راهنما و استانداردهای طراحی مسجد

 

 

ستانداردهای طراحی مسجد به همراه معرفی ریزفضاها و برنامه فیزیکی مسجد را گرد آورده ایم. این فایل PDF در ۲۵ صفحه، به بررسی و معرفی انواع مسجد و انواع فضاهای مورد نیاز در یک مسجد می پردازد. راهنمای طراحی معماری مساجد شهرهای جدید توسط شرکت تخصصی عمران شهرهای جدید، تهیه و تدوین شده است و برای طراحی مسجد در اختیار معماران عزیز قرار گرفته است.

 

برخی از عناوین مهمی که در این فایل بدان اشاره شده است عبارتند از:

• آئین نامه ساماندهی، بهسازی و عمران مساجد کشور
• ضوابط و مقررات مکان یابی مساجد در طرح های توسعه شهری
• عناصر و اجزای کالبدی مساجد کهن ایران

برای دانلود رایگان این فایل، از لینک دانلود زیر استفاده نمایید:

 

Downloads\Documents\استاندارد مساجد_2.pdf

 

file:///C:/Users/HF/Downloads/Documents/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF%20%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF.pdf

 

 

http://dl.archline.ir/file/PDF/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF%20%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF.pdf

 

ضوابط ومقررات طراحی مساجد

• یکشنبه ۲۵ بهمن ۱۳۹۴
• 7,810 بازدید
• پروژه معماری
•  

ضوابط ومقررات طراحی مساجد

سرفصلها
فصل اول : تعاریف و پیش نیازها ……………………………………. ٤
فصل دوم : الزامات قانونی ………………………………………… ١٢
فصل سوم : الزامات و توصیه های عمومی ………………………. ١٣
فصل چهارم : الزامات وتوصیه های طراحی معماری …………….. ١٤

هنر طراحی و معماری مساجد در سرزمین ایران اسلامی ، سابقه ای بیش از هزار سال دارد کهنمونه های فاخر این مساجد در ایران و آسیای میانه زبانزد خاص و عام می باشد .
بنا بر این در برخی از زمینه های کمی و کیفی طراحی و ساخت مسجد می توان با استناد به شواهدمطلوب و ماندگار معماری مساجد فاخر و کهن ، در جهت بکار گیری روشهای صحیح و انجام طراحیمناسب برای دستیابی به الگوی اسلامی – ایرانی اقدام نمود.بمنظور دستیابی به هدف فوق ، کار گروهی متشکل از آگاهان طراحی تحت هدایت مشاور عمرانیمرکز رسیدگی به امور مساجد موظف به تهیة ضوابط ویژه طراحی مساجد گردید که با گرد آوری مطالبمرتبط با موضوع (ضمن استفاده از مطالعات انجام شده توسط مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی وزارت مسکن وشهرسازی و گزارش تهیه شده توسط کار گروه تخصصی نهاد برنامه ریزی شهرداری تهران و همچنینسایر منابع در دسترس ) نسبت به تدوین ضوابط ویژه طراحی مساجد اقدام نمایند

ضوابط تدوین شده توسط کار گروه مذکور حاصل بررسیهای مکرر از سال ١٣٨٩ تاکنون می باشدکه دراحداث ، بازسازی، توسعه ونوسازی مساجد توسط متولیان ، دست اندر کاران و هیئت های موسسلازم الاجراء است .ضوابط مذکور در برگیرنده حد اقل معیارهای مورد نیاز طراحی مساجد میباشد که در چهار فصلتنظیم شده ، و در هر سال یکبار مورد بازنگری قرار میگیرد

فصل اول: تعاریف و پیش نیازها .
بخش اول : مکانیابی .
بخش دوم : وقف واحکام فقهی .
بخش سوم : طبقه بندی مساجد .
بخش چهارم : برنامه فیزیکی طراحی .
بخش پنجم : طراح .

برای دیدن قسمت اول ضوابط ومقررات طراحی مساجد کلیک کنید

دانلود برنامه فیزیکی کامل مساجد کلیک کنید  >پیشنهاد ویژه

بخش اول
مکانیابی
بهتر است محل زمین مسجد بطریقی انتخاب شود که باتوجه به توصیه های زیر جوابگوی نیازهایمحل یا منطقه باشد :
١ – قرارگیری مسجد درمرکزیت تقسیمات سه گانه ( محله ، ناحیه ومنطقه (١)
٢- مکانیابی محل مساجد جدید در معابر اصلی جهت سهولت دسترسی .
٣ – رعایت فاصله ٥٠٠ متر بین مساجد محلی ( برای استفاده حدود ٢٠٠٠ تا ٥٠٠٠ نفر جمعیتمحله ) .
٤ – عدم ساخت مساجد در مجاورت کاربری های ناسازگار و خطرساز مثل پمپ بنزین صنایعخطر ناک و… …
٥ – مکانیابی مساجد دورازمسیل ها ، گسلها ، آبگیرها، زمین های مستعد رانش ونقاط پست .
٦ – مکانیابی مسجد در محیط های خوش آب و هوا و شاخص شهری .

۱: تقسیم بندی محله ، ناحیه و منطقه براساس مصوبه ۸۷/۰۷/۰۵شورایعالی معماری وشهرسازی ایران تنظیم گردیده ،ولزوماَ با معیارهای محلات ونواحی شهرداری تهران مطابقت ندارد .

بخش دوم
وقف و احکام فقهی
١- وقف :
وجود وقفنامه در مورد زمین های تخصیص یافته به مسجد و ارائه آن به مرکز رسیدگی به امورمساجد الزامیست .
احکام فقهی
١-ساختمان:
١-طراحی وساخت به سبک غربی که سبب ترویج فرهنگ بیگانه میشود حرام است.
٢-طرح مسجد باید ساده باشد و از تزئینات کاخ گونه پرهیز شود.
٣-صحن مسجد اگر جزء مسجد باشد ساخت حوض و کاشت درخت در آن جایز نیست ولی اکرجزء مسجد قرار داده نشده باشد، با رعایت مصلحت مانعی ندارد.
٤- ساخت مناره ی بلند و دیوارهای بلند شبستان مسجد مانعی ندارد منتهی افراد و مکلفینباید رعایت حدود شرعی را بنمایند.
٥- مسقف کردن حیاط (صحن) مسجد جهت اقامه ی نماز در زمستان و تابستان جائی کهاحتیاج به سقف دارد مانعی ندارد.
٦- مستحب است سرویسهای بهداشتی را در بیرون مسجد و در کنار در (ورودی) آنبسازند.
٧- پایین بردن سرویسهای بهداشتی برای جلوگیری از سرایت نم و رطوبت مانعی ندارد
٢- تزئینات : 
١- تزئین مسجد با آیات قران وروایات و اسماء جلاله و معصومین (ع) بلامانع است، ولی بانقوش گیاهی و حیوانی مکروه است مخصوصاً نقوش حیوانی بلکه احوط لزوم ترک نقوش حیوانی است ولی با نقوش صاف و هندسی بلامانع است. ( استفتائات مقام معظم رهبری س ٣٧،٣٦،٢٧
٢- بنابر احتیاج واجب مسجد را به طلا نباید زینت نمایند وهمچنین نباید صورت چیزهایی مثل انسان وحیوان که روح دارد در مسجد نقش کنند، نقاشی چیزهایی که روح ندارند مثل گل و بوته مکروه است ( استناد به احکام مراجع ١ مسئله ٩٠٨
٣- نصب تابلو یا عکس شهدا، عکس مکه و یا شمایل در شبستان مسجد مانعی ندارد ولی نماز در مقابل عکس انسان و تصویر ذی روح مکروه است مگر در موقع نماز با پرده روی عکس پوشانده شود. ( استفتائات مقام معظم رهبری س ٤١
تذکر مهم: جهت اطلاع بیشتراز مسایل فقهی واحکام شرعی مرتبط بامساجد به کتب زیر مراجعه شود :
بخش سوم
طبقه بندی مساجد
مساجد شهری : شامل کلیه مساجدی است که در شهرها قرارداشته و عموم مردم می توانند ازآن استفاده کنند . این مساجد از نظر موقعیت و اهمیت بشرح زیر دسته بندی می شوند :
١- مساجد زیر محله ای: در بسیاری ازمحلات علاوه بر یک مسجد محله ممکن است مساجد کوچکباعرصه کمتراز ٥٠٠ مترمربع جود داشته باشدکه معمولاازطریق وقف افرادخیراحداث میشوندودرعین کوچکی و سادگی از فضای روحانی مطلوبی برخوردارند .
 ٢- مساجد محله ای : مساحت عرصه این مساجد حدود ٥٠٠ مترمربع می باشد .۲
٣- مساجد ناحیه ای : مساحت عرصه این مساجد حدود ١٠٠٠ مترمربع می باشد .۳
٤- مساجد منطقه ای : مساحت اراضی مساجد منطقه ای حدود ٢٠٠٠ مترمربع در نظر گرفتهمی شود.

_____________________
۲–۳ بر اساس مصوبه مؤرخ ۸۷/۰۷/۰۵ شورایعالی شهرسازی و معماری
توضیح ۲ : با توجه به اینکه در شهرها ، مصلی ها عملکرد مساجد جامع راهم دارند در دسته بندی مسا جدذکری از مساجد جامع نشده است .
توضیح ۳ : علاوه بر مساجد نامبرده گروه دیگری ازمساجد نیز هستند که به دلیل ایجاد اماکنی مانند زیارتگاهقبرستان، مدرسه، دانشگاه، پادگان، مجتمع های صنعتی،مجموعه های رفاهی – ورزشی، پارک هاو غیره احداث می شود .

بخش چهارم
برنامه فیزیکی طراحی
مساجد می بایست دارای برنامه فیزیکی خاص خود و در هماهنگی با زمین اختصاص یافتهبه آنها باشند .
١ – مساجد زیر محله ای : برنامه فیزیکی وطراحی باید متناسب باسطح اعیانی آن وباهماهنگی مرکز رسیدگی به امور مساجد انجام شود .
٢ – مساجد محله ای: مساحت زمین طبق مصوبه شورایعالی معماری وشهرسازی حدود٥٠٠ مترمربع می باشد و فضاهای مورد نیاز عبارتند از :
١- پیش فضا (جلوخان) .
٢- صحن .
٣- شبستان ، فراداخوانی ، کفشداری و ورودی شبستان . –
٤- سرویس های بهداشتی و وضوخانه . –
٥- دفتر مسجد و اتاق روحانی . –
٢د- ٦- انبار و آبدارخانه و فضاهای ارتباطی .
٧- محل زندگی خادم .
٨- کتابخانه . –
٣- مساجد ناحیه ای:مساحت زمین طبق مصوبه شورایعالی معماری وشهرسازی ایران حدود١٠٠٠ مترمربع میباشد وفضاهای مورد نیاز بشرح زیر است :
١- پیش فضا (جلوخان) – ٢- صحن .
٣- شبستان ، فراداخوانی ، کفشداری و ورودی شبستان .
٤- سرویس های بهداشتی و وضوخانه .
٥- دفتر مسجد و اتاق روحانی.
٦- انبار و آبدارخانه و فضاهای ارتباطی .
٧- محل زندگی خادم .
٨- کتابخانه .
٩- اطاق بسیج .

٤- مساجد منطقه ای : مساحت زمین در حدود ٢٠٠٠ مترمربع در نظرگرفته می شود و فضاهایمورد نیاز بشرح زیر است :
١- پیش فضا (جلوخان) .
٢- صحن .
٣- شبستان ، فراداخوانی ، کفشداری و ورودی شبستان .
٤- سرویس های بهداشتی و وضوخانه .
٥- دفتر مسجد ، اتاق روحانی ، اتاق مشاوره ، دفتر هیئت امنا.
٦- انبار ، آبدارخانه، فضاهای ارتباطی و تجاری .
٧- محل زندگی روحانی مسجد.
٨- محل زندگی خادم مسجد .
٩- اتاق نگهداری کودکان و سالن ورزش .
١٠ – فضاهای بسیج .
١١ – کتابخانه .
١٢ – سالن های چند منظوره و فضاهای پیش بینی نشده .

بخش پنجم
طرح مسجد لازم است توسط مشاورین حقیقی یا حقوقی دارای پروانه اشتغال معماری، وپیشینه آشناییباطراحی مساجد تهیه شود .

فصل دوم
الزامات قانونی
١- ارائه دستور نقشه شهرداری به مرکز رسیدگی به امور مساجد .
٢- اخذ ضوابط طراحی ازمرکز رسیدگی به امور مساجد برای تهیه طرح معماری .
٣- ارائه نتیجه آزمایش مکانیک خاک ( مقاومت و نوع جنس زمین) جهت تهیه نقشه های سازه .
٤- شناسایی ملک های همجوارودسترسیهای اطراف آن بامشخص کردن موقعیت ساختمان همسایه هانسیت به زمین مسجد از نظر اشراف، استفاده از نورآفتاب و غیره
٥ – ارائه گزارش برداشت زمین شامل حدود اربعه ، زوایا، شیب زمین،عوارض طبیعی و مصنوعیوهمچنین تعیین جهت قبله از طریق مبادی مسئؤل
٦ – رعایت مقررات ملی ساختمان .

فصل سوم
الزامات و توصیه های عمومی
١- تهیه نقشه های وضع موجود مسجد و نگهداری آنها در دفتر مسجد .
مصوبه ۷۸/۰۵/۰۷ شورایعالی شهر سازی و معماری ایران : ( ارتفاع ابنیه اطراف مسجد حد اقل تا سه پلاک بایستی کمتر و یا هم ارتفاع مساجد پیش بینی شده باشد).
٣ – نقشه برداری صحیح و تعیین دقیق جهت قبله توسط دستگاههای ذیربط .
٤- هماهنگی نقشه های سازه ، تاسیسات الکتریکی و مکانیکی با نقشه های معماری.
٥- نظارت دقیق بر اجرای کامل نقشه های تائید شده توسط مرکز امور مساجد.
٦- رعایت اصول ایمنی ساختمان در هنگام ساخت .

فصل چهارم
الزامات و توصیه های طراحی معماری
بخش اول : مبانی نظری و اصول طراحی .
بخش دوم : سازماندهی کلی طرح .
بخش سوم : کاربری و سطح اشغال .
بخش چهارم : ارتباط صحن وشبستان مسجد با فضاهای جانبی والحاقی آن.
بخش پنجم : وضوخانه و آبریزگاهها ( سرویسهای بهداشتی ) .
بخش ششم : سیمای مسجد .
بخش هفتم : موقعیت مسجد در مواجهه با بحران .

بخش اول
مبانی نظری و اصول طراحی
با توجه به اهمیت بنای مسجد به عنوان ممتازترین بنای شهری و محل اجتماع مومنین ونمازگزاران، درک مبانی طراحی مساجد با ارزش ایران و سایر کشورهای اسلامی از اهم وظائفطراحان می باشد و به این دلیل نکات زیر باید مبنای کار طراحی قرار گیرد:
١- الزامات :
١- اجتناب از طراحی بدون منطق الگوهای تاریخی . – ١
٢- تعریف مسجد به عنوان فضای عبادت و بازشناسی کارکردهای آن بمنظور تنظیم برنامه فیزیکی طراحی .
٣- رعایت اصل سادگی و پرهیز از تجملات و تزئینات اضافی . -١
٢- توصیه ها :
١- تبادل نظر با کارشناسان مرکز رسیدگی به امور مساجد قبل از شروع طراحی.
٢ – بازدید از حد اقل ٥ مسجد فعال با معرفی مرکز امور مساجد جهت مطالعات میدانی و آشنایی با عملکرد واقعی مسجد .
۳ – پرهیز از نو آوریهایی که از تشخّص بنای مسجد می کاهد.

بخش دوم
سازماندهی کلی طرح
الزامات :
١- رعایت اصل وحدت نظام حجمی و عملکردی فضاهای اصلی، جانبی و الحاقی مسجد به عنوان موضوع واحد بصورتیکه شاخص بودن مسجداز جهت منظر شهری وعملکردی، غالب باشد .
٢ – محوریت فضای عبادی (شبستان) و تبعیت فضاهای جانبی و الحاقی از آن .
٣ – رعایت حرمت حدود شبستان قدیمی مسجد هنگام تخریب ، احداث ، تعمیر و مرمت .
٤ – رعایت هندسه فضای شبستان بر محوریت قبله و همچنین رعایت جهت قبله در سازماندهی کلی احجام
٥ – رعایت سلسله مراتب فضاهای اصلی ، جانبی و الحاقی در طراحی کلی .
٦ – رعایت اصل عدم اشراف .
٧ – طراحی فضای مخصوص فرادا خوانی .
٨ – رعایت حقوق همسایگان :
١- عدم سایه اندازی روی ساختمان و فضاهای باز ساختمان همسایه ١متری کف . / ٢- تعبیه پنجره های مشرف به ساختمان همسایگان درارتفاع بالاتراز
٣- نما سازی دیوارهای جانبی مشرف به همسایگان ودید عموم .
٤- رعایت عدم مزاحمت برای همسایگان در نصب و استفاده از تاسیسات مکانیکی والکتریکی(از قبیل لوله های آب باران، هواکشها ، بلندگوها و ..) .
٥- در مساجد محله ای حد اقل ارتفاع شبستان ، از کف تازیرسقف ( در صورتیکه شبستان فاقد نیم –
٨ متر از کف / طبقه باشد ) ٥ متر و در صورت وجود نیم طبقه حد اقل ارتفاع شبستان حدود ٥زمین تا زیرسقف بصورتیکه ارتفاع مفید از کف تا زیر سقف نیم طبقه حدود ٤ متر باشد .
٥ ) ارتفاع مفید شبستان، -٨- ٦- در مساجد ناحیه ای و منطقه ای ( ضمن تأکید بر رعایت مفاد بندمی تواند متناسب بامساحت فضای اختصاص یافته به شبستان بیشتر باشد .
٧- تراز طبقه همکف حد اقل ٥٠ سانتمتر ازکف گذر بالاتر باشد ، و در صورت نیاز فضاهای -زیرزمین به نور طبیعی حد اقل ارتفاع همکف از گذر + ١٥٠ سانتمتر باشد .

٢- توصیه ها :
١ – حتی المقدور ورودی شبستان به گونه ای طراحی گردد که ورود نمازگزاران رو به قبله باشد . 
٢- رعایت توازن، تقارن و تعادل در طراحی مسجد وفضاهای جانبی و الحاقی آن . 
٣- حتی المقدور توجه به ایجاد صحن دارای ایوان . 
٤- حتی المقدور رعایت اصل طراحی درون گرا. 
٥- رعایت تناسبات هندسی عناصر معماری و آرایه های مساجد شاخص در طراحی . 
_____________________
* شرح فضاهای اصلی ، جانبی و الحاقی :
-۱ فضاهای اصلی:
١- شبستان (ورودی ، گنبد خانه و محراب) . 
٢ – صحن (ایوان ، رواق و… ) . 
٣ – هشتی . 
٤ – سر در مسجد (بعنوان نماد شهری بدنه مسجد) . 
٥- جلوخان (پیش فضا) . 
٢- فضاهای جانبی :فضاهایی که در ارتباط مستقیم با فضاهای اصلی (صحن و شبستان) می باشد.
١- فرهنگی ( قرائت خانه ، آموزشی ، …. ) . 
٢- کتابخانه . 
٣- خدماتی ( آبدارخانه ، دفتر روحانی ، وضوخانه وآبریزگاه ، انبار ، امورخیریه ، 
ت فضاهای چند منظوره ، سالن های مراسم مذهبی ، دفتر مسجد ، دفتر بسیج وهیئامناء ) .
٤- منزل خادم .
فضاهای الحاقی ( ترجیحا مستقل از مسجد ) :فضاهائی که دارای عملکرد مستقل و نیازی به ارتباط مستقیم با فضاهای اصلی مسجد ندارند.
١- تجاری . 
٢- آشپزخانه . 
٣- درمانگاه . 
٤- پایگاه بسیج . 
٥- صندوق قرض الحسنه . 
٦ – منزل روحانی . 
٧- مهمانسرا .

 

 

https://online-architect.ir/%D8%B6%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D9%88%D9%85%D9%82%D8%B1%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AD%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF/