کتاب "از خاطره تا داستان"
دکتر محسن محمدی فشارکی
"دفاع مقدس" گنجی دست نخورده در حوزه پژوهش ادبیات
نویسنده کتاب "از خاطره تا داستان" گفت: حوزه دفاع مقدس را چون گنجی دست‌نخورده می‌دانم که منابع آن از خاطره، داستان، فیلم، تئاتر فراوان است منتها از نظر علمی کسی درباره ساختار و روایت منحصر به فرد این آثار سخنی نگفته است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، مفهوم مقاومت، پایداری ودفاع، مفهومی عام در فرهنگ ملت‌ها است. این مفهوم کاملاً ارزش تلقی می‌شود زیرا یک واکنش غیرارادی در برابر تهاجم است. ادبیاتی که زاییده مفهوم مقاومت پایداری است درحوزه محتوایی وموضوعی به خلق اثر می‌پذیرد. پدیده جنگ تحمیلی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، یکی از گسترده‌ترین حوزه‌های تفکر، اندیشه وپژوهش را فراروی اندیشمندان وپژوهشگران قرار داده، تا ابعاد پیچیده و ناشناخته‌ای از فرهنگ و اندیشه‌های مذهبی وملی مردم ایران را مورد پژوهش قرار دهند.
اگر چه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ادبیات پایداری پیش از این نیز در ادبیات ایران زمین در ابعاد پایداری و مقاومت در برابر هوای نفس بوده که توسط شاعران توصیف شده است اما جنگ تحمیلی رنگ دیگری به این پدیده داده است. محسن محمدی فشارکی و فضل‌الله خدادادی به تازگی کتابی در حوزه پایداری در دفاع مقدس با عنوان "از خاطره تا داستان" را تالیف کرده‌اند و توسط حوزه هنری اصفهان به چاپ رسیده است.
کتابی که حاصل پژوهش‌های علمی در ابعاد مختلف این حوزه است که در نوع خود تازگی خاصی دارد، در این خصوص با فضل‌الله خدادادی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
تسنیم: کتاب "از خاطره تا داستان" به چه موضوعی می‌پردازد؟
خدادادی: کتاب "از خاطره تا داستان" بررسی تشابهات ساختاری- روایی دو قالب خاطره و داستان با تکیه بر منتخب آثار خاطره دفاع مقدس است که توسط بنده و محسن محمدی فشارکی نوشته شده است.
تسنیم: کتاب چه مواردی را مورد پژوهش قرار داد؟
خدادادی: کتاب شامل 4 فصل است که به بررسی تشابهات ساختاری و روایی دو قالب «خاطره» و «داستان» پرداخته شده، فصل اول به تعاریف و مقدمات کار و موضوعاتی مانند ادبیات دفاع مقدس، ضرورت تحقیق در ادبیات دفاع مقدس، خاطره، داستان؛ فصل دوم وارد مباحث پژوهشی تحقیق شده‌ایم و ضمن واکاوی ساختار پیرنگ در داستان و خاطره، تشابهات ساختاری دو قالب خاطره و داستان را با تکیه بر آثار خاطره و داستان دفاع مقدس بررسی نموده‌ایم؛ فصل دوم را می توان در کنار فصل سوم ستون اصلی پژوهش دانست زیرا با تمسک به جدید ترین نظریه های روایت پردازی در پی اثبات ادعاهایمان بوده‌ایم.
در فصل سوم، به بررسی ارتباط قالب‌های روایی تاریخ، سفرنامه و فیلم‌نامه با داستان، خاطره و تاریخ شفاهی پرداخته‌یم و داستان را به عنوان مرکزی برای این انواع برگزیده‌ایم و بعد ضمن مقایسه آن ها با این مرکزیت، میزان عناصر داستانی هر یک از این انواع را مورد واکاوی قرار داده‌ایم.
و در فصل چهارم به این سوال مهم پاسخ داده‌ایم که آیا خاطره زیر مجموعه تاریخ است یا داستان؟ اگر چه سوالی سخت را مطرح نموده‌ایم و خاطره از این نظر که تاریخ است به ژانر تاریخ نزدیک می‌شود و به این دلیل که عناصر داستانی زیادی در آن دخیل است، به ادبیات نزدیک می‌شود، این دوگانگی سبب شد تا فصلی مجزا را به این مهم اختصاص دهیم.
تسنیم: فکر می‌کنید کتابی به این سبک تاکنون در حوزه دفاع مقدس نوشته شده است؟
خدادادی: نه؛ کتاب از خاطره تا داستان، هم در عنوان و هم در محتوا کاری جدید است زیرا تا کنون کتابی جامع به واکاوی ساختار دو قالب خاطره و داستان نپرداخته و تمسک به جدیدترین نظریه‌های روایت شناسی نیز از خصوصیات بارز و نو این کتاب است.
تسنیم: چطور شد روی این موضوع کار کردید؟
خدادادی: به دلیل این که ادبیات داستانی خوانده بودم.
تسنیم: چطور شد که این پژوهش را در حوزه دفاع مقدس بررسی کردید؟
خدادادی: چون حوزه دفاع مقدس را چون گنجی دست نخورده می‌دانم که منابع آن از خاطره، داستان، فیلم، تئاتر و ... فراوان است منتها از نظر علمی کسی درباره ساختار و روایت منحصر به فرد این آثار سخنی نگفته است یا کم سخن گفته‌اند. از این گذشته برای اثبات سخنانشان کمتر از نظریه‌های روز نقد ادبی کمک گرفته‌اند این عوامل باعث شد تا من وارد این حوزه شوم.
تسنیم: قبول دارید اغلب کتاب‌های دفاع مقدس حالت شعاری دارد و ممکن است نسل‌های الان با این کتاب‌ها ارتباط برقرار نکنند یا اصلا سرغشان نرود؟
خدادادی: بله همین طور است. من کتاب‌هایی را برای تحقیقم از کتابخانه‌ها می‌گرفتم و این کتاب‌ها به قدری نو بود که مشخص بود سال‌هاست کسی به سراغشان نرفته است.
بله البته این آثار مخاطب خاص خود را دارند ولی این امر نباید موضوع «درباره این آثار نوشتن» را به حاشیه ببرد و این مخاطبان از دیدگاه علمی و نقد ادبی کمتر به این آثار نظر دارند.
تسنیم: باید چکار کرد؟
خدادادی: ما باید الان وارد بررسی ساختار و شیوه‌های روایت پردازی این آثار شویم انبوهی از کتاب‌های ادبیات دفاع مقدس مانند شعر، خاطره، داستان، رمان در قفسه‌های کتاب خانه‌ها وجود دارد ولی کمتر کسی درباره ساختار این آثار صحبت کرده؛ می‌توان جنبه‌های ساختاری و زیبایی‌های این آثار را به مخاطب نشان دهیم تا هم جنبه‌های هنری این آثار را آشکار کنیم و هم راهی را آغاز کنیم که آینده‌گان نیز دنباله رو آن باشند.
وقتی با انبوهی از نظریه‌های ادبی به سراغ این آثار می‌رویم، آن وقت جنبه‌های نهفته و زیبایی شناسیک این آثار برای ما مشخص می‌گردد.
تسنیم: بعد از این کتاب چه برنامه‌ای دارید؟
خدادادی: کتاب زندگینامه داستانی شهید قربانعلی قربانی را نیز در حوزه هنری استان البرز شروع به تدوین کرده‌ام فعلا پرونده شهید را تحویل گرفته‌ام و هماهنگی‌ها برای مصاحبه با خانواده این شهید انجام شده اما به جز این کتاب انواع راوی در ادبیات دفاع مقدس را شروع کرده‌ام زیر نظر بنیاد حفظ آثار دفاع مقدس قزوین است، ولی در این کتاب انواع راوی نیز تمسک به جدید ترین نظریه‌ها را در اولویت کار قرار می‌دهم.
مثلا ما تا کنون دو گونه راوی در ادبیات داستانی می‌شناختیم: راوی اول شخص و راوی سوم شخص ولی در ادبیات دفاع مقدس انواع راوی دیگرگوی، هم گوی، همه چیز دان، بی طرف و ... نیز به چشم می‌خورد، در مورد ادبیات پایداری نیز یک طرح دارم.
تسنیم: در این حوزه چه طرحی دارید؟
خدادادی: در حال آماده کردن طرح پژوهشی ادبیات پایداری در ادبیات فارسی هستم، معتقدم ادبیات پایداری 2 وجهه دارد: پایداری در برابر هوای نفس که مولانا و ... در ادبیات فارسی به آن پرداخته‌اند و ادامه همین پایداری در ادبیات دفاع مقدس به صورت ادبیات پایداری بیرونی، ایستادگی در برابر دشمن بیرونی نمود می‌یابد.
در واقع می‌خواهم سیر این دو گونه ادبیات پایداری را از ابتدا تا ادبیات دفاع مقدس بررسی کنم و ابعاد آن را بکاوم فعلا به دنبال سازمان یا مرکزی هستم تا حمایت کند. از نهادهای مربوطه تقاضا دارم از پژوهشگران این عرصه حمایت کنند تا در جنبه‌های ساختاری و زیبایی شناسی آثار دفاع مقدس پژوهش شود.
گفت‌وگو از نگین فروغی
انتهای پیام/
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/08/15/1565764/%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA
