کتاب الزامات پدافند غیرعامل در توسعه مجدد پهنههای ناکارآمد و ناسازگار شهری
ویراستار تخصصی : دکتر سید جوادهاشمی فشارکی
الزامات پدافند غیرعامل در توسعه مجدد پهنههای
ناکارآمد و ناسازگار شهری
با تاکید بر پهنه های نظامی
تألیف:
مهندس کاظم افرادی
ویرایش علمی
دکتر سید جوادهاشمی فشارکی
https://www.ketabcity.com/bookview.aspx?bookid=2280973
الزامات پدافند غیرعامل در توسعه مجدد پهنههای ناکارآمد و ناسازگار شهری با تاکید بر پهنههای نظامی
پدیدآور (ها) :
مهندس کاظم افرادی
ناشر :
نشرانه
قطع :شابک : 9786009960828
تعداد صفحات :335
تاریخ بروزرسانی: 1397
https://www.ketabcity.com/bookview.aspx?bookid=2280973
چکیده
نگارش کتاب حاضر بر مبنای سه دغدغه صورت گرفته است: ضرورت توجه به موضوع پدافند غیرعامل، سرعت وقوع تحولات شهری و وجود پهنه های ناکارآمد و ناسازگار در شهرهای کشورمان. در دهه های اخیر جمعیت شهرها به صورت روزافزونی افزایش یافته، اما در مقابل بر تعداد خطراتی که شهرها را تهدید می کند نیز اضافه شده است. این روند لزوم همکاری بین متخصصان رشته های مختلف، از جمله شهرسازی و پدافند غیرعامل را بیشتر کرده است. از این رو، هدف اصلی کتاب کمک به ایجاد یک زبان مشترک بین متخصصان دو حوزه شهرسازی و پدافند غیرعامل است تا از این طریق درک بهتری از وظایف و خواسته های یکدیگر داشته باشند. توسعه مجدد پهنه های ناکارآمد و ناسازگار شهری که معمولا به محاصره بافت های شهری درآمده اند یکی از زمینه های مشترک همکاری بین متخصصان دو حوزه نامبرده می باشد. این کتاب تلاش دارد تا با مطرح کردن توسعه مجدد این نوع از پهنه ها در سه مقیاس «ساختمانی»، «مجموعه ساختمانی» و «شهری»، کاربرد الزامات پدافند غیرعامل را، در کنار سایر ابعاد معمول اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی، تسهیل نماید.
امروزه توسعهی شهرها با چشماندازها و اهداف مختلف و در قالب طرحها و برنامههای پیشبینی شده به پیش میرود. یکی از اهداف بنیادین در توسعهی شهرها داشتن شهری است که در برابر تهدیدات گوناگون آسیبپذیری کمتری داشته باشد. اغلب، این هدف در حوزهی مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و شهرهای تابآور[1]دنبال میشود. این اهداف هر چه که باشند، باید در جسم و روح شهرها ظهور و بروز داشته باشند؛ زیرا شهرها دارای ابعاد مختلف کالبدی، اقتصادی، سیاسی، تاریخی، اجتماعی و زیستمحیطی میباشند. با گذشت زمان، برخی کاربریها در شهر دچار فرسودگی کالبدی یا عملکردی میشوند و کارآمدی خود را از دست می دهند؛ یا این که به دلیل ناسازگاری فعالیتی با بافت اطراف خود، به عنوان یک کاربری ناسازگار شناخته میشوند. متخصصان شهری، هنگامی که امکان ادامه یا احیای عملکرد آن کاربری در همان محدده وجود نداشته باشد، از رویکرد توسعهی مجدد استفاده میکنند. رویکرد توسعهی مجدد یکی از مهمترین رویکردهایی است که به منظور استفاده بهتر از کاربریهای ناکارآمد و ناسازگار، پیشنهاد شده و در دهههای اخیر به واسطهی ظهور مبحث توسعهی پایدار و توسعهی میانافزا، مد نظر برنامهریزان و طراحان شهری قرار گرفته است. در میان انواع کاربریهای شهری، یکی از کاربریهایی که می تواند با گذشت زمان به یک کاربری ناکارآمد و ناسازگار تبدیل شود، کاربری نظامی است؛ کاربریهایی که معمولاً نه در یک قطعه یا بلوک کوچک، بلکه در یک پهنهی بزرگ در شهر قرار میگیرند.
در کشور ما پهنههای نظامی اغلب (به دلیل سابقهی تأسیسشان در شهر) در مراکز شهری و شلوغ واقع شدهاند. از سویی، مراکز شهری و پرجمعیت نیز همیشه یکی از نقاط حادثهخیز در حوادث طبیعی، یکی از اهداف نیروهای دشمن در وارد ساختن ضربه به شهرها و یکی از محلهای بروز اغتشاش بودهاند. همچنین پهنههای نظامی واقع در بافتهای شهری نمیتوانند با عملکرد دفاعی مستقیم، نقش پدافندی داشته باشند. به علاوه، کاهش قابلیت مانور نظامی، بیم تصرف توسط اغتشاشگران و خطرسازی برای بافتهای مسکونی مجاور، ادامهی حضور چنین کاربریهایی را در شهر از نظر امنیتی زیر سؤال میبرد. بنابراین پهنههای نظامی از جمله پهنههایی در شهرها هستند که هم به دلیل ناکارآمدی و ناسازگاری و هم به دلیل تهدیدات ایمنی و امنیتی، میتوانند از داخل شهر خارج شوند. طبق دیدگاههای شهرسازی، پس از خروج یک کاربری نظامی ناسازگار و ناکارآمد از داخل شهر، لازم است پهنه استحصال شده یا باقیمانده مجدداً توسعه یابد. در کشور ما معمولاً تهیهی طرح توسعهی مجدد این گونه پهنهها با حضور دستاندرکاران مختلفی اعم از مالکان، نیروهای نظامی، مسؤولان شهری، ساکنین و غیره و با رویکردهای اجتماعی، اقتصادی، زیستمحیطی و ... انجام میشود. اما احساس میشود که جای موضوع پدافند غیرعامل در این طرحها خالی است.
به نظر میرسد پدافند غیرعامل ماهیتی بنیادی و پیشفرضی را نسبت به سایر رویکردهای قابل توجه در توسعهی شهری داشته باشد. به عبارتی نمیتوان به صورت فرمایشی، مستقیم و مجزا (جز در پهنههای نظامی و بسیار حساس کنترلشده مانند پادگانها) تصمیم گرفت که یک توسعه صرفاً بر اساس رویکرد پدافند غیرعامل به پیش رود؛ زیرا در این صورت قابلیت اجرایی و بهرهوری اقتصادی طرحها کاهش مییابد و در عملکردهای عادی اختلال ایجاد میشود[2]. اما چگونه میتوان در کنار رویکردهای مختلف اقتصادی، زیستمحیطی، اجتماعی و ترکیبی، رویکرد پدافند غیرعامل را نیز هم چون روحی در توسعهی مجدد پهنههای ناکارآمد و ناسازگار، اِعمال کرد؟
با توجه به این موارد، هدف کتاب حاضر برداشتن گامی در جهت سوق دادن طرح توسعهی مجدد پهنههای ناکارآمد و ناسازگار در کشورمان، بالاخص از نوع پهنههای نظامی، به سمت مشارکت دادن موضوع پدافند غیرعامل در طرح میباشد. در صورت تحقق این هدف، پهنهای که مجدداً توسعهیافته است، مکانی خواهد بود که هم خود خطرزا نیست و هم در صورت بروز بحرانهای نظامی، به کاهش خسارات شهری کمک مینمایند. به صورت روشنتر ساختمانها و فضاهای موجود در این مکان به گونهای هستند که:
- در شرایط عادی و صلح میتوان از آنها برای عملکردهای مختلف شهری استفاده کرد و شهروندان حضور فعالی در آن دارند.
- در شرایط غیرعادی و در صورت وقوع جنگ شهری با نیروهای خارجی دشمن (حمله برای تصرف شهر)، کمتر آسیب میبیند و از آنها میتوان برای حفظ پایداری و مقاومت شهر در برابر حملات هوایی و زمینی نیروهای مهاجم استفاده کرد.
- کمترین زمینه و شرایط را برای انجام عملیات انتحاری، بمبگذاری و اغتشاش شهری (به عنوان جنگ شهری که نیروهای داخلی دشمن و اغتشاشگران راه میاندازند) دارد و در این صورت کمتر آسیب میبیند.
این اهداف در جدول 1 به صورت دقیقتر آورده شده است.
جدول 1- شرایطی که پس از لحاظ شدن پدافند غیرعامل در طرح توسعهی مجدد یک پهنهی ناکارآمد و ناسازگار، مورد انتظار است.
انواع شرایط
|
اهداف کلان مکان
|
ویژگی مکان
|
شرایط عادی
|
مکان شهری
|
مکان شهری سرزنده و پویا؛
مکان شهری باهویت؛
مکانی سازگار و یکپارچه با بافت شهری اطراف؛
|
وقوع تهدید نظامی
|
مکانی ایمن و امن
|
مکانی امن در برابر خطرات تروریستی؛
مکانی مقاوم در برابر اغتشاشهای شهری؛
|
با توجه به این موارد مجدداً تأکید میشود که قصد این کتاب، طراحی یک پادگان و ستاد نظامی نیست؛ بلکه قصد آن ایجاد یک مکان شهری با ساختمانها و فضاهایی است که زندگی شهری در آن جریان دارد و در شرایط وقوع جنگ شهری اولاً کمتر خسارت میبیند و ثانیاً میتوان از آن برای کاهش خسارت و امدادرسانی به سایر نقاط شهر، استفاده کرد.
این کتاب دغدغهی تسهیل انجام یک فرآیند توسعهای در نظام شهرسازی کشور را همسو با موضوع پدافند غیرعامل، در نظر دارد. این کتاب به دو قسمت، شامل تلاش برای ارائهی تحلیلها و توصیههایی برای مد نظر قرار دادن موضوع پدافند غیرعامل در توسعهی مجدد پهنههای شهری ناکارآمد و اجرای عملی این کار در دو پهنهی نظامی ناکارآمد فرضی، تقسیم شده است.
این کتاب دربردارندهی سه بخش و هشت فصل میباشد: بخش اول شامل فصل اول تا پایان فصل پنجم، بخش دوم شامل فصل ششم و هفتم و بخش سوم شامل فصل هشتم میباشد. در بخش اول کتاب به الزاماتی که از آن طریق میتوان طرح توسعهی مجدد یک پهنهی شهری ناکارآمد را به سمت پدافند غیرعامل سوق داد، در سه مقیاس شهر، مجموعهی ساختمانی و ساختمان اشاره خواهد شد. در انتهای این بخش مشخص میشود که دخیل ساختن موضوع پدافند غیرعامل در طرح توسعهی مجدد یک پهنهی شهری، در کدام مقیاس اولویتدارتر است. بخش دوم کتاب بر روی موضوع توسعهی مجدد در پهنههای نظامی ناکارآمد متمرکز میشود. در این بخش به ظرفیتهای موجود در پهنههای نظامی ناکارآمد برای کاربرد مجدد انطباقی پرداخته میشود. در بخش سوم، 15 نمونه طرح جهانی درباره توسعهی مجدد یک پهنهی نظامی ناکارآمد معرفی و جایگاه موضوع پدافند غیرعامل در آنها با روش تحلیل محتوا[3]، بررسی میشود. این کار، ما را در الهامگیری از تجارب جهانی برای توسعهی مجدد پهنههای نظامی ناکارآمد در ایران یاری میرساند. در ادامه این بخش، دو پهنهی نظامی فرضی به منظور کاربست الزامات شناسایی شده در بخشهای قبلی کتاب انتخاب میشود و فرآیند توسعهی مجدد در آنها در راستای پدافند غیرعامل پیشنهاد خواهد شد.
در موضوع پدافند غیرعامل به دلیل عدم وجود قطعیت نمیتوان به طور کامل از نوع حادثه، مکان، زمان، عامل حادثه و شدت خسارات آن و شرایط عمومی شهر و مردم آگاهی یافت. لذا الزاماتی که در این کتاب برای متمایل ساختن طرح توسعهی مجدد یک پهنهی شهری ناکارآمد به سمت پدافند غیرعامل صورت میگیرد، دو جهت کلی دارد:
- ارائهی حداقل توصیههای هنجاری ایجابی که مستقیماً تأکید بر وجود یک حالت، رویه، وضعیت و رفتار به منظور جلوگیری از وقوع حادثه و گسترش آن، داشته باشد.
- ارائهی حداکثر توصیههای هنجاری سَلبی که به صورت غیرمستقیم تأکید بر عدم وجود و بروز یک حالت، رویه، وضعیت و رفتار که حادثهآفرین یا حادثهگستر باشد، داشته باشد. بدین معنی که به جای بایدها به نبایدها توجه شود.
از آنجا که کتاب حاضر با چند موضوع و زیر موضوعهای (مقولههای) مرتبط با آنها در ارتباط است، به جای موضوع کتاب به حوزهی تمرکز کتاب پرداخته میشود. حوزه مطالعاتی این کتاب با دو موضوع کلی (مدیریت بحرانهای انسانی و توسعهی مجدد یک پهنهی ناسازگار و ناکارآمد شهری) در ارتباط است که تمرکز آن صرفاً بر بخشهایی از هر دو موضوع میباشد (شکل 2).
اصولاً بحران، خسارتزایی تهدیدات یا نکات منفی بالقوه (با وجوی که نکات منفی بالفعل که ضعف نامیده میشود) است. بحرانها را میتوان از نظر ماهیت (طبیعی یا غیرطبیعی و انسانساز)، از نظر منشاء (خارجی و داخلی) و از نظر شیوهی بروز (ناگهانی مثل زلزله و رانش زمین و تدریجی مثل خشکسالی و بیماریهای مزمن) و از نظر پایداری (گذرا و ادامهدار) (وزرات آموزش و پرورش، 1391) و از نظر مکان (شهری یا روستایی) تقسیمبندی نمود. در این راستا مدیریت بحران[4] به عنوان طیفی از اقدامات طراحی شده برای حفظ کنترل بر بحران و واکنش اضطراری[5] و ایجاد چارچوبی برای کمک به اشخاصِ در خطر؛ مطرح شده است. مراحل اصلی مدیریت بحران عبارتند از: پیشگیری[6]، آمادگی[7]، کاهش خطر[8]، پاسخگویی[9]، بازیابی[10] و ساخت مجدد[11] (شن، 2008).
در این میان میتوان گفت که موضوع پدافند غیرعامل به عنوان یک مقوله در مراحل پیشگیری، آمادگی و کاهش خطر در فرآیند مدیریت بحرانهای انسانی از نوع نظامی محسوب میشود. پدافند غیرعامل فرآیندی احتیاطی و پیشگیرانه است که الزاماً میبایست در زمان صلح شروع و تا پایان وقوع بحران ادامه یابد تا مدیریت و رهبری پیشگیرانه به جای مدیریت آتشنشان و انفعالی بر بحرانها فایق آید. در حقیقت طرحهای پدافند غیرعامل در زمان صلح تهیه میشوند و این قبیل تمهیدات و ملاحظات علاوه بر کاهش شدید هزینهها، کارآیی و تحقق اهداف طرحها را بسیار افزایش میدهند. پدافند غیرعامل یکی از شاخههای مدیریت بحران میباشد و نوع تهدید مرتبط با آن جنگ است و بیش از 26 رشته از پلیمر تا معماری و برنامهریزی شهری در آن کاربرد دارند (کامران و حسینی امینی، 1391). به اعتقاد پریزادی، در پدافند غیرعامل بیشتر تأکید بر روی مدیریت پیش از بحران میباشد (عزیزی و برنافر،1390).
مفهومی که از مدیریت بحران در این کتاب دنبال میشود، پدافند غیرعامل در برابر نوع خاصی از بحرانهای انسانی میباشد. این کتاب بر حوزهی بحرانهای انسانی بر جنگهای شهری با نیروهای خارجی دشمن (حمله به شهرها و تصرف آن)، جنگ شهری با نیروهای داخلی دشمن (تروریسم و بمبگذاری در فضاهای شهری) و دفاع شهری در برابر اغتشاشگران، متمرکز است. به عبارتی دیگر، حوزه موضوعی کتاب در زمینهی مقابله با تهدیدات انسانی از نوع نظامی، آن هم فقط در شهرها میباشد.
[1] - تابآوری (Resiliency): مفهوم تابآوری از رشته اکولوژی و به معنای انطباقپذیری یک زیستبوم با شرایط متغیر بیرونی است. تابآوری به عنوان توانایی یک سامانه برای جذب شوکها قبل از تغییر ساختار آن توسط یک عامل مزاحم است. تابآوری یک مفهوم فضایی است که به معنای انطباق شهر، زیرساختها و محیط ساختهشده آن با تهدیدها و جرمهای مختلف و به ویژه تروریسم که از ناحیه خارجی اِعمال میگردد، است. اصول راهنمای پشتوانه خَلق تابآوری شامل آمادگی(Prepared) پیشبینی (Anticipation) حمایت (Subsidiarity)، همگرایی (Integration)، تعامل (Communication) و همکاری (Cooperation) است. مفهوم تابآوری در شهرسازی در مورد حوادث طبیعی و تروریستی کاربرد دارد. این مفهوم در موضوع امنیت شهری (Civil Security) نیز وجود دارد (Paizs, 2013).
[2] - اگرچه میتوان شهرها را از لحاظ خطرپذیری رتبهبندی کرد و بیان داشت که مثلاً توجه به پدافند غیرعامل در شهرهای مرزی یا پایتختی ضروریتر است و در برابر رویکردهای مختلف دیگر، اولویت بیشتری به پدافند غیرعامل داد؛ اما باز هم نمیتوان در مقیاسهای شهری، منطقهای و حتی محلی، جز در مقیاس بلوک شهری، اولویت اول را به پدافند غیرعامل داد.
[3] - Content Analysis
[4] - Crisis Management
[5] - Emergency Response
[6] - Prevention
[7] - Preparedness
[8] - Mitigation
[9] - Response
[10] - Recovery
[11] - Reconstruction
فهرست مطالب
1-فصل اول: پدافند غیرعامل در برابر تهدیدات شهری
1-2- اهداف کلان پدافند غیرعامل
1-4- ضرورت توجه به موضوع پدافند غیرعامل
1-5- چرایی و چگونگی تهدیدپذیری شهرها در برابر نیروهای خارجی دشمن
1-6- مراحل کلی تهاجم هوایی به شهرها
1-7- شناسایی نقاط مورد تهاجم در شهر، از سوی نیروهای دشمن
1-8- نحوهی ساماندهی نقاط شهری در برابر تهاجمات هوایی بر اساس پدافند غیرعامل
1-9- جنگهای شهری با نیروهای داخلی دشمن
1-10-جنگهای شهری با اغتشاشگران
2-فصل دوم: الزامات پدافند غیرعامل در توسعهی مجدد پهنههای ناکارآمد (مقیاس شهری)
2-1- ساختار شهری و منطقه ای و پدافند غیرعامل
2-2- برنامهریزی کاربری زمین و پدافند غیرعامل
2-3- پیشبینی مجموعههای چندمنظورهی شهری- امدادی- دفاعی (شاد)
2-4- ملاحظات جانمایی مجموعههای چندمنظورهی شهری-امدادی- دفاعی (شاد)
2-5- کاربردهای مهم در یک مجموعه شهری-امدادی-دفاعی (شاد)
2-6- طراحی بلوکهای شهری و پدافند غیرعامل
2-7- طراحی پناهگاههای مختلف در شهر
2-8- پیشبینی شبکهی جادهای اضطراری
3-فصل سوم: الزامات پدافند غیرعامل در توسعهی مجدد پهنههای ناکارآمد (مقیاس مجموعهی ساختمانی)
3-2- چیدمان مجموعهی فعالیتها و تودههای ساختمانی
3-10-چیدمان تراکم ساختمانی در مجموعه
4-فصل چهارم : الزامات پدافند غیرعامل در توسعهی مجدد پهنههای ناکارآمد (مقیاس ساختمانی)
4-1- اثر انفجار و آوار ساختمان
4-2- اثر انفجار بر اسکلت ساختمان
4-5- گردش (چرخهی) داخلی ساختمان
5-1- شناسایی مقیاسها و مؤلفههای اولویتدار
5-2- رابطهی میان مؤلفههای اجرایی استخراج شده
6-فصل ششم: پدافند غیرعامل در توسعهی مجدد پهنههای نظامی ناکارآمد یا ناسازگار
6-1- نحوهی استفاده مجدد از پهنه های نظامی ناکارآمد یا ناسازگار
6-2- فرآیند کاربرد مجدد انطباقی در توسعهی مجدد
7-فصل هفتم : مطالعهی برخی از نمونههای داخلی و خارجی
7-1- نمونه فعالیتهایی از توسعهی مجدد پهنههای ناکارآمد و ناسازگار نظامی در ایران
7-2- نمونه فعالیتهایی از توسعهی مجدد پهنههای نظامی ناکارآمد و ناسازگار در کشورهای مختلف
7-3- مراحل کلی توسعهی مجدد پهنههای نظامی ناکارآمد 15 نمونهطرح منتخب
8-فصل هشتم: طراحی مجدد یک پهنهی نظامی ناکارآمد و ناسازگار فرضی، با تأثیرپذیری از پدافند غیرعامل
8-1- اقدامات مقدماتی به منظور شناخت پهنهی فرضی
8-3- تعیین طیف کاربریهای پیشنهادی قابل جانمایی در مجموعهی شهری-امدادی-دفاعی
8-4- ارزیابی گزینههای پیشنهاد شده با روش تحلیل سلسلهمراتبی
سرشناسه | : | افرادی، کاظم، ۱۳۶۶ - |
عنوان و نام پدیدآور | : | الزامات پدافند غیرعامل در توسعه مجدد پهنههای ناکارآمد و ناسازگار شهری با تاکید بر پهنههای نظامی/ نگارنده کاظم افرادی؛ ویراستار سیدجواد هاشمیفشارکی. |
مشخصات نشر | : | اهواز: نشرانه، ۱۳۹۷. |
مشخصات ظاهری | : | د، ۳۳۵ص.: مصور، جدول، نمودار. |
فروست | : | پدافند غیرعامل. |
شابک | : | 978-600-99608-2-8 |
وضعیت فهرست نویسی | : | فیپا |
یادداشت | : | نمایه. |
موضوع | : | دفاع غیرنظامی -- ایران |
موضوع | : | Civil defense -- Iran |
موضوع | : | شهرسازی -- ایران -- طرح و برنامهریزی |
موضوع | : | City planning -- Iran -- Design |
موضوع | : | شهرسازی -- ایران -- تدابیر ایمنی |
موضوع | : | City planning -- Iran -- Security measures |
موضوع | : | کاربری زمین -- برنامهریزی |
موضوع | : | Land use -- Planning |
شناسه افزوده | : | هاشمی فشارکی، سیدجواد، ۱۳۴۰ -، ویراستار |
رده بندی کنگره | : | UA۹۲۹ /الف۹الف۷ ۱۳۹۷ |
رده بندی دیویی | : | ۳۶۳/۳۵۰۹۵۵ |
شماره کتابشناسی ملی | : | ۵۵۱۸۱۲۴ |