جنبش تنباکو؛ اولین مقاومت همگانی مردم ایران/قدرت مرجعیت درس این جنبش است
شاگردان زیادی در حوزه درس او تربیت شدند از قبیل سید محمد فشارکی اصفهانی
کد خبر: ۳۵۹۷۶۶۳
تاریخ انتشار: ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۶ - ۰۸:۰۵
صفحه اصلی » شعب استانی » لرستان » سیاست و اقتصاد
جنبش تنباکو؛ اولین مقاومت همگانی مردم ایران/قدرت مرجعیت درس این جنبش است
گروه سیاسی: جنبش تنباکو اولین مقاومت همگانی مردم ایران در برابر بیگانگان و استبداد شاهی بود که بر حوادث و رویدادهای پس از خود تأثیر بسیار نهاد این جنبش از اتحاد و همبستگی مردم با روحانیت نشئت می‌گرفت کمااینکه قدرت مرجعیت و امتیاز ندادن به دشمن از مهمترین درس‌های جنبش تنباکو است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، ۲۴ اردیبهشت‌ماه مصادف است با لغو امتیاز تنباکو به فتوای آیت‌الله میرزا حسن شیرازی در واقع جنبش تنباکو یکی‌از مهمترین رویدادهای تاریخ معاصر است و از اهمیت والایی برخودار است.
با این فتوا، استقلال کشور حفظ و با استعمار و استکبار جهانی مبارزه شد، کمااینکه قدرت مرجعیت و امتیاز ندادن به دشمن از مهمترین درس‌های جنبش تنباکو است چراکه با صدور فتوای توتون و تنباکو استقلال کشور حفظ شد و از امتیاز دادن به استثمارگران و استکبار جلوگیری شد.
در واقع جنبش تنباکو که در نهایت به انقلاب مشروطه و امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی انجامید، یک بار دیگر پیوند دیرپای روحانیت اصیل و مردم را نشان داد. این پیوند که از یک‌سو پایه‌های مشروعیت سلطنت را متزلزل ساخته بود، از سوی دیگر اقتدار سیاسی روحانیت را نیز افزایش داد و روحانیت را به عنصر اصلی هدایت کننده مقاومت‌های مردمی علیه استعمار و استبداد مبدل کرد.
پس‌از فتوای آیت‌الله شیرازی مبنی بر تحریم تنباکو، روحانیت در تمام امور اجتماعی و سیاسی ایران نقش داشته است؛ که از آن جمله می‌توان به حضور روحانیت در نهضت مشروطه، ملی شدن صنعت نفت، مخالفت با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، مخالفت با لایحه کاپیتولاسیون، مخالفت با انقلاب سفید شاه و مردم، واقعه ۱۵ خرداد ۴۲، رهبری انقلاب اسلامی، حوادث پس از انقلاب و ... اشاره کرد.
در واقع جنبش تنباکو اولین مقاومت همگانی مردم ایران در برابر بیگانگان و استبداد شاهی بود که بر حوادث و رویدادهای پس از خود تأثیر بسیار نهاد. در این بین فتوای تاریخ‌ساز میرزای شیرازی، ضمن جلوگیری از حراج ایران، نخستین جنبش گسترده مردمی علیه سلطه خارجی را شکل داد و تأثیرات به‌سزایی در تحولات بعدی ایران گذاشت چراکه از آن پس ایرانیان دریافتند که پیروزی بر شاه و بیگانگان امری ممکن است.
همچنین، تحریم تنباکو نمونه دیگری از نگرش جامع‌نگرانه به دین اسلام بود که از اتحاد و همبستگی مردم با روحانیت نشئت می‌گرفت. زیرا مردمی‌که تا آن زمان هرگز در اوامر سلطان چون و چرا نمی‌کردند و یارای چنین کاری را نداشتند، در این جهاد ملی به دستور پیشوای مذهبی خود، میرزای شیرازی شرکت کردند و نهضت تنباکو را به اعتراضی نسبت به تمام امتیازاتی که تا آن هنگام به کمپانی‌ها و شرکت‌های خارجی داده شده بود، مبدل کردند.
