معرفی کتاب "معماری و شهرسازی مطابق باسبک زندگی اسلامی"

دکتر سیدجواد هاشمی فشارکی

معرفی کتاب "معماری و شهرسازی مطابق باسبک زندگی اسلامی"

درارتباط بین سبک زندگی اسلامی و حوزه تخصصی معماری وشهرسازی مطالب متفرقه ای بیان شده است ولی  کتاب فوق را نخستین عنوان مکتوب ونظام مند درپیوند بین سبک زندگی اسلامی و حوزه تخصصی معماری وشهرسازی می باشد.

.تاریخ انتشار: ۱۱:۵۳ - ۲۷ آذر ۱۳۹۷

پ

دکتر  سید جواد هاشمی فشارکی:  کتاب : "معماری و شهرسازی مطابق باسبک زندگی اسلامی(از تشریح وضع مطلوب تا تحلیل وضع موجود) " تالیف دکتر محمدمنان رئیسی، که با مقدمه حضرت آیت الله محسن اراکی، از اساتید فقه عمران وشهرسازی مزین شده است، پیوندی بین مبانی سبک  زندگی بامباحث معماری وشهرسازی با رویکردهویت اسلامی میباشد.مولف دارای دکتری معماری از دانشگاه علم و صنعت ایران وعضو هیأت علمی دانشگاه قم و عضو قطب علمی معماری اسلامی می باشد.که درادامه آنرا بطوراجمال مرور می کنیم:

مفهوم سبک زندگی

مفهوم "سبک زندگی" همواره در فرهنگ­های مختلف، مطرح وجاری بوده است؛ به نحوی که هر فرهنگ و یا آیینی، در شؤون و مولفه­های مختلفِ نحوه­ی زیستن (اعم از نحوه لباس پوشیدن، رفتار اجتماعی و غیره) آداب وترتیبات خاصی داشته است.و برهمین اساس «سبک زندگی»، مفهومی است که به ابعاد مختلف زندگی انسان، اعم از فردی و اجتماعی مربوط می­شود و همه­ی حوزه­های رفتاری را شامل می­شود.در اسلام نیز، متناسب با عقاید و الزامات این آیین، نوع مشخصی از سبک زندگی، ارجحیت دارد که رعایت آن سبب شکل­گیری هویت اسلامی در جوامع مسلمین و تمایز آنها از سایر فرهنگ­ها و مکاتب می­شود. پیشوایان دینی همواره بر حفظ این هویت مستقل و تمایز جوامع اسلامی از سایر جوامع در کلیه شؤون زندگی (حتی شؤون جزئی نظیر نوع لباس و یا نوع پیرایش) تأکید داشته­اند. برای مثال امام علی(ع) در این خصوص چنین می­فرمایند: "مادامی‌ که‌ این‌ امت‌ لباس‌ بیگانه‌ نپوشد و از غذاهای آنان‌ استفاده‌ نکند، همواره‌ در خیر خواهد بود و هنگامی‌ که‌ چنین‌ کند خداوند آنان‌ را ذلیل‌ خواهد کرد"^[1] (المحاسن، جلد2، 440). در روایتی دیگر درباره تمایز نحوه پیرایش مسلمین از دیگران چنین آمده است: "شارب­ها را کوتاه کنید و محاسن را پرپشت بگذارید و خود را به یهود شبیه نکنید"^[2] (من­لایحضره الفقیه، جلد1، 130). روایات مشابه دیگری نیز وجود دارد که همگی بیانگر اهتمام اسلام به تمایز سبک زندگی مسلمین از پیروان سایر مکاتب است.

ارتباط معماری و شهرسازی و سبک زندگی

از آنجایی که این اهتمام، شامل کلیه شؤون سبک زندگی (اعم از سبک لباس پوشیدن و پیرایش کردن و غیره) می­شود، ساختمان­سازی نیز که یکی از شؤونِ سبک زندگی است، از این قاعده مستثنی نخواهد شد. به بیان دیگر، ساده­انگاری است که تصور شود که اسلام در خصوص مسائلی جزئی نظیر سبک لباس پوشیدن یا سبک پیرایش کردن، ترجیحات و توصیه­های مشخصی ارائه کرده باشد ولی در مسائل کلی­تر و مهم­تری همچون معماری و شهرسازی مسلمین، سکوت کرده باشد و آن را به کلی به عقل بشر واگذار کرده باشد. لذا همان­طور که اسلام به امور جزئی نظیر سبک پیرایش و آرایش و غیره در جوامع مسلمین اهتمام دارد، به طریق اولی برای امور مهم­تری نظیر معماری و شهرسازیِ آنها نیز ترجیحات خاصی دارد که رعایت این ترجیحات، لازمه­ی تحقّق سبک زندگی اسلامی و سبب حفظ و تقویت هویت اسلامی در جوامع مسلمین است.

اهمیت معماری و شهرسازی در سبک زندگی اسلامی به دفعات از سوی اندیشمندان مختلف به ویژه علمای دینی مورد تصریح قرار گرفته است. مقام معظم رهبری در این خصوص اشارات متعددی داشته­اند که برای مثال می­توان به این جمله ایشان که در دیدار با شهردار وقت و اعضای شورای اسلامی شهر تهران در تاریخ 23/10/1392 بیان شده است اشاره نمود: "باید هرچه ممکن است محیط زندگی شهر، به گونه­ای طراحی و ساخته شود که تحقّق سبک زندگی اسلامی، راحت­تر امکان­پذیر باشد"[3] .آیت­الله میرباقری با تأکید بر این مهم، درخصوص تأثیر نوع الگوی کالبدی مسکن بر تحقّق برخی مولفه­های سبک زندگی اسلامی چنین بیان می­دارند که در معماری درون‌گرا (سنتی)، مناسبات معماری به گونه‌ای تنظیم می‌گردید که روابط انسان­ها نیز تحت تأثیر آن، عفیفانه تنظیم ‌شود. به نحوی که در این نوع معماری، روابط غیرضروریِ اقشار مختلف، محدود می‌شود و مراعات روابط عفیفانه بین زن و مرد، تسهیل می­شود و اگر کسی بخواهد در چنین خانه‌ای عفیف نباشد، بایستی تلاش مضاعف کند. ولی در معماری معاصر و برون‌گرا که ساختمان­ها با الگوی فضاهای باز (اپن) [4]طراحی می­شوند، پنجره‌ها به گونه‌ای است که از بیرون به داخل خانه اِشراف وجود دارد و در داخل خانه نیز آشپزخانه در مجاورت پذیرایی و رفت و آمد مهمانان، باز است؛ این نوع معماری، برخلاف معماری درونگرا که بسترساز عفاف است، تسهیل کننده­ی عدم عفاف است و به وضوح، رعایت حجاب و عفاف را برای بانوی خانه دشوار می‌سازد [5] .

رویکردحاکم برتالیف کتاب

آنچه در این کتاب ارائه شده است، عمدتاً از سنخ معارفِ معماری و شهرسازی اسلامی است و نه فقه معماری و شهرسازی. به بیان دیگر، نگارنده قصد نداشته است که طی این کتاب به استنباط احکام مرتبط با معماری و شهرسازی بپردازد (که اساساً این مهم در حیطه صلاحیت­ مجتهدین و فقهای عظام است) بلکه قصد داشته است تا با تعمّق و تدبّر در متون دینی (آیات و روایات)، برداشت­های فنی خود از این منابع غنی را به محضر جامعه علمی (اعم از حوزوی و دانشگاهی) عرضه نماید و گمان نگارنده بر آن است که این امر (یعنی استخراج معارف از متون دینی و نه استنباط احکام از این منابع)، نه تنها برای عموم افراد بلااشکال است که حتی توصیه قرآن کریم نیز بر همین مهم است؛ قرآن کریم به صراحت همه (و نه صرفاً افرادی که بر اصول و فقه و سایر علوم مشابه، مسلط هستند) را به تدبّر و تعمّق در خود دعوت می­فرماید: "أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلَافًا کَثِیرًا: آیا در [معانى] قرآن نمى­اندیشند اگر از جانب غیر خدا بود قطعا در آن اختلاف بسیار مى­یافتند" (نساء/82)؛ "أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا: آیا آنها در قرآن تدبّر نمی‌کنند، یا بر دلهایشان قفل نهاده شده است" (محمد/24). بر همین اساس، این کتاب حاصل تدبّر و تعمّق نگارنده در آیات و سایر متون دینی درباره معماری و شهرسازیِ همسو با آموزه­های اسلامی می­باشد که همان طور که اشاره شد، یافته­های ارائه شده در آن، عمدتاً از سنخ معارفِ معماری و شهرسازی اسلامی است؛ در عین حال، به طور محدود در برخی از فصل­ها (شامل فصل­های سوم و چهارم) به برخی مباحث فقهی نیز ورود شده است که ورود به فقه در این فصول با اتکاء به مباحث آیت الله اراکی در درس خارج فقه نظام عمران شهری انجام شده است. اما به جز دو فصل مذکور، رویکرد حاکم بر سایر فصل­ها­، رویکردی معارفی است و نه فقهی و لذا مبرهن است که نقد محتوای این فصول نیز بایستی متناسب با روش­های تفسیری و معارفی باشد و نه روش­های فقهی.

بخشها وفصول کتاب

همانطورکه مولف محترم در مقدمه این کتاب بیان کرده است ، پرداختن همه جانبه به این موضوع، از ظرفیت یک کتاب محدود، خارج است اما سعی نموده است اهمّ رئوس این موضوع با رویکردی نوآورانه و تحلیلی ارائه نماید. لذا ساختار این کتاب به چهار بخش اصلی تقسیم نموده است ،که بخش اول به شرح رویکرد تحقیق در این کتاب اختصاص دارد، دو بخش بعد (بخش­های دوم و سوم) به تشریح چیستیِ وضع مطلوب در معماری و شهرسازی از منظر اسلامی اختصاص دارد (به ترتیب، بخش دوم به شهرسازی و بخش سوم به معماری مطابق با سبک زندگی اسلامی اختصاص دارد) و بخش آخر (بخش چهارم) نیز به تحلیل چراییِ وضع موجود معماری و شهرسازی معاصر ایران و علت­کاویِ انحراف آن از وضع مطلوب اختصاص دارد. هریک از این بخش­ها متشکّل از فصول مختلفی است که در ادامه، به صورت اجمالی به محتوا و موضوع هر یک از این فصل­ها اشاره می­شود.

 از آنجا که کتاب "معماری و شهرسازی مطابق باسبک زندگی اسلامی(از تشریح وضع مطلوب تا تحلیل وضع موجود) با رویکردی تحلیلی-پژوهشی نگارش شده است، فصل اول کتاب ( که به تنهایی یک بخش کتاب را تشکیل داده است) به پارادایم و روش­شناسیِ تحقیق از منظر اسلامی اختصاص یافته است ، طی این فصل به طور مستقیم به مباحث سبک زندگی اسلامی ورود نمی­شود، بلکه به این موضوع اختصاص یافته است که مبانی روش­شناسیِ تحقیق از منظر اسلامی چیست و پارادایم تحقیق در این کتاب از چه منابع و روش­هایی بهره برده است. لذا فصل نخست ، به مخاطبان محترم کمک می نماید تا این موضوع را بهتر درک نمایند ،که چرا محتوا و یافته­های پژوهشی این کتاب را می­توان همسو با آموزه­های اسلامی دانست و اعتبارسنجیِ نتایج آن از منظر اسلامی به چه نحو تأمین شده است.

پس از تبیین پارادایم حاکم بر این پژوهش، در بخش دوم به موضوع شهرسازی مطابق با سبک زندگی اسلامی پرداخته شده است. این بخش به چهار فصل تقسیم شده است که ترتیب این فصول، بر اساس سیر از کلیات به جزئیات شهرسازی تنظیم شده است. به نحوی که در فصل اول این بخش (یعنی فصل دوم کتاب) به موضوع "ماهیت شهر اسلامی" پرداخته شده است؛ سپس در فصل بعد، موضوع حدود و اندازه افقی شهر مطلوب اسلامی تبیین شده است، آنگاه به حدود و اندازه­های عمودی ابنیه مطابق با سبک زندگی اسلامی پرداخته شده است و نهایتاً در فصل آخر این بخش، به موضوع "ساختار شهر مطابق با سبک زندگی اسلامی" پرداخته شده است که طی این فصل، نظام کالبدیِ مطلوب شهر و شاخصه­های عددیِ آن نظیر حداکثر جمعیت، حداکثر وسعت، تراکم و غیره با استناد به متون و آموزه­های اسلامی ارائه شده است.

اغلب ایده­های این بخش دوم کتاب، برگرفته از برداشت­های نویسنده از دروس برخی علما و فضلای حوزه علمیه قم است؛ برای مثال، ایده شکل دهنده به فصل دوم کتاب، حاصل برداشت­ نگارنده از درس تفسیر قرآن حکیمِ گرانقدر، آیت­الله جوادی آملی است که سعی شده است با تدقیق در آن، نکات و آموزه­هایی جهت کاربست در دانش شهرسازی استنباط شود. ایده محوری در فصل­های دوم و سوم این بخش شهرسازی نیز برگرفته از برداشت­های نویسنده ه از «درس خارج فقه نظام عمران شهری» است که طی سال­های 1393 تا 1396 توسط فقیه گرانقدر، آیت الله محسن اراکی در مدرسه دارالشفای قم ارائه شده است .

بخش بعد (بخش سوم کتاب) به موضوع "معماری مطابق با سبک زندگی اسلامی" اختصاص یافته است. از آنجایی که موضوعات زیرمجموعه معماری، بسیار گسترده است و پرداختن به انواع کاربری­های شهری، از ظرفیت یک کتاب محدود، خارج است، طی این بخش بر سه مورد از مهمترین کاربری­های شهری تمرکز شده است که عبارتند از مسجد (به عنوان رکن معنوی و ماهوی شهر اسلامی)، بازار (به عنوان رکن اقتصادی شهر اسلامی) و مسکن (به عنوان کاربری که به طور نسبی، بیشترین اوقات شهروندان در آن سپری می­شود و سلول پایه در گسترش شهر اسلامی است). هر یک از این کاربری­ها، یک فصل از بخش سوم کتاب را به خود اختصاص داده است که طی آن فصل، به اهمّ مباحث کالبدی مربوط به آن کاربری (اعم از الگوی کالبدی و هندسه و رنگ و غیره) مطابق با سبک زندگی اسلامی و با استناد به متون دست اول دینی پرداخته شده است.

پس از تشریح معماری و شهرسازی مطلوب و مطابق با سبک زندگی اسلامی، بخش آخر این کتاب (بخش چهارم) به این موضوع اختصاص یافته است که چرا با وجود منابع غنی اسلامی و راهبردها و راهکارهایی که از این منابع برای نظام کالبدی، قابل استنباط است، معماری و شهرسازی معاصر ایران تا این حد از آموزه­های اسلامی فاصله دارد و علت این همه تناقض بین معماری و شهرسازی معاصر ایران و سبک زندگی اسلامی چیست؟ طی این بخش سعی شده است علاوه بر آسیب شناسی معماری و شهرسازی معاصر ایران از منظر اسلامی و تحلیلِ چراییِ انحراف آن از سبک زندگی اسلامی، کم و کیف و چگونگی اصلاح وضعیت موجود و امکان تطبیق معماری و شهرسازی معاصر با سبک زندگی اسلامی نیز تحلیل شود.

باتوجه به توضیحات فوق، ساختار اصلی کتاب "معماری و شهرسازی مطابق باسبک زندگی اسلامی(از تشریح وضع مطلوب تا تحلیل وضع موجود) ، بر اساس سیری از کل به جزء، تنظیم شده است. به نحوی که ابتدا، روش شناسی تحقیق در این کتاب ارائه شده است تا مشخص شود این پژوهش از چه منابع و به طور کلی، چه پارادایم و رویکردی برای استنتاج یافته­ها بهره گرفته است؛ سپس به مباحث عام شهرسازی از منظر اسلامی پرداخته شده است، سپس بر موضوعات و مسائل معماری (که جزئی­تر و فرع بر شهرسازی است) تمرکز شده است و نهایتاً به چرایی و علت­کاویِ عدم تطبیق معماری و شهرسازی معاصر ایران بر سبک زندگی اسلامی و بررسیِ امکان اصلاح و تطبیق آن بر الزامات این سبک زندگی پرداخته شده است. این سیر از کلی به جزئی که سبب تنظیم و ترتیب بخش­های اصلی کتاب شده است، در محتوای خودِ بخش­ها و فصولِ زیرمجموعه­ی هر بخش نیز رعایت شده است تا مخاطبان گرامی، بتوانند سیری منطقی را در بدنه این پژوهش، دنبال نمایند. لازم به ذکر است که به دلیل این سیر منطقی، محتوای این کتاب، ساختاری منسجم و به هم پیوسته را شکل داده است و لذا مطالعه گزینشی و تقطیعیِ قسمت­های مختلف این کتاب، ممکن است به نتیجه مطلوبی منجر نگردد و برداشت­های ناقصی را به ذهن مخاطب منتقل نماید. به بیان دیگر، به دلیل نظام­مند بودنِ ساختار این کتاب و حاکم بودنِ سیر منطقی بر محتوای بخش­ها و فصول مختلف آن، این پژوهش همچون سامانه­ای به هم پیوسته است که لازمه­ی برداشت صحیح از هر بخش آن، مراجعه درست و ترتیب­مند به آن بخش در سیر منطقیِ کل سامانه است.

بخشی از مقدمه  مقدمه آیت الله محسن اراکی

شهرها موجودات زنده ای هسستند که زندگی خود را وامدار جمعی هستند که در آن شهرها زندگی می کنند، آنجا که جمعی برای زندگی مشترک گرد هم می آیند و زندگی مشترک دسته جمعی در مکان معینی را بر می­گزینند به تدریج موجود زنده جدیدی متولّد می شود که همان حیات جمعی ساکنان شهر است، این موجود زنده به کالبدی در خور جان و روان خود نیازمند است که بتواند با رشد حیاتی آن موجود زنده هماهنگ باشد و نه تنها مانع رشد آن موجود زنده نگردد که همانند خاک حاصلخیز و آب و هوای مناسب برای یک درخت، بتواند شرایط رشد مناسب آن موجود زنده را فراهم کند.

شهر، کالبد انسان جمعی است و روح جمعی شهروندان، جان و روان شهر است. جامعه­ای می­تواند راه رشد و تکامل را در پیش گیرد که در کالبد شهریِ مناسبِ ارائه حیات و سازگار با رشدِ جان و روان خویش زیست کند، شهری که نتواند کالبد مناسبی برای انسان جمعی خویش باشد به یکی از دو سرنوشت سیاه دچار خواهد شد: یا اضطراب و از هم پاشیدگی یا انسجام موقت در جهت انحطاط و فروپاشی. خداوند بزرگ می­فرماید:

"فَکَأَیِّن مِّن قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا وَهِیَ ظَالِمَةٌ فَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُّعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَّشِیدٍ أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ یَسْمَعُونَ بِهَا فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَکِن تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُور" (حج/ 45 و 46)

"چه بسیار شهری که در حالی که ستمگر بود آن را نابود کردیم آن­چنانکه پایه­ها و بنیان­های آن فروریخته و در هم کوبیده شدند و چه بسیار چاه رها شده و کاخ عالی بنیانی که ساکنانش از بین رفته و متروک مانده است. آیا در زمین نگشتند تا دلهای خردمند یا گوش های شنوا پیدا کنند؟! زیرا این چشم های سر نیستند که کور می شوند بلکه دلهای در سینه اند که به کوری دچار می شوند". در این دو آیه، ستمگری به شهر نسبت داده شده و علت ستمگری مردم شهری را که نابود گشته است بی خردی و کوری دلها و ناشنوایی گوش­ها قلمداد کرده است. بنابراین شهر ستمگر شهری است که از گوش شنوا و دل بینا و خردمند بی بهره باشد. در اسلام بزرگ و عزیز و در منابع غنی و ژرف و شگرف آن حقایق فراوانی پیرامون شهر زنده و بینا و شنوا آمده و در مقابل، به شهر نابینا و کور و خفته و مرده نیز پرداخته شده و اوصاف و ویژگی های هریک از این دو شهر بیان شده است.

سخن پایانی

کتاب مذکوربارویکردی بدیع به ارتباط بین مبانی سبک زندگی ومباحث معماری وشهرسازی با رویکردهویت اسلامی بوده و تلاش داشته است تا با تعمّق و تدبّر در متون دینی ،برداشت­های فنی خود از این منابع غنی را به محضر جامعه علمی عرضه نموده و باتوجه به اهمیت موضوع دریچه ای برای صاحب نظران حوزوی و دانشگاهی گشوده است که بسیار مفید واثر گذار خواهد بود.

مطالعه وبهره برداری ازکتاب مذکور برای مدیران ،کارشناسان ،برنامه ریزان،طراحان شهری ومهندسان معمار پیشنهاد میشود.

 

 

---

[1]. لَا تَزَالُ هَذِهِ الْأُمَّةُ بِخَیْرٍ مَا لَمْ یَلْبَسُوا لِبَاسَ الْعَجَمِ وَ یَطْعَمُوا أَطْعِمَةَ الْعَجَمِ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ ضَرَبَهُمُ اللَّهُ بِالذُّل‏.

[2] . حُفُّوا الشَّوَارِبَ‏ وَ أَعْفُوا اللِّحَى‏ وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْیَهُود.

[3] http://khamenei.ir

[4] open

[5]  میرباقری، 1396

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

فهرست مطالب

 

مقدمه آیت الله محسن اراکی (مدّ ظلّه العالی)  

پیشگفتار

بخش اول: پارادایم تحقیق در این کتاب

مدخل بخش اول

فصل اول: پارادایم تحقیق از منظر اسلامی

1-1- مقدمه

1-2- گونه شناسی پارادایم­های تحقیق در معماری و شهرسازی

1-3- تبیین پارادایم عینی

1-4- تبیین پارادایم نسبی

1-5- نقد و ارزیابی پارادایم­های رایج از منظر اسلامی

          1-5-1- تحلیل انتقادی پارادایم­­ عینی

                    1-5-1-1- نقد اول: درک ناقص اصل علیّت

                    1-5-1-2- نقد دوم: فروکاهیِ روش­های تحقیق به روش­های صرفاً تجربی

                    1-5-1-3- نقد سوّم: غفلت از ماهیت ذومراتبیِ علم

                    1-5-1-4- نقد چهارم: تحلیل ناقص از رابطه­­­ی گزاره­های توصیفی و تجویزی

                    1-5-1-5- نقد پنجم: غفلت از چگونگیِ افاضه­ی علم

                    1-5-1-6- نقد ششم: خروج گزاره­های کلّی از دامنه­ی علم

          1-5-2- تحلیل انتقادی پارادایم­­ نسبی

                    1-5-2-1- نقد اول: نفی فطرت به عنوان حقیقتی غیرنسبی

                    1-5-2-2- نقد دوم: خودمتناقض بودنِ رویکرد نسبی

                    1-5-2-3- نقد سوم: اعتماد غیرموجّه به رأی اکثریت

                    1-5-2-4- نقد چهارم: غفلت از مادّی نبودنِ ادراک

                    1-5-2-5- نقد پنجم: تعارض با برخی مصادیق تاریخ علم

                    1-5-2-6- نقد ششم: تعریف فروکاهنده از عقل

1-6- جمع بندی

 

بخش دوم: شهرسازی مطلوب در سبک زندگی اسلامی

مدخل بخش دوم

فصل دوم: ماهیت شهر اسلامی  

2-1- مقدمه

2-2- تعاریف رایج و عرفیِ شهر  

2-3- پیگیری چیستیِ ماهیت شهر در سوره مبارکه یس   

2-4- تبیین تفاوت ماهوی مدینه (شهر) و قریه (روستا) در ادبیات قرآنی   

2-5- عوامل تنزّل مدینه به قریه در ادبیات قرآنی   

2-6- تأییدات قرآنی در سایر سوره ها   

          2-6-1- پیگیری مسئله در آیات حاوی واژه «قریه»   

          2-6-2- پیگیری مسئله در آیات حاوی واژه «مدینه»  

2-7- بررسی شواهد معارض   

2-8- جمع بندی   

 

فصل سوم: اندازه افقی شهر مطابق با سبک زندگی اسلامی

3-1- مقدمه  

3-2- ارجحیّت اقامت در سکونت گاه­های شهری  

3-3- مسجد جامع، کانون اصلی و رکن کالبدیِ شهر اسلامی  

3-4- استنباط اندازه مطلوب شهر مطابق با سبک زندگی اسلامی   

3-5- اندازه حومه شهر   

3-6- جمع بندی

 

فصل چهارم: حدود عمودی شهر مطابق با سبک زندگی اسلامی

4-1- مقدمه

4-2- ریشه­های تاریخیِ توسعه عمودی در معماری و شهرسازی معاصر ایران

4-3- عدم مطلوبیت توسعه عمودی در شهر اسلامی

          4-3-1- ادلّه صریح

                    4-3-1-1- نفی ارتفاع زیاد ساختمان

                    4-3-1-2- نفی اِشراف به همسایه از طریق بلند ساختن بنا   

                    4-3-1-3- ایجاد مزاحمت ساختمان های بلند در تهویه مطلوب ابنیه مجاور   

          4-3-2- ادلّه غیر صریح

                    4-3-2-1- محدودیت در ارتفاع برخی از عناصر کالبدیِ شاخص   

                    4-3-2-2- تقابل توسعه عمودی با تأمین آسایش و آرامش ساکنین ابنیه مسکونی   

                    4-3-2-3- تقابل توسعه عمودی با انجام برخی تکالیف اجتماعی

                    4-3-2-4- تقابل توسعه عمودی با برخی از سنن معصومین (ع) 

                              4-3-2-4-1- سنت مشاهده آسمان و ستارگان در سحرگاهان  

                              4-3-2-4-2- سنت استهلال در شب اول ماه  

                    4-3-2-5- تقابل ضمنی توسعه عمودی با برخی از آیات و ادعیه  

4-4- تبیین حدود عمودیِ شهر بر پایه یکی از ادلّه مربوطه

4-5- تطبیق بحث بر یافته­های علمی معاصر

          4-5-1- توسعه عمودی و تاب آوری شهری

          4-5-2- توسعه عمودی و مسائل زیست محیطی

          4-5-3- توسعه عمودی و مسائل کالبدی

          4-5-4- توسعه عمودی و مسائل اجتماعی

4-6- جمع بندی

 

فصل پنجم: ساختار کالبدی و شاخصه­های عددی شهر مطابق با سبک زندگی اسلامی

5-1- مقدمه

5-2- ساختار کالبدی شهر اسلامی  از دیدگاه اندیشمندان

5-3- عوامل مؤثر بر ساختار شهر اسلامی

5-4- جایگاه عدل در شهر اسلامی

5-5- نیازهای انسان به عنوان مبنای ساختار کالبدی شهر اسلامی

5-6- نظام کالبدی شهر مطابق با سبک زندگی اسلامی

          5-6-1- بند اول: قوا و نیازهای مختلف انسان

          5-6-2- بند دوم: اولویت نیازهای معنوی بر مادی

          5-6-3- بند سوم: اولویت کاربری­های مذهبی بر سایر کاربری­ها

          5-6-4- بند چهارم: اولویت مسجد بر سایر کاربری­های مذهبی

          5-6-5- بند پنجم: اصل مسجد محوری در کلیت شهر و محلات آن

          5-6-6- بند ششم: اولویت سایر کاربری­های عمومی بر کاربری­های خصوصی

          5-6-7- بند هفتم: حدود کالبدی محله

          5-6-8- بند هشتم: حداکثر اندازه شعاع محله

          5-6-9- بند نهم: حداکثر مساحت و جمعیت محله

          5-6-10- بند دهم: حداکثر اندازه و جمعیت شهر اسلامی

5-7- جمع بندی

 

بخش سوم: معماری مطلوب در سبک زندگی اسلامی

مدخل بخش سوم

فصل ششم: معماری مسجد مطابق با سبک زندگی اسلامی  

6-1- مقدمه

6-2- بررسی متون نقلی مرتبط با معماری مساجد

          6-2-1- تحلیل مضمونی آیات و روایات مرتبط با معماری مساجد

          6-2-2- بررسی گزاره­های رقیب

6-3- شبکه مضامین هندسی فضاییِ مساجد برپایه متون دینی

6-4- ارزیابی هندسی فضاییِ مساجد معاصر تهران برپایه متون دینی

          6-4-1- نحوه انتخاب مساجد

          6-4-2- ارزیابی هندسی فضاییِ مساجد منتخب

6-5- جمع بندی

 

فصل هفتم: معماری مسکن مطابق با سبک زندگی اسلامی  

7-1- مقدمه

7-2- الگوی کالبدی مسکن (درونگرا یا برونگرا)

          7-2-1- تبیین آیات مربوط به «سکن: آرامش» در شب (لیل) و همسر (زوج)

          7-2-2- رمزگشایی از وجه اشتراک سه­گانه­ی «خانه»، «شب» و «همسر» در ادبیات قرآنی

          7-2-3- مقایسه قابلیت پوشانندگیِ نمونه­های مسکن درونگرا و برونگرا

          7-2-4- مرور اجمالی فرایند استنتاج الگوی کالبدی مسکن مطلوب در سبک زندگی اسلامی

7-3- مکان­یابی ریزفضاهای مسکونی مطابق با سبک زندگی اسلامی

          7-3-1- مکان­یابی آشپزخانه

          7-3-2- مکان­یابی پذیرایی

          7-3-3- مکان­یابی اتاق خواب

          7-3-4- مکان­یابی سرویس بهداشتی

          7-3-5- مکان­یابی حمام

          7-3-6- اصول سلبی و ایجابیِ مکان­یابیِ ریزفضاهای مسکونی در سبک زندگی اسلامی

7-4- رنگ ریزفضاهای مسکونی مطابق با سبک زندگی اسلامی

          7-4-1- مؤلفه­های مرتبط با رنگ مطلوب در ابنیه مسکونی مطابق با سبک زندگی اسلامی

                    7-4-1-1- مؤلفه های کلان

                              7-4-1-1-1- توجّه به فرهنگ اسلامیِ جامعه

                              7-4-1-1- 2- توجه به مراتب مختلف نفوس و حیات انسانی

                    7-4-1-2- مؤلفه های خُرد

                              7-4-1-2-1- حفظ و ارتقاء کیفیت روابط خانوادگی

                              7-4-1-2-2- آسایش و آرامش مسکن

                              7-4-1-2-3- پرهیز از تشخّص کالبدی مسکن

                              7-4-1-2-4- وسعت مسکن

                              7-4-1-2-5- آراستگی منزل

          7-4-2- تحلیل رنگ­های ریزفضاهای مسکونی بر پایه آیات و روایات

                    7-4-2-1- رنگ زرد

                    7-4-2-2- رنگ آبی

                    7-4-2-3- رنگ قرمز

                    7-4-2-4- رنگ سبز

                    7-4-2-5- رنگ سفید

                    7-4-2-6- رنگ مشکی

          7-4-3- تطبیق رنگ­ها بر مؤلفه­های مسکن مطلوب اسلامی

7-5- جمع بندی

 

فصل هشتم: معماری بازار مطابق با سبک زندگی اسلامی  

8-1- مقدمه

8-2- شاخص­های کالبدی فضاییِ بازار در سبک زندگی اسلامی

          8-2-1- لزوم متذکّر بودن  فضا و کالبد بازار

          8-2-2- پرهیز از طراحی فضاهای معاشرت جمعی در بازار

          8-2-3- لزوم تناسب الگوهای کالبدی فضایی بازار با هویت اسلامی

          8-2-4- مکان­یابی بازار در موقعیت های فرامحلی

8-3- جمع بندی

 

بخش چهارم: تحلیل وضع موجود و علت کاویِ عدم تطبیق شهرسازی و معماری معاصر ایران بر سبک زندگی اسلامی

مدخل بخش چهارم

فصل نهم: تأثیرات فرهنگ لیبرال بر انحراف شهرسازی و معماری معاصر ایران از سبک زندگی اسلامی  

9-1- مقدمه

9-2- ماهیت لیبرالیسم و ریشه­های تاریخی آن

          9-2-1- تبیین مفهوم لیبرالیسم

          9-2-2- مبانی لیبرالیسم

                    9-2-2-1- سکولاریسم

                    9-2-2-2- اصالت آزادی

                    9-2-2-3- عقل گرایی

                    9-2-2-4- انسان محوری

                    9-2-2-5- فردگرایی

9-3- تأثیرات فرهنگ لیبرال بر معماری و شهرسازی معاصر ایران

          9-3-1- تأثیر سکولاریسم بر معماری و شهرسازی معاصر ایران

          9-3-2- تأثیر اصالت آزادی بر معماری و شهرسازی معاصر ایران

          9-3-3- تأثیر عقل‌گرایی (با تعریف لیبرالیسم) بر معماری و شهرسازی معاصر ایران

          9-3-4- تأثیر اومانیسم بر معماری و شهرسازی معاصر ایران

          9-3-5- تأثیر فردگرایی بر معماری و شهرسازی معاصر ایران

9-4- جمع بندی

 

فصل دهم: تأثیرات اقتصاد لیبرال بر انحراف شهرسازی و معماری معاصر ایران از سبک زندگی اسلامی  

10-1- مقدمه

10-2- ماهیت لیبرال سرمایه­داری به عنوان مهمترین نظام اقتصادی حاکم بر جهان معاصر

10-3- تأثیرات لیبرال سرمایه­داری بر معماری و شهرسازی معاصر

          10-3-1- تأثیر مناسبات لیبرال سرمایه­داری بر ساختار شهر

          10-3-2- تأثیر مناسبات لیبرال سرمایه­داری بر معماری مسکن

          10-3-3- تأثیر مناسبات لیبرال سرمایه­داری بر بازار و مراکز تجاری

10-4- جمع بندی

 

فصل یازدهم: تأثیرات تمدن لیبرال غرب بر بروز بحران هویت در شهرسازی و معماری معاصر ایران

11-1- مقدمه

11-2- تبیین الحاد در مبانی تمدن لیبرال غرب

11-3- ظهور الحاد لیبرالیسم در معماری و شهرسازی

11-4- تجلی الحاد لیبرالیسم در معماری و شهرسازی معاصر ایران

11-5- رمزگشایی از بحران هویت در معماری و شهرسازی معاصر ایران

11-6- جمع بندی

 

فصل دوازدهم: فرایند احیاء هویت و سبک زندگی اسلامی در شهرسازی و معماری معاصر ایران

12-1- مقدمه

12-2- حکمت نظری و عملی اسلام

12-3- فرایند احیاء سبک زندگی اسلامی در نظام کالبدی معاصر ایران

          12-3-1- گام نخست (مستقر در حوزه­های فرادست معماری و شهرسازی)

          12-3-2- گام­های مستقر در حوزه­های معماری و شهرسازی

12-4- فضاها و هندسه­های متناسب با سبک زندگی اسلامی

          12-4-1- فضای متناسب با قوا و نیازهای مادی انسان

          12-4-2- فضای متناسب با نیازها و قوای فرامادی و معنوی انسان

12-5- جمع بندی

 

مؤخره

اعلام آیات

اعلام روایات

فهرست منابع