شیخ علی کاشانی، فریدة الاسلام
وی از شاگردان آیات بزرگ ...، فشارکی، .... بود که حدود چهل سال حوزه های علمیه خراسان را اداره کرد.
ستارگان حرم
مصاحبه نویسنده با حاج آقا محمد برادر وخانم آغا نامادری شیخ علی.
ولادت وتحصیل
در سال 1349 ه ق برابر با1309 ش در محله گذر حاجی، یکی از محله های قدیمی «دار المؤمنین » کاشان، خانه محمد حسین و بتول آغا، از ارادتمندان آیت الله آقا سید محمد حسین رضوی کاشانی، پسری به دنیا آمد که او را «علی » نام نهادند. بیش از شش ماه، از ولادتش نگذشته بود که مادر را از دست داد.
در نه سالگی پای به مکتب گذاشت و خواندن و نوشتن را فراگرفت. در آستانه سیزدهمین بهار از زندگی به توصیه پدر و تشویق آیة الله رضوی، برای کسب معارف دینی، عازم اصفهان گردید. در آنجا نزد اساتید گرانمایه دروس حوزوی را، تا مرحله سطح، گذراند. آنگاه برای بهره وری های علمی بیشتر و کسب وکمالات معنوی، راهی آستان قدس رضوی علیه السلام شد و در مدرسه علمیه نواب ساکن شد.
مدت اقامتش در مشهد چهار سال طول کشید و در این دوره از محضر اساتید بزرگی همچون; آیت الله آقامیرزا محمد هاشم قزوینی، آقا سید احمد یزدی و در کوهستان (اطراف بهشهر) نزد عالم مهذب حضرت آیت الله شیخ محمد کوهستانی به تحصیل پرداخت.
شیخ علی ضمن کسب دانش و تقوا در مدرسه میرزا جعفر که هم اکنون به بخشی از دانشگاه علوم رضوی تبدیل شده است، به تدریس وتعلیم طلاب ومشتاقان علم مشغول شد و در همان دوران از چهره های سرشناس علمی و مردان با تقوای حوزه بشمار آمد.
پس از اقامتی کوتاه در مشهد، آهنگ هجرت به حوزه علمیه قم کرد. در قم امامت مسجد کیهان را به عهده گرفت و در منزل جنب مسجد، با شهید هاشمی نژاد و... بسر برد بعد از آن در یکی از حجره های قسمت شرقی مدرسه حجتیه سکنی گزید.
با جدیت تمام در سالهای 1325ش در بحثهای خارج فقه و اصول آیت الله بروجردی و خارج اصول امام خمینی شرکت کرد و همزمان در مسجد کوچک گذرخان به تدریس دروس سطح عالی و درس خارج خصوصی، برای شهید هاشمی نژاد پرداخت.
اطلاعات وسیع از مسائل و موضوعات فقه، اصول و کلام و عرفان، طریقه نقد و بررسی آراء ونظریات فقیهان واصولیان ومناظره های علمی واستدلالی او با مخالفان و دارا بودن کمالات وفضایل معنوی، او را در شمار نوابغی قرارداد. که در آغاز جوانی به مرتبه عالی وقله رفیع اجتهاد رسیده اند.
استادان وشاگردان
شیخ علی کاشانی، نزد اساتید وبزرگان سه حوزه مهم، اصفهان، مشهد و قم، به تحصیل پرداخت. برخی از اساتید او عبارتند از:
آیت الله آقا سید محمد حسین رضوی کاشانی; (1291 - 1385ق). او از شاگردان آیات عظام آقا سید محمد کاظم یزدی، آخوند خراسانی و... است. وی صاحب تالیفات متعدد چون «الاصول المعتبره »، «بهجة التنزیل » و «العندبیل » و غیره بود. در بقعه چهل تن کاشان دفن شده است.
آیت الله سید محمد علوی بروجردی، معروف به «باغ »; (1262 - 1362ق) او از شاگردان ملا حبیب الله شریف کاشانی و صاحب تالیفات زیادی چون «حاشیه بر مکاسب »، «ریاض المسائل » و منظومه هایی در نحو، معانی بیان و فقه است و از مراجع دینی کاشان بود. محل دفن او در قبرستان فیض واقع است. سید به خاطر نبوغی که در شیخ علی دید، لقب «فریدة الاسلام » را به او داد.
آیت الله آقا میرزا محمد هاشم قزوینی; (1270 -1329ق) وی از شاگردان آیات بزرگ کلباسی، فشارکی، میرزا مهدی اصفهانی و آخوند ملا محمد کاظم خراسانی بود که حدود چهل سال حوزه های علمیه خراسان را اداره کرد.
آیت الله شیخ محمد کوهستانی; (1308 - 1392ق). عالمی مهذب و زاهدی متقی که از شاگردان فاضل استر آبادی و... بود اجدادش از کاشان بودند و همین امر سبب ارتباط بیشتر آیت الله کوهستانی با شیخ علی و شهید هاشمی نژاد گردید.
آیت الله حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی; (1292 - 1380ق). مرجع واستاد بزرگ حوزه علمیه قم.
امام خمینی; (1320 -1409ق)، مرجع واستاد بزرگ علوم فقه، اصول، فلسفه واخلاق و بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی.
یکی از شاگردان معروف فریدة الاسلام کاشانی که بیشترین بهره های علمی و معنوی را در مکتب وی کسب کردند; شهید والا مقام حجة الاسلام والمسلمین سید عبد الکریم هاشمی نژاد (1311 - 1360ش) است. در بین دیگر شاگردان می توان از حجج اسلام و فضلای عظام آقایان: سید حسن ابطحی خراسانی، سید حبیب الله طاهری گرگانی، حاج شیخ غلامرضا عرفانیان خراسانی، حاج شیخ علی اصغر مسلمی کاشانی، حاج شیخ حسن شریعتی نیاسری، حاج شیخ محمد امامی کاشانی، حاج شیخ یحیی انصاری شیرازی و دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی نام برد.
از دوستان بسیار صمیمی و نزدیک فریدة الاسلام نیز مرحوم حاج محمد آقا رسول زاده بود و شیخ هر وقت می خواست به کاشان بیاید به ایشان اطلاع می داد وتوسط او در کاشان برای شهید هاشمی نژاد مجالس سخنرانی ترتیب داده می شد.
حالات معنوی
شیخ علی شانزده سال زندگی طلبگی را با پشتکار تمام در کسب علوم و فضایل و در نهایت سادگی و بی آلایشی سپری کرد. او نسبت به دنیا و امور دنیوی بی توجه بود در ارتباط با خالق و اولیای الهی آن چنان عاشق بود که سر از پا نمی شناخت.
او عاشق عبادت، تهجد و سجده های طولانی، ناله و زمزمه های شبانه بود.
لباسهایش ساده و وصله دار و خوراکش معمولی بود، برای خود خانه نخرید. در مباحثات و مناظرات علمی با جرات و در دریافت مطالب و سرعت انتقال قوی و پر استعداد بود.
در رابطه با حالات معنوی و ملکوتی شیخ به گفته های تنی چند از شاگردان و بستگان آن مرحوم می پردازیم.
فاضل و استاد گرانمایه حوزه علمیه قم حجة الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ حسن شریعتی می گفت:
«... من کتاب قوانین الاصول میرزای قمی را نزد شیخ عارف فریدة الاسلام کاشانی در مسجد کوچکی که در گذرخان واقع است، خواندم. هر چند که بیان استاد برایم سنگین بود... اما خاطره ای که از ایشان دارم و هرگز آنرا فراموش نمی کنم و به آن حالات و آنروزها حسرت می خورم این است که: در یکی از شبها پس از آن که نماز مغرب و عشا را در مدرسه فیضیه خواندم به حال خود بودم. به فکرم آمد چه خوب است امشب سری به قبرستان نو بزنم و با اهل قبور انسی پیدا کنم.
به تنهایی راهی قبرستان نو شدم. چون پاسی از شب می گذشت و آن طرفها برق نبود مسیر خلوت و تاریک و قبرستان وحشتناک بود.
با حالت ترس و وحشت وارد قبرستان شدم با تلقیناتی که به خود می کردم، قدم به جلو می گذاشتم تا اینکه به وسط قبرستان رسیدم. در آن حال زمزمه ای را شنیدم. ترس، بیشتر مرا گرفت. در عین حال با همان تلقینات اذکار دنبال صدا رفتم. با دقت بیشتری گوش دادم: یارب، یارب یا قدوس یا سبحان و ... صدا را تشخیص دادم، جلوتر رفتم; شیخ علی فرید را دیدم که در کنار چراغ کم نوری سر بر زمین نهاده و ذکر می گوید. من او را می دیدم ولی او مرا نمی دید.
در آن وقت حالتی غیر عادی به من دست داد، مدتی توقف کردم و آنچه از اذکار و ادعیه واستغفار بلد بودم خواندم و او نیز به حال خود مشغول بود او را رها کردم و به سوی منزل بازگشتم ».
اخلاص، نمازهای با حال و سجده های طولانی آن مرد عارف انسان را منقلب می کرد.
از او سئوال شد که چرا پدرت در خانه خدمت می کند، فرمود: پدرم می گوید: من افتخار می کنم که در خدمت فرزندی عالم هستم.
حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج شیخ علی اصغر مسلمی کاشانی نیز می گفت:
«استاد بزرگوارم مرحوم آقا شیخ علی فریدة الاسلام کاشانی دارای صفات نیک و کمالات بی نظیری بود. با نشاط نماز می خواند، به نافله شب، سجده های طولانی، خواندن زیارت آل یس مداومت داشت.
او از کسانی بود که پیامبران و اولیاء الهی بخصوص چهارده معصوم: را در عالم رؤیا می دید و مکرر در بیداری به حضور حضرت ولی عصر (عج) شرفیاب می شد و با آن حضرت مکالمه می نمود. اگر به درد یا مرضی دچار می شد از ائمه معصومین کسب تکلیف می کرد.
زمانی که استادم در مشهد مقدس بود، مجلس بحثی با آقا سید یونس اردبیلی داشت که در آن مجلس، عده زیادی از اهل علم حاضر بودند و مباحثه بین آن دو ساعتها طول کشید. پس از آن آقا سید یونس از شیخ سؤال کرد: این علوم را در سنین جوانی چگونه یافته ای؟ او در جواب گفت: غالب این علوم را از کسی نیاموخته ام و نزد استادی شاگردی نکرده ام بلکه آنچه یافته ام از توسلاتی است که به حضرت ثامن الحجج علیه السلام داشته ام.
در کاشان نزد آیت الله آقا میر سید علی یثربی رسیدم از ایشان سؤال کردم که:
آقا شیخ علی را از نظر علمی چگونه فردی یافته اید؟
آقا میر سید علی فرمود: خبر شهرت علمی شیخ علی به من رسیده بود و من منتظر بودم که ایشان را حضوری ببینم.
روزی شیخی به منزل ما آمد من در ابتدا او را نشناختم اما با اندکی تامل در قیافه و خصوصیاتی که از او برایم گفته بودند حدس زدم که شاید شیخ علی باشد. او نشست و پس از تعارفات معمول سؤالاتی کرد. من از نوع سؤالات متوجه شدم که خود اوست. خودم را آماده پاسخگویی به سؤالاتش کردم. در این دیدار آنچه سؤال کرد پاسخ دادم. پس از این دیدار و گفتگو از شیخ علی سؤال کردم که آقا میر سید علی را چگونه یافتی؟ شیخ در پاسخ گفت:
در دیدار اول آنچه سؤال کردم آقا میر سید علی مرا مجاب کرد ولی در جلسات و گفتگوهای بعد هر چند که مباحثه، ساعتها به طول می انجامید ولی هیچ کدام بر دیگری غالب نمی شدیم.
استاد در هنگام بحث با دیگران حالتی غیر عادی داشت و با کسانی که ادعای فضل و استنباط علمی می کردند به مباحثه می پرداخت و آنان را مجاب می کرد و اگر طرف مقابل از سران فرقه هایی چون بهائیت، تصوف، شیخیه و... بود، به شدت او را مغلوب می ساخت.
حدود دو ماه قبل از وفاتش از او شنیدم که می گفت: من دو آرزو دارم; یکی آنکه با علویه اصفهانیه (بانو امین) بحث علمی داشته باشم و دیگر آنکه به نجف بروم و اگر کسی را در علوم از خود مطلع تر و قوی تر یافتم، از او بهره ببرم ».
حجة الاسلام والمسلمین حاج شیخ غلامرضا عرفانیان درباره تلاوت قرآن و عبادت او می گفت:
«زمانی که شیخ علی کاشانی در مشهد بود، در مدرسه نواب حجره داشت و در مدرسه میرزا جعفر تدریس می کرد. من نزد او مقداری علم نحو و منطق را خواندم. او در ادبیات، فقه، اصول نابغه و در عبادات و ریاضت شرعی در اوج بود. بعضی شبها نزد او می ماندم. هنگام سحر که برمی خاستیم آیات آخر سوره حشر را می خواندم و او گوش می داد، گاه لرزه بر اندامش می افتاد و می فرمود آیات را تکرار کن و من تکرار می کردم... عالم خوشی داشتیم ».
و شهید هاشمی نژاد این فرزند صالح و متعهد امام راحل و برادر عزیز و گرانبهای مقام معظم رهبری نیز درباره استاد و مرادش چنین می گوید:
«... او بدون شک از اولیای خدا بود و جز خدای بزرگ همه چیز درنظرش کوچک بود. من زمانی طولانی در خدمتش بودم; هیچ گاه از او لغزش و خطایی ندیدم خدا را گواه و شاهد می گیرم که آنچه می گویم راست است و...».
او در همه حال به یاد خدا و گوش به فرمان خدا و مخالف هوای نفس خود بود. وی علم و حلم را به هم آمیخته و گفتار را با کردار توام ساخته بود.
از خصایص بسیار پسندیده او، شدت دوستی با اهل بیت عصمت و طهارت و شدت عداوت با دشمنان آنان بود.
شیخ علی; در مراحل و مدارج علمی به قله بلند استنباط و اجتهاد نائل آمد. گواه بر این مطلب اعتراف جمعی از رجال علمی حوزه به آثار مکتوب و مباحثات علمی و دقیق اوست که در بعض اجازات اجتهادی او دیده شده است.
او بدون شک از شهدا و صالحین بود، چرا که وقتی امام زمان (عج) را درخواب می بیند و شیخ به او سلام می کند، امام (عج) در جواب خطاب به او می فرماید: «وعلیک السلام یا شیخ الشهداء».
نامادری شیخ علی می گوید: «چند ماهی پس از درگذشت. مادر شیخ من به عقد پدرش درآمدم در حد توان کارهای او را انجام می دادم، ولی پدرش بیشتر مواظب او بود.
زمانی که برای تحصیل به مشهد و قم می رفت، گاهی به کاشان می آمد و از برهه آشنایی شیخ و آقای هاشمی نژاد، با هم به کاشان می آمدند و بیشتر ماه مبارک یا محرم مدتی می ماندند. شیخ در خانه به مطالعه و عبادت مشغول بود و آقای هاشمی نژاد منبر و جلسه داشتند.
آقا شیخ علی به آیة الله رضوی علاقه بسیار داشت و به دیدن او می رفت.
آیت الله علوی می گفت: شیخ علی مروارید درشت اسلام است.
از حالات شیخ علی اینکه هر وقت به این خانه می آمد در اطاق مخصوص خود روزها به مطالعه و شبها نیز به مطالعه و بیشتر به مناجات و دعا می پرداخت. نمازش را طول می داد و در سجده ها گریه می کرد. شبهای ماه رمضان تا صبح نمی خوابید.»
حاج آقا محمد برادر بزرگ ناتنی شیخ علی می گوید: «من مدت زیادی در قم با شیخ علی بودم. او دوهم اطاقی داشت; یکی شهید هاشمی نژاد و دیگری آقای صدرایی که هر دو نزد او درس می خواندند. روزی مادرم از شیخ علی سئوال کرد این دو شاگرد تو آیا بجایی می رسند و مفید خواهند بود.
شیخ علی جواب داد: بلی آقای هاشمی نژاد خیلی ترقی می کند ...
با برادرم و آقای هاشمی نژاد و صدرایی گاهی شبهای جمعه به قبرستان می رفتیم شیخ علی از ما جدا می شد و ساعتها در گوشه ای به خاک می افتاد و ناله می کرد و ذکر می گفت و پس از بازگشت صورت او خاک آلود بود.
حجة الاسلام والمسلمین حاج آقا سید جواد میر عظیمی که نه سال با استاد آشنا بود، از استعداد سرشارش سخن می گوید:
«من مدت نه سال با شیخ علی کاشانی حشر و نشر داشتم. سه سال در مشهد و شش سال در قم، کتاب قوانین تا کفایه را با هم خواندیم. از امتیازات او اینکه چندان نیازی به مطالعه نداشت. در اثر استعداد فوق العاده ای که داشت آنچه را که استاد می گفت، بلافاصله می آموخت و نقد می کرد. الحق والانصاف این مرد عالم، عابد و زاهد و عارف به تمام معنی بود، زیاد از او می شنیدم که می فرمود «می خواهم شهید بشوم.»
تالیفات
از فریدة الاسلام کاشانی رساله و کتابهای زیر، چاپ شده یا خطی، بر جای مانده است:
1- منظومه «مجمع الفرائد» شامل 252 بیت در قواعد نحو که در مشهد به چاپ رسیده است.
2- مجمع الفرائد در علم اصول، 2 جلد، چاپ شده در قم، سال 1368.
3- رساله ای در لباس مشکوک (تقریرات درس فقه آیت الله بروجردی) خطی.
4- تعلیقه بر فرائد الاصول شیخ انصاری (از اول بحث برائت تا باب استصحاب) خطی.
5- منظومه ای در علم اصول. خطی
6- منظومه ای در علم کلام.خطی
7- رساله و جزواتی ناقص در مبحث فقه واصول.
وفات
سرانجام این عالم پارسا در مسافرتی که محرم سال 1374 به رودسر کرده بود در شب 14 آن ماه پس از ادای فریضه مغرب و عشا در منزل یکی از آشنایان دچار سکته قلبی گردید و ندای ارجعی را لبیک گفت جنازه آن مرحوم را به قم آوردند و پس از تشییع در قسمت جنوبی قبرستان نو به خاک سپردند. به دستور آیة الله نجفی مرعشی برروی سنگ قبرش عبارات ذیل حک گردید.
«الناس موتی واهل العلم احیاء مضجع العالم التقی والفاضل الکامل النقی حجة الاسلام الشیخ علی المدعو به فریدة الاسلام الکاشانی المجاز من العلماء والحجج فقها وروایة والمجاب عن ولی العصر (عج) فی المنام و [علیک السلام یا شیخ الشهید] وله قدس سره تصانیف فی الاصول والکلام والنحو وفی بعض الفروعات الفقهیة وتوفی بسکتة القلب شابا فی لیلة الرابعة عشر من شهر محرم الحرام 1374.»
https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4180/4189/26446/شیخ-علی-کاشانی،-فریدة-الاسلام/?SearchText=فشارکی