یکی‌از نتایج بزرگ پیروزی جنبش تنباکو نمایش و افزایش قدرت سیاسی علما بود قدرتی‌که نه تنها خارجیان بلکه سردمداران حکومت ایران نیز از آن بی‌خبر بودند. اثبات عملی قدرت بیکران علما، از آن پس در خاطره ملت ایران باقی ماند و جریان انقلاب در سال‌های ۵۶ و ۵۷ باردیگر به صحنه آمد. ایرانیان دریافتند که پیروزی بر شاه و بیگانگان امری ممکن است و این جنبش با نشان دادن ناتوانی پادشاهان در برابر مردم به مهمترین دلیل آغاز انقلاب مشروطه تبدیل شد.
جنبش تنباکو نمونه‌ای موفقیت‌آمیز از یک حرکت عمومی در تاریخ معاصر ایران است حرکتی که پیروزی آن مرهون پیوند ویژه رهبران مذهبی و مردم بود این قیام در حقیقت تولد سیاسی مردم و روحانیت را در پی داشت و از ظهور یک روح جدید در بین مردم خبر می‌داد.
اندیشهٔ انحصار تجارت توتون و تنباکو را نخستین‌بار محمدحسن خان اعتمادالسلطنه وزیر ناصرالدین‌شاه مطرح کرد.سه سال پس از وقایع فوق و در پی سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا در سال ۱۲۶۹ ه. ش که به تشویق وزیر مختار انگلیس در ایران، سرهنری درومند ولف انجام گرفته بود، دولت انگلیس فرصت مناسب را برای کسب امتیاز انحصار توتون و تنباکو به دست آورد و زمینه‌سازی آن را به ماژور جرالد تالبوت از نزدیکان و مشاوران لرد سالیسبوری (نخست‌وزیر و وزیر خارجهٔ انگلیس) محول کرد.
ناصرالدین شاه که برای تأمین هزینه سفرهای خود به اروپا با مشکلات مالی مواجه بود، با اعطای امتیاز موافقت کرد و پس از مراجعت به ایران در رجب ۱۳۰۷ ه. ق (مارس ۱۸۹۰ میلادی) قراردادی را با تالبوت ـ که با کمک دولت و عده‌ای از سرمایه‌داران انگلیسی، کمپانی رژی را با سرمایه‌ای ۶۵۰ هزار لیره تأسیس کرده بود ـ منعقد کرد.
بدین ترتیب در ۲۸ رجب ۱۳۰۷ (۲۰ مارس ۱۸۹۰) امتیاز تجارت توتون و تنباکو به مدت پنجاه سال به تالبوت اعطا گردید. این امتیاز که به امضای شاه و سرهنری ولف رسید، دارای پانزده فصل بود که حکایت از اختیارات تام تالبوت در امور دخانیات ایران و بی‌اعتنایی به منافع ملت ایران داشت.
مطابق با این قرارداد، شرکت رژی متعهد می‌گردید که در ازای انحصار خرید و فروش توتون و تنباکوی ایران به مدت پنجاه سال، سالانه مبلغ ۱۵ هزار پوند استرلینگ به همراه یک چهارم سود خالص خود را به شاه بپردازد. کمپانی رژی در آغاز به‌صورت ناشناخته به فعالیت می‌پرداخت. هنگامی که به استناد فصل نهم امتیازنامه ـکه صاحب امتیاز را مجاز به واگذاری حقوق خود به دیگری می‌کردـ امتیاز خود را به «شرکت شاهنشاهی تنباکوی ایران» فروخت، با مخالفت‌های گسترده‌ای از سوی مردم و روحانیون مواجه شد.
در این زمان انتشار اعلامیه‌ای رسمی از سوی دولت که واگذاری امتیاز تنباکو را تذکر می‌داد و در عین حال به زارعین توتون و تنباکو نیز وعدهٔ خرید عادلانه و نقدی محصولات آن‌ها را می‌داد، موج گسترده‌ای از نارضایتی را دامن زد.
در سال۱۸۹۰، روزنامه فارسی زبان اختر که در عثمانی منتشر می‌شد، طی مصاحبه‌ای با تالبوت، تفاوت فاحش امتیاز دخانیات ایران را با امتیازی که کمپانی رژی از عثمانی گرفته بود، یادآور شد و ضمن انتقادهای گسترده از دولت، تبعات و پیامدهای قرارداد را برای مردم ایران روشن کرد.
