مقاله: علمی-پژوهشی

تجلی هویت اسلامی در طراحی محلات جدید بر‌اساس مؤلفه‌های اسلامی نمونه موردی : محله امامیه غربی مشهد

مقاله 4، دوره 13، شماره 41، مهر 1395، صفحه 47-56  

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

محمد‌رحیم رهنما¹؛ مهدی وفایی  ²؛ رضا صمدی³

¹دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد.

²پژوهشگر دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد نویسنده مسئول

³پژوهشگر دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد.

چکیده

معماری و شهرسازی یک جامعه هویت یک جامعه را به نمایش می‌گذارد و محلات شهری عرصه‌ای است که این هویت در آنها ظهور پیدا می‌کند. بنابراین طراحی و ایجاد محلات با هویت اسلامی در شهرها می‌تواند بیانگر فرهنگ، شهرسازی و در نتیجه هویت آن شهر و جامعه باشد. لذا با توجه به فرهنگ غنی اسلامی در کشورمان و لزوم توجه به آن در طراحی محلات، هدف این پژوهش ارایه مؤلفه‌های اسلامی با توجه به شرایط امروزه به منظور ارتقای هویت اسلامی در محلات جدید است. روش تحقیق استفاده شده در این پژوهش توصیفی- تحلیلی با هدف کاربردی است. مؤلفه‌های اسلامی به صورت اسنادی و کتابخانه‌ای از احادیث و روایات نقل‌شده از ائمه اطهار (ع) جمع‌آوری ‌شده و در 6 دسته اصلی تقسیم‌بندی شده است. مؤلفه‌های استخراج شده دریافته‌های پژوهش بر‌اساس اصول کلی ضوابط و مقررات شهرسازی به روز شده و سپس در محله امامیه غربی شهر مشهد مورد بررسی قرار گرفته است. جهت مطالعه معیارهای اسلامی در محدوده مورد بررسی از نرم‌افزار   Auto Cad و برای ترسیم نقشه‌ها از نرم‌افزار Gis استفاده شده است. با مطالعه صورت گرفته شده و بررسی‌های میدانی از محدوده مورد مطالعه این نتیجه به دست آمد که اکثر مؤلفه‌های ارایه‌شده (به جز طراحی محله با محوریت مسجد) در طراحی این محله مد نظر قرار گرفته است. با توجه به اینکه هویت اسلامی در محلات شهرهای اسلامی به کاربری مذهبی (مسجد) گره‌خورده است لذا توجه و طراحی محلات جدید بر‌اساس محوریت این کاربری باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

هویت؛ طراحی محلات جدید؛ مؤلفه‌های اسلامی؛ محله امامیه غربی مشهد

عنوان مقاله [English]

Expression of Islamic identity in the design of new neighborhoods on the basis of Islamic components;Case Study: West Emamieh neighborhood of Mashhad

نویسندگان [English]

Mohammad rahim Rahnama¹؛ Mahdi Vafaei²؛ Reza Samadi³

چکیده [English]

Architecture and urbanism of a community represent the identity of a community, and urban neighborhoods are area for emergence of thisidentity, so designing and creating neighborhoods with Islamic identity in towns can reflect culture, urbanization and thus the identity of that town and society. Therefore, with respect to rich Islamic culture in our country and the necessity of paying attention to it in neighborhood designing, this research is conducted to present Islamic components based on present situations to improve Islamic identity in new neighborhoods. The research method was descriptive – analytical in nature with practical aim. Islamic components were collectedby using documentary and library sources from sayings of Imams, and were divided into 6 main groups. The obtained components were updated based on general principles of urbanism regulations, and then were studied in West Emamieh neighborhood of Mashhad city. Auto Cad and GIS software was used for studyingand analyzing the Islamic components in the studied areas. The results showed that the majority of the presented components (except for mosque-based neighborhood designing) have been considered in designing this neighborhood. Since Islamic identity in neighborhoods of Islamic cities is linked to religious land use (mosque), designing new neighborhoods based on this land use must be given more attention.  

کلیدواژه‌ها [English]

Imams, Islamic components, identity, West Emamieh neighborhood of Mashhad

مراجع

•

 

قرآن کریم.

•

 

نهج الفصاحه. 1385. ترجمه و نگارش : علی کرمی فریدنی، چاپ چهارم. قم : انتشارات حلم.

•

 

انصاریان، حسین. 1388. نفس. قم : انتشارات دار العرفان.

•

 

اوستروفسکی، واتسلاف. 1387. شهرسازی معاصر از نخستین سرچشمه‌ها تا منشور آتن. چاپ چهارم. ت : لادن اعتضادی. تهران : مرکز نشر دانشگاهی. •باقری، اشرف السادات. 1386. نظریه‌هایی درباره شهرهای قلمرو فرهنگ اسلامی. تهران : مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

•

 

بروجردی، حسین. 1388. منابع فقه شیعه : (ترجمه جامع احادیث). ت : احمدرضا حسینی، احمد اسماعیل‌تبار و محمدحسین مهموری. جلد23. تهران : انتشارات فرهنگ سبز.

•

 

پورجعفر، محمدرضا و پورجعفر، علی. 1391. الگوی پیشنهادی محله، با مرکزیت مسجد و فضاهای عمومی مورد نیاز در شهر ایرانی- اسلامی. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (10) : 24-15.

•

 

جعیط، هشام. 1372. کوفه پیدایش شهر اسلامی. ت : ابوالحسن سروقدمقدم. مشهد : مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

•

 

دهقان، اکبر. 1386. یک‌صد و پنجاه موضوع از آیات قرآن و احادیث اهل‌بیت، چاپ سوم ‌. تهران : مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.

•

 

رستم‌پور، کاوه، مسافرزاده، غزال و نظیف، حسن. 1393. تحول هویت اجتماعی. پیامد معماری و شهرسازی نوگرا در شهرهای نفتی خوزستان. فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر، (29) : 22-11.

•

 

رهنما، محمد‌رحیم. 1388. شناسایی نقاط با ارزش شهری (مفاهیم، مبانی، تئوری‌ها و انواع ارزش‌های شهری). مشهد : انتشارات جهاد دانشگاهی.•رهنما، محمد رحیم، شکوهی، محمد اجزاء و صمدی، رضا. 1393. برنامه‌ریزی و آمایش راهبردهای ارتقای امنیت زائران و گردشگران شهر مشهد با تلفیق مدل‌های برنامه‌ریزی استراتژیک و تحلیل شبکه. مجله آمایش جغرافیایی فضا، (12) : 122-102.

•

 

سعیدی رضوانی، عباس. 1372. بینش اسلامی و پدیده‌های جغرافیایی، مقدمه‌ای بر جغرافیای سرزمین‌های اسلامی. مشهد : آستان قدس رضوی.

•

 

شکوئی،حسین. 1387. دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، جلد اول، چاپ دوازدهم. تهران : انتشارات سمت.

•

 

شیعه، اسماعیل. 1386. مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری، چاپ نوزدهم. تهران : انتشارات دانشگاه علم و صنعت.

•

 

صابری‌فر، رستم. 1388. تاریخ علم برنامه‌ریزی شهری (رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری). تهران : انتشارات دانشگاه پیام نور.

•

 

طباطبایی، محمدحسین. 1374. ترجمه تفسیر المیزان، جلد دهم، قم : دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
•طبری، محمدبن جریر. 1362. تاریخ طبری. ت : ابوالقاسم پاینده. تهران : انتشارات اساطیر.

•

 

عاملی،جعفر مرتضی. 1389. شهر اسلامی : نشانه‌ها و شناسه‌ها، قم: مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1394 ـ 1390).

•

 

کیانی، محمد یوسف. 1391. معماری ایران (دوره اسلامی)، چاپ دهم. تهران : انتشارات سمت.

•

 

مجلسی، محمدباقر. 1385. بحار الانوار. تهران : انتشارات دارالکتب الاسلامیه.

•

 

محمدی، جمال، مؤیدفر، سعیده و صفرآبادی، اعظم. 1391. شهر اسلامی، شهری ورای گنبد و مناره. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، (9) : 36-25.

•

 

معرفت، محمدهادی. 1386. آموزش علوم قرآن. تهران : انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.

•

 

مهندسین مشاور مهرازان. 1379. طرح تفصیلی و آماده‌سازی امامیه غربی. مشهد : وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان مسکن و شهرسازی. •ناظم زاده قمی، اصغر. 1375. جلوه‌های حکمت : گزیده موضوعی کلمات امیرالمومنین علی علیه‌السلام، چاپ دوم. قم : دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

•

 

نقی‌زاده، محمد. 1379. توسعه پایدار، شهر سالم و فرهنگ ایرانی. فصلنامه علمی- پژوهشی مسکن و محیط روستا، (91) : 62-50.

•

 

نقی‌زاده، محمد. 1387. شهر و معماری اسلامی. اصفهان : انتشارات مانی.

•

 

نقی‌زاده، محمد. 1388. طرح کلی برنامه جامع احیاء شهر اسلامی. مجله کتاب ماه هنر، (44) : 13-4.

•

 

نقی‌زاده، محمد. 1392. جایگاه مسجد در طراح‌های شهرهای اسلامی. مجله کتاب ماه هنر، (179) : 39-20.

•

 

وزارت مسکن و شهرسازی. 1375. آیین‌نامه طراحی راه‌های شهری، بخش 8: خیابان‌های محلی، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.

•

 

هیلن براند، رابرت، 1377. معماری اسلامی، ت : ایرج اعتصام. تهران : انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

http://www.bagh-sj.com/article_32949.html