معماری مسیر راهپیمایی نجف کربلا
سیدجواد هاشمی‌فشارکی، مدیر مرکز معماری و شهرسازی اسلامی ژرفا معتقد است:
منتشر شده در خبرگزاری قرانی ایکنا :
https://iqna.ir/fa/news/3755545/75
۷۵ کیلومتر بهشت را برج نسازیم/ موکب سازی فرهنگ و هنری که باید آفریده شود
کد خبر: ۳۷۵۵۵۴۵
به گزارش ایکنا؛ زیارت اربعین حسینی از اولین اربعین سال ۶۵ آغاز شد و اکنون در دوران معاصر با تمام ویژگی‌ها و شرایط منحصر به فرد خود به زیارتی ۲۰ میلیون نفری تبدیل شده‌است.
این رخداد منحصر به فرد است و به اقتضای ویژگی منحصر به فرد بودن خود ملزوماتی را می‌طلبد که اگر به آن توجه نکنیم از هدف ذاتی خود یعنی تعالی انسان در مسیری که به حسین(ع) ختم می‌شود، فاصله خواهد گرفت.
یکی از مهم‌ترین ملزوماتی که باید هم اکنون و به صورت ویژه به آن توجه کنیم اصول و فرهنگ احداث موکب در این مسیر است. فرهنگی که باید ایجاد شود. شاید بتوان با صراحت گفت معماران مسلمان اکنون در برحه‌ای مهم از تاریخ معماری اسلامی قرار گرفته‌اند و باید دست به خلق و نوآوری در معماری اسلامی زده و متناسب با نیازهای ویژه پیاده روی اربعین موکب‌های متناسب با ویژگی‌ها و اقتضائات فرهنگی، نیازهای خاص زائران پیاده روی اربعین، موقعیت مکانی و زمانی مسیر نجف تا کربلا، شرایط خاص جهان اسلام و لزوم توجه به هنرهای معماری سایر کشورهای مسلمان و گردآوردن ویژگی‌های ارزشمند معماری همه کشورهای اسلامی در مسیری که حسین(ع) در آن همه آزادی خواهان را به گرد خود جمع کرده است و ... طراحی کرده، بسازند.
طی سال‌های اخیر مردم عراق که میزبان اصلی پیاده روی اربعین هستند و خواهند بود، با تلاشی بیش از توان خود با برپایی موکب از زائران اربعین پذیرایی کرده‌اند و با توجه به اینکه مردم منطقه بادیه نشین هستند بسیاری از موکبها حالت موقت و با استفاده از چادر بنا می‌شده و پس از مراسم جمع آوری و برده می‌شد. اما با ورود ایرانی‌ها و زائران سایر کشورها و مواجه شدن با این مسئله که مردم سایر کشورها امکان ایجاد موکب‌های موقت را ندارند و عملاً امکان حمل و نقل هر ساله تجهیزات موکبها به داخل خاک عراق نیست و نیازهای زائران به ویژه نیازهای بهداشتی، موکبها را به سمت ساخت و ساز پیش برد.
هیچ کس نمی‌خواهد مسیر اربعین به خیابانی با برج‌های مجلل تبدیل شود اما ...
البته همین نگاه در مردم عراق نیز ایجاد شده و آنها نیز کم کم در حال احداث موکب‌های ساختمانی هستند اما قدر مسلم هر کسی که مسیر پیاده روی اربعین را دیده است هرگز، تأکید می‌کنم هرگز نمی‌خواهد این مسیر شبیه هیچ کدام از خیابان‌های دنیا با چشم اندازی پر از ساختمان‌های مجلل، شیک و چندین طبقه شود.
هشیار نباشیم مسیر از هدف دور خواهدشد
اما علی رغم این مسئله بررسی موکب‌هایی که در مسیر پیاده روی در حال احداث است این خطر را به شدت گوشزد می‌کند که اگر هشیار نباشیم مسیر پیاده روی اربعین از هدف پیاده روی اربعین دور خواهدشد.
خوشبختانه این نیاز توسط مرکز معماری اسلامی شناسایی و برای دومین سال پیاپی مسابقه طراحی موکب اربعین توسط این مرکز برگزارشد. اما واقعیت این است که چنین اقدامی کافی نیست و باید در ابعاد بزرگ‌تر و بین‌المللی به آن پرداخته شود و مردم و معماران عراقی نیز این نیاز مهم را حس کرده به صورت مشترک برای آن برنامه‌ریزی شود.
در هتل‌های مجلل نمی‌توان به تعالی رسید
مسیر پیاده روی اربعین مسیری برای تعالی است اما در هتل‌های مجلل نمی‌توان به تعالی رسید. درست است که تمام موکب‌داران دوست دارند در این مسیر بهترین خدمات را ارائه دهند اما این بهترین نباید از اصولی که ائمه (ع) در مورد زیارت اربعین وضع کرده‌اند تعدی کند.
حجت‌الاسلام پناهیان در خصوص ویژگی‌های معنوی مسیر اربعین عنوان می‌کند: مسیر پیاده روی اربعین مسیر و خلسه معنوی است. این مسیر مسجدی است که از ابتدا تا انتهای آن را مردم راه می‌روند. برخی ذکر می‌گویند و برخی قرآن و ادعیه گوش می‌دهند. مسیر تجربه لذت معنوی و ذکر با توجه و احساس قلبی است. هر کس در این مسیر قدم برمی‌دارد ثواب شهیدی را دارد که در خون خود غلطیده است. اندیشه انسان در این مسیر باز و آماده فهمیدن بسیاری از معانی عمیق می‌شود به نحوی که جلسات و بحث و گفت‌و‌گوهای این مسیر اثر فراوان‌تری بر دل و بهترین تفکر و حکمت بر قلب‌ها ایجاد می‌کند و این حالتی که حتی در بهترین جلسات با بهترین مستمعین در شهر نصیب افراد نمی‌شود.
کار هنرمندانه و عارفانه‌ای می‌خواهد تا به الگوی مناسب موکب اربعین برسید
این سخنران مذهبی کشورمان در خصوص ساخت موکب در مسیر اربعین نیز معتقد است: کار هنرمندانه و عارفانه‌ای می‌خواهد تا به الگوی مناسب موکب اربعین برسید و درک معنوی معماران را در این مسیر کمک خواهد کرد. برخی از موکب‌های مسیر ابتدا محل ارائه خدمت، بعد محل استراحت و بعد در انتهای موکب محل برپایی مراسم عزاداری را ایجاد کرده‌اند برخی هم برعکس. موکبی که در ابتدای استقرار خود محلی برای عزاداری و مراسم درنظر گرفته است از این مسیر الهام می‌گیرد و مردم نیز از مراسم این موکب الهام می‌گیرند؛ نباید محل سخنرانی و عزاداری از راه پیاده روی فاصله داشته باشد.
اگر این راه را عبادتگاه بدانیم آنوقت به این فکر خواهیم کرد که عبادتگاه باید چه محیطی داشته باشد
وی ادامه می‌دهد: اگر این راه را عبادتگاه بدانیم آنوقت به این فکر خواهیم کرد که عبادتگاه باید چه محیطی داشته باشد؛ اگر به این فکر کنیم قدر مسلم طراحی موکبها متفاوت خواهد شد. همچنین دیدن نماز جماعت کنار جاده بسیار دلچسب است و نباید هیچ حائلی بین نماز و این راه وجود داشته باشد و محل‌های کنار جاده را حداقل باید محل‌های عبادت در نظر گرفت.در خصوص نمادها هم باید به طرح‌ها و نمادهای ویژه مسیر مثل خیمه که متعلق به راه است برسیم نه نمادهایی که مربوط به حرم‌ها است به نحوی که وقتی کسی تصاویر این مسیر را می‌بیند متوجه شود که اینجا یک محل عبادت و مسیر کربلا است.
حیدر جهانبخش، رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه پیام نور نیز در خصوص ویژگی‌های موکب‌هایی که در مسیر پیاده روی اربعین باید ساخته شود معتقد است: جاهایی که صف‌های طولانی برای گرفتن غذا و هر اقدام دیگری ایجاد می‌شود، فرد را از مسیر پیاده باز می‌دارد. حتی اگر معماران خوش ذوق و معتقد ما جلوی معماری‌ای که کنسول شده را نگیرند پیاده‌راه اربعین تبدیل می‌شود به محلی برای ساخت موکب‌هایی با نمای کلاسیک.
وی ادامه می‌دهد: طرح باید برخاسته از فرهنگ جامعه هدف باشد تا خوانش حداکثری را به دنبال داشته باشد گویی که آن را قسمتی از خود مسیر و در جریان زیارت بدانند. اینکه می‌گوییم طرح و پروژه باید به مسیر و حرکت وصل شود و جنس فضا جنس حرکتی باشد را همه آنهایی که مشرف شده‌اند درک می‌کنند و اگر طراحی موکب در تضاد با حرکت باشد زائران را اذیت می‌کند. همچنین طراحی باید به دور از تزئینات ظاهری باشد که متأسفانه در برخی از موکبها تزئینات به حدی بالا بود که اصلاً دوست نداشتی آنها را نگاه کنی.
جهانبخش عنوان می‌کند: نمی‌توانیم بپذیریم که اصول زیبایی شناختی معنایی فراموش شده و به ظاهر پرداخته شود. طرح باید کارکردی ورای مسائل مادی داشته باشد، باعث جذب مخاطب به صورت مناسب شود، دارای قابلیت جمع‌آوری در بخشی از پروژه باشد، مدت زمانی از سال که مورد استفاده قرار نمی‌گیرد امکان تغییر کاربری داشته باشد و نکات مربوط به ایمنی در آن رعایت شود. همچنین نباید شکل تجاری ـ مسکونی به خود بگیرد، نباید چینش فضا به شکلی باشد که زائر دچار گمراهی شود، فضای سرویس بهداشتی باید در دسترس آسان باشد، سایه‌اندازی در طراحی بسیار مهم است، تعداد طبقات نباید بیش از دو طبقه باشد و فضای طبخ و آشپزخانه نباید در ابتدای موکب ساخته شود.
مخالف تبدیل موکب به هتل و ایجاد موکب‌های فاخر و مجلل هستیم
حسن پلارک، رئیس کمیته مشارکت‌های مردمی، اسکان و تغذیه ستاد مرکزی اربعین نیز بر این مسئله تأکید دارد که درست است که توصیه شده زائران اربعین و امام حسین(ع) باید سختی راه را تحمل کنند تا اجر و ثواب زیارتشان بیشتر باشد، اما ما وظیفه داریم کرامت زائر را حفظ کنیم و همه تلاشمان تا آنجایی که می‌توانیم بر حفظ کرامت زائر است، ولی مخالف تبدیل موکب به هتل و ایجاد موکب‌های فاخر و مجلل هستیم.
علی فروزانفر، مدیر مرکز معماری اسلامی هم تأکید دارد که قرار نیست بلاهایی را که بر سر شهرهایمان آورده‌ایم بر مسیر پیاده‌روی اربعین بیاوریم. سال گذشته در مسیر نجف به کربلا موکب ایرانی را دیدم که با نمای کاملاً سنگ به صورت یک ساختمان عالی ساخته شده بود. البته بانی ساخت این محل با نیت خیر و انجام کاری برای اربعین چنین هزینه‌ای کرده بود، اما فرد معماری که چنین ساختمانی را در این مسیر طراحی کرده اشتباه کرده عجیب اینکه سبک معماری به کار رفته در این موکب سبک معماری اندلس بود یعنی حتی معماری ایرانی هم نبود و اسم این ساختمان را هم گذاشته بودند حسینیه.
خط آسمان کربلا نباید بشکند
وی نگران برج سازی در مسیر اربعین است و می گوید: باید موکبها با سازه موقت و یک طبقه ساخته شوند و خط آسمان آنجا نباید بشکند، اما متأسفانه شاهد هستیم که برخی از موکبها ساختمان چهار طبقه ساخته‌اند و این نگرانی هست که در آنجا شروع به برج‌سازی کنند
سیدجواد هاشمی‌فشارکی، مدیر مرکز معماری و شهرسازی اسلامی ژرفا نیز معتقد است: می‌توان از این فضا برای اجرای برنامه‌‌های مشترک بین ملل استفاده کرد و گفت‌و‌گوهایی را صورت داد. گفت‌و‌گوهایی که در طول سال تداوم دارد اما طی مراسم اربعین به اوج خود می‌رسد. بر همین اساس لازم است فضاها و مکان‌هایی برای هنرها، خدمات، آداب و رسوم و تعاملات مردم ایجاد شود که معماری موکبها می‌تواند در همین راستا صورت گیرد چرا که معماری شکل دهنده فضاهای گفت‌و‌گو و تعامل است. لازم است هر کشوری در این مسیر مکان و امکاناتی داشته باشد اما در عین حال وحدت رویه در فعل و عمل و سیمای بصری صدمه نبیند.
وی به افرادی که می‌خواهند در مسیر اربعین موکب بسازند پیشنهاد می‌کند: ساختمان‌ها و موکبها را لوکس نسازند و از زیبایی سادگی در طراحی موکبها استفاده کنند. همچنین موکبها را به صورت حسینیه طراحی کنند ولی سرانه فضاها را حداقل ممکن قرار دهند تا بتوانید از حداکثر فضا استفاده و هزینه‌ها را کاهش دهند. حجم زیاد تخلیه و پر شدن فضا را در نظر بگیرند به ویژه در طراحی درهای ورودی و خروجی، ملاحظات ایمنی در برابر حریق باید دقت شود و ملاحظات بهداشتی در سرویس‌های بهداشتی محل اسکان و تهیه غذا را نیز مدنظر داشته باشند. وجود جمعیت زیاد و ارتباط و تعامل این جمعیت با هم احتمال انتقال آلودگی را ایجاد می‌کند که باید این مسئله هم در کنار مسائل امنیتی مد نظر قرار داشته باشد.
در طول تاریخ معماران مسلمان با تلفیق هنرهای گذشته با نوآوری و خلاقیت در طراحی مکان‌های مذهبی سربلند بوده‌اند. اکنون هم برحه مهم تاریخی ـ هنری برای معماران ما فرا رسیده. امیدواریم معماران معاصر هم در طراحی موکب‌های مسیر بهشت سربلند شوند.
انتهای پیام
