کتاب مبانی طراحی مساجد
دکتر سید جوادهاشمی فشارکی
در مرحله پیش نشر
از سری انتشارات مرکز رسیدگی به امور مساجداستان البرز
مقدمه مؤلف
بنام معبودبی همتا وصاحب مسجد
"}کسی که مسجدی در دنیا بسازد ، خداوند خانه ای در بهشت به وی میدهد" پیامبر (ص)
مسجد علاوه برتقدس آن ونیز اهمیت کارکردی آن در جامعه اسلامی ، به لحاظ تجمع جمعیت جز ساختمانهای با اهمیت زیاد تلقی میگردد. وبرهمین اساس نیز کیفیت طرح بنای مسجداز زوایای مختلف اهمیت می یابد. از انجا که طرح مسجدمبنای ساخت مسجد و سپس شکل گرفتن کالبد آن برای دهه ها وبعضا صدها سال خواهد بودلذا موضوع طراحی مسجد فوق العاده اهمیت پیدا می کند. چرا که این پیکره وکالبد طرح مسجد تاثیر به سزایی بر کیفیت فعالیت بخشهای مختلف مسجد خواهد گذاشت هرچه طرح قوی تر باشد در طول زمان بهره برداری مشکلات کمتری را با آن مواجه خواهیم شد. لذا درگام نخست طرح معماری مسجد( که تعیین کننده حجم وفضاها و روابط بین فضاها وغیره می باشد) از اهمیت فوق العاده ای برخوردار گردیده و بدنبال آن طرح سازه و تاسیسات مکانیکی وبرقی اهمیت زیادی درتامین امنیت و اسایش بهره برداران مسجد خواهد گذاشت .
از انجا که مجموعه مقررات جامعی در دسترس طراحان مساجد جود نداشت و درسنوات گذشته با کیفیت طرحهای ارجاعی مهندسان ومشاوران طراح مساجداستان مواجه بودم ، لذا این اثر تدوین وتالیف وتقدیم گردید؛ تا مبنای طراحی مهندسان طراح رشته های مختلف ساختمانی قرارگیرد.براین اساس مطالب زیر درساختاراین کتاب بدان پرداخته شده است :
v درفصل اول :تعاریف ومفاهیم رایه شده است
v فصل دوم :قوانین ومقررات موجودرخصوص مسجد تبیین شده است
v درفصل سوم :اصول وضوابط طراحی مساجد ارایه شده است
-
درپیوست 1 : احکام معماری مسجد ارایه شده است.
-
درپیوست 2 : نمونه کاربرگ (چک لیست) کنترل مطالعه وطراحی مساجد یکی از نهادها معرفی شده است .
-
درپیوست 3 : نمونه هایی از طرحهای یررسی و هدایت شده تعدادی ازمساجد تهران – توسط نهاد مربوطه به نمایه شده است..
-
درپیوست 4 : کتاب ملاک عمل 2 شهرداری کرج (مجموعه ضوابط ملاک عمل شهرسازی) معرفی شده است.
-
درپیوست 5 : نمونه هایی از طرحهای مسجدمحوری نمایه شده است .
-
درپیوست 6 : راهنمای ترسیم انواع قوسهای متداول در مساجد ارایه شده است.
امید است این اثرمنشا انتظام بخشی امور وارتقا طرحهای اتی مساجد استان البرزگردد. لازم است از کلیه عزیزان وسرورانی که درمراحل مختلف تدوین وتالیف حمایت نمودندبخصوص نماینده محترم ولی فقیه ،حضرت آیت الله حسینی همدانی وریاست امور مساجد استان البرز، حجت الاسلام سعیدی وهمچنین عزیزانی از زحماتشان بهره برداری شده است ، نهایت تشکر وقدردانی را دارم .بدیهی است این اثر خالی از اشکال وقصورنبوده ، لذا از صاحب نظران، اساتید گرامی ومهندسان عزیز خاضعانه تقاضا میشود، نظرات ارزشمند خود را جهت غنای بیشتر ان ارایه نمایند.
اللهم اجعلنی من عمار مساجدک وحرم بیوتک
فروردین 1397
سید جوادهاشمی فشارکی
پیش گفتار رییس امور مساجد استان البرز
بسم الله الرحمن الرحیم
مسجد به عنوان محل تجمع و عبادت نقش خاصی را در عصر نبوی به عهده داشت و علاوه بر مرکزیت اداری سیاسی، محل علم و آموزش و به منزله محلی برای وعظ و ارشاد و حل و فصل اختلافات مسلمین و نخستین مرکز تعلیم به شمار میرفت. در سال‌های آغاز قرن دوم تحولی جدید در آن به وجود آمد و نقش عمده‌ای در زمینه آموزشی و علمی به عهده گرفت که نتیجه آرامش بعد از عصر فتوحات بود. شکوفایی مساجد تا پایان سده سوم هجری ادامه داشت ولی بایستی یادآوری نمود که در همه مساجد به امر آموزش پرداخته نمی‌شد و این امر منحصر و محدود به دسته‌ای مساجد بود که به خاطر شرایط محلی، فرهنگی و مذهبی و برخی عوامل دیگر بر سایر مساجد برتری داشتند و نقش نوعی دانشگاه عمومی را عهده‌دار بودند. نخستین مرکز رسمی جهت گسترش علوم و فنون، بیت الحکمه نام داشت که در بغداد عصر عباسی تاسیس شد. اساس آن از کتابخانه‌ای کوچک پایه‌ریزی شده بود و در زمان مأمون توسعه یافت.
با بررسی تاریخ گذشته انقلاب شکوهمند اسلامی جدا از اینکه مساجد محل عبادت ،تربیت وآموزش بوده است، مساجد مکان امنی برای تصمیمگیری و برنامهریزی در بسیاری از موارد نیز محسوب میشده است، جلسههای وعظ و خطابه و سخنرانیهای روشنگرایانه اهل علم و دین در مسجد، نقش مؤثری در بیداری و آگاهی مردم داشته و دارد. در نتیجه، مسجد، پایگاه خیزش انقلابیان و مبارزان دینداری است که با کژ رویها و کژ رفتاریهای جامعه به مقابله برمیخیزند و حرکتهای انقلابی را سازماندهی میکنند.
مقام معظم رهبری، با اشاره به نقش انقلابی مسجد و احیای مساجد کشورهای اسلامی پس از انقلاب ایران میفرماید:«تا قبل از انقلاب اسلامی، کسی جرأت نمیکرد دم از اسلام بزند. در این کشورهای اسلامی که امروز مسجدها رونق پیدا میکنند و کانون تحرک میشوند، تا دیروز مسجدها متعلق به یک مشت پیرمرد از کار افتاده بود. امروز آن مسجدها جای جوانان و کانون جنبشهاست».
مؤمنان هشیار و آگاه، مبارزه با حکومت ستمگر پهلوی را از مسجد آغاز کردند و آن را مرکز فعالیتهای مبارزاتی خود قرار دادند. رژیم پهلوی میکوشید مساجد را به انزوا بکشاند و جوانان را از آنجا دور نگه دارد و فعالیتهای مذهبی و سیاسی مساجد را کنترل کند. به همین دلیل، به کنترل واعظان و جلسههای سخنرانی و فعالیتهای فرهنگی مردم در مساجد میپرداخت. نقش مسجد در انقلاب اسلامی به قدری گسترده بود که رژیم، در برخی از مساجد را بست. البته حکومت نتوانست مانع کارآیی مسجد شود و مسجد، به پایگاه انقلاب و مرکز نشر آموزههای اسلامی و محل وحدت نیروهای انقلابی تبدیل شد. مساجد، مرکز تبادل اطلاعات و جلسههای مشاوره میان مبارزان بود و پخش اعلامیه در بیشتر مساجد ایران صورت میگرفت.
مساجد عمده‌ترین ابزار روحانیت برای ارتباط با اقشار مختلف جامعه بودند که از این طریق ایدئولوژی انقلاب و پیام روحانیت به گوش مردم می‌رسید. همچنین عامل اصلی بسیج تجار و بازاریان، مساجد بودند که به دلیل پیوند تاریخی مسجد و بازار در قیام‌ها و اعتراضات مردمی، مسجد مرکز تشکل و سازماندهی بازاریان بود. بنابراین در انقلاب اسلامی، مساجد به عنوان یکی از ارکان عمده انقلاب یعنی سازمان و پایگاه اجتماعی گروه‌های مخالف رژیم در کنار دو رکن دیگر یعنی رهبری و ایدئولوژی به نقش آفرینی پرداختند و به عنوان یک نهاد مدنی بومی با ارائه کارکردهای گوناگون توانستند در مقایسه با سازمان‌ها و نهادهای مدنی مدرن، نقش بسیار مهمی در جامعه ایفا کنند و قابلیت مذهب و نهادهای مذهبی را به نمایش بگذارند[1]
در جریان جنگ تحمیلی رزمندگان هشت سال دفاع مقدس در مساجد آمادگیهای لازم سیاسی و عقیدتی را پیدا میکردند و خود را آماده برای نبرد دشمن میدیدند و پایگاههای بسیج مساجد که امروزه نیز وجود دارند شرایط مناسبی را برای تربیت نسل جوان در ابعاد مختلف فراهم مینمایند. مساجد مکان مناسب إرایه ارزشهای دینی و اعتقادی و مفاهیم فرهنگی بودهاند، نشستن پای سخنرانیهای مذهبی و سیاسی، و شرکت در برنامه مذهبی ولادت و مصیبت اهل بیت: از موارد دیگری بوده است که نقش مساجد را در تقویت مبانی ارزشی معرفی مینماید
با توجه به اینکه مسجد یک نهاد اجتماعی است و در تمام لایه ها و سطوح مختلف اجتماع به عنوان یک پایگاه دینی حضوری فعال دارد ، بایسته است جایگاه آن به صورت سامانه ای و شبکه ای فراگیر در گستره ایران اسلامی در نظر گرفته شود. زمینه های شکل گیری این شبکه از یک طرف منوط به طراحی و نیز تدوین قوانین و مقرراتی و آیین نامه هایی است که ضمن اینکه موجب تسریع در شکل گیری آن می گردد ،از طرف دیگر موانع و چالشهای احتمالی در عدم دستیابی به اهداف عالیه تبیین شده را نیز برطرف نماید. امید است نمایندگان محترم مجلس با بررسی همه جانبه و کار کاشناسی دقیق تر و مدّ نظر قرار دادن تمام زوایا، طرحی جامع الاطراف، کارآمد و اثر بخش را در نهایت به تصویب برسانند، تا شاهد رهنمون سازی جامعه به سوی ایجاد مسجدی طراز اسلامی باشیم.از مولف ارجمند اقای دکتر سیدجوادهاشمی فشارکی تشکر میکنم و از همه طراحان ، مجریان ومتولیان مسجد تقاضا می کنم ، برای ارتقا کیفیت کالبدی مساجد ، کتاب حاضر تخت عنوان " مبانی طراحی مساجد " را بعنوان ملاک عمل طراحی مسجدقرار دهند. ودر سایرموارد ، کتاب ملاک عمل 2 شهرداری کرج (مجموعه ضوابط ملاک عمل شهرسازی) منتشر شده توسط موسسه فرهنگی هنری براثا ، انتشارات آرمان براثا درنظر گرفته شود.
موید باشید.
علیرضا سعیدی
22 بهمن96
