چشمه محبّت و معرفت (در فضیلت زیارت عاشورا)
روزی عده ای از اهل علم در منزل استادم سید محمد طباطبائی فشارکی اجتماع نموده بودند. ناگهان .....
اشاره:
در مجله 6 - 255 بحثی پیرامون فضیلت زیارت عاشورا تحت عنوان چشمه محبّت ومعرفت تقدیم خوانندگان گرامی نمودیم و بعلت فشردگی مطالب شماره های بعد موفق به درج بقیه بحث نشدیم که با عرض پوزش اینک ادامه مقاله تقدیم شما عزیزان می گردد.
ارمغان جاویدان
زیارت عاشورا آن چنان اثر معنوی و جاویدان دارد که اگر کسی به خواندن آن مداومت و مواظبت داشته باشد ودر این طریق اخلاص و وارستگی را در نظر بگیرد بارقه ملکوتی آن قادر است موجبات سعادت آدمی را در عالم آخرت و سرای جاوید فراهم سازد. دکتر محمد هادی امینی فرزند علامه امینی، نوشته است: در شب جمعه ای قبل از اذان صبح پدرم را در عالم رؤیا مشاهده کردم در حالی که بسیار خرسند، شادمان و آرام به نظر می رسید، جلو رفتم و پس از سلام و دست بوسی گفتم: پدر جان، در آنجا چه عملی باعث سعادت و نجات شما گردید؟ پدرم گفت چه می گویی؟ بار دیگر عرض کردم: آقاجان! در آنجا که اقامت دارید، کدام عمل موجب آسودگی شما گردید کتاب الغدیر یا سایر تألیفات شما؟ یا تأسیس بنیاد و کتابخانه امیرالمؤمنین(ع) پدرم پاسخ داد نمی دانم چه می گویی؟ قدری روشن تر سخن بگو. گفتم: آقاجان! شما اکنون از بین ما رخت بربسته اید و به سرای سرور انتقال یافته اید. در آنجا کدامین عمل شما را از مشکلات و سختی های عالم برزخ رهانید. علامه امینی درنگی نمود و سپس فرمود: فقط زیارت اباعبدالله الحسین(ع)! عرض کردم: شما می دانید که اکنون روابط بین ایران و عراق تیره شده و راه کربلا بسته است. برای زیارت چه کنیم؟ فرمود در مجالس و محافلی که برای عزاداری امام حسین(ع) بر پا می شود شرکت کنید. ثواب زیارت امام حسین(ع) را به شما می دهند. سپس فرمود: فرزندم! در گذشته بارها به تو یادآور شدم و اکنون نیز به تو توصیه می نمایم که زیارت عاشورا را به هیچ عنوان ترک مکن. زیارت عاشورا را دایم بخوان و آن را وظیفه خودت بدان. این زیارت دارای آثار و برکات و فواید بسیاری است که موجب سعادت و خوشبختی تو در دنیا و عقبی می شود. دکتر محمد هادی امینی می افزاید: علامه امینی باکثرت مشاغل، تألیفات و مطالعات، مواظبت کامل بر خواندن زیارت عاشورا داشت و سفارش به خواندن زیارت مذکور می نمود و بدین جهت خود من نیز سی سال است که توفیق خواندن زیارت عاشورا را دارم(1) یادآور می شود دکتر محمد هادی امینی روز چهارشنبه 25 آبان سال 1379 در سن 59 سالگی در تهران دار فانی را وداع گفت و پیکرش در باغ بهشت قم به خاک سپرده شد.(2)
گره گشای زندگی