با توجه به این مطلب که توتون و تنباکو از مهمترین اقلام تجاری و صادراتی ایران بود و حدود دویست‌هزار تن به کشت و خرید و فروش آن اشتغال داشتند،بنابراین انحصار خرید و فروش این محصول به یک شرکت انگلیسی منافع بسیاری از مردم ایران را به خطر می‌انداخت. به همین سبب نخستین اعتراض‌ها را تاجران دخانیات آغاز کردند که تجارتشان مستقیماً در معرض تهدید کمپانی رژی بود.
در آغاز عده‌ای از بازرگانان به همراه امین‌الدوله نزد شاه رفتند و به انحصار تجارت تنباکو اعتراض کردند.این اعتراض موجب شد که دولت به انگیزهٔ دلجویی از آنان مهلت شش ماهه‌ای برای فروش ذخایر توتون و تنباکوی تاجران قایل شود.با این حال مهلت فوق نیز نمی‌توانست خسارات ناشی از واگذاری امتیاز را جبران سازد. در این بین روس‌ها نیز که در منطقهٔ ساوجبلاغ به کشت تنباکو اشتغال داشتند به امتیاز فوق اعتراض کردند و آن را ناقض عهدنامهٔ ترکمانچای خواندند و خواستار لغو آن یا عقد قرارداد مشابهی شدند.
جنبش تنباکو که نمونه‌ای موفقیت‌آمیز از یک حرکت عمومی در تاریخ معاصر ایران است، پیروزی خود را مرهون پیوند ویژه رهبران مذهبی و مردم بود. جنبش تنباکو اولین مقاومت همگانی مردم ایران در مقابل بیگانگان و استبداد شاهی بود که بر حوادث و رویدادهای پس از خود تأثیر بسیار نهاد.
نهضت تنباکو از یک‌سو سند گویایی بر رهبری روحانیت مبارز و مقاومت و همبستگی مردم متعهد این سرزمین در پاسداری از ارزش‌های اسلامی و دفاع از استقلال و آزادگی است؛ و از سوی دیگر با ماهیتی ضد استعماری و همراه با انگیزه‌های اسلامی، نقش مهمی در تاریخ معاصر ایران و بیداری مردم این سرزمین ایفا کرده است.
آیت‌الله میرزای شیرازی
آیت‌الله میرزا محمد حسن شیرازی، معروف به میرزای شیرازی بزرگ، ابتدا در اصفهان تحصیل کرد و سپس به نجف رفت و در حوزه درس صاحب «جواهر» شرکت کرد و بعد از او به درس شیخ انصاری رفت و از شاگردان مبرز و طراز اول شیخ شد.
بعد از شیخ انصاری مرجعیت عامه یافت.در حدود ۲۳ سال مرجع علی‌الاطلاق شیعه بود و هم او بود که با تحریم تنباکو، قرارداد معروف استعماری را لغو کرد.
شاگردان زیادی در حوزه درس او تربیت شدند از قبیل آخوند ملا محمد کاظم خراسانی، سیدمحمد کاظم طباطبایی یزدی، آقارضا همدانی، حاج میرزاحسین سبزواری، سید محمد فشارکی اصفهانی، میرزامحمدتقی شیرازی.
از او اثری کتبی باقی نمانده است ولی احیاناً برخی آرائیش مورد توجه است وی در سال ۱۳۱۲ قمری درگذشت.
میرزای شیرازی دارای تالیفات و آثار قلمی متعددی است که از آن جمله می‌توان به شرح مکاسب شیخ مرتضی انصاری، شرح منظومه رضائیه، تالیف سیدصدرالدین عاملی، القصائد الفاخره فی مدح العتره الطاهره، رساله عملیه که بعدها مورد تحشیه برخی از فقها واقع شده است اشاره کرد.
برچسب ها: خبرگزاری قرآن ، ایکنا لرستان ، سیاسی ، جنبش ، تنباکو، میرزای ، شیرازی ، فتوا ، روحانیت
