#######.....عمران و آبادانی و تدبردر شهرهای پیشین ازمنظر آیات قرآن کریم.....########
شنبه, ۱۲ مهر ۱۳۹۹، ۰۴:۲۰ ق.ظ
دکترسیدجوادهاشمی فشارکی
منتشر شده در ایثار پرس :
http://www.isarpress.ir/?p=2430
http://www.isarpress.ir/2020/10/03/
- شناسه : 2430 / 12 مهر 1399
- 03 اکتبر 2020 - 10:37
عمران و آبادانی و تدبردر شهرهای پیشین ازمنظر آیات قرآن کریم
یکی از حوزه های بسیار اثرگذار بر زندگی فردی و اجتماعی، مهندسی می باشد . قرآن کریم مباحث مختلفی را در خصوص مسائل شهرسازی ومعماری وساختمان بیان نموده که به طور حتم توجه به آنان می تواند بسیاری از مشکلات عمرانی کشور را برطرف کند
*
دکترسیدجوادهاشمی فشارکی
بنام یگانه معمار هستی بخش
دین مبین اسلام دینی فراگیر و جامع در تمام عرصه های زندگی و جامعه محسوب می شود که هدف آن سعادت بشر و هدایت او در مسیر کمال می باشد. مکتب اسلام دینی است که مسائل مادی بشر را با معنویات پیوند زده و هیچگاه این دو مقوله را از همدیگر جدا ندانسته است. قرآن بعنوان کلام الهی ،مهمترین منبع استنباط احکام به شمار می رود و احکام موضوعات جدید با بهره گیری از عمومیات و اطلاقات آیات قابل استنباط است و احادیث ائمه طاهرین (ع)، مصادیقی از آنها را ذکر کرده اند و آنها را تخصیص نزده و مقید نساخته اند. واز آنجاکه براساس نص کلام الهی ؛ قرآن کریم برای همه شفا می باشد؛پس برای مهندسان رشته های مختلف در حوزه های تخصصی نیزمی باشد.
یکی از حوزه های بسیار اثرگذار بر زندگی فردی و اجتماعی، مهندسی می باشد . قرآن کریم مباحث مختلفی را در خصوص توجه به مسائل شهرسازی مطرح کرده که به طور حتم توجه به آنان می تواند بسیاری از مشکلات را برطرف کند . شهر اسلامی باید طوری برنامه ریزی و طراحی شود که تبلور و نماد خضوع و خشیت بندگان در برابر قدرت لایتناهی الهی شود. در برخی از آیات قرآنی به تعدادی از صفات شهر اسلامی پرداخته شده است که از جمله آنها می توان به شهر امن اشاره کرد چرا که شهر اسلامی باید مستحکم باشد و بناهای ایمن و پر صلابتی در آن ساخته شود. ایجاد حصار و بارو دور شهر از شیوه های قدیمی امن نمودن شهرهای تاریخی محسوب می گردد.
معماری و شهرسازی اسلامی، معماری و شهرسازی است که به طور مستدل و با استناد به منابع دست اول دینی (آیات و روایات) بتوان آن را منتسب به اسلام نمود و در تطبیق آن با سبک زندگی اسلامی، تردیدی نباشد.
آنچه مسلم و بدیهی است که انسان بیشترین ساعات عمر خود را در بناها وبخصوص مسکن خود سپری می کند. مسکن و ساختمان از ابداعات و دست ساخته های بدیع و همیشگی انسان در هر فرهنگ و تمدن بوده و هنوز از تازگی، شگرفی، مطلوبیت و پیچیدگی در تمام ابعاد برخوردار است . با توجه به اهمیت نقش مهندسان شهرساز ومعمار در ساماندهی محیط زندگی ضرورت دارد ، مباحاث دینی ، بخصوص انچه در آیات قران کریم بدان پرداخته شده ات ، مورد توجه قرار گیرد .
فرایند کاردر تدوین این کتاب بدینگونه بوده است که ابتداجستجو وتدبر در آیات قران کریم وبعد از یافتن موضوعات مرتبط با حوزه های مهندسی، از ترجمه استادحسین انصاریان در دانش نامه اسلامی بهره گیری شده وسپس از برخی پیامهای تفسیرقران حجه الاسلام محسن قرائتی استفاده شده ( که در انتهای ترجمه امده است ) آنگاه عنوان آن آیه به حوزه تخصصی تعمیم داده شده و در نهایت در فصل و بخش مربوطه جایگزاری شده است . ودر پایان برای تکمیل برخی حوزه ها، از بخشی از مقالات مرتبط نیزبهره گیری شده است .
بهتراست برای درک بهتر و بیشتر به متن تفاسیر قرآن کریم مراجعه شود . بدیهی است بسیاری از آیات قران کریم سیاق کلی داشته و بایستی در حوزه تخصصی نیزبدانها تمسک جسته واز انها بهره گرفت وهمچنین به احادیث ائمه و سیره آنان تمسک جست ،تا نتیجه جامع تری را بتوان کسب کرد.
موضوع بندی و تیتر گذاری استنباطی مولف بوده وممکن است دارای ضعفهایی باشدکه نیاز تعمق داشته باشد.و این جستار مقدمه ایست برای تحقیق گسترده و تفسیر موضوعی قران کریم توسط صاحب نظران دینی درخصوص فقه معماری وشهرسازی، که انشاالله باب اجتهاد موضوعی در مسائل مهندسی و دیگر امورگشوده گردیده و نیازهای ضروری به جامعه های تخصصی ارایه گردد .
براین اساس در این کتاب فصول زیر تقدیم گردیده است:
- در فصل اول، آیات قرآن کریم با موضوعات عمران وآبادانی وتدبر ارایه شده است
- در فصل دوم، آیات قرآن کریم با موضوعات برنامه ریزی شهری و روستایی وشهرسازی معرفی شده است.
- در فصل سوم، آیات قرآن کریم با موضوعات معماری و ساختمان سازی شده است.
- در فصل چهارم، آیات قرآن کریم با موضوعات مدیریت شهری وشهروندان ارایه گردیده است
درپیوست نیز برخی اصطلاحات مرتبط، تعریف شده اند
از آنجا که این موضوع، موضوعی چندوجهی میباشد بابت نواقص احتمالی آن پوزش خواسته و پذیرای نظرات و دیدگاههای صاحب نظران بوده و امیدواریم که بتواند راهگشای مدیران وکارشناسان این حوزه ها و علاقمندان گرامی واقع گردد.
بهار۱۳۹۹
سید جواد هاشمی فشارکی
عمران وآبادانی وتدبر
- عمران، ارزشی الهی
عمران به معنای سازه و ساختمان سازی، در معنای آبادی و آبادانی به کار رفته است.(فرهنگ فارسی ، ج ۲ ص ۲۳۵۱) ؛ زیرا با سازه های بشری است که آبادی تحقق می یابد و زندگی در آن رنگ و رویی تازه و دیگری پیدا می کند. از این روست که خداوند در آیه ۷۴ سوره اعراف و نیز ۱۵ و ۱۸ سوره سبا، عمران و آبادانی را از نعمت های ارزشمند الهی به بشر معرفی می کند و از این که محل سکونت انسان ، آباد و عمران باشد، به عنوان نشانه ای از نشانه های ربوبیت خود یاد کرده و بخشش و غفران خود را در آن نمودار و متجلی می داند. خداوند در آیات ۴۸ و ۵۰ سوره روم آبادانی زمین را از آثار رحمت خود معرفی می کند و در آیه ۴۰ سوره حج حفظ آبادانی معابد و مکان های پرستش را کاری ارزشمند می داند.
در ارزش و اهمیت آبادانی همین بس که خداوند در هنگام بر شماری نعمت های الهی به بشر به توانمندی وی بر عمران و آبادسازی زمین توجه می دهد و سپس از وظیفه آبادسازی و عمران کردن زمین به عنوان ماموریت اصلی سخن بیان می آورد. به این معنا که می فرماید: هو انشاکم من الارض و استعمرکم فیها؛ آن خدایی است که شما را از زمین ایجاد و انشا کرده و توانایی آبادسازی آن را به شما بخشیده و از شما خواسته در آن به استعمار و آبادانی بپردازید.(هود آیه ۶۱ و نیز مجمع ا لبیان ،طبرسی ، ج ۵ و ۶ ،ص ۲۶۴ و الکشاف ، زمخشری، ج ۲ ،ص ۴۰۷)
- عوامل مادی و معنوی عمران
خداوند در آیات پیش گفته و آیات دیگر بر این معنا تاکید دارد که هم انسان از استعداد عمران و آبادسازی بهره مند می باشد و هم این که زمین این استعداد و قابلیت آبادانی و عمران را دارا می باشد.(هود آیه ۶۱ و نیز بقره آیات ۲۲ و ۶۱ و ۱۶۴ و اعراف آیات ۵۷ و ۵۸ و آیات دیگر)
از سوی دیگر ، از آن جایی که عمران و آبادانی در فرهنگ و آموزه های وحیانی قرآن ، به دو شکل اساسی مادی و معنوی تقسیم می شوند، علل و عوامل ایجادی آن نیز به شکل مادی و معنوی می باشد. از این رو ست که خداوند در آیات قرآنی به هر دو دسته از عوامل توجه داده است ..
از عواملی که به عنوان عامل اصلی عمران و آبادانی زمین از آن در آموزه های قرآنی سخن به میان آمده ، آبی است که از سوی خداوند بر زمین نازل و فروفرستاده می شود؛ زیرا آب نه تنها منبع حیات و زندگی است و رویش گیاهان و زندگی همه جانداران به آن می باشد، بلکه منشای اصلی عمران و آبادانی است.(بقره آیات ۲۲ و ۱۶۴ و انعام آیاه ۹۹ و اعراف آیه ۵۷ و یونس آیه ۲۴ و ده ها آیه دیگر)
شگفت این که در زبان و ادبیات فارسی اصولا عمارت و آبادانی با آب آمیخته و عجین شده است و واژه آبادانی و آبادی با آب ساخته شده است. به این معنا که اصولا آبادی و آبادانی تنها در جایی تحقق می یابد که آب در آن جا باشد. اگر نگاهی به تاریخ تمدنی بشر بیافکنیم در می یابیم که آبادی ها و تمدن های بشری بزرگ و کوچک در کنار آب های رودها و دریاها و برکه ها و مانند آن شکل گرفته است؛ زیرا زندگی انسان و هر موجودی دیگر، وابسته به آب است وبی آب، اصولا زندگی و آبادانی تحقق نمی یابد.
عنصر دیگر مادی که در آموزه های قرآنی به آن توجه داده شده است، عنصر خاک خوب است. از این روست که آیاتی از جمله آیه ۲۷ سوره سجده و آیه ۳۹ سوره فصلت و آیه ۵ سوره حج و مانند آن از زمین مناسب رویش سخن به میان آورده است تا این معنا را تاکید کند که رویش نیازمند خاک مناسب است که سنگلاخ و شور نباشد و امکان بقا و نفوذ آن در باشد که از آن گاه به سرزمین خاشع نیز یاد می شود.
خداوند از عوامل دیگری چون خورشید و ماه و باد به عنوان عوامل مادی عمارت و آبادانی سخن به میان می آورد، زیرا بی این عناصر نمی توان سخن از سرزمین آب به میان آورد و اصولا شرایط زیستی مناسب برای انسان و گیاه و جانوران است که اجازه می دهد تا سرزمینی آباد شود و عمارت و سازه های بشری در آن شدنی گردد..
از دیگر عوامل مهم مادی می بایست به انسان ها به عنوان عامل اصلی برای عمران و آبادانی اشاره کرد ؛ زیرا بی حضور انسان آبادانی و عمران به معنای واقعی تحقق نمی یابد؛ از این روست که خداوند درآیه ۶۱ سوره هود ماموریت بشر را آبادانی زمین معرفی می کند.
از دیگر آیاتی که به انسان به عنوان یکی از عناصر مادی و اصلی آبادانی پرداخته می توان به آیات ۷۴ و ۱۳۷ سوره اعراف و ۸۰ تا ۸۲ سوره حجر و آیه ۱۴۹ سوره شعراء و ۹ سوره روم و آیات دیگر اشاره کرد که به نقش و جایگاه انسان در مساله عمران و آبادانی پرداخته است ( منبع آیت الله خلیل منصوری به نشانی : http://www.samamos.com )
- آبادانی ، حیات و تدبر
- وظیفه آبادانی داشتن بر روی زمین : وَإِلَىٰ ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا ۚ قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَٰهٍ غَیْرُهُ ۖ هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ ۚ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُجِیبٌ : و به سوی قوم ثمود، برادرشان صالح را [فرستادیم] گفت: ای قوم من! خدا را بپرستید؛ شما را جز او هیچ معبودی نیست، و او شما را از زمین به وجود آورد و از شما خواست که در آن آبادانی کنید؛ بنابراین از او آمرزش بخواهید، سپس به سوی او بازگردید؛ زیرا پروردگارم [به بندگانش] نزدیک و اجابت کننده دعای آنان است.(سوره هود،آیه ۶۱)
- جانشینی خدا برروی زمین : وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ ۖ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ: و آن زمان را یاد آر که پروردگارت به فرشتگان گفت: به یقین جانشینی در زمین قرار می دهم. گفتند: آیا موجودی را در زمین قرار می دهی که در آن به فساد و تباهی برخیزد و به ناحق خون ریزی کند و حال آن که ما تو را همواره با ستایشت تسبیح می گوییم و تقدیس می کنیم. [پروردگار] فرمود: من [از این جانشین و قرار گرفتنش در زمین اسراری] می دانم که شما نمی دانید. (سوره بقره،آیه ۳۰)
- پرستش پروردگار شهر : إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هَذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِی حَرَّمَهَا وَلَهُ کُلُّ شَیْءٍ وَأُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ- من فقط فرمان یافته ام که پروردگار این شهر را که آن را بسیار محترم شمرده و همه چیز در سیطره مالکیّت و فرمانروایی اوست، بپرستم و فرمان یافته ام که از تسلیم شدگان [فرمان ها و احکام او] باشم(سوره نمل،آیه ۹۱)
- سپاسگزاری عطای سرزمین : لَقَدْ کَانَ لِسَبَإٍ فِی مَسْکَنِهِمْ آیَةٌ ۖ جَنَّتَانِ عَنْ یَمِینٍ وَشِمَالٍ ۖ کُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّکُمْ وَاشْکُرُوا لَهُ ۚ بَلْدَةٌ طَیِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ : یقیناً برای قوم سبا در جای اقامتشان نشانه ای [از قدرت و رحمت خدا] وجود داشت، دو باغ از طرف راست و چپ. [گفتیم:] از رزق و روزی پروردگارتان بخورید، و برای او سپاس گزاری کنید، سرزمینی خوش و دلپذیر [دارید]، و پروردگاری بسیار آمرزنده (سوره سبأ،آیه ۱۵ )
- برکت در آبادیها و سفر : وَجَعَلْنَا بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ الْقُرَى الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا قُرًى ظَاهِرَةً وَقَدَّرْنَا فِیهَا السَّیْرَ ۖ سِیرُوا فِیهَا لَیَالِیَ وَأَیَّامًا آمِنِینَ : و میان مردم سبا و شهرهایی که در آن ها برکت نهادیم، آبادی های به هم پیوسته و نمایان قرار دادیم، و سیر و سفر را در [میان] آنان متناسب و به اندازه مقرّر داشتیم، [و گفتیم:] شب ها و روزها با امنیت در آنها مسافرت کنید. (سوره سبأ،آیه ۱۸ )
- حیات زمین در بهار: فَانْظُرْ إِلَىٰ آثَارِ رَحْمَتِ اللَّهِ کَیْفَ یُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ إِنَّ ذَٰلِکَ لَمُحْیِی الْمَوْتَىٰ ۖ وَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ-پس با تأمل به آثار رحمت خدا بنگر که چگونه زمین را پس از مردگی اش زنده می کند، بی تردید این [خدای قدرتمند] زنده کننده مردگان است و او بر هر کاری تواناست. ( سوره روم ، آیه ۵۰)
- خزان پاییز :وَلَئِنْ أَرْسَلْنَا رِیحًا فَرَأَوْهُ مُصْفَرًّا لَظَلُّوا مِنْ بَعْدِهِ یَکْفُرُونَ -و اگر بادی [سوزان و زیانبار] بفرستیم، پس آن [کشت و زرع] را زرد شده ببینند، پس از آن [به جای جبران گناهانی که سبب این آسیب شده] ناسپاس می شوند. ( سوره روم ، آیه ۵۱ )
- دانایی و توانایی خداونددرخلقت : ۞ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ ضَعْفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفًا وَشَیْبَةً ۚ یَخْلُقُ مَا یَشَاءُ ۖ وَهُوَ الْعَلِیمُ الْقَدِیرُ – خداست که شما را از ناتوانی آفرید، سپس بعد از ناتوانی قدرت و نیرو داد، آن گاه بعد از نیرومندی و توانایی، ناتوانی و پیری قرار داد؛ هرچه بخواهد می آفریند و او دانا و تواناست. ( سوره روم ، آیه ۵۴ )
- خزانه های آسمان ها و زمین در سیطره خداست : هُمُ الَّذِینَ یَقُولُونَ لَا تُنْفِقُوا عَلَىٰ مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّىٰ یَنْفَضُّوا ۗ وَلِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَٰکِنَّ الْمُنَافِقِینَ لَا یَفْقَهُونَ – فقط آنانند که می گویند: به کسانی که نزد پیامبر خدایند، انفاق مکنید تا [از پیرامون او] پراکنده شوند. در حالی که خزانه های آسمان ها و زمین در سیطره خداست، ولی منافقان نمی فهمند. (سوره منافقون،آیه ۸ )
- خداوند، همه‌ى نیازهاى مادّى ومعنوى، دنیوى و اخروى بشر را تأمین مى‌کند: وَإِذْ قِیلَ لَهُمُ اسْکُنُوا هَٰذِهِ الْقَرْیَةَ وَکُلُوا مِنْهَا حَیْثُ شِئْتُمْ وَقُولُوا حِطَّةٌ وَادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا نَغْفِرْ لَکُمْ خَطِیئَاتِکُمْ ۚ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ – و [یاد کنید] هنگامی را که به بنی اسرائیل گفته شد: در این شهر [بیت المقدس] سکونت گزینید، و از هر جا که خواستید [ازمیوه و محصولاتش] بخورید، و بگویید: [خدایا! خواسته ما] ریزش گناهان است. و از دروازه [شهر یا درِ معبد] فروتنانه و سجده کنان درآیید، تا گناهانتان را بیامرزم، قطعاً [پاداش] نیکوکاران را بیفزایم. (سوره اعراف،آیه ۱۶۱ )
- جامعه و تاریخ نیز قانون و زمان‌بندى و اصولى دارند : وَمَا أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا وَلَهَا کِتَابٌ مَعْلُومٌ – و هیچ شهری را [به خاطر فساد فراگیرش] نابود نکردیم مگر اینکه برای آن سرنوشتی معین [وروزگار ودوره ای تغییرناپذیر] بود. (سوره حجر،آیه ۴ ) جامعه و تاریخ نیز قانون و زمان‌بندى و اصولى دارند. «قریة الا و لها کتاب معلوم
- سرسبزى باغ‌هاى منطقه‌ى سبأ، استثنایى بوده: لَقَدْ کَانَ لِسَبَإٍ فِی مَسْکَنِهِمْ آیَةٌ ۖ جَنَّتَانِ عَنْ یَمِینٍ وَشِمَالٍ ۖ کُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّکُمْ وَاشْکُرُوا لَهُ ۚ بَلْدَةٌ طَیِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ – یقیناً برای قوم سبا در جای اقامتشان نشانه ای [از قدرت و رحمت خدا] وجود داشت، دو باغ از طرف راست و چپ. [گفتیم:] از رزق و روزی پروردگارتان بخورید، و برای او سپاس گزاری کنید، سرزمینی خوش و دلپذیر [دارید]، و پروردگاری بسیار آمرزنده (سوره سبأ،آیه ۱۵)سرسبزى باغ‌هاى منطقه‌ى سبأ، استثنایى بوده است. «آیَةٌ»
- زیبایى‌هاى طبیعى یکى از آیات الهى : لَقَدْ کَانَ لِسَبَإٍ فِی مَسْکَنِهِمْ آیَةٌ ۖ جَنَّتَانِ عَنْ یَمِینٍ وَشِمَالٍ ۖ کُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّکُمْ وَاشْکُرُوا لَهُ ۚ بَلْدَةٌ طَیِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ – یقیناً برای قوم سبا در جای اقامتشان نشانه ای [از قدرت و رحمت خدا] وجود داشت، دو باغ از طرف راست و چپ. [گفتیم:] از رزق و روزی پروردگارتان بخورید، و برای او سپاس گزاری کنید، سرزمینی خوش و دلپذیر [دارید]، و پروردگاری بسیار آمرزنده (سوره سبأ،آیه ۱۵) یکى از آیات الهى، زیبایى‌هاى طبیعى است. آیَةٌ جَنَّتانِ …
- سکونت حضرت آدم در بهشت : وَقُلْنَا یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَکُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَیْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ الظَّالِمِینَ – و گفتیم: ای آدم! تو و همسرت در این بهشت سکونت گیرید و از هر جای آنکه خواستید فراوان و گوارا بخورید، و به این درخت نزدیک نشوید که [اگر نزدیک شوید] از ستمکاران خواهید شد. (سوره بقره،آیه ۳۵ )
- باغ سازی در بهشت : وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ ۚ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ ۚ ذَٰلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ – خدا به مردان و زنان با ایمان بهشت هایی را وعده داده که از زیرِ [درختانِ] آن نهرها جاری است؟ در آن جاودانه اند، و نیز سراهای پاکیزه ای را در بهشت های ابدی [وعده فرموده] و هم چنین خشنودی و رضایتی از سوی خدا [که از همه آن نعمت ها] بزرگ تر است؛ این همان کامیابی بزرگ است. (سوره توبه،آیه ۷۲)
- ویژگیهای بهشت : وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا ۖ لَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ ۖ وَنُدْخِلُهُمْ ظِلًّا ظَلِیلًا – و کسانی که ایمان آورده اند و کارهای شایسته انجام داده اند، به زودی آنان را در بهشت هایی که از زیرِ [درختانِ] آن نهرها جاری است، وارد کنیم، در آنجا جاودانه اند؛ آنان را در آنجا همسرانی پاکیزه است، و آنان را در زیر سایه ای پایدار [و دلپذیر، آرام بخش و خنک] درآوریم. (سوره نساء،آیه ۷۵ )
- ویژگیهای بهشت : یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَیُدْخِلْکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ ۚ ذَٰلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ – تا گناهتان را بیامرزد، و شما را در بهشت هایی که از زیرِ [درختانِ] آن نهرها جاری است و خانه های پاکیزه در بهشت های جاویدان، درآورد؛ این است کامیابی بزرگ. (سوره صف،آیه ۱۲)
- تخلّف از فرمان انبیا، تخلّف از فرمان خداست : وَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهَا وَرُسُلِهِ فَحَاسَبْنَاهَا حِسَابًا شَدِیدًا وَعَذَّبْنَاهَا عَذَابًا نُکْرًا – چه بسیار آبادی ها که [اهلش] از فرمان پروردگارشان و فرستادگانش روی برگرداندند، پس ما آنان را به حساب سختی محاسبه کردیم و به عذاب بسیار شدیدی عذاب نمودیم؛ (سوره طلاق،آیه ۸ ) تخلّف از فرمان انبیا، تخلّف از فرمان خداست. «عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ»
- زوال تمدّن‌ها و جوامع، تحت اراده الهى است : وَتِلْکَ الْقُرَىٰ أَهْلَکْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِکِهِمْ مَوْعِدًا – و آن شهرها [یی که داستانشان را بر تو خواندیم] هنگامی که اهل آنها [با کفر و تکذیب آیات خدا] به خود ستم ورزیدند، هلاکشان کردیم، و برای هلاکتشان وقتی معلوم مقرّر نمودیم. (سوره کهف،آیه ۵۹ ) زوال تمدّن‌ها و جوامع، تحت اراده الهى است. «أَهْلَکْناهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا»
- سقوط ملّت‌ها و تمدّن‌ها، جلوه‌اى از آیات الهى: أَوَلَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَسَاکِنِهِمْ ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ ۖ أَفَلَا یَسْمَعُونَ – آیا مشرکان را [داستان] بسیاری از ملت هایی که ما پیش از آنان هلاک کردیم که [اینان] در مسکن هایشان قدم می زنند هدایت نکرد [و برای آنان روشن نساخت که سرانجام کفرپیشگان هلاکت است؟] همانا در این [سرگذشت ها] عبرت هاست، آیا نمی شنوند؟! (سوره سجده،آیه ۲۶ ) سقوط ملّت‌ها و تمدّن‌ها، جلوه‌اى از آیات الهى است. إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ …
- قانون‌شکنى نیاکان، نسل‌هاى بعدى را نیز شرمنده مى‌کند : وَاسْأَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کَانَتْ حَاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتَانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعًا وَیَوْمَ لَا یَسْبِتُونَ ۙ لَا تَأْتِیهِمْ ۚ کَذَٰلِکَ نَبْلُوهُمْ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ – ز آنان سرگذشت شهری را که در ساحل دریا بود بپرس، هنگامی که [اهلش] در [روز تعطیلیِ] شنبه [از حکم خدا] تجاوز می کردند؛ به این صورت که روز [تعطیلیِ] شنبه ماهی هایشان [به اراده خدا از اعماق آب به سوی ساحل می آمدند و] به روی آب آشکار می شدند و غیر شنبه ها نمی آمدند [وآنان بر خلاف حکم خدا در تعطیلی شنبه به صید می پرداختند؛] این گونه آنان را در برابر نافرمانی و فسقی که همواره داشتند، آزمایش می کردیم. (سوره اعراف،آیه ۱۶۳ )
- دنیا، جولانگاه طغیانگران خواهد شد: وَحَرَامٌ عَلَىٰ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا أَنَّهُمْ لَا یَرْجِعُونَ – و بر [اهل] شهری که نابودشان کردیم، محال است که [در قیامت به سوی ما] باز نگردند. (سوره انبیاء،آیه ۹۵ )
- در آینده‌ى تاریخ نیز مفسدان تاخت و تاز خواهند کرد: وَحَرَامٌ عَلَىٰ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا أَنَّهُمْ لَا یَرْجِعُونَ – و بر [اهل] شهری که نابودشان کردیم، محال است که [در قیامت به سوی ما] باز نگردند. (سوره انبیاء،آیه ۹۵ )
- عذاب خداوند، پس از اتمام حجّت : وَلَقَدْ جَاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْهُمْ فَکَذَّبُوهُ فَأَخَذَهُمُ الْعَذَابُ وَهُمْ ظَالِمُونَ – و همانا پیامبری از خود آنان برای [هدایت] شان آمد، ولی او را تکذیب کردند، پس عذاب [خدا] آنان را در حالی که ستمکار بودند، فراگرفت. (سوره نحل،آیه ۱۱۳ )
- قهر الهى، بعد از اتمام حجّت شهروندان : وَمَا أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا لَهَا مُنْذِرُونَ – و [مردم] هیچ شهری را نابود نکردیم مگر آنکه بیم دهندگانی برای آنان بود، (سوره شعراء،آیه ۲۰۸ )
- وظیفه‌ى انبیا وامامان هشدار است: وَمَا أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا لَهَا مُنْذِرُونَ – و [مردم] هیچ شهری را نابود نکردیم مگر آنکه بیم دهندگانی برای آنان بود، (سوره شعراء،آیه ۲۰۸ )
- زندگى براى هیچ شهروندی ماندگار و پایدار نیست : وَإِنْ مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا نَحْنُ مُهْلِکُوهَا قَبْلَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوهَا عَذَابًا شَدِیدًا ۚ کَانَ ذَٰلِکَ فِی الْکِتَابِ مَسْطُورًا – هیچ شهری [از شهرهای یاغیان و مفسدان] نیست مگر آنکه آن را پیش از قیامت [به عذاب] نابود می کنیم یا به عذابی سخت دچار می سازیم. انجام این کار در کتاب [لوح محفوظ] نگاشته شده است. (سوره اسراء،آیه ۵۸ )
- برچیده شدن بساط زندگى روى زمین : وَإِنْ مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا نَحْنُ مُهْلِکُوهَا قَبْلَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوهَا عَذَابًا شَدِیدًا ۚ کَانَ ذَٰلِکَ فِی الْکِتَابِ مَسْطُورًا – هیچ شهری [از شهرهای یاغیان و مفسدان] نیست مگر آنکه آن را پیش از قیامت [به عذاب] نابود می کنیم یا به عذابی سخت دچار می سازیم. انجام این کار در کتاب [لوح محفوظ] نگاشته شده است. (سوره اسراء،آیه ۵۸ ) برچیده شدن بساط زندگى روى زمین، نه یک تصادف، بلکه براساس قانونى است که خداوند، از پیش تعیین و ثبت کرده است .
- تدبر در آثار باستانی
خداوند متعال در آیات مختلف ، سرگذشت شهرها و مردم شهرهای گوناگون را مثال زده و توصیه به سیر وسفرو دیدن آنها و عبرت آموزی نموده است .قرآن کریم در آیاتی انسان را به گردش تشویق می‌کند و حتی در بعضی آیات ترک جهانگردی را در انسان سرزنش می‌کند. آثار تاریخی هر کشور ، علاوه بر معرفی تمدن و فرهنگ هر منطقه ، بیانگر اتفاقاتی است که در گذشته افتاده و گاه گردش در دل آثار باستانی سیاحتی است در دل هزاران سال تجربه. خرابه کاخهای بزرگی که روزی تجلی امپراتوری‌های بزرگ زمین بودند و مردمان ، چنان این حکومت ها را پرتوان و شکست ناپذیر می‌پنداشتند ، که حتی در مخیله‌اشان هم نمی‌گنجید در گوشه ای از زمان ، جا خوش کنند و خاک بخورند. خداوند در آیه ۴۴ سوره مبارکه فاطر می‌فرماید: «آیا در زمین گردش نمی کنند تا بنگرند سرانجام کسانی که پیش از ایشان زندگی می کردند چگونه بود (با اینکه) آن گروه از ایشان قدرتمند تر بودند».
- از تاریخ و سرگذشت شهرهای گذشته باید درس گرفت : وَتِلْکَ الْقُرَىٰ أَهْلَکْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِکِهِمْ مَوْعِدًا – و آن شهرها [یی که داستانشان را بر تو خواندیم] هنگامی که اهل آنها [با کفر و تکذیب آیات خدا] به خود ستم ورزیدند، هلاکشان کردیم، و برای هلاکتشان وقتی معلوم مقرّر نمودیم. (سوره کهف،آیه ۵۹ )
- به تمدن‌هاى ویران شده گذشته، باید به دیده عبرت نگریست و درسهاى تازه گرفت : أَوْ کَالَّذِی مَرَّ عَلَىٰ قَرْیَةٍ وَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّىٰ یُحْیِی هَٰذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا ۖ فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ ۖ قَالَ کَمْ لَبِثْتَ ۖ قَالَ لَبِثْتُ یَوْمًا أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ ۖ قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ فَانْظُرْ إِلَىٰ طَعَامِکَ وَشَرَابِکَ لَمْ یَتَسَنَّهْ ۖ وَانْظُرْ إِلَىٰ حِمَارِکَ وَلِنَجْعَلَکَ آیَةً لِلنَّاسِ ۖ وَانْظُرْ إِلَى الْعِظَامِ کَیْفَ نُنْشِزُهَا ثُمَّ نَکْسُوهَا لَحْمًا ۚ فَلَمَّا تَبَیَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ – یا چون آن کسی که به دهکده ای گذر کرد، در حالی که دیوارهای آن بر روی سقف هایش فرو ریخته بود [و اجساد ساکنانش پوسیده و متلاشی به نظر می آمد] گفت: خدا چگونه اینان را پس از مرگشان زنده می کند؟ پس خدا او را صد سال میراند، سپس وی را برانگیخت، به او فرمود: چه مقدار [در این منطقه] درنگ کرده ای؟ گفت: یک روز یا بخشی از یک روز درنگ کرده ام. [خدا] فرمود: بلکه صد سال درنگ کرده ای! به خوراکی و نوشیدنی خود بنگر که [پس از گذشت صد سال و رفت و آمد فصول چهارگانه] تغییری نکرده، و به دراز گوش خود نظر کن [که جسمش متلاشی شده، ما تو را زنده کردیم تا به پاسخ پرسشت برسی و به واقع شدن این حقیقت مطمئن شوی]، و تا تو را نشانه ای [از قدرت و ربوبیّت خود] برای مردم [در مورد زنده شدن مردگان] قرار دهیم، اکنون به استخوان ها [یِ دراز گوشت] بنگر که چگونه آنها را برمی داریم و به هم پیوند می دهیم، سپس بر آنها گوشت می پوشانیم. چون [کیفیتِ زنده شدنِ مردگان] بر او روشن شد، گفت: اکنون می دانم که یقیناً خدا بر هر کاری تواناست. (سوره بقره،آیه ۲۵۹ )
- آثار باستانى مى‌تواند وسیله‌ى عبرت باشد : وَلَقَدْ أَتَوْا عَلَى الْقَرْیَةِ الَّتِی أُمْطِرَتْ مَطَرَ السَّوْءِ ۚ أَفَلَمْ یَکُونُوا یَرَوْنَهَا ۚ بَلْ کَانُوا لَا یَرْجُونَ نُشُورًا – یقیناً مشرکان مکه بر شهری که [محل زندگی قوم لوط بود و] بر آن باران عذاب باریده شد، گذر کرده اند، پس آیا آنجا را ندیده اند؟ [چرا! دیده اند] ولی [عبرت نگرفته اند، چون] برانگیخته شدن [مردگان] را [برای رسیدن به پاداش اعمال] امید و انتظار ندارند. (سوره فرقان،آیه ۴۰ )
- عبرت از گذشته ، سنت الهی در نابودی شهرهای در معرض قهر خدا : وَکَمْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا فَجَاءَهَا بَأْسُنَا بَیَاتًا أَوْ هُمْ قَائِلُونَ – چه بسیار شهرهایی که اهلش را [به سبب گناهانشان] هلاک کردیم و عذاب ما در حالی که شب یا نیم روز در استراحت و آرامش بودند، به آنان رسید!! (سوره اعراف،آیه ۴ )
- عبرت از شهرهای تکذیب حقایق : تِلْکَ الْقُرَىٰ نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنْبَائِهَا ۚ وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّنَاتِ فَمَا کَانُوا لِیُؤْمِنُوا بِمَا کَذَّبُوا مِنْ قَبْلُ ۚ کَذَٰلِکَ یَطْبَعُ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِ الْکَافِرِینَ – این شهرهاست که بخشی از داستان هایش را برای تو بیان می کنیم، و یقیناً پیامبرانشان برای آنان دلایل روشن آوردند، ولی آنان بر آن نبودند که به حقایقی که پیش از آمدن آن دلایل تکذیب کرده بودند ایمان بیاورند؛ این گونه خدا بر دل های کافران [به سزای لجاجت وعنادشان] مُهر می زند. (سوره اعراف،آیه ۱۰۱ )
- با دیده‌ى عبرت به تاریخ شهرها بنگریم : مَا آمَنَتْ قَبْلَهُمْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا ۖ أَفَهُمْ یُؤْمِنُونَ – پیش از آنان [اهل] هیچ شهری که آن را نابود کردیم [با دیدن معجزه] ایمان نیاوردند؛ پس آیا اینان ایمان می آورند؟! (سوره انبیاء،آیه ۶ )
- آشنایى با فلسفه‌ى تاریخ و شناخت اقوام گذشته : إِنَّا مُنْزِلُونَ عَلَىٰ أَهْلِ هَٰذِهِ الْقَرْیَةِ رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ – ما بر اهل این شهر به علت کار بسیار زشتی که مرتکب می شوند، عذاب سختی از آسمان نازل خواهیم کرد. (سوره عنکبوت،آیه ۳۴ ) آشنایى با فلسفه‌ى تاریخ و شناخت اقوام گذشته، مورد توجّه قرآن است. «آیَةً بَیِّنَةً لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ»
- از خرابه‌ها نیز مى‌توان درس گرفت : إِنَّا مُنْزِلُونَ عَلَىٰ أَهْلِ هَٰذِهِ الْقَرْیَةِ رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ – ما بر اهل این شهر به علت کار بسیار زشتی که مرتکب می شوند، عذاب سختی از آسمان نازل خواهیم کرد. (سوره عنکبوت،آیه ۳۴ )از خرابه‌ها نیز مى‌توان درس گرفت. آیَةً … لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ
- عبرت گرفتن، به دقّت و تعقّل نیاز دارد : إِنَّا مُنْزِلُونَ عَلَىٰ أَهْلِ هَٰذِهِ الْقَرْیَةِ رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ – ما بر اهل این شهر به علت کار بسیار زشتی که مرتکب می شوند، عذاب سختی از آسمان نازل خواهیم کرد. (سوره عنکبوت،آیه ۳۴ ) عبرت گرفتن، به دقّت و تعقّل نیاز دارد. افراد غافل با دید سطحى نمى‌توانند حقایق را درک کرده و عبرت بگیرند. «لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ»
- تعقّل و اندیشه، شرط هدایت و عبرت‌گیرى: إِنَّا مُنْزِلُونَ عَلَىٰ أَهْلِ هَٰذِهِ الْقَرْیَةِ رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ – ما بر اهل این شهر به علت کار بسیار زشتی که مرتکب می شوند، عذاب سختی از آسمان نازل خواهیم کرد. (سوره عنکبوت،آیه ۳۴ ) تعقّل و اندیشه، شرط هدایت و عبرت‌گیرى است. «لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ»
- شهروندانی مى‌توانند از تاریخ عبرت بگیرند که…. : وَجَعَلْنَا بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ الْقُرَى الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا قُرًى ظَاهِرَةً وَقَدَّرْنَا فِیهَا السَّیْرَ ۖ سِیرُوا فِیهَا لَیَالِیَ وَأَیَّامًا آمِنِینَ – و میان مردم سبا و شهرهایی که در آن ها برکت نهادیم، آبادی های به هم پیوسته و نمایان قرار دادیم، و سیر و سفر را در [میان] آنان متناسب و به اندازه مقرّر داشتیم، [و گفتیم:] شب ها و روزها با امنیت در آنها مسافرت کنید. (سوره سبأ،آیه ۱۸) افراد و ملّت‌هایى مى‌توانند از تاریخ عبرت بگیرند و پایدار بمانند که بسیار بردبار و سپاسگزار باشند. «لَآیاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ»
- تاریخ گذشتگان، بهترین درس براى آیندگان : وَاضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا أَصْحَابَ الْقَرْیَةِ إِذْ جَاءَهَا الْمُرْسَلُونَ – و برای آنان [که با تو برخورد خصمانه دارند] اهل آن شهر ( از شهرهاى قدیم روم‌درمنطقه انطاکیه) را مثل بزن، هنگامی که پیامبران به آنجا آمدند، (سوره یس،آیه ۱۳( تاریخ گذشتگان، بهترین درس براى آیندگان است. «وَ اضْرِبْ لَهُمْ»
- عبرت آموزی از شهر: وَاضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا أَصْحَابَ الْقَرْیَةِ إِذْ جَاءَهَا الْمُرْسَلُونَ – و برای آنان [که با تو برخورد خصمانه دارند] اهل آن شهر ( از شهرهاى قدیم روم‌درمنطقه انطاکیه) را مثل بزن، هنگامی که پیامبران به آنجا آمدند، (سوره یس،آیه ۱۳(در بیان داستان، عبرت‌ها مهم است، نام قریه، نژاد، زبان و تعداد افراد مهم نیست. «أَصْحابَ الْقَرْیَةِ»
- پند آموزی در بازدیدآثار باستانی : وَکَمْ أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ بَطِرَتْ مَعِیشَتَهَا ۖ فَتِلْکَ مَسَاکِنُهُمْ لَمْ تُسْکَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِیلًا ۖ وَکُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِینَ – چه بسیار [اهل] شهرهایی را که [به سبب فراوانی نعمت] در زندگی خود گرفتار سرمستی و طغیان شده بودند، هلاک کردیم، پس این ها خانه های ایشان است که پس از آنان [خراب و ویران شده و] جز اندکی مورد سکونت قرار نگرفته اند، و فقط ما وارث آنان هستیم! (سوره قصص،آیه ۵۸ ) خرابه‌ها وبقایاى تمدّن‌هاى گذشته، بهترین پندآموز نسل‌هاى بعدى است.«فَتِلْکَ مَساکِنُهُمْ» (از جمله برنامه‌هاى تربیتى، بازدید از همین اماکن است.)
- درس از تاریخ و سرگذشت پیشینیان .: وَتِلْکَ الْقُرَىٰ أَهْلَکْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِکِهِمْ مَوْعِدًا – و آن شهرها [یی که داستانشان را بر تو خواندیم] هنگامی که اهل آنها [با کفر و تکذیب آیات خدا] به خود ستم ورزیدند، هلاکشان کردیم، و برای هلاکتشان وقتی معلوم مقرّر نمودیم. (سوره کهف،آیه ۵۹ ) از تاریخ و سرگذشت پیشینیان باید درس گرفت. «تِلْکَ الْقُرى أَهْلَکْناهُمْ»
- عبرت نگرفتن مردم مکه از پیشینیان : أَوَلَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَسَاکِنِهِمْ ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ ۖ أَفَلَا یَسْمَعُونَ – آیا مشرکان را [داستان] بسیاری از ملت هایی که ما پیش از آنان هلاک کردیم که [اینان] در مسکن هایشان قدم می زنند هدایت نکرد [و برای آنان روشن نساخت که سرانجام کفرپیشگان هلاکت است؟] همانا در این [سرگذشت ها] عبرت هاست، آیا نمی شنوند؟! (سوره سجده،آیه ۲۶ ) مردم مکّه از انقراض اقوام پیشین آگاه بودند و آثار به جاى مانده از آنان در گذرگاه آنان بود، ولى عبرت نمى‌گرفتند. «أَ وَ لَمْ یَهْدِ لَهُمْ»
- بررسی اقوام گذشته : أَوَلَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَسَاکِنِهِمْ ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ ۖ أَفَلَا یَسْمَعُونَ – آیا مشرکان را [داستان] بسیاری از ملت هایی که ما پیش از آنان هلاک کردیم که [اینان] در مسکن هایشان قدم می زنند هدایت نکرد [و برای آنان روشن نساخت که سرانجام کفرپیشگان هلاکت است؟] همانا در این [سرگذشت ها] عبرت هاست، آیا نمی شنوند؟! (سوره سجده،آیه ۲۶ ) عوامل عزّت و ذلّت اقوام گذشته را بررسى کنید و از آن درس عبرت گیرید. «إِنَّ فِی ذلِکَ لَعِبْرَةً»
- لزوم حفظ آثار باستانى نیاکان: أَوَلَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَسَاکِنِهِمْ ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ ۖ أَفَلَا یَسْمَعُونَ – آیا مشرکان را [داستان] بسیاری از ملت هایی که ما پیش از آنان هلاک کردیم که [اینان] در مسکن هایشان قدم می زنند هدایت نکرد [و برای آنان روشن نساخت که سرانجام کفرپیشگان هلاکت است؟] همانا در این [سرگذشت ها] عبرت هاست، آیا نمی شنوند؟! (سوره سجده،آیه ۲۶ ) حفظ آثار باستانى نیاکان، براى عبرت آیندگان لازم است. «مَساکِنِهِمْ»
- عبرت از شهرهای نابود شده : وَتَرَکْنَا فِیهَا آیَةً لِلَّذِینَ یَخَافُونَ الْعَذَابَ الْأَلِیمَ – در آنجا [پس از زیر و رو شدن شهر و هلاکت مردم] نشانه و عبرتی [از قدرت، غضب خود و محکومیت مجرمان] برای کسانی که از عذاب دردناک می ترسند به جا گذاشتیم. (سوره ذاریات،آیه ۳۷ )
- عبرت گرفتن از پیشینه شهرها : وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْیَةً کَانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ کُلِّ مَکَانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا کَانُوا یَصْنَعُونَ – و خدا [برای پندآموزی به ناسپاسان] مَثَلی زده است: شهری را که امنیت و آسایش داشت و رزق و روزیِ [مردمش] به فراوانی از همه جا برایش می آمد، پس نعمت خدا را ناسپاسی کردند، در نتیجه خدا به کیفر اعمالی که همواره مرتکب می شدند، بلای گرسنگی و ترس فراگیر را به آنان چشانید. (سوره نحل،آیه ۱۱۲ ) قریة: قرى: جمع کردن. شهر را از آن قریه گویند ، که مردم در آن جمع شده اند . اکثر استعمال در شهر است، گاهى به معناى روستا نیز آید. از بیان مثال‌هاى قرآنى در مورد تاریخ واقوام گذشته، عبرت بگیریم. «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا»
- مطالعه پیشینه شهرها با هدف عبرت : مَا آمَنَتْ قَبْلَهُمْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا ۖ أَفَهُمْ یُؤْمِنُونَ – پیش از آنان [اهل] هیچ شهری که آن را نابود کردیم [با دیدن معجزه] ایمان نیاوردند؛ پس آیا اینان ایمان می آورند؟! (سوره انبیاء،آیه ۶) با دیده‌ى عبرت به تاریخ بنگریم. «أَ فَهُمْ یُؤْمِنُونَ»
- درس گرفتن از پیشینه تخریب شهرها : فَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا وَهِیَ ظَالِمَةٌ فَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَشِیدٍ – و چه بسیار شهرها را در حالی که اهلش ستمکار بودند، هلاک کردیم، پس [به سبب نزول عذاب سقف های خانه هایشان خراب شده و دیوارهایشان بر] سقف ها فرو ریخته است و [چه بسیار] چاه های پر آب [که به سبب نابود شدن مالکانش] متروک افتاده و کاخ ها و قصرهای برافراشته [ومحکمی که بی ساکن و بی صاحب مانده است.] (سوره حج،آیه ۴۵) از تاریخ درس بگیرید. فَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ …
- تجربه اندوزی شهرهای اقوام پیشین : أَلَمْ یَأْتِهِمْ نَبَأُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَقَوْمِ إِبْرَاهِیمَ وَأَصْحَابِ مَدْیَنَ وَالْمُؤْتَفِکَاتِ ۚ أَتَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّنَاتِ ۖ فَمَا کَانَ اللَّهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَلَٰکِنْ کَانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ – آیا خبر کسانی که پیش از آنان بودند به اینان نرسیده؟ خبر قوم نوح و عاد و ثمود و قوم ابراهیم و اصحاب مدین و شهرهای زیر و رو شده [قوم لوط] که پیامبرانشان برای آنان دلایل روشن آوردند [ولی نپذیرفتند]؛ خدا بر آن نبود که به آنان ستم ورزد، ولی آنان بودند که همواره بر خود ستم می کردند. (سوره توبه،آیه ۷۰) تاریخ واخبار اقوام گذشته، بسیار مهم ومفید است. «نَبَأُ» (به خبر مهم ومفید «نَبَأُ» گفته مى‌شود)
- تاریخ و شهروندان گذشته، آئینه‌اى براى آیندگان : وَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهَا وَرُسُلِهِ فَحَاسَبْنَاهَا حِسَابًا شَدِیدًا وَعَذَّبْنَاهَا عَذَابًا نُکْرًا – چه بسیار آبادی ها که [اهلش] از فرمان پروردگارشان و فرستادگانش روی برگرداندند، پس ما آنان را به حساب سختی محاسبه کردیم و به عذاب بسیار شدیدی عذاب نمودیم؛ (سوره طلاق،آیه ۸ ) تاریخ و گذشتگان، آئینه‌اى براى آیندگان است. وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ …
- بازدید آثار باستانی برای پند آموزی : وَکَمْ أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ بَطِرَتْ مَعِیشَتَهَا ۖ فَتِلْکَ مَسَاکِنُهُمْ لَمْ تُسْکَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِیلًا ۖ وَکُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِینَ – چه بسیار [اهل] شهرهایی را که [به سبب فراوانی نعمت] در زندگی خود گرفتار سرمستی و طغیان شده بودند، هلاک کردیم، پس این ها خانه های ایشان است که پس از آنان [خراب و ویران شده و] جز اندکی مورد سکونت قرار نگرفته اند، و فقط ما وارث آنان هستیم! (سوره قصص،آیه ۵۸ ) خرابه‌ها وبقایاى تمدّن‌هاى گذشته، بهترین پندآموز نسل‌هاى بعدى است. «فَتِلْکَ مَساکِنُهُمْ» (از جمله برنامه‌هاى تربیتى، بازدید از همین اماکن است.)
- بازدید اثار باستانی برای پند گرفتن : أَوَلَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ یَمْشُونَ فِی مَسَاکِنِهِمْ ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ ۖ أَفَلَا یَسْمَعُونَ – آیا مشرکان را [داستان] بسیاری از ملت هایی که ما پیش از آنان هلاک کردیم که [اینان] در مسکن هایشان قدم می زنند هدایت نکرد [و برای آنان روشن نساخت که سرانجام کفرپیشگان هلاکت است؟] همانا در این [سرگذشت ها] عبرت هاست، آیا نمی شنوند؟! (سوره سجده،آیه ۲۶ ) بازدید از آثار باستانى و آثار به جاى مانده از اقوام پیشین مورد سفارش اسلام است؛ امّا به شرط آنکه همراه پند و عبرت باشد، نه از روى غفلت. «أَ وَ لَمْ یَهْدِ
- سر گذشت سرزمین سبأ عبرت‌انگیز است : لَقَدْ کَانَ لِسَبَإٍ فِی مَسْکَنِهِمْ آیَةٌ ۖ جَنَّتَانِ عَنْ یَمِینٍ وَشِمَالٍ ۖ کُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّکُمْ وَاشْکُرُوا لَهُ ۚ بَلْدَةٌ طَیِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ – یقیناً برای قوم سبا در جای اقامتشان نشانه ای [از قدرت و رحمت خدا] وجود داشت، دو باغ از طرف راست و چپ. [گفتیم:] از رزق و روزی پروردگارتان بخورید، و برای او سپاس گزاری کنید، سرزمینی خوش و دلپذیر [دارید]، و پروردگاری بسیار آمرزنده (سوره سبأ،آیه ۱۵) سر گذشت سرزمین سبأ عبرت‌انگیز است. لَقَدْ کانَ لِسَبَإٍ … آیَةٌ
- عبرت از تاریخ شهرهای پیشین : وَاذْکُرُوا إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفَاءَ مِنْ بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّأَکُمْ فِی الْأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِهَا قُصُورًا وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُیُوتًا ۖ فَاذْکُرُوا آلَاءَ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ – و به یاد آورید که خدا شما را جانشینانی پس از قوم عاد قرار داد، و در زمین، جای [مناسبی] به شما بخشید که از مکان های هموارش برای خود قصرها بنا می کنید، و از کوه ها خانه هایی می تراشید، پس نعمت های خدا را یاد کنید و در زمین تبهکارانه فتنه و آشوب برپا نکنید. (سوره اعراف،آیه ۷۴ ) از تاریخ گذشتگان عبرت بگیریم. وَ اذْکُرُوا … بَعْدِ عادٍ
- نشانه های عبرت : وَلَقَدْ تَرَکْنَا مِنْهَا آیَةً بَیِّنَةً لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ -[پس با عذاب آسمانی، شهر و اهلش را در هم کوبیدیم] و از آن شهر نشانه ای روشن [از سنگ هایی که بر سر اهلش فرو باریدیم] برای مردمی که می اندیشند، بر جای گذاشتیم. (سوره عنکبوت،آیه ۳۵ )
- زوال و نابودی شهرهای گذشته
- حکایت شهرها : ذَٰلِکَ مِنْ أَنْبَاءِ الْقُرَىٰ نَقُصُّهُ عَلَیْکَ ۖ مِنْهَا قَائِمٌ وَحَصِیدٌ – (اى پیامبر!) این (مطالب) (گوشه‌اى) از گزارش های شهرها [و اهل آنها] است که آن را بر تو حکایت می کنیم، برخی از آن [شهر] ها هنوز برجایند، و برخی درو شده بر باد رفته اند! (سوره هود،آیه ۱۰۰ ) منظور آیه این باشد که در بعضى موارد، تنها خودشان را هلاک نمودیم از این روى آثارشان باقى است، ولى در بعضى دیگر آنها را همراه با تمامى آثار و خانه‌هایشان نابود کردیم.
- قهر الهى از روى حکمت : وَتِلْکَ الْقُرَىٰ أَهْلَکْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِکِهِمْ مَوْعِدًا – و آن شهرها [یی که داستانشان را بر تو خواندیم] هنگامی که اهل آنها [با کفر و تکذیب آیات خدا] به خود ستم ورزیدند، هلاکشان کردیم، و برای هلاکتشان وقتی معلوم مقرّر نمودیم. (سوره کهف،آیه ۵۹ )قهر الهى از روى حکمت بوده و داراى زمانى خاص است
- سرنوشت معین برای شهرها : وَمَا أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا وَلَهَا کِتَابٌ مَعْلُومٌ – و هیچ شهری را [به خاطر فساد فراگیرش] نابود نکردیم مگر اینکه برای آن سرنوشتی معین [وروزگار ودوره ای تغییرناپذیر] بود. (سوره حجر،آیه ۴ ) جامعه و تاریخ نیز قانون و زمان‌بندى و اصولى دارند. «قریة الا و لها کتاب معلوم»
- اتمام حجت قبل از نابودی شهرها: وَمَا کَانَ رَبُّکَ مُهْلِکَ الْقُرَىٰ حَتَّىٰ یَبْعَثَ فِی أُمِّهَا رَسُولًا یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِنَا ۚ وَمَا کُنَّا مُهْلِکِی الْقُرَىٰ إِلَّا وَأَهْلُهَا ظَالِمُونَ – و پروردگارت بر آن نبوده است که شهرها را نابود کند، تا آنکه [پیش از نابودی] در مرکز آنها پیامبری برانگیزد که آیات ما را بر آنان بخواند، و ما [در هیچ حالی از احوال] نابودکننده شهرها نبوده ایم مگر در حالی که اهلش ستمکار بوده اند. (سوره قصص،آیه ۵۹ )
- نابودی شهرها ، بعلت ایمان نیاوردن علیرغم دیدن معجزه: مَا آمَنَتْ قَبْلَهُمْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا ۖ أَفَهُمْ یُؤْمِنُونَ – پیش از آنان [اهل] هیچ شهری که آن را نابود کردیم [با دیدن معجزه] ایمان نیاوردند؛ پس آیا اینان ایمان می آورند؟! (سوره انبیاء،آیه ۶ )
- نابودشدن شهرها بعلت فساد فراگیر : وَمَا أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا وَلَهَا کِتَابٌ مَعْلُومٌ – و هیچ شهری را [به خاطر فساد فراگیرش] نابود نکردیم مگر اینکه برای آن سرنوشتی معین [وروزگار ودوره ای تغییرناپذیر] بود. (سوره حجر،آیه ۴ )
- ظلم، مایه‌ى هلاکت است : وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِیمَ بِالْبُشْرَىٰ قَالُوا إِنَّا مُهْلِکُو أَهْلِ هَٰذِهِ الْقَرْیَةِ ۖ إِنَّ أَهْلَهَا کَانُوا ظَالِمِینَ – و زمانی که فرستادگان ما با بشارت [ولادت اسحاق] نزد ابراهیم آمدند، گفتند: ما یقیناً اهل شهر را نابود می کنیم؛ زیرا اهل آن ستمکارند. (سوره عنکبوت،آیه ۳۱ )
- عذاب الهی برای شهروندان فاسق : إِنَّا مُنْزِلُونَ عَلَىٰ أَهْلِ هَٰذِهِ الْقَرْیَةِ رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ – ما بر اهل این شهر به علت کار بسیار زشتی که مرتکب می شوند، عذاب سختی از آسمان نازل خواهیم کرد. (سوره عنکبوت،آیه ۳۴ )
- درهم شکستن شهرهای ستمکار : وَکَمْ قَصَمْنَا مِنْ قَرْیَةٍ کَانَتْ ظَالِمَةً وَأَنْشَأْنَا بَعْدَهَا قَوْمًا آخَرِینَ – و چه بسیار از شهرهایی که [اهلش] ستمکار بودند، درهم شکستیم، و پس از آنان قومی دیگرپدید آوردیم. (سوره انبیاء،آیه ۱۱ )
- هلاک شدن همه آن آبادیهای پیشین: وَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ هِیَ أَشَدُّ قُوَّةً مِنْ قَرْیَتِکَ الَّتِی أَخْرَجَتْکَ أَهْلَکْنَاهُمْ فَلَا نَاصِرَ لَهُمْ – چه بسیار آبادی هایی که [اهلش] از [اهل] آبادی تو که تو را بیرون کرده اند نیرومندتر بودند، ما آنان را هلاک کردیم و یاوری [در برابر عذاب] برای آنان نبود. (سوره محمد،آیه ۱۳ ( این آیه به پیامبر دلدارى مى‌دهد که ما همه آن اقوام پیشین را هلاک کردیم با آنکه از مردم مکّه بسیار قوى‌تر بودند
- هلاک شدن شهرهای طغیانگر : وَکَمْ أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ بَطِرَتْ مَعِیشَتَهَا ۖ فَتِلْکَ مَسَاکِنُهُمْ لَمْ تُسْکَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِیلًا ۖ وَکُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِینَ – چه بسیار [اهل] شهرهایی را که [به سبب فراوانی نعمت] در زندگی خود گرفتار سرمستی و طغیان شده بودند، هلاک کردیم، پس این ها خانه های ایشان است که پس از آنان [خراب و ویران شده و] جز اندکی مورد سکونت قرار نگرفته اند، و فقط ما وارث آنان هستیم! (سوره قصص،آیه ۵۸ )
- نجات شهروندان مومن قبل از عذاب : فَأَخْرَجْنَا مَنْ کَانَ فِیهَا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ – پس هرکه را از مؤمنان در آن شهر بود [پیش از آمدن عذاب] بیرون بردیم (سوره زاریات ، آیه ۳۵ )
- نابودی شهرهای ستمکار : فَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا وَهِیَ ظَالِمَةٌ فَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَشِیدٍ – و چه بسیار شهرها را در حالی که اهلش ستمکار بودند، هلاک کردیم، پس [به سبب نزول عذاب سقف های خانه هایشان خراب شده و دیوارهایشان بر] سقف ها فرو ریخته است و [چه بسیار] چاه های پر آب [که به سبب نابود شدن مالکانش] متروک افتاده و کاخ ها و قصرهای برافراشته [ومحکمی که بی ساکن و بی صاحب مانده است.] (سوره حج،آیه ۴۵ )
- نابودی شهرهای ظالم : وَکَمْ قَصَمْنَا مِنْ قَرْیَةٍ کَانَتْ ظَالِمَةً وَأَنْشَأْنَا بَعْدَهَا قَوْمًا آخَرِینَ – و چه بسیار از شهرهایی که [اهلش] ستمکار بودند، درهم شکستیم، و پس از آنان قومی دیگرپدید آوردیم. (سوره انبیاء،آیه ۱۱ ) اگر ظلم به صورت یک سیره و روش در آید، قهر الهى را در پى خواهد داشت. «کانَتْ ظالِمَةً» لکن اگر ظلمى مداوم نباشد و انسان با متوجّه شدن آن توبه کند آن قهر را به دنبال نخواهد داشت).
- نابودی کاخهای ظالمان : فَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا وَهِیَ ظَالِمَةٌ فَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَشِیدٍ – و چه بسیار شهرها را در حالی که اهلش ستمکار بودند، هلاک کردیم، پس [به سبب نزول عذاب سقف های خانه هایشان خراب شده و دیوارهایشان بر] سقف ها فرو ریخته است و [چه بسیار] چاه های پر آب [که به سبب نابود شدن مالکانش] متروک افتاده و کاخ ها و قصرهای برافراشته [ومحکمی که بی ساکن و بی صاحب مانده است.] (سوره حج،آیه ۴۵ )
- عذاب با فرو رفتن خانه در زمین : فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الْأَرْضَ فَمَا کَانَ لَهُ مِنْ فِئَةٍ یَنْصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَمَا کَانَ مِنَ الْمُنْتَصِرِینَ- پس او و خانه اش را در زمین فرو بردیم، و هیچ گروهی غیر از خدا برای او نبود که وی را [برای رهایی از عذاب] یاری دهد، و خود نیز نتوانست از خود دفاع کند. (سوره قصص،آیه ۸۱ )
- در برابر قهر خدا، نه سقفى مى‌ماند و نه ستونى: فَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا وَهِیَ ظَالِمَةٌ فَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَشِیدٍ – و چه بسیار شهرها را در حالی که اهلش ستمکار بودند، هلاک کردیم، پس [به سبب نزول عذاب سقف های خانه هایشان خراب شده و دیوارهایشان بر] سقف ها فرو ریخته است و [چه بسیار] چاه های پر آب [که به سبب نابود شدن مالکانش] متروک افتاده و کاخ ها و قصرهای برافراشته [ومحکمی که بی ساکن و بی صاحب مانده است.] (سوره حج،آیه ۴۵ ) در برابر قهر خدا، نه سقفى مى‌ماند و نه ستونى. «خاوِیَةٌ عَلى عُرُوشِها»
- مرگ ساکنان خانه ها : أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْیَاهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَشْکُرُونَ – آیا به کسانی که از ترس مرگ از خانه های خود در حالی که هزاران نفر بودند، بیرون آمدند [با دیده عبرت] ننگریستی؟ پس خدا به آنان فرمود: بمیرید [و آنان بدون فاصله مردند،] سپس آنان را زنده کرد [تا بدانند رهایی از چنگ مرگ ممکن نیست]. خدا نسبت به مردم دارای فضل و احسان است، ولی بیشتر مردم سپاس نمی گزارند. . (سوره بقره،آیه ۲۴۳ ) کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ – این گونه خدا آیاتش را برای شما بیان می کند، باشد که بیندیشید(سوره بقره،آیه ۲۴۲ )
- شهرهای صالح در در امان الهی
- شهرها تا زمانی که شاخص های اصلاح گری را با خود به همراه دارند، از آفات الهی در امانند و در بیمة خداوند قرار دارند؛ بلاها و آسیب ها، همواره مخصوص قریه ها و اجتماعات ناصالح و ستمکار و فاسق پیشه است. آیات زیر دلیلی بر این مدّعاست: ( منبع: رهبری حسن ، شهر و روستا در فرهنگ قرآن، پژوهشهای قرآنی ۱۳۸۷ شماره ۵۴ و ۵۵ ویژه نامه قرآن و مهندسی فرهنگی)
(وَ ما کانَ رَبُّکَ لِیُهلِکَ القُری بِظُلمٍ وَ اَهلُها مُصلِحُونَ)(هود/۱۱۷)
«چنین نبود که پروردگارت آبادی ها را به ظلم و ستم نابود کند در حالی که اهلش در صدد اصلاح بوده باشند.»
۲٫ (وَ کَاَیِّن مِن قَریَةٍ عَتَت عَن اَمرِ رَبِّها و رُسُلِهِ فَحاسَبناها حِساباً شدیداً وَ عَذَّبناها عَذاباً نُکراً)(طلاق/۸)
«چه بسیار شهرها و آبادی ها که اهل آن از فرمان خدا و رسولانش سرپیچی کرده اند و ما حساب آنها را به شدت رسیدیم، و به مجازات کم نظیری گرفتار ساختیم.»
۳٫ (فَکَاَیِّن مِن قَریَةٍ اَهلَکناها وَ هِیَ ظالِمةٌ)(حج/ ۴۵)«چه بسیار از آبادی ها که آنها را نابود کردیم در حالی که ستمگر بودند.»
هشدار ومهلت به شهرهای فعلی و آینده
- مهلت الهی به شهروندان ستمگر : وَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ أَمْلَیْتُ لَهَا وَهِیَ ظَالِمَةٌ ثُمَّ أَخَذْتُهَا وَإِلَیَّ الْمَصِیرُ – و چه بسا شهرها که به [اهل] آنها در حالی که ستمکار بودند، مهلت دادم، سپس آنان را [به عذابی سخت] گرفتم؛ وبازگشت همه به سوی اوست. (سوره حج،آیه ۴۸) یکى از سنّت‌هاى الهى، مهلت دادن به ستمگران است پس عجله ما بیهوده است. «وَ کَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ أَمْلَیْتُ»
- هشدار قبل از نابودی شهروندان : وَمَا أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا لَهَا مُنْذِرُونَ – و [مردم] هیچ شهری را نابود نکردیم مگر آنکه بیم دهندگانی برای آنان بود، (سوره شعراء،آیه ۲۰۸ )
- تهدیدالهی برای برخورد با فسق شهروندان : وَإِذَا أَرَدْنَا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُوا فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا – هنگامی که بخواهیم شهر و دیاری را نابود کنیم، مرفّهین و خوش گذران هایش را [به وسیله وحی به طاعت، بندگی و دوری از گناه] فرمان می دهیم، چون [سرپیچی کنند و] در آن شهر به فسق و فجور روی آورند، عذاب بر آنان لازم و حتم می شود، پس آنان را به شدت درهم می کوبیم [و بنیادشان را از ریشه بر کنیم.] (سوره اسراء،آیه ۱۶) تهدیدهاى الهى را جدّى بگیریم و خود را اصلاح کنیم، چون عامل اجراى تهدیدهاى الهى عملکرد خودماست. «فَفَسَقُوا فِیها فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ»
- مجازات شهرهای ستمکارسخت است : وَکَذَٰلِکَ أَخْذُ رَبِّکَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَىٰ وَهِیَ ظَالِمَةٌ ۚ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِیمٌ شَدِیدٌ – و چنین است مؤاخذه کردن پروردگارت، هنگامی که [مردم] آبادی ها را در آن حال که ستمکارند مؤاخذه می کند. بی تردید مؤاخذه او دردناک و سخت است. (سوره هود،آیه ۱۰۲ )
- تهدید مردم شهرها در جاى خود، یکى از عوامل مؤثّر تربیتى است: وَکَذَٰلِکَ أَخْذُ رَبِّکَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَىٰ وَهِیَ ظَالِمَةٌ ۚ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِیمٌ شَدِیدٌ – و چنین است مؤاخذه کردن پروردگارت، هنگامی که [مردم] آبادی ها را در آن حال که ستمکارند مؤاخذه می کند. بی تردید مؤاخذه او دردناک و سخت است. (سوره هود،آیه ۱۰۲ )
- قهر الهى، بعد از اتمام حجّت شهروندان : وَمَا أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا لَهَا مُنْذِرُونَ – و [مردم] هیچ شهری را نابود نکردیم مگر آنکه بیم دهندگانی برای آنان بود، (سوره شعراء،آیه ۲۰۸) قهر الهى، بعد از اتمام حجّت است. تنبیه باید بعد از تذکّر باشد. وَ ما أَهْلَکْنا … إِلَّا لَها مُنْذِرُونَ
- نابودی شهرها پس از اتمام حجت : وَمَا کَانَ رَبُّکَ مُهْلِکَ الْقُرَىٰ حَتَّىٰ یَبْعَثَ فِی أُمِّهَا رَسُولًا یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِنَا ۚ وَمَا کُنَّا مُهْلِکِی الْقُرَىٰ إِلَّا وَأَهْلُهَا ظَالِمُونَ – و پروردگارت بر آن نبوده است که شهرها را نابود کند، تا آنکه [پیش از نابودی] در مرکز آنها پیامبری برانگیزد که آیات ما را بر آنان بخواند، و ما [در هیچ حالی از احوال] نابودکننده شهرها نبوده ایم مگر در حالی که اهلش ستمکار بوده اند. (سوره قصص،آیه ۵۹ )
نابودی شهرها
- قهر خدا زمانى است که سیماى شهر را ظلم بگیرد: وَکَذَٰلِکَ أَخْذُ رَبِّکَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَىٰ وَهِیَ ظَالِمَةٌ ۚ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِیمٌ شَدِیدٌ – و چنین است مؤاخذه کردن پروردگارت، هنگامی که [مردم] آبادی ها را در آن حال که ستمکارند مؤاخذه می کند. بی تردید مؤاخذه او دردناک و سخت است. (سوره هود،آیه ۱۰۲ )
- سنّت الهى، هلاکت شهروندان مرفّه بى‌ایمان است : وَکَمْ أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ بَطِرَتْ مَعِیشَتَهَا ۖ فَتِلْکَ مَسَاکِنُهُمْ لَمْ تُسْکَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِیلًا ۖ وَکُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِینَ – چه بسیار [اهل] شهرهایی را که [به سبب فراوانی نعمت] در زندگی خود گرفتار سرمستی و طغیان شده بودند، هلاک کردیم، پس این ها خانه های ایشان است که پس از آنان [خراب و ویران شده و] جز اندکی مورد سکونت قرار نگرفته اند، و فقط ما وارث آنان هستیم! (سوره قصص،آیه ۵۸ ) سنّت الهى، هلاکت مرفّهان بى‌ایمان است. «أَهْلَکْنا مِنْ قَرْیَةٍ بَطِرَتْ»
- نابودی شهرهابعلت طغیانگری شهروندان : وَکَمْ أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ بَطِرَتْ مَعِیشَتَهَا ۖ فَتِلْکَ مَسَاکِنُهُمْ لَمْ تُسْکَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِیلًا ۖ وَکُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِینَ – چه بسیار [اهل] شهرهایی را که [به سبب فراوانی نعمت] در زندگی خود گرفتار سرمستی و طغیان شده بودند، هلاک کردیم، پس این ها خانه های ایشان است که پس از آنان [خراب و ویران شده و] جز اندکی مورد سکونت قرار نگرفته اند، و فقط ما وارث آنان هستیم! (سوره قصص،آیه ۵۸ )
- شهرها نابود میشوند… : وَإِنْ مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا نَحْنُ مُهْلِکُوهَا قَبْلَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوهَا عَذَابًا شَدِیدًا ۚ کَانَ ذَٰلِکَ فِی الْکِتَابِ مَسْطُورًا – هیچ شهری [از شهرهای یاغیان و مفسدان] نیست مگر آنکه آن را پیش از قیامت [به عذاب] نابود می کنیم یا به عذابی سخت دچار می سازیم. انجام این کار در کتاب [لوح محفوظ] نگاشته شده است. (سوره اسراء،آیه ۵۸ )
- نابودی شهرهایی که شهروندانش ستمکارند: وَمَا کَانَ رَبُّکَ مُهْلِکَ الْقُرَىٰ حَتَّىٰ یَبْعَثَ فِی أُمِّهَا رَسُولًا یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِنَا ۚ وَمَا کُنَّا مُهْلِکِی الْقُرَىٰ إِلَّا وَأَهْلُهَا ظَالِمُونَ – و پروردگارت بر آن نبوده است که شهرها را نابود کند، تا آنکه [پیش از نابودی] در مرکز آنها پیامبری برانگیزد که آیات ما را بر آنان بخواند، و ما [در هیچ حالی از احوال] نابودکننده شهرها نبوده ایم مگر در حالی که اهلش ستمکار بوده اند. (سوره قصص،آیه ۵۹ )
- نابودی شهروندان ستمکار : وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِیمَ بِالْبُشْرَىٰ قَالُوا إِنَّا مُهْلِکُو أَهْلِ هَٰذِهِ الْقَرْیَةِ ۖ إِنَّ أَهْلَهَا کَانُوا ظَالِمِینَ – و زمانی که فرستادگان ما با بشارت [ولادت اسحاق] نزد ابراهیم آمدند، گفتند: ما یقیناً اهل شهر را نابود می کنیم؛ زیرا اهل آن ستمکارند. (سوره عنکبوت،آیه ۳۱ )
- نابودی شهرهای ستمکار : فَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا وَهِیَ ظَالِمَةٌ فَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَشِیدٍ – و چه بسیار شهرها را در حالی که اهلش ستمکار بودند، هلاک کردیم، پس [به سبب نزول عذاب سقف های خانه هایشان خراب شده و دیوارهایشان بر] سقف ها فرو ریخته است و [چه بسیار] چاه های پر آب [که به سبب نابود شدن مالکانش] متروک افتاده و کاخ ها و قصرهای برافراشته [ومحکمی که بی ساکن و بی صاحب مانده است.] (سوره حج،آیه ۴۵ )
- هلاکت شهرها بدنبال ظلم، یک سنت الهى است : وَکَمْ قَصَمْنَا مِنْ قَرْیَةٍ کَانَتْ ظَالِمَةً وَأَنْشَأْنَا بَعْدَهَا قَوْمًا آخَرِینَ – و چه بسیار از شهرهایی که [اهلش] ستمکار بودند، درهم شکستیم، و پس از آنان قومی دیگرپدید آوردیم. (سوره انبیاء،آیه ۱۱ )
- بازگشت شهروندان نابودشده بسوی خدا : وَحَرَامٌ عَلَىٰ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا أَنَّهُمْ لَا یَرْجِعُونَ – و بر [اهل] شهری که نابودشان کردیم، محال است که [در قیامت به سوی ما] باز نگردند. (سوره انبیاء،آیه ۹۵ )
- نتیجه‌ى ظلم، نابودى است: فَکَأَیِّنْ مِنْ قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا وَهِیَ ظَالِمَةٌ فَهِیَ خَاوِیَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا وَبِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَشِیدٍ – و چه بسیار شهرها را در حالی که اهلش ستمکار بودند، هلاک کردیم، پس [به سبب نزول عذاب سقف های خانه هایشان خراب شده و دیوارهایشان بر] سقف ها فرو ریخته است و [چه بسیار] چاه های پر آب [که به سبب نابود شدن مالکانش] متروک افتاده و کاخ ها و قصرهای برافراشته [ومحکمی که بی ساکن و بی صاحب مانده است.] (سوره حج،آیه ۴۵ )
- هلاک شدن شهرهای ستمکار : وَکَمْ قَصَمْنَا مِنْ قَرْیَةٍ کَانَتْ ظَالِمَةً وَأَنْشَأْنَا بَعْدَهَا قَوْمًا آخَرِینَ – و چه بسیار از شهرهایی که [اهلش] ستمکار بودند، درهم شکستیم، و پس از آنان قومی دیگرپدید آوردیم. (سوره انبیاء،آیه ۱۱)
- نابودی شهرهای طغیانگر : وَلَقَدْ أَهْلَکْنَا مَا حَوْلَکُمْ مِنَ الْقُرَىٰ وَصَرَّفْنَا الْآیَاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ – و به راستی ما [اهل] آبادی هایی را که پیرامون شما [اهل مکه] بودند [به کیفر طغیانشان] هلاک کردیم و آیات خود را به صورت های گوناگون [برای آنان] بیان داشتیم، باشد که برگردند. (سوره احقاف،آیه ۲۷ (
- نابودی شهرها بعلت فساد فراگیر : وَمَا أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا وَلَهَا کِتَابٌ مَعْلُومٌ – و هیچ شهری را [به خاطر فساد فراگیرش] نابود نکردیم مگر اینکه برای آن سرنوشتی معین [وروزگار ودوره ای تغییرناپذیر] بود. (سوره حجر،آیه ۴ )
- زمین، گاهى مأمور قهر خداوند است.: فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الْأَرْضَ فَمَا کَانَ لَهُ مِنْ فِئَةٍ یَنْصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَمَا کَانَ مِنَ الْمُنْتَصِرِینَ- پس او و خانه اش را در زمین فرو بردیم، و هیچ گروهی غیر از خدا برای او نبود که وی را [برای رهایی از عذاب] یاری دهد، و خود نیز نتوانست از خود دفاع کند. (سوره قصص،آیه ۸۱ ) زمین، گاهى مأمور قهر خداوند است. «فَخَسَفْنا بِهِ وَ بِدارِهِ الْأَرْضَ»
- رفاه شهروندان ظالم روزی گرفته خواهد شد : وَمَا أَهْلَکْنَا مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا لَهَا مُنْذِرُونَ – و [مردم] هیچ شهری را نابود نکردیم مگر آنکه بیم دهندگانی برای آنان بود، (سوره شعراء،آیه ۲۰۸) رفاه مخالفان دین، شما را غمگین نکند که روزى آن را خواهیم گرفت. «ما أَغْنى عَنْهُمْ ما کانُوا یُمَتَّعُونَ»
- هلاکت شهر بعلت فسق شهروندان : (وَإِذَا أَرَدْنَا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُوا فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا – هنگامی که بخواهیم شهر و دیاری را نابود کنیم، مرفّهین و خوش گذران هایش را [به وسیله وحی به طاعت، بندگی و دوری از گناه] فرمان می دهیم، چون [سرپیچی کنند و] در آن شهر به فسق و فجور روی آورند، عذاب بر آنان لازم و حتم می شود، پس آنان را به شدت درهم می کوبیم [و بنیادشان را از ریشه بر کنیم.] سوره اسراء،آیه ۱۶)
هاشمی فشارکی؛ سیدجواد ؛ شهرسازی و معماری از منظر قران کریم (امورمهندسی در آیات قرآن) ؛انتشارات تخصصی آثار موسسه قران تفسیر جوان؛ ۱۳۹۹
- نویسنده : دکترسیدجوادهاشمی فشارکی ،پژ‌وهشگر ومولف کتاب شهرسازی و معماری از منظر قران کریم