اهتمام به زیارت عاشورا برکات دنیوی هم دارد و در پرتو معنویت آن می توان از مشکلات زندگی و دشواری ها و مصائب گره گشایی نمود. مرحوم آیة اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره) فرموده است: اوقاتی که در سامرا مشغول تحصیل علوم دینی بودم. اهالی این دیار به بیماری وبا و طاعون مبتلا شدند و همه روزه عده ای بر اثر ابتلا به این عارضه فوت می نمودند. روزی عده ای از اهل علم در منزل استادم سید محمد طباطبائی فشارکی اجتماع نموده بودند. ناگهان مرحوم آیة اللّه میرزا محمد تقی شیرازی تشریف آوردند و صحبت از بیماری وبا شد و این که همه در معرض خطر مرگ هستند. میرزای دوم فرمود: اگر من حکم کنم آیا لازم می دانید انجام شود یا نه؟ همه حاضران پاسخ مثبت دادند. فرمود: من حکم می کنم که شیعیان ساکن سامرّا از امروز تا ده روز مشغول خواندن زیارت عاشورا شوند و ثواب آن را به روح حضرت نرجس خاتون والده ماجده حضرت مهدی (عج) اهداء نمایند تا ان شاء الله این بلا از آنان دور شود. اهل مجلس این حکم را به آگاهی تمامی شیعیان رسانیدند و همه مشغول خواندن زیارت عاشورا شدند. از فردای آن روز تلف شدن مردمان شیعه به وسیله مرض طاعون متوقف گردید. امّا تلفات اهل تسنن همچنان ادامه داشت، برخی از سنّی ها از آشنایان شیعه خود می پرسیدند: دلیل این که شما به این مرض هلاک کننده مبتلا نمی شوید چیست؟ پاسخ دادند: زیارت عاشورا. آنان نیز مشغول خواندن زیارت عاشورا شدند و بدین گونه بلای مذکور را از خود دور ساختند.(3)
کسی که زیارت عاشورا می خواهد بخواند، باید درون خویش را از تمایلات نفسانی تخلیه کند، رفتارش را با افراد جامعه بهبود بخشد. در جهت آن مقاصد عالی که امام حسین(ع) برایشان فداکاری نمود، اهتمام داشته باشد، در استفاده از امکانات زندگی و بدست آوردن رزق و روزی مراعات موازین شرعی را بنماید و یک چراغ معنوی برای خود تدارک ببیند تا با نور امام حسین (ع) روشن شود، بدیهی است از لامپ سوخته نمی توان توقّع روشنایی داشت اگر چه به قوی ترین منبع نوری هم اتصال داشته باشد. اجسام کدر و کثیف نیز نوری از خود عبور نمی دهند پس قلب را باید از آلودگی ها زدود و به نور حق آراست.
معارف ناب معنوی
زیارت عاشورا دل را با عقیده و ایمان پیوند می دهد و این حالت استوارترین ارتباط آدمی با مکتبش می باشد. اگر چنین پیوندی گسسته شود دیگر انسان از مدار حق فاصله می گیرد و دچار ضلالت می شود و اگر بر این حالت بماند باتلاق رذالت او را به کام خویش فرو می برد. زیارت عاشورا همچون کشتی نجات، انسانی را که گرفتار امواج متلاطم دریای حیرت و سرگردانی است و راه به جایی نمی برد و نمی داند کرانه آرامش کجاست، به ساحل مطمئن می برد و وی را به نور پیوند می دهد. زیارت عاشورا دو بعد را در آدمی تقویت می کند: اشتیاق به حقیقت، ارادت به خاندان عترت، روی آوردن به فضیلت و همگامی با اهل تقوا و اخلاص یک جنبه از آموزش های ارزنده کلاس درس این زیارتنامه است، بعد دیگرش گسستن از وادی ظلمت، نفرت از اهل ستم، لعن و نفرین فرستادن بر اهل شقاوت و اعلام برائت از دشمنان دین خدا، رسول اکرم (ص) و خاندان او. در این شعار شعور آفرین و زمزمه روح بخش زائر همراهی و همگامی با اهل حق را تمرین می کند، دل دوستان اهل بیت را استوار می نماید و در قلوب دشمنان ارزشها و فضایل هراس و تزلزل ایجاد می نماید. در واقع زیارت عاشورا دو خط حبّ و بغض را به روشنی ترسیم می کند و به خواننده می آموزد چگونه برای پیمودن این مسیر خود را مجهز نماید و چطور مصمم گردد.
