بررسی طنز‌‌‌‌‌ در شعر دوره مشروطه با تاکید بر اشعار نسیم شمال، دهخدا و ایرج میرزا- پایان نامه کارشناسی ارشد

استاد راهنما: دکتر محسن محمدی فشارکی

https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/ed5c93b5bd54ba0ff87bea05bbbe5609

بررسی طنز‌‌‌‌‌ در شعر دوره مشروطه با تاکید بر اشعار نسیم شمال، دهخدا و ایرج میرزا

---

 پارسای داخل کشور

 کارشناسی ارشد

 1390

 موضوع: ادبیات فارسی

 رشته: زبان و ادبیات فارسی

 پدیدآور: حسین باقری استاد راهنما: محسن محمدی فشارکی استاد مشاور: سیدعلی‌اصغر میرباقری فرد

 دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی

چند برگ نخستتمام‌متن

https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/ed5c93b5bd54ba0ff87bea05bbbe5609?sample=1

• چکیده
• کلیدواژه‌ها
• فهرست نوشته‌ها
• فهرست منابع فارسی

دوره ی مشروطه یکی از دوره های بسیارمهم تاریخ است که درآن برای اولین بار در تاریخ ایران اندیشه هایی مانند رهایی از استعمار و استبداد،حکومت قانون،آزادی و برابری درجامعه مطرح شد.یکی ازابزارهای بسیار مهم روشنفکران در این دوره برای نشر و رواج افکار مترقیانه سرودن شعر و نشر آن در بین توده های مردم بود.یکی از انواع این اشعار شعر طنزآمیز بود.هرچند طنز از دیر باز در شعر و ادب فارسی سابقه داشت اما در این دوره کارویژه ی خاصی پیدا کرد و درخدمت اهداف خاص اجتماعی قرار گرفت. شعر طنزآمیز یکی از انواع شعر غنایی است که ظهور آن به ویژه بعد وهمزمان با انقلاب مشروطه ی ایران منشا تحولات مهمی در ادبیات فارسی شده است. در این پایان نامه به نقد و بررسی طنز و به تبع آن هجو وهزل در دوره ی مشروطه پرداخته شده است. ابتدا چون تعریف دقیقی ازاین سه اصطلاح مذکور وجود نداشت با بررسی آثار و گفته های صاحب نظران تعاریف نسبتا دقیقی از آنها ارائه گردید و بر اساس این تعاریف به سیر تاریخی این سخنان شوخ طبعانه به طور اختصار اشاره شد و از میان شاعران طنزپرداز دوره ی مشروطه سه تن از برجسته ترین آنها یعنی نسیم شمال،دهخدا و ایرج میرزا برگزیده شده اند وشعر آنها مورد بررسی قرارگرفته است. در این تحقیق مشخص شد که طنز سخنی است انتقادی و خنده آور که به قصد اصلاح و تکامل جامعه بیان می گردد.در این میان موضوعاتی و مضامینی که شاعران عصر مشروطه بیشتر بدان پرداخته اند مضامین سیاسی اجتماعی وفرهنگی است که در عصر مشرو طه با توجه به حرکت همه جانبه ی جامعه به سمت رسیدن به حکومت قانون و آزادی و رهایی از استبداد و استعمار، جزو مطالبات روشنفکران و طرفداران مشروطه بوده است.

همرسانی

• چکیده
• کلیدواژه‌ها
• فهرست نوشته‌ها
• فهرست منابع فارسی

شعر / Poetry

اشرف‌الدین حسینی، محسن / Ashraf al Din Hosseini, Mohsen

ایرج میرزا / Iraj Mirza

دهخدا، علی‌اکبر / Dehkhoda, Ali Akbar

شعر غنایی / Lyric Poetry

طنز و مطایبه / Satire and Wit

مشروطیت / Constitutionalism

هجو / Lampoon

هزل‌ / Facetiae

طنز

هجو

هزل

انقلاب مشروطه

شعر

همرسانی

• چکیده
• کلیدواژه‌ها
• فهرست نوشته‌ها
• فهرست منابع فارسی

فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه 1
تعریف مسئله و بیان سئوالات اصلی تحقیق 6

فصل اول: تعاریف
1-1- تعاریف و نقد و بررسی آنها 9
1-1-2- هجو 10
1-1-3- ویژگی ها یا عناصر اصلی و مهم تعاریف هجو 11
1-1-4- توضیح و تفسیر ویژگی های هجو 12
1-2- طنز 18
1-2-1- تعاریف طنز 18
1-2-2- ویژگی ها یا عناصر مهم تعاریف طنز 19
1-2-3- توضیح و تفسیر تعاریف طنز 20
1-3- هزل و مطایبه 28
1-3-1- تعاریف هزل 28
1-3-2- ویژگی ها یا عناصر مهم تعاریف هزل 29
1-3-3- توضیح و تفسیر تعاریف هزل 30
1-4- ارائه ی تعاریف پیشنهادی 32
1-4-1- تعاریف پیشنهادی برای طنز هجو و هزل 33
1-4-2- تفاوت ها و شباهت های طنز، هجو و هزل با یکدیگر 33
1-4-3- خلاصه فصل اول-تعاریف 35

فصل دوم: سیر تاریخی هجو و طنز و هزل در ادبیات فارسی به طور مختصر
2-1- سیر تاریخی هجو، طنز و هزل تا پیش از انقلاب مشروطه 36
2-1-2- بعضی ویژگی های این دوره 53
2-2-1- عوامل و مقدمات اجتماعی و ادبی مقارن انقلاب مشروطه در ایجاد ادبیات طنز آمیز 54
2-2-2- پاره ای از ویژگی های این دوره 59
2-3- سیر مختصر ادبیات شوخ طبعانه در دوره مشروطه 59
عنوان صفحه
2-4- خلاصه فصل دوم- سیر تاریخی 62

فصل سوم: بررسی آثار طنز پردازان مورد بحث (نسیم شمال، دهخدا و ایرج میرزا)
3-1-1- نسیم شمال و زندگی او 64
3-1-2- مضامین اصلی شعار طنز آمیز نسیم شمال 65
3-1-2-1- مضامین سیاسی 66
3-1-2-2- مضامین اجتماعی 72
3-1-2-3- مضامین فرهنگی 75
3-1-3- خصوصیات سبکی و زبان اشعار نسیم شمال 77
3-1-4- شگردهای ایجاد طنز در اشعار نسیم شمال 84
3-1-5- چند نکته در مورد نسیم شمال و شعر او 92
3-2-1- دهخدا و زندگی او 93
3-2-2- بررسی اشعار طنز آمیز دهخدا 95
3-2-2-1- بررسی مضامین و موضوعات مهم اشعار طنز دهخدا 95
3-2-2-2- ویژگی های سبکی و زبان اشعار دهخدا 99
3-2-2-3- شگردهای ایجاد طنز در اشعار دهخدا 100
3-3-1- ایرج میرزا و زندگی او 102
3-3-2- ویژگی های هجو در دیوان ایرج میرزا 105
3-3-3- هزل و مزاح در آثار ایرج میرزا 109
3-3-4- ویژگی های اشعار طنزآمیز ایرج میرزا 109
3-3-5- شگردهای ایجاد طنز در اشعار ایرج میرزا 113

فصل چهارم: نتیجه گیری کلی و برخی نکته های خاص
4-1- ویژگی های عمومی طنز پردازان 116
4-2- جامعه و طنز 117
4-3- ویژگی های آثار طنز آمیز 119
4-4- چند نکته قابل توجه دیگر 122
منابع و مأخذ 125

همرسانی

• چکیده
• کلیدواژه‌ها
• فهرست نوشته‌ها
• فهرست منابع فارسی

ابن منظور، محمدبن کریم.(1408 هـ. ق).لسان‌العرب.بیروت،:داراحیاء التراث العربی.
ابوالفتوح رازی،حسین بن علی.(1366) .تفسیر روض الجنان و روح الجنان.مشهد: آستانقدس رضوی.
آدمیت،فریدون.(1355).ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران.تهران: پیام.
.......................(1340).فکرآزادی ومقدمه ی نهضت مشروطیت.تهران: سخن.
ادیب الممالک فراهانی،محمدصادق.(1312).دیوان ادیب الممالک،به اهتمام حسن وحید دستگردی.تهران: مطبعه ی ارمغان.
آرین پور،یحیی.(1387).از صبا تا نیما.ج2.تهران : زوار.
آژند،یعقوب.(1385).تجدد ادبی در دوره ی مشروطه.تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
اسدی‌پور، بیژن و صلاحی،عمران.(1365).طنزآوران امروز ایران.تهران: مروارید.
انوری،علی بن محمد.(1364). دیوان اشعار،به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی.تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اوحدی،رکن الدین.(1340).جام جم،به تصحیح سعید نفیسی.تهران: امیرکبیر.
براون،ادوارد.(1369).تاریخ ادبیات ایران.ج4.تهران: مروارید.
براهنی،رضا.(1368).قصه نویسی.تهران: البرز.
البستانی، فواد.(1956 م).منجد الطلاب.بیروت: دارالمشرق.
بسحاق اطعمه،احمد.(1382).کلیات بسحاق اطعمه.تهران: میراث مکتوب.
بهار،محمدتقی.(1351). بهار در ادب فارسی، مجموعه یکصد مقاله از ملک الشعرا بهار به کوشش محمد گلبن.تهران: فرانکلین.
..........................(1383). تاریخ سیستان.تهران : زوار.
پاینده،ابوالقاسم.(1362).نهج الفصاحه. تهران : دنیای دانش.
پورنامداریان، تقی.(1374).دیدار با سیمرغ،هفت مقاله درعرفان و شعر و اندیشه ی عطار.تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
تنکابنی،فریدون.(1357).اندیشه وکلیشه و چندمقاله دیگر.تهران: جهان کتاب.
جامی،عبدالرحمن.(1368).مثنوی هفت اورنگ،سبحه الابرار،تصحیح مرتضی مدرس گیلانی.تهران: سعدی.
جبلی،عبدالواسع.(1361).دیوان اشعار،به اهتمام وتصحیح ذبیح الله صفا.تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جمال الدین اصفهانی،محمدبن عبدالرزاق.(1320).دیوان اشعار، به تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی.تهران:سنایی.
جوادی،حسن.(1384).تاریخ طنز در ادبیات فارسی.تهران: کاروان.
حافظ شیرازی،شمس الدین محمد.(1380).دیوان حافظ،به کوشش خلیل خطیب رهبر.تهران: صفی علیشاه.
حائری،هادی.(1364).افکار و آثار ایرج.تهران:جاویدان.
حسینی گیلانی،سیداشرف الدین.(1375).کلیات اشرف الدین گیلانی(نسیم شمال)، به کوشش احمد اداره چی گیلانی. تهران:نگاه.
حکیمی، محمود.(1369).لطیفه‌های سیاسی.تهران: پیام نور.
حلبی، علی‌اصغر.(1364).مقدمه‌ای بر طنز و شوخ‌طبعی در ایران.تهران: پیک.
خاقانی،بدیل بن علی.(1375).دیوان اشعار،به اهتمام جهانگیر منصور.تهران : نگاه.
...............................(1386).تحفه العراقین، به اهتمام یوسف عالی عباس آباد.تهران: سخن.
خرمشاهی،بهاالدین.(1387).طنز و تراژدی.تهران: ناهید.
داد،سیما.(1371).فرهنگ اصطلاحات ادبی.تهران: مروارید.
درودیان،ولی الله.(1383