فریدة الاسلام شیخ علی کاشانی، و ایت الله فشارکی
آیت الله آقا میرزا محمد هاشم قزوینی؛ (1270 - 1329ق) وی از شاگردان آیات بزرگ فشارکی، ....
ادامه :
فریدة الاسلام
در سال 1349 هجری قمری برابر با 1309 هجری شمسی در محله گذر حاجی، یکی از محله های قدیمی دارالمؤمنین کاشان خانه محمد حسین و بتول آغا از ارادتمندان آیت الله آقا سید محمد حسین رضوی کاشانی، پسری به دنیا آمد که او را علی نام نهادند بیش از شش از ولادتش نگذشته بود که مادر را از دست داد (1).
در نه سالگی پای به مکتب گذاشت و خواندن و نوشتن را فرا گرفت. در آستانه سیزدهمین بهار زندگی به توصیه پدر و تشویق آیت الله رضوی، برای کسب معارف دینی، عازم اصفهان گردید. در آنجا نیز اساتید گرانمایه دروس حوزوی را، تا مرحله سطح، گذراند. آنگاه برای بهره وریهای علمی بیشتر و کسب کمالات بیشتر راهی آستان قدس رضوی (ع) شد و در مدرسه علمیه نواب ساکن شد.
مدت اقامتش در مشهد چهار سال بود که در این دوره از محضر اساتید بزرگی همچون؛ آیت الله آقا میرزا محمد هاشم قزوینی، آقا سید محمد یزدی و در کوهستان اطراف بهشهر نزد عالم مهذب حضرت آیت الله سید محمد کوهستانی استفاده ها برد. (2)
شیخ علی ضمن کسب در مدرسه میرزا جعفر که اسم اکنون بخشی از دانشگاه علوم رضوی تبدیل شده است، به تدریس و تعلیم طلاب و مشتاقان علم و در همان دوران جزو چهره های سر شناس علمی مردان با تقوای حوزه به شمار آمد.
پس از اقامتی کوتاه در مشهد آهنگ هجرت به حوزه علمیه قم کرد. در قم امامت مسجد کیهان را به عهده داشت و در منزل جنب مسجد، با شهید هاشمی نژاد و... به سر برد بعد از آن در یکی از حجره های قست شرقی مدرسه حجتیه سکنی گزید. (3)
با جدیت تمام در سالهای 1325 ش در درسهای خارج فقه و اصول آیت الله بروجردی و خارج اصول امام خمینی شرکت کرد و در کنار آن در مسجد کوچک گذر خان به تدریس دروس سطح عالی و درس خارج خصوصی برای شهید هاشمی نژاد پرداخت. (4)
اطلاعات وسیع از مسائل و موضوعات فقه، اصول و کلام و عرفان، طریقه نقد و بررسی آراء و نظریات فقیهان و اصولیان در مناظه های علمی و استدلالی او با مخالفان دارا بودن کمالات و فضایل معنوی، او را در شمار نوابغی قرار داد که در آغاز جوانی به رتبه عالی و قله رفیع اجتهاد در آورد (5).
استادان و شاگردان
شیخ علی کاشانی، نزد اساتید و بزرگان سه حوزه مهم، اصفهان، مشهد و قم، به تحصیل پرداخت. برخی از اساتید او عبارتند از :
آیت الله آقا سید محمد حسین رضوی کاشانی؛ (1291 - 1385ق) او از شاگردان آیات عظام آقا سید محمد کاظم یزدی، آخوند خراسانی و... است. وی صاحب تألیفات متعدد چون اصول المعتبره، بهجة التنزیل و العندبیل و غیره بود. در بقعه چهل تن کاشان دفن شده است. (6)
آیت الله سید محمد علوی بروجردی معروف به باغ ؛ (1262 - 1362ق). از شاگردان ملا حبیب الله شریف کاشانی و صاحب تألیفات زیادی چون ریاض المسائل و منظومه هایی در نحو، معانی بیان و فقه است و از مراجع دینی کاشان محل دفن او در قبرستان فیض واقع است. (7)
او به خاطر نبوغی که در شیخ علی دید، لقب فریدة الاسلام را به او داد. (8)
آیت الله آقا میرزا محمد هاشم قزوینی؛ (1270 - 1329ق) وی از شاگردان آیات بزرگ کلباسی فشارکی، میرزا مهدی اصفهانی و آخوند ملا محمد کاظم خراسانی بود که حدود چهل سال حوزه های علمیه خراسان را اداره کرد. (9)
آیت الله شیخ محمد کوهستانی؛ (1308 - 1392ق). عالمی مهذب و زاهد متقی که از شاگردان فاضل اثر آبادی و... بود (10) اجداد آیت الله کوهستانی از کاشان بودند و همین امر سبب ارتباط بیشتر آیت الله کوهستانی و شهید هاشمی نژاد گردید. (11)
آیت الله حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی؛ (1292 - 1380ق) مرجع و استاد بزرگ حوزه علمیه قم.
امام خمینی؛ (1320 - 1409ق)، مرجع و استاد بزرگ علوم فقه، اصول، فلسفه و اخلاق و بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی.
از شاگردان معروف فریدة الاسلام کاشانی که بیشترین بهره های علمی و معنوی را در مکتب وی کسب کردند؛ (12) شهید والا مقام حجت الاسلام و المسلمین سید عبد الکریم هاشمی نژاد (1311 - 1360ش) است. در بین دیگر شاگردان می توان از وی حجت الاسلام و المسلمین سید حسن ابطحی خراسانی، سید حبیب الله اهری گرگانی، حاج شیخ غلامرضا عرفانیان خراسانی، حاج شیخ علی اصغر مسلمی کاشانی، حاج شیخ حسن شریعتی نیاسری، حاج شیخ محمد امامی کاشانی، حاج شیخ یحیی انصاری شیرازی و دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی نام برد. (13)
از دوستان بسیار صمیمی و نزدیک فریدة الاسلام نیز مرحوم حاج محمد آقا رسول زاده بود و هر وقت می خواست به کاشان بیاید به ایشان اطلاع می داد. (14) و توسط او در کاشان برای شهید هاشمی نژاد مجالس سخنرانی ترتیب داده می شد.
زندگی مختصر و حالات معنوی
شیخ علی شانزده سال زندگی طلبگی را با پشتکار تمام در کسب علوم و فضائل و در نهایت سادگی و بی آلایشی سپری کرد. او نسبت به دنیا و امور دنیوی بی توجه بود، در ارتباط با خالق و اولیای الهی آنچنان عاشق بود که سر از پا نمی شناخت.
او عاشق عبادت، تهجد و سجده های طولانی، ناله و زمزمه های شبانه بود لباسها ساده و وصله دار و حرراش معمولی بود برای خود خانه نخرید و زن اختیار نکرد. در مباحثات و مناظرات علمی با جرئت و درود یافت مطالب و سرعت انتقال قوی و پر استعداد بود. (15)
در رابطه با حالات معنوی و ملکوتی شیخ به نقل گفته های تنی چند از شاگردان و بستگان آن مرحوم می پردازیم.
فاضل گرانمایه حوزه علمیه قم آقای حاج شیخ حسن شریعتی می گفت:
... من کتاب قوانین الاصول میرزای قمی را نزد شیخ عارف فریدة الاسلام کاشانی در مسجد کوچکی که در گذر خان واقع است خواندم هرچند بیان استاد برایم سنگین بود... اما خاطره ای که از ایشان دارم و هرگز آن را فراموش نمی کنم و به آن حالات و آن روزها حسرت می خورم انی است که در یک از شبها پس از آنکه نماز مغرب و عشاء را در مدرسه فیضیه خواندم به حال خود بودم که به فکرم آمد که چه خوب است امشب سری به قبرستان نو بزنم و با اهل قبور انسی پیدا کنم.
به تنهایی راهی قبرستان نو شدم. چون پاسی از شب می گذشت و آن طرفها برق نبود مسیر خلوت و تاریک قبرستان خشناک بود.
با حالت ترس و وحشت وارد قبرستان شدم با تلقیناتی که به خود می کردم قدم به جلو می گذاشتم تا اینکه به وسط قبرستان رسیدم در آن حال زمزمه ای را شنیدم ترس،بیشتر مرا فراگرفت، در عین حال با همان تلقینات اذکار دنبال صدا رفتم. با دقت بیش تری گوش دادم: یارب،یا رب، یا قدس یا سبحان و صدا را تشخیص دادم جلوتر رفتم، شیخ علی فرید را دیدم که در کنار چراغ کم نوری سر بر زمین نهاده و ذکر می گوید. من او را می دیدم ولی او مرا نمی دید در آنوقت حالتی غیر عادی به من دست داد، مدتی توقف کردم و آنچه از اذکار و ادعیه و استغفار بلد بودم خواندم و او نیز به حال خود مشغول بود او را رها کردم و به سوی منزل باز گشتم.
اخلاص، نمازهای باحال و سجده های طولانی آن مرد عارف انسان را منقلب می کرد.
از او سئوال شد که چرا پدرت در خانه خدمت می کند، فرمود: پدرم می گوید: من افتخار می کنم که در خدمت فرزندی عالم هستم.(16)
حجة الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ علی اصغر مسلمی کاشانی نیز می گفت:
استاد بزرگوارم مرحوم آقا شیخ علی فریدة الاسلام کاشانی دارای صفات نیک و کمالات بی نظیری بود بانشاط نماز می خواند به نافله شب، سجده های طولانی، خواندن زیارت آل یس مداومت داشت.
او از کسانی بود که پیامبران و اولیاء الهی به خصوص چهارده معصوم(ع) را در عالم رؤیا می دید و مکرر در بیداری به حضور حضرت ولی عصر(عج) شرفیاب می شد و با آن حضرت مکالمه می نمود.(17)
اگر به درد یا مرضی بچار می شد از ائمه معصومین کسب تکلیف می کرد.
زمانیکه استادم در مشهاد مقدس بود مجلس بحثی با آقا سید یونس اردبیلی داشت که در آن مجلس، عده زیادی از اهل علم حاضر بودند، و مباحثه بین آن دو ساعتها طول می کشید. پس از آن آقا سید یونس از شیخ سؤال کرد این علم را در سن جوانی چگونه یافته ای؟ او در جواب می گفت: غالب این علوم را از کسی نیاموخته ام و نزد استادی شاگردی نکرده ام بلکه آنچه یافته ام از توسلاتی است که به حضرت ثامن الحجج(ع) داشته ام.
در کاشان نزد آیت الله آقا میر سید علی یثربی رسیدم از ایشان سؤال کردم که:
آقا شیخ علی را از نظر علمی چگونه ثروی یافته اید؟
آقا میر سید علی فرمودند خبر شهرت علمی شیخ علی به من رسیده بود و من منتظر بودم که ایشان را حضوری ببینم.
روزی شیخی به منزل، آمد من در ابتدا او رانشناختم اما با اندکی تأمل در قیافه و خصوصیاتی که آزاد برایم گفته بودند حدس زدم که شاید شیخ علی باشد او نشست و پس از تعارفات معمول سؤالاتی نمود من از نوع سؤالات متوجه شدم که خود اوست خود را محیا و آماده برای پاسخگویی به سؤالاتش نمودم و در این دیدار آنچه سؤال کرد پاسخ دادم. از این دیدار و گفتگو از شیخ علی سؤال کردم که آقا میر سید علی را چگونه یافتی؟ شیخ در پاسخ گفت:
در دیدار اول آنچه سؤال کردم آقا میر سید علی مرا مجاب کرد ولی در جلسات و گفتگوهای بعد هر چند که مباحثه، ساعتها به طول می انجامید ولی هیچکدام بر دیگری غالب نمی شدیم.
از شیخ علی سؤال کردم بین آقا میر سید علی یثربی و حاج آقا روح الله (امام خمینی) چه امتیازی است؟
فریدة الاسلام جواب داد که: آقا میر سید علی تمام دوره فقه و اصول را به نحو استنباط فعلی استنباط کرده اند و حاج آقا روح الله در صراط استنباط فعلی هستند. سؤال کردم مگر استنباط فعلی برای تمام دوره فقه و اصول چند سال است؟
شیخ جواب داد: پس از تحصیل ملکه اجتهاد بیست سال نیاز است که تمام دوره فقه را به استنباط فعلی استنباط کند.
استاد در هنگام بحث با دیگران حالتی غیر عادی داشت و با کسانی که ادعای فضل و استنباط فعلی می کردند به مباحثه می پرداخت و آنان را مجاب می کرد و اگر طرف مقابل از سران فرقه های چون بهائیت، تصوف، شیخیه و... بود به شدت او را محکوم و مغلوب می ساخت.
حدود دو ماه قبل از وفاتش از او شنیدم که می گفت: من دو آرزو دارم یکی آنکه با علویه اصفهانیه(علامه امینی) بحث علمی داشته باشم و دیگر آنکه به نجف بروم و اگر کسی را در علوم از خود مطلع تر و قوی تر می یافتم، از او بهره ببرم(18).
حجة الاسلام و المسلمین حاج شیخ غلامرضا عرفانیان درباره تلاوت قرآن او می گفت:
زمانی که شیخ علی کاشانی در مشهد بود در مدرسه نواب حجره داشت و در مدرسه میرزا جعفر تدریس می کرد من نزد او مقداری علم نحو و منطق را خواندم. او در ادبیات، فقه،اصول نابغه و در عبادات و ریاضت شرعی در اوج بود. بعضی شبها نزد او می ماندم. هنگام سحر که بر می خواستیم آیات آخر سوره حشر را می خواندم و او گوش می داد، گاه لرزه بر اندامش می افتاد و می فرمود: آیات را تکرار کن و من تکرار می کردم... عالم خوشی داشتیم.(19)
و شهید هاشمی نژاد این فرزند صالح و متعهد امام راحل و برادر عزیز و گرانبهای مقام معظم رهبری نیز درباره استاد و مرادش چنین می گوید:
... او بدون شک از اولیاء خدا بوده جز خدای بزرگ همه چیز در نظرش کوچک بود من زمانی طولانی در خدمتش بودم، هیچگاه از او لغزش و خطایی ندیدم خدا را گواه و شاهد می گیرم که آنچه می گویم راست است و... .
او در همه حال بنیاد خدا و گوش به فرمان خدا و مخالف هوای نفس بود. وی علم و حلم را به هم آمیخته و گفتار را با کردار توأم ساخته بود.
از خصایص بسیار پسندیده او شدت دوستی با اهل بیت عصمت و طهارت و شدت عداوت با دشمنان آنان بود.
شیخ علی (ره) در مراحل و مدارج علمی به قله بلند و استنباط و اجتهاد نائل آمد گواه بر این مطلب اعتراف جمعی از رجال علمی حوزه به آثرا مکتوب و مباحثات علمی و دقیق اوست که من آن را در بعضی اجازات اجتهادی او دیدم که لازم به ذکر آنها نیست.
او بدون شک از شهدا و صالحین بود؛ چرا که وقتی امام زمان (عج) را در خواب می بیند و شیخ به او سلام می کند امام (عج) در جوابش خطاب به او می فرماید: و علیک السلام یا شیخ الشهداء.(20)
نامادری شیخ علی می گوید: چند ماهی پس از در گذشت مادر شیخ من به عقد پدرش در آمدم در حد توان کارهای او را انجام می دادم ولی پدرش بیشتر مواظب او بود.
آن موقع ها که برای تحصیل به مشهد و قم می رفت گاهی به کاشان می آمد و از زمان آشنایی شیخ با آقای هاشمی نژاد با هم به کاشان می آمدند و بیشتر ماه مبارک یا محرم مدتی می ماندند شیخ در خانه به مطالعه و عبادت مشغول بود و آقای هاشمی نژاد منبر و جلسه داشت.
آقا شیخ علی به آیت الله رضوی علاقه بسیار داشت و به دیدن او می رفت.
علوی به ما گفت که شیخ علی مروارید درشت اسلام است.
از حالات شیخ علی اینکه هر وقت به آن خانه می آمد در اطاق مخصوص خود روزها به مطالعه و شبها نیز به مطالعه بیشتر به مناجات و دعا می پرداخت. نمازش را طول میداد و در سجده ها گریه می کرد شبهای ماه رمضان تا صبح نمی خوابید.
حاج آقا محمد برادر بزرگ ناتنی شیخ علی می گوید: من مدت زیادی در قم با شیخ علی بودم. او دو هم اطاقی داشت یکی شهید هاشمی نژاد و دیگری آقای صداریی بود(بلال) که هر دو نزد او درس هم می خواندند روزی مادرم از شیخ علی سؤال کرد این دو شاگرد تو آیا به جایی می رسند و مفید خواهند بود.
شیخ علی جواب داد: بلی آقای هاشمی نژاد خیلی ترقی می کند ولی آن یکی نه.
با برادرم و آقای هاشمی نژاد و صدرایی گاهی شبهای جمعه به قبرستان می رفتیم شیخ علی از ما جدا می شد و ساعتها در گوشه ای به خاک می افتاد و ناله می کرد و ذکر می گفت و پس از بازگشت صورت او خاک آلود بود.(21)
حجة الاسلام و المسلمین حاج آقا سید جواد میر عظیمی(22) که نه سال با است و آشنا بود از استعداد سرشارش سخن می گوید:
من مدت نه سال با شیخ علی کاشانی حشر و نشر داشتم سه سال در مشهد و شش سال در قم، کتاب قوانین تا کفایه را با هم خواندیم. از امتیازات او اینکه چندان نیازی به مطالعه نداشت در اثر استعداد فوق العاده ای که داشت آنچه را که استاد می گفت بال فاصله می آموخت و نقد می کرد. الحق و الانصاف این مرد عالم، عابد و زاهد و عارف به تمام معنی بود، زیاد از او می شنیدم که می فرمود، می خواهم شهید بشوم.
تألیفات(23)
فریدة الاسلام کاشانی رساله و کتابهای زیر را به صورت چاپ شده یا خطی نام برده اند:
1- منظومه مجمع الفرائد. شامل 252 بیت در قواعد نحو که در مشهد به چاپ رسیده است.
2- مجمع الفرائد در علم اصول دو جلد چاپ شده در قم، سال 1368.
3- رساله ای در لباس مشکوک(تقریرات درس فقه آیت الله بروجردی) خطی.
4- تعلیقه بر فرائد الاصول شیخ انصاری (از اول بحث برائت تا باب استصحاب).
5- منظومه ای در علم اصول.
6- منظومه ای در علم کلام.
7- رساله و جزواتی در مبحث فقه و اصول.
وفات
سرانجام این عالم پارسا در مسافرتی که محرم سال 1374 به رودسر کرده بود در شب 14 آن ماه پس از ادای قریضه مغرب و عشاء در منزل یکی از آشنایان دچار سکته قلبی گردید و ندای ارجعی را لبیک گفت. جنازه آن مرحوم را به قم آورده اند و پس از تشییع در قسمت جنوبی قبرستان نو به خاک سپردند. به دستور آیت الله نجفی مرعشی بر روی سنگ قبرش عبارات ذیل حک شده بود:
الناس موتی و اهل العلم احیاء
مضجع العالم التقی و الفاضل الکامل النقی حة الاسلام الشیخ علی المدعو به فریدة الاسلام الکاشانی المجاز من العلماء و الحجج فقها و روایة و لامجاب عن ولی العصر(عج) فی المنام و( علیک السلام یا شیخ الشهید) وله(ره) تصانیف فی الاصول و الکلام و النحو و فی بعض الفروعات الفقهیة و توفی بسکتة القلب شابا فی لیلة الرابعة عشر من شهر محرم الحرام 1374.
پاورقی:
1- مصاحبه نویسنده با حاج آقا محمد برادر و خانم آغا نامادری شیخ علی در منزل شیخ در کاشان.
2- مقدمه کتاب مجمع الفرائد فی الاصول، ج 1، چاپ قم، سال 1368.
3- همان و مصاحبه با خانواده و شاگردان.
4- مصاحبه با شاگردانی که نامشان برده می شود.
5- مقدمه مجمع الفرائد. شهید سید عبدالکریم هاشمی نژاد.
6- بقباء البشر، آقا بزرگ تهرانی، ص 668.
7- لباب القاب، ص 158.
8- مصاحبه نویسنده با نامادری شیخ علی.
9- کیهان فرهنگی، اسفندماه 1371، ص 37.
10- مقدمه یادنامه آیت الله کوهستانی، محمد رضا روحانی نژاد.
11- بنا به نقل آیت الله یثربی (امام جمعه کاشان) در مصاحبه حضوری با نویسنده.
12- مقدمه مجمع الفرائد، سید عبدالکریم هاشمی نژاد.
13- مصاحبه با برخی از شاگردان ذکر شده که هم درسان خود را نام بردند.
14- مصاحبه با برادر و نامادری شیخ علی در منزل ایشان.
15- مصاحبه با شاگردان، دوستان و برادر و نامادری فریدة الاسلام.
16- مصاحله حضوری نویسنده با آقای شرعتی.
17- این مطلب یعنی تشرف شیخ علی به خصوص امام زمان(ع) مرحوم شهید هاشمی نژاد در مجلس ختم شیخ علی در مسجد گذر بابا ولی کاشان برای مردم نقل کردند.
18- مصاحبه حضوری با جناب آقای مسلمی کاشانی.
19- مصاحبه حضوری.
20- مقدمه مجمع الفرائد، صفحه و نیز مراجعه شود به شهید هاشمی نژاد(فریاد فضیلت)، مرتضی بذر افشان، از مجموعه دیدار با ابرار ص 35 و 33.
21- مصاحبه حضوری.
22- مصاحبه با حجة الاسلام آقای سید جواد میر عظیمی امام جماعت مسجد کیهان.
23- مقدمه مجمع الفرائد، به قلم سید عبداالکریم هاشمی نژاد، ص.
https://hawzah.net/fa/Mostabser/View/3625/%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%83%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D9%84%DB%8C
