بررسی روایات تفسیری سوره آل عمران در مهمترین تفاسیر مأثور شیعه و اهل سنت-پایان نامه کارشناسی ارشد

استاد مشاور: دکترمحمدعلی لسانی فشارکی

https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/de48a4ce3b4d1ffa753dde297c49dab5

 

بررسی روایات تفسیری سوره آل عمران در مهمترین تفاسیر مأثور شیعه و اهل سنت

---

 پارسای داخل کشور

 کارشناسی ارشد

 1387

 موضوع: معارف اسلامی

 رشته: الهیات و معارف اسلامی - علوم قرآن و حدیث

 پدیدآور: علی صفری استاد راهنما: کاظم قاضی‌زاده استاد مشاور: محمدعلی لسانی فشارکی

 دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی

چند برگ نخستتمام‌متن

• چکیده
• کلیدواژه‌ها
• فهرست نوشته‌ها
• فهرست منابع فارسی

روایات تفسیری از نظر رویکرد دارای انواع گوناگونی می‌باشند. دسته‌ای از این روایات دارای رویکرد نقلی، دسته‌ای دیگر دارای رویکرد تفسیری و دسته‌ای دیگر دارای رویکرد تأویلی می‌باشند.هر یک از این دسته روایات دارای انواع مختلفی به شرح ذیل می‌باشند:روایات با رویکرد نقلی شامل روایات لغوی و روایات فضای نزول و روایات اخبار غیبی می‌باشد که روایات لغوی خود شامل روایات بیان معانی واژگان و روایات بیان معانی واژگان با استشهاد به قول عرب می‌باشد، و روایات فضای نزول نیز خود شامل روایات سبب نزول و روایات بیان وقایع فضای نزول می‌باشد، و همچنین روایات اخبار غیبی خود شامل روایات اخبار گذشتگان و روایات اخبار آینده است.دسته‌ی دوم، روایات با رویکرد تفسیری می‌باشند که این دسته از روایات شامل روایات تبیینی و روایات تمثیلی است، که روایات تبیینی خود شامل روایات تفسیر ظاهر، روایات مبیّن آیات مجمل، روایات مخصّص آیات عامّ و روایات مقیّد آیات مطلق می‌باشد.دسته‌ی سوم روایات با رویکرد تأویلی می‌باشند که شامل روایات جری و تطبیق و روایات بیان معانی باطنی آیات است، که روایات جری و تطبیق خود شامل روایات بیان مصداق و روایات جری و تطبیق به وسیله‌ی توسعه‌ی مفهوم می‌باشد.همچنین روایات دیگری در تفاسیر مأثور اهل سنت ذیل آیات سوره‌ی آل عمران یافت شد که این روایات شامل مطالب اسرائیلی می‌باشد و در فصل روایات اسرائیلی تعدادی از آنها ذکر شد.اکثر روایات تفسیری در تفاسیر مأثور اهل سنت دارای رویکرد نقلی می‌باشند، در حالیکه بیشتر روایات منقول در تفاسیر مأثور شیعه دارای رویکرد تفسیری و تأویلی می‌باشند، به عبارت دیگر در تفاسیر مأثور اهل سنت روایات با رویکرد نقلی بیشتر به چشم می‌خورد، ولی در تفاسسیر مأثور شیعه روایات با رویکرد تفسیری و تأویلی جلب توجه می‌کند.در میان روایات نقل شده در تفاسیر مأثور اهل سنت در مورد یک آیه گاهی اختلاف مشاهده می‌شود، ولی در میان روایات تفسیری تفاسیر مأثور شیعه این اختلاف کمتر مشاهده می‌شود.روایات تفسیری هر دو دسته از تفاسیر مأثور شیعه و اهل سنت گاهی نظر یکسانی را ارائه می‌دهند و گاهی نیز میان روایات اختلاف مشاهده می‌شود.

 

• چکیده
• کلیدواژه‌ها
• فهرست نوشته‌ها
• فهرست منابع فارسی

سوره آل عمران / Surat al-Imran

تفسیر قرآن / Interpretation of the Quran

اهل تسنن / Sunnites

شیعه / Shiite

تفاسیر ماثور / Traditional Interpretations

روایات تفسیری / Interpretative Narrations

روایات

تفسیر

تفاسیر مأثور

شیعه

اهل سنت

 

عنوان صفحه
فصل اول مقدمه و کلیات 1
1-1- مقدمه 2
1-2- بیان مسأله 4
1-3- سوالات تحقیق 5
1-4- فرضیات 5
1-5- پیشینه‌ی تحقیق 6
1-6- سازماندهی تحقیق 9
1-7- تبیین مفاهیم 9
1-7-1- تفسیر در لغت و اصطلاح 10
1-7-2- انواع روشهای تفسیری 12
1-7-3- تفسیر مأثور 13
1-7-3-1- أثر در لغت و اصطلاح 13
1-7-3-2- تعریف تفسیر مأثور: 14
1-7-3-3- جایگاه تفسیر مأثور 15
1-7-3-3-1- مأثور از پیامبر (ص) 15
1-7-3-3-2- مأثور از ائمه اهل بیت (ع) 16
1-7-3-3-2-1- حجیّت مأثور از ائمه (ع) 17
1-7-3-3-3- مأثور صحابه 19
1-7-3-3-3-1- حجیّت مأثور صحابه 20
1-7-3-3-4- تأملی در جایگاه ائمه‌ی اهل بیت (ع) و صحابه 23
1-7-3-3-4-1- عصمت: 23
1-7-3-3-4-2- علم امام 27
1-7-3-3-5- مأثور تابعین و حجیّت آن 28
1-7-3-4- انواع تفاسیر مأثور 28
1-7-3-5- آفات تفسیر مأثور 29
1-7-3-6- معروفترین تفاسیر مأثور شیعه 30
1-7-3-7- معروفترین تفاسیر مأثور اهل سنت 31
1-8- انواع روایات تفسیری تفاسیر مأثور 32
1-8-1- انواع روایات تفسیری تفاسیر مأثور شیعه 33
1-8-2- انواع روایات تفسیری تفاسیر مأثور اهل سنت 33
فصل دوم روایات فریقین با رویکرد نقلی 35
2-1- روایات لغوی 36
2-1-1- روایات بیان معانی واژگان 36
2-1-1-1- روایات بیان معانی واژگان در تفاسیر مأثور شیعه 36
2-1-1-2- روایات بیان معانی واژگان در تفاسیر مأثور اهل سنت 38
2-1-1-3- بررسی روایات بیان معانی واژگان 40
2-1-2- روایات بیان معانی واژگان با استشهاد به قول عرب 42
2-1-2-1- روایات بیان معانی واژگان با استشهاد به قول عرب در تفاسیر مأثور شیعه 42
2-1-2-2- روایات بیان معانی واژگان با استشهاد به قول عرب در تفاسیر مأثور اهل سنت 43
2-1-2-3- بررسی روایات بیان معانی واژگان با استشهاد به قول عرب 48
2-2- روایات فضای نزول 49
2-2-1- روایات سبب نزول 49
2-2-1-1- روایات سبب نزول در تفاسیر مأثور شیعه 50
2-2-1-2- روایات سبب نزول در تفاسیر مأثور اهل سنت 52
2-2-1-3- بررسی روایات سبب نزول 57
2-2-1-4- علامه طباطبایی و روایات سبب نزول سوره‌ی آل عمران 62
2-2-2- روایات بیان وقایع فضای نزول 65
2-2-2-1- روایات بیان وقایع فضای نزول در تفاسیر مأثور شیعه 65
2-2-2-2- روایات بیان وقایع فضای نزول در تفاسیر مأثور اهل سنت 67
2-2-2-3- بررسی روایات بیان وقایع فضای نزول 68
2-3- روایات بیان کننده ی اخبار غیبی 70
2-3-1- روایات بیان کننده‌ی اخبار اقوام گذشته 70
2-3-1-1- روایات بیان کننده‌ی اخبار اقوام گذشته در تفاسیر مأثور شیعه 71
2-3-1-2- روایات بیان کننده ی اخبار اقوام گذشته در تفاسیر مأثور اهل سنت 74
2-3-1-3- بررسی روایات بیان کننده‌ی اقوام گذشته 76
2-3-2- روایات بیان کننده ی اخبار آینده 77
2-3-2-1- روایات بیان کننده ی اخبار آینده در تفاسیر مأثور شیعه 77
2-3-2-2- بررسی روایات بیان کننده ی اخبار آینده 78
فصل سوم روایات با رویکرد تحلیلی 80
3-1- روایات تبیینی 81
3-1-1- روایات تفسیر ظاهر 81
3-1-1-1- روایات تفسیر ظاهر در تفاسیر مأثور شیعه 82
3-1-1-2- روایات تفسیر ظاهر در تفاسیر مأثور اهل سنت 92
3-1-1-3- بررسی روایات تفسیر ظاهر 101
3-1-2- روایات مبیّن آیات مجمل 104
3-1-2-1- روایات مبیّن آیات مجمل در تفاسیر مأثور شیعه 104
3-1-2-2- روایات مبیّن آیات مجمل در تفاسیر مأثور اهل سنت 106
3-1-2-3- بررسی روایات مبیّن آیات مجمل 108
3-1-3- روایات مخصص آیات عام 109
3-1-3-1- روایات مخصص آیات عام در تفاسیر مأثور شیعه 109
3-1-3-2- روایات مخصص آیات عام در تفاسیر مأثور اهل سنت 111
3-1-3-3- برسی روایات مخصص آیات عام 112
3-1-4- روایات مقیّد آیات مطلق 113
3-1-4-1- روایات مقیّد آیات مطلق در تفاسیر مأثور شیعه 113
3-1-4-2- روایات مقیّد آیات مطلق در تفاسیر مأثور اهل سنت 116
3-1-4-3- بررسی روایات مقیّد آیات مطلق 117
3-2- روایات تمثیلی 118
3-2-1- روایات تمثیلی در تفاسیر مأثور شیعه 118
3-2-2- بررسی روایات تمثیلی 119
فصل چهارم روایات با رویکرد تأویلی 122
4-1- روایات جری و تطبیق 123
4-1-1- روایات بیان مصداق 123
4-1-1-1- روایات بیان مصداق در تفاسیر مأثور شیعه 123
4-1-1-2- روایات بیان مصداق در تفاسیر مأثور اهل سنت 126
4-1-1-3- بررسی روایات بیان مصداق 128
4-1-2- روایات جری و تطبیق به وسیله ی توسعه ی مفهوم 131
4-1-2-1- روایات جری و تطبیق به وسیله ی توسعه ی مفهوم در تفاسیر مأثور شیعه 131
4-1-2-2- بررسی روایات جری و تطبیق به وسیله ی توسعه ی مفهوم 135
4-2- روایات تأویلی (بیان معنای باطنی) 136
4-2-1- روایات تأویلی (بیان معنای باطنی) در تفاسیر مأثور شیعه 136
4-2-2- بررسی روایات تأویلی (بیان معنای باطنی) 140
4-2-2-1- تأویل در لغت 140
4-2-2-2- تأویل در اصطلاح 140
4-2-2-3- تفاوت تفسیر و تأویل 142
4-2-2-4- بررسی روایات تأویلی در تفاسیر مأثور شیعه 144
فصل پنجم روایات اسرائیلی 145
5-1- روایات اسرائیلی در تفاسیر مأثور اهل سنت 146
5-2- بررسی روایات اسرائیلی 148
فصل ششم نتیجه گیری و پیشنهادات 153
منابع 157

 

- قرآن کریم، ترجمه¬ی مهدی فولادوند.
2- نهج البلاغه، ترجمه‌ی علی شیروانی، خطبه ی 175.
3- آلوسی، محمود، روح المعانی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، [بی تا]، ج 1.
4- ابن عاشور، محمد، التحریر و التنویر، بیروت: موسسه التاریخ، 1420ق، ج 1.
5- ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الإعلام الاسلامی، 1404ق، ج4.
6- ابن منظور، لسان العرب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1408ق، ج 10.
7- ابی حیان اندلسی، محمد بن یوسف، تفسیر البحر المیط، بیروت: دار الفکر، 1403ق، ج 1.
8- آلوسی، محمود، روح المعانی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، [بی تا]، ج 1.
9- أدنه‌وی، احمد بن محمد، طبقات المفسرین، مدینه المنوره: مکتبه العلوم و الحکم، تحقیق سلیمان بن صالح الخزی، 1417ق.
10- امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیه قم، [بی تا].
11- ایازی. محمد علی، سیر تطور تفاسیر شیعه، تهران: موسسه‌ی نمایشگاههای فرهنگی ایران، 1379، چاپ اول، ویرایش دوم.
12- بابایی، علی اکبر، مکاتب تفسیری، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه؛ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، 1381، ج1.
13- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت، 1416ق، چاپ اول، ج1.
14- بحرانی، میثم بن علی، قواعد المرام فی علم الکلام، [قم]: مکتبه آیه العظمی المرعشی نجفی، 1406 ق.
15- بلاغی نجفی، محمد جواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت، 1420 ق، ج‏1.
16- جصاص، احمد بن على، ‏أحکام القرآن (الجصاص)، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1405 ق، ج‏3.
17- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، ویرایش علی اسلامی، قم: مرکز نشر اسراء، 1378، ج 1.
18- ـــــــــــــ، سرچشمه‌ی اندیشه، قم: اسراء، 1382، چاپ اول، ج 1.
19- حسکانی، حاکم، شواهدالتنزیل، [بی جا]: موسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1411 ق، چاپ اول، ج 1.
20- حلی، حسن ابن یوسف، الباب الحادی عشر، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1368.
21- ـــــــــــــــــــــــ، نهج الحق و کشف الصدق، قم: موسسه دار الهجره، 1407 ق.
22- دائره المعارف تشیع، شهیدی صالحی، تهران: نشر سعید محبّی، 1373، ج 4.
23- دانشنامه جهان اسلام، مهدوی راد، محمد علی؛ شبیری، محمد جواد؛ رحمتی، محمد کاظم؛ مرادی پور، فریبا، تهران: بنیاد دائره المعارف اسلامی، 1375، ج 7.
24- داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسرین، بیروت: دار الکتب العلمیه، [بی تا]، ج‌1و2.
25- دمشقی، ابن کثیر اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، بیروت: دار الکتب العلمیه منشورات محمد علی بیضون، 1419ق، چاپ اول، ج‏1.
26- ذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، [بی جا]: آوند دانش للطباعه و النشر، 1425ق، ج1.
27- رازی، عبد الرحمن، الجرح و التعدیل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1271 ق، چاپ اول، ج 1.
28- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، معجم مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دار الفکر، 1426-1427ق، چاپ اول.
29- رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، قم: پژوهشکده‌ی حوزه و دانشگاه، 1383، چاپ اول.
30- زرقانی، عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، [بی تا]، چاپ دوم، ج 1.
31- زرکشی، بدر الدین، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1428ق، چاپ اول.
32- زمامه، عبد القادر؛ تازی مسعود، عبدالوهاب؛ فاضل، عبد النبی، الکتانی، محمد، معجم تفاسیر القرآن الکریم، بیروت: دار التقریب بین المذاهب الإسلامیه، 1424 ق، ج 1.
33- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتب العربی، 1407 ق، ج‏2.
34- سبحانی، جعفر، الوسیط فی أصول الفقه، قم: موسسه الإمام الصادق، 1426ق، ج1.
35- سیوطی، جلال الدین، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتب العربی، 1425ق.
36- ـــــــــــــــــــــ، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه‌ی آیت الله مرعشی نجفی، 1404ق، ج‏2.
37- طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه الأعلمی للمطبوعات، 1393ق، ج 1.
38- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1406ق، ج 1.
39- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه، 1412ق، چاپ اول، ج 3.
40- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، [بی تا]، ج 8.
41- ـــــــــــــــــــــــ، کشف المراد فی شرح تجرید الأعتقاد، شرح علامه حلی، بیروت: موسسه الأعلمی للمطبوعات، 1399 ق.
42- عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، قم: موسسه‌ی آل البیت لإحیاء التراث، 1409ق، چاپ اول، ج 27.
43- عاملی، علی بن یونس، الصراط المستقیم إلی مستحق التقدیم، بیروت: موسسه أهل البیت (ع)، 1409 ق.
44- عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1415ق، چاپ چهارم، ج1.
45- عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، قم: موسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1371، ج 1،2 و3.
46- عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تهران: چاپخانه‌ی علمیه، 1380ق، ج1.
47- غرناطی، محمد بن احمد، کتاب التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت: شرکت دار الأرقم بن أبی الأرقم، 1416ق، ج1.
48- غروی نائینی، نهله، فقه الحدیث و روشهای نقد متن، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، دفتر نشر آثار علمی، 1379.
49- فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1412ق، ج 2.
50- فیض کاشانی، ملا محسن، الأصفى فى تفسیرالقرآن‏، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى‏، 1418 ق، چاپ اول، ج‏2.
51- قرضاوی، یوسف، کیف نتعامل مع القرآن العظیم، بیروت: موسسه الرساله، 1422ق.
52- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، [بیروت]: [دار الفکر]، [بی تا]، ج‏4.
53- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم: دار الکتاب، 1367ش، چاپ چهارم، ج1.
54- کتاب مقدس (عهد عتیق وعهد جدید)، کتب العهد العتیق، [ترجمه] فاضل خان همدانی، ولیم گلن. کتب العهد الجدید، [ترجمه] هنری مرتن، تهران: اساطیر، 1379.
55- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1365 ش، ج 1.
56- گنابادی، سلطان محمد، تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده، بیروت: مو سسه‌ الأعلمی للمطبوعات، 1408ق، چاپ دوم، ج‏3.
57- مودب، رضا، روشهای تفسیر قرآن، قم: دانشگاه قم، 1386.
58- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت: موسسه الوفاء، 1404 ق، ج 23.
59- مدیر شانه چی، کاظم، علم الحدیث، قم: جامعه مدرسین حوزه‌ی علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1382.
60- مرکز الثقافه و المعارف القرآنیه، علوم القرآن عند المفسرین، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، 1374ش، ج 3.
61- معرفت، محمد هادی، تاریخ قرآن، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1375.
62- ـــــــــــــــــــــ، التفسیرالأثری الجامع، قم: موسسه التمهید، 1383، ج1.
63- ـــــــــــــــــــــ، تفسیر و مفسران، قم: موسسه‌ی فرهنگی التمهید، 1379، ج 1.
64- ـــــــــــــــــــــ، تلخیص التمهید، قم: موسسه النشر الإسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه، 1416 ق، ج 1.
65- مصباح، محمد تقی، آموزش عقاید، [تهران]: موسسه انتشارات امیر کبیر، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1377.
66- منیع عبدالحلیم، محمود، منهاج المفسرین، قاهره: دار الکتب المصری؛ بیروت: دار الکتاب اللبنانی، 1421ق.
67- مهدوی راد، محمد علی، آفاق تفسیر، تهران: هستی نما، 1382.
68- موسوی زنجانی، ابراهیم، عقائد الإمامیه الإثنی عشریه، قم: انتشارات حضرت مهدی، ج 1.
69- واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1411 ق، چاپ اول.
منابع نرم افزاری:
1- لوح فشرده¬ی جامع التفاسیر نور.
2- لوح فشرده¬ی جامع الأحادیث نور

 

 

 

https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/de48a4ce3b4d1ffa753dde297c49dab5?sample=1

 

 

 

 

 

https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/de48a4ce3b4d1ffa753dde297c49dab5