون تعاریف و تمجیدهای مستشرقان و بیگانگان، بر آن بالیده‌ایم و گاهی ...

اما شهر اسلامی چیست؟ با مرور مطالعات 27ساله، به این نتیجه رسیدم: شهر اسلامی شهری است که اگر مسلمانی بخواهد در آن به شیوة مسلمانی زندگی کند، بتواند.

• شیوه مسلمانی زندگی کردن یعنی چه؟ توضیح دهید؟

چَشم! توضیح میدهم!

یعنی برای اقامه نماز باید در مسجد یا در مکان و مصلای مناسب بود (یا بهترین مکان برای اقامه نماز مسجد است).

برای خوابیدن باید در بستر و مکان مناسب بود.

برای غذا خوردن باید در رستوران یا کنار سفره مناسب یا پشت میز مناسب بود.

برای درس خواندن باید در کلاس بود. برای حرکت باید به کوچه و خیابان رفت؛ و قس علیهذا.

بنابراین، برای فراهم آمدن امکان زیستن به شیوه اسلامی، یا فراهم شدن زمینه و توسعة "سبک زندگی اسلامی،" باید در شهری مناسب "سبک زندگی اسلامی" (Islamic life style)[1] بود.

 

• پس چرا نمی‌شود و شهر اسلامی به منصه ظهور نمی‌رسد؟

چون شهر متشکل از سه رکن است: انسان (جهانبینی اهل و مدیران شهر)، ارتباطات (اخلاق و قوانین و فرهنگ) و کالبد شهر.

به این گزاره ها توجّه فرمایید:

-      هر شهری را اهلش می‌سازند. پس اهل شهر باید بخواهند چنین شهری (شهر اسلامی) وجود داشته باشند و  بخواهند در آن زندگی کنند.

-      طراحی و برنامه‌ریزی شهر (و البتّه شهر اسلامی) را چه کسانی عهده‌دار هستند؟ مهندسین و همکارانشان. اینها نیز علاوه بر آن که باید بخواهند و همانند اهل شهر بیندیشند، باید آموزش این کار را دیده باشند.

-      شهر را (و به طریق اولی شهر اسلامی را) چه کسانی می‌سازند و اداره می‌کنند؟ مدیریت شهر. مدیران شهر نیز  باید اوّلاً: همانند اهل شهر و طراحان و برنامه‌ریزانش باشند و ثانیاً امکانات لازم را  فراهم کنند و عزمی واقعی در ایجاد شهر اسلامی داشته باشند.

 

• و کلام آخر؟

پس از 80 سال که از تأسیس دانشگاه در این کشور می گذرد، هنوز رشته "شهرسازی اسلامی" و معلمان آن را  نداریم. البته چند سال قبل قرار شد چنین رشته ای در حد گرایش در مقطع دکتری تأسیس شود و موافقت اولیه شد و 2 سال نیز دانشجو پذیرفته شد. اما نتیجه چه شد؟ اولاً با تأسیس این گرایش (و نه حتّی رشته) با استناد به این دلیل که «اگر چنین رشته ای تأسیس شود، یعنی آنچه تا کنون بوده غیراسلامی است» مخالفت شد! ثانیاً دروس گذرانده همه دانشجویان پذیرفته شده معادل سازی شد و رشتة شهرسازی اسلامی کاملاً حذف شد. و جالب است که ظاهراً هیچیک از پذیرفته شدگان نیز که قاعدتاً مطابق دفترچه کنکور باید شهرساز اسلامی خوانده می شدند و نشدند (یا حداقل باید مدرک دکتری شهرسازی اسلامی می گرفتند و نگرفتند)، هیچ اعتراضی نکردند (و چه بهتر که اعتراض نکردند!). البته در سالهای بعد شهرسازی اسلامی در یکی از دانشگاهها مجوز گرفت. اما چه تدریس شد (و میشود) و حاصلش چه بود، بماند (کار محققین است که پیجویی کنند).

در عین حال، بامزه تر آنست که اگر فردا آگهی‌ای در یکی از نشریات چاپ شود که: «برای طراحی و برنامه ریزی شهری مطابق اصول اسلامی به کارشناس و متخصص نیاز است و افرادی با این تخصصها استخدام میشوند»،داوطلبان چنان‌اند که مپرس. شاید تهیه تحقیق یا گزارشی از تعداد طرحهای تحقیقاتی و حرفه‌ای که برای این کار شده است مدتهای مدید وقت خبرنگاران و محققان خبره‌ای را که البته خود نیز به رموز کار آشنا باشند بگیرد تا معلوم شود اوضاع چگونه است.

خلاصه این که برای ظهور و بروز شهر اسلامی شرایط بسیاری باید فراهم شود که همه مغفول مانده‌اند و فقط به حرفها و برخی دستورالعملها و آیین نامه های محدود بسنده می شود. شاید با دستکاری شعر حضرت لسان الغیب که می‌فرماید:

تکیه بر جای بزرگان نتوان زد به گزاف                        مگر اسـباب بزرگـی هـمه آمـاده کنی

 بتوان گفت:

سخن از "شهر اسلامی" نتوان زد به گـزاف                           مگر اسباب "شهر اسلامی" همه آماده کنی

 

و این البته ویژگی سخنان هنرمندان و بزرگان است که ظاهراً کلامی خاص است، اما در بسیاری از زمینه‌ها می‌تواند مصداق خاص خود را نیز داشته باشد. و صد البته که ویژگی اصول زندگی اسلامی است که برای همة دورانها و سرزمینها و اقوام و ملل و امکانات و فن‌آوریها نازل شده اند؛ و باید جلوة مناسب و مطلوب آنها را در این دوران و در سرزمینهای مختلف برای مسلمانان جوامع و ملل متفاوت اسلامی ارایه نمود.

سحرگاه 9/6/92

خدایا عاقبت ما و همِه مسلمانان و بلکه همة بندگانت را ختم به خیر فرما

 

[1]- خارجی شد؛ شاید "حرف" خواهان بیابد.

https://jaberdanesh.persianblog.ir/NM5gAM4wQyHN4vbaGkXW-تاملی-در-چیستی-شهر-اسلامی