بیماران صرعی را دریابیم
گفت‌و‌گو با دکتر سید سهراب هاشمی فشارکی، متخصص مغز و اعصاب
بیتا مهدوی
هر ساله روز جهانی بنفش با هدف آگاهی عمومی و حمایت همه جانبه از صرع، روز 26 مارس برابر با 6 فروردین در تمام دنیا برگزار می‌شود. برگزاری این روز یک تلاش جهانی برای ارتقای فرهنگ جوامع نسبت به این بیماری و کمک به بیماران است این در حالی است که بیماری صرع یک بیماری روان تنی اجتماعی است که طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی با اصلاح سبک زندگی می‌توان براحتی آن را کنترل کرد. روز جهانی صرع در سال 2008 توسط کسیدی مگان
(Cassidy Megan) دختری 9 ساله و مبتلا به صرع در کانادا پایه‌گذاری و به سرعت در اکثر کشورهای جهان با استقبال روبه‌رو شد و رنگ بنفش هم به علت گل گیاه اسطوخودوس که در درمان تشنجات کاربرد دارد به عنوان رنگ بین‌المللی درمان صرع شناخته شد و از مردم خواسته شد در این روز با استفاده از رنگ بنفش در پوشش خود، به این حرکت جهانی بپیوندند
دکتر سید سهراب هاشمی فشارکی متخصص مغز و اعصاب و نخستین کسی که در ایران موفق به جراحی نوع خاصی از صرع شده در مورد این بیماری می‌گوید: «صرع یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌های بشر است که پیشینه آن به مصر باستان باز می‌گردد و برای درمان آن دست به جراحی ترفاین (سوراخ کردن جمجمه) می‌زدند.»
وی با اشاره به این مطلب که بشر سال‌هاست که دنبال درمان صرع است می‌افزاید: «بیشتر مردم با شنیدن نام این بیماری به یاد بیهوشی، غش کردن و دست و پا زدن می‌افتند این در حالی است که این نشانه‌ها یکی از شایع‌ترین علائم صرع است و انواع دیگر صرع، علائم متفاوتی دارند. برخی از بیماران هم علائم غش را دارند ولی به بیماری صرع مبتلا نیستند.»
این متخصص مغز و اعصاب در مورد آمار مبتلایان به صرع تأکید می‌کند: «سازمان بهداشت جهانی معتقد است که حدود یک درصد از مردم دنیا دچار بیماری صرع هستند به این ترتیب انتظار می‌رود 750 هزار نفر از هموطنان ما در ایران مبتلا به این بیماری باشند.»
وی با اشاره به این مطلب که هر تظاهر بیرونی که ناشی از تخلیه الکتریکی هماهنگ و نابجای مغز باشد صرع یا «سیژر» خوانده می‌شود می‌گوید: «البته واژه صرع مترادف با تشنج نیست گرچه بجای هم به‌کار می‌رود. تشنج به معنی حمله‌هایی است که تظاهرات حرکتی دارند ولی حمله‌های صرعی ممکن است تظاهرات غیر حرکتی از قبیل تظاهرات حسی، فکری و توهمی داشته باشند یا این‌که ممکن است تنها علامت حمله صرعی اختلال هوشیاری بدون هیچ علامت حرکتی باشد.»
دکتر هاشمی فشارکی در مورد انواع صرع هم می‌افزاید: «این بیماری تقسیم بندی‌های متفاوتی دارد ولی از لحاظ علامتی می‌توان آن را به 5 دسته تقسیم کرد. 1- اورا 2- حملات حرکتی 3- حملات اتونوم یا نباتی 4- منحصراً اختلال هوشیاری 5- حملات خاص. اورا نوعی صرع است که فقط تظاهرات حسی دارد و بجز خود بیمار شخص دیگری از آن‌ها مطلع نمی‌شود. این نوع حمله هیچ علامت و تظاهر بیرونی ندارد مثلاً بیمار جرقه یا ستاره‌های درخشانی را در میدان دید خود احساس می‌کند یا صدایی را شبیه به صدای صوت یا خش خش می‌شنود.
تظاهرات صرع حرکتی به‌صورت پرش اندام‌ها یا سفت شدن اندام‌ها است. این تظاهرات ممکن است پی در پی و با هم واقع شوند و منظره صرع ژنرالیزه تونیک کلونیک را به‌وجود بیاورند که مردم آن را به عنوان صرع می‌شناسند. گاهی این تظاهرات به‌صورت پرش ساده نیست بلکه حرکات بی‌هدف و کلیشه‌ای هستند و در نگاه اول به نظر می‌رسد بیمار در حال جویدن و خوردن است ولی اگر دقت کنیم متوجه می‌شویم که ارتباط او با محیط خارج قطع شده و از وقایع هنگام حمله خاطره‌ای ندارد حتی ممکن است به خودش آسیب برساند.
حملات نباتی به‌صورت افزایش یا کاهش فعالیت دستگاه اعصاب خودکار (نباتی) است در این نوع صرع بیمار دچار افزایش یا کاهش ضربان قلب یا تعریق، افزایش بزاق یا سیخ شدن موهای بدن می‌شود. در حملات اختلال هوشیاری صرف بیمار ارتباطش را با محیط از دست می‌دهد و خیره می‌شود؛ ممکن است کاری را که در حال انجام دادنش بوده ادامه دهد. در این نوع حمله شاهدان متوجه خیره شدن بیمار یا مکث مختصر یا پلک زدن پی در پی وی می‌شوند یا ممکن است چیزی از دست بیمار بیفتد. ممکن است کودکی که به این اختلال دچار شده مکرر یک یا دو خط دیکته را جا بیندازد.
حملات خاص تظاهرات متفاوتی دارند. ممکن است با از دست دادن گذرای قدرت تکلم ظاهر شوند. نوع دیگر آن به‌صورت فلج گذرای اندام است. این نوع صرع می‌تواند با از دست دادن توان و قوام عضلات ظاهر شود که در این صورت تنها علامت آن زمین خوردن بیمار است. در این نوع حمله اگر بیمار خوابیده باشد هیچ تظاهری نخواهد داشت.»
وی با بیان این مطلب که علت به‌وجود آمدن صرع خیلی متفاوت است خاطرنشان می‌کند: «صرع ممکن است بر اثر اختلالات و عفونت‌های دوران بارداری یا بعد از زایمان یا به دلیل ضربه‌های زایمانی یا اختلالات ژنتیکی، کمبود بعضی از آنزیم‌ها و عفونت‌های مغز و پرده‌های مننژ، ضربه‌های مغزی، سکته‌های مغزی و بالاخره تومورهای مغزی به‌وجود آید.»
این متخصص مغز و اعصاب می‌گوید: «یکی از علل صرع اختلالات ساختمانی مغز است که ممکن است با عقب ماندگی همراه باشد از طرف دیگر حملات صرعی مکرر می‌تواند باعث کاهش کارآیی و حتی عقب افتادگی شود.»
وی در مورد درمان بیماران صرعی تأکید می‌کند: «بیماری صرع معمولاً با دارو کنترل می‌شود و پس از مدتی حتی بعد از قطع دارو حملات تکرار نمی‌شوند. اغلب این نوع صرع‌ها صرع ژنرالیزه هستند که عامل ژنتیکی دارند. این مسأله در مورد صرع‌های کانونی صادق نیست. با قطع دارو کانون صرع دوباره فعال می‌شود و بیمار را آزار می‌دهد. مگر این‌که کانون صرعی را شناسایی کنیم و بتوانیم با عمل جراحی آن را خارج کنیم. در حال حاضر امکان این کار در ایران وجود دارد.»
جراحی بیماران صرعی
هاشمی فشارکی با اشاره به این مطلب که علت صرع تخلیه الکتریکی نابجای مغز است عنوان می‌کند: چنانچه این تخلیه الکتریکی کانون واحد و مشخصی داشته باشد، شناسایی و بر داشتن آن قسمت که تخلیه الکتریکی را انجام می‌دهد باعث معالجه بیمار می‌شود می‌افزاید: این جراحی در حال حاضر با امکاناتی که فراهم شده امکان پذیر است. سابقه این جراحی در جهان 70 تا 80 سال است. در ایران هم از مدت‌ها پیش این جراحی انجام می‌شده است لیکن به‌صورت پراکنده و اقدام‌های فردی. از حدود 10 سال پیش این اعمال جراحی به‌صورت تیمی و تحت نظارت یک گروه انجام می‌شود. در این مدت هم حدود 200 بیمار جراحی شده‌اند که 76 درصدشان بهبود پیدا کرده‌اند. 20 درصد از این بیماران حتی پس از قطع دارو دیگر حمله تشنجی نداشته‌اند.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا این جراحی در مورد همه انواع صرع کاربرد دارد می‌گوید: خیر، عمل جراحی در صرع‌های ژنرالیزه چندان سودمند نیست. برای افتراق صرع کانونی از صرع ژنرالیزه و انتخاب بیماران برای جراحی لازم است با بیمار و همراهان مصاحبه کرد، نوارهای مغزی، فیلم‌های تشنج و تصاویر بیمار را به‌دقت مورد مطالعه قرار داد چنانچه صرع کانونی متصور بود برای بررسی دقیق حملات تشنجی و پیدا کردن کانون الکتریکی تشنج لازم است برای بیمار مانیتورینگ ویدیو ای ای جی انجام داد. در این روش نوار مغزی بیمار بدون وقفه در چند روز به همراه فیلم ویدیویی بیمار در این مدت ثبت و مطالعه می‌شود. چنانچه علائم کلینیکی و تغییرات الکتریکی و تصاویر ام‌آر‌آی یک کانون واحد را نشان داد و هم جهت بودند، تست‌های روانشناختی واقعه ناگواری را بعد از عمل جراحی پیش‌بینی نکردند و از طرف دیگر کانون یافت شده قابل دسترسی بود بیمار نیازمند عمل جراحی است. تصمیم‌گیری برای عمل جراحی در یک جلسه متشکل از متخصصان اپیلپسی، جراحان اعصاب، متخصصان روانپزشکی، متخصصان رادیولوژی و روانشناسان صورت می‌گیرد. در هنگام عمل جراحی هم ممکن است تمهیدات خاصی لازم باشد تا هرچه دقیق‌تر کانون تشنج مشخص شود و به نقاط دیگر آسیبی نرسد.این متخصص مغز و اعصاب خاطرنشان می‌کند: «از بیمارانی که به عنوان صرع صعب‌العلاج به ما ارجاع داده شده‌اند حدود 10 درصد بیماری صرع نداشته‌اند و با مشاوره با رشته‌های دیگر و قطع داروی ضد تشنج بیماریشان معالجه شده است.»
هاشمی فشارکی به بیماران صرعی توصیه می‌کند:«صرع برای کنترل شدن نیاز به مصرف دارو به صورت مرتب، منظم و متمادی دارد اما اغلب بیماران به خاطر مصرف مداوم دارو خسته می‌شوند و نمی‌دانند که به‌خاطر خوردن دارو است که حمله به آن‌ها دست نمی‌دهد. بسیاری از بیماران با وجود این‌که دارو هم مصرف می‌کنند باز هم دچار حمله می‌شوند ولی قطع دارو شدت و کثرت حملات را افزایش می‌دهد و حتی ممکن است باعث خطری جبران نشدنی شود.»
وی در پاسخ به این پرسش که بیماران صرعی با چه مشکلاتی روبه‌رو هستند می‌گوید: در مورد مشکلات بیماران صرعی هر چه بگوییم باز کم گفته‌ایم، می‌توان به مشکل تهیه دارو، هزینه درمان و مشکلات اجتماعی از قبیل تحصیل، رانندگی، حضور در اجتماع و ازدواج اشاره کرد.
این متخصص مغز و اعصاب در مورد تشخیص بیماری صرع می‌افزاید: «ساده‌ترین و ارزان‌ترین راه برای تشخیص صرع گوش دادن به اظهارات بیمار و مشاهده حملات (همراه) بیمار است. بررسی فیلم حملات تشنجی که امروزه با وجود دوربین‌هایی که در تلفن‌های همراه قرار دارد براحتی قابل دسترسی است به شرط این‌که از فاصله بسیار دور یا بسیار نزدیک گرفته نشود به‌طور قابل توجهی کمک می‌کند. از این موارد کلینیکی که بگذریم از امکانات پاراکلینیک مانند نوار مغزی و تصویر‌برداری مغز کمک می‌گیریم.»
وی در مورد صرع روحی هم یاد‌آوری می‌کند: «یکسری حمله‌هایی داریم که معمولاً بسیار شدید هستند ولی ناشی از تخلیه الکتریکی مغزی نیستند و شباهت زیادی به حملات صرع دارند اما داروهای ضد صرع بر آن‌ها بی‌تأثیر است. روانپزشکان در درمان این حملات نقش اساسی دارند. درمان این حملات از درمان صرع مشکل‌تر است.».
http://iran-newspaper.com/newspaper/BlockPrint/8318