زیارت در ژرف گرایی و تجسّم اصول اعتقادی در اعماق وجود انسان نقش ویژه ای دارد زیرا موضوع ولایت را در تمامی ابعادش مطرح می نماید و رابطه اش را با توحید مشخص می کند و مسئله معاد، برزخ، قیامت و شفاعت را مورد ارزیابی قرار می دهد، زیارت می خواهد به خواننداش بیاموزد: بدون ولایت، اسلام شناخته نمی شود و توحید تحقق نمی یابد، حاکمیت توحید با ولایت طاغوتی معنا ندارد چنانچه امام رضا(ع) فرموده اند: کلمة لا اله الاّ اللّه حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی بشرطها و شروطها و انا من شروطها. در زیارت عاشورا همچون دیگر متون زیارتی، زائر با امام معصوم عهد ولایت می بندد که پیرو او باشد، در راهش حرکت کند و با دشمنان او خصومت داشته باشد. همچنین خواننده زیارت از پیشگاه مقربین درگاه خداوند تقاضای شفاعت دارد. یا از خداوند می خواهد شفاعت امام را شامل حال او کند و این موضوع او را به رحمت الهی امیدوار می نماید چرا که اطمینان دارد امام دستش را گرفته و با اذن الهی او را از باتلاق گناه نجات می دهد و در چشمه توحید و تقوا شستشویش می دهد. خواننده زیارت موضوع معاد و حیات آخرت را همراه زیارت به خود تلقین می کند و آن را در وجود خویش ریشه دار می نماید و با تقویت این اعتقاد بیدار می شود و خود را برای فراهم آوردن توشه سرای دیگر که جایگاه جاویدان اوست مهیا می کند ذکر خدا، یاد اولیاء او، گریستن و زاری نمودن، استغفار و توبه، اسوه بودن امام برای زائر از مسایلی است که در زیارت بر آنها تأکید می شود و این امور در پالایش روحی و تزکیه درونی زائر اثر مهمی دارد. زیارت عاشورا صحنه روبرو شدن دو چهره حق و باطل در طول تاریخ بشریت بوده و تکرار آن از راه دور و نزدیک و ذکر صد لعن و صد سلام و تقدّم لعن بر سلام زمینه ساز تربیت انسان در مرحله ظلم ستیزی تا مرحله حق جویی است. دعای علقمه نیز تأیید و تأکید و حتی تشدید این دو جبهه می باشد. دلیل این که پیشوایان معصوم (علیهم السلام) سفارش های وافری بر خواندن زیارت عاشورا نمودند این است که این متن منوّر در واقع صحیفه امام شناسی و مظهر روشن تولّی و تبراست. زیارت عاشورا می آموزد که چگونه باید حق را یاری کرد و از باطل دوری نمود و در هر مکانی و زمانی راه و رسم امام حسین(ع) را در پیش گرفت و با یزیدیان مبارزه کرد دعای پس از آن گویای محتوایی عمیق و بیانگر اشارات معنوی و نکته های ناب و لطایف عرشی است زیرا نخست درس توحید و اجتناب از شرک را در قالب مضامین عالی به خواننده اش آموزش می دهد و در بخش پایانی، شیوه زیارت و توسل به امام حسین(ع) و فرزندش امام سجاد(ع) راتعلیم می دهد.
زیارت عاشورا با سلام بر حضرت اباعبدالله الحسین(ع) آغاز می شود و او را معرفی می کند، در فراز بعدی از عظمت فاجعه عاشورا و چگونگی این مصیبت بزرگ سخن می گوید، آنگاه در فراز بعدی چهار دسته را مورد لعنت قرار می دهد: آنها که بنیان گزار ظلم بر ائمه بودند، افرادی که امامان را از مقامشان کنار زدند، کسانی که آنان را به شهادت رسانیدند و اشخاصی که زمینه نبرد و جدال با اهل بیت را فراهم نمودند. آنگاه از آنها و پیروان و دوستان این حزب عداوت نزد خداوند بیزاری جسته می شود و به زائر می آموزد که بگوید: انّی سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم الی یوم القیامة. سپس دشمنانی را بر می شمارد که در بوجود آوردن حادثه عاشورا نقش اساسی داشتند و با مطرح کردن موضوع لعن و نفرین بر بنی امیه و آل مروان می خواهد به شیعه بیاموزد که ستم دشمنان به عاشورا و چند روز قبل و بعد از آن منحصر نمی شود و جور این خاندان استمرار دارد. در فرازهای بعد از خدا توفیق انتقام گرفتن از خون امام حسین(ع) را همراه امام پیروزمند از اهل بیت پیامبر می خواهد. از پیشگاه پروردگار خواسته می شود که به خاطر امام حسین(ع) زائر به درگاهش آبرومند گردد چه در دنیا و چه در آخرت و در عبارات بعد با موالات حسینی و برائت از دشمنانش خود را به خدا و رسولش و امیرمؤمنان و امام حسین(ع) نزدیک می کند که همان موضوع شفاعت در این فراز مطرح می شود. از این بخش، مطالب گذشته تکرار می شود اما به شیوه ای خاص و نظمی جاذبه دار. در ادامه از خداوند خواسته می شود که زائر را در دنیا و سرای آخرت همراه سالار شهیدان قرار دهد و گامهایش را در راه حقیقت استوار سازد و او را به مقام پسندیده ای که امام نزد خدا دارد نزدیک نماید و انتقام خون اباعبدالله الحسین(ع) را در رکاب امام بر حق نصیبش سازد.
در فراز دیگر از خدا خواسته می شود که زائر در زمره کسانی قرار گیرد که مشمول رحمت و مغفرت حضرت باری تعالی قرار گرفته اند و آنگاه از خداوند درخواست می شود: خدایا حیات مرا همچون زندگی حضرت محمد (ص) و خاندانش و مرگم رانیز این گونه قرار ده. سپس از شادی امویان در روز عاشورا یاد می شود و لعنت رسول اکرم (ص) بر آنان مورد تأکید قرار می گیرد و به دنبالش از پیشگاه خداوند لعنت بر یکایک ستمگران این خاندان درخواست می گردد، در ادامه صد بار باید عبارت لعن را بر زبان جاری نمود و بر امام حسین(ع) و یارانش صدبار سلام کرد. در پایان بار دیگر به سرکردگان ستم لعنت فرستاده می شود و در این حال زائر به سجده می رود و در هنگامی که به سجده می رود خدا را به دلیل هم جهتی او در این سوگواری و مصائب عاشورایی سپاس می گذارد و از خداوند آرزوی شفاعت امام حسین(ع) را در روز قیامت می نماید و همراهی و همگامی با سید الشهداء و یارانش را با قدمی صادقانه و استوار می طلبد. بنابراین در زیارت عاشورا بر تولاّ و تبرّا و انتظاری راستین تأکید می گردد و به زائر آموزش می دهد که همواره برای قیام و انتقام ازجنایتکاران مهیا باشد و او را چنان پرورش می دهد که همچون یاران امام حسین آماده هرگونه فداکاری در راه اهل بیت است. به عبارتی دیگر زیارت عاشورا کلاس تعلیم و تربیت نهضت حسینی است و به خواننده آن می آموزد همه مکانها می تواند کربلا باشد و در تمامی اعصار می توان از حماسه عاشورا پیروی کرد و ثابت و استوار در این راه گام برداشت، درس دیگری که در زیارت عاشورا نهفته این است که اگر چه نهضت حسینی از مصائب بزرگ تاریخ تشیع و حتی تاریخ بشریت است و در این واقعه حضرت امام حسین(ع)، خاندان و یارانش شدیدترین ناگواری ها را به جان خریدند و حوادثی جانسوز و تأثّر برانگیز در این قیام نهفته بود ولی علاوه بر آن که شیعه را برای حمایت از خاندان عترت و ستیز با ستمگران بسیج می نماید فضیلت، معنویت، زیستی سازنده و رشد دهنده را به انسان تعلیم می دهد.
پی نوشت ها: -
1 - رمز موفقیت بزرگان، ص 82.
2 - روزنامه اطلاعات، شماره 22061، ص 4.
3 - الکلام یجّرالکلام، آیة اللّه سید احمد زنجانی، ج اول، ص 55 -54؛ سیمای فرزانگان، ص 189، داستانهای شگفت، ص 400 - 399؛ گلشن ابرار، ج چهارم، مقاله نگارنده درباره سید محمد فشارکی؛ فیض عرشی، ص 346؛ رمز موفقیت بزرگان، ص 80.
https://hawzah.net/fa/Magazine/View/89/7376/91865/-چشمه-محبّت-و-معرفت-(در-فضیلت-زیارت-عاشورا)/?SearchText=فشارکی
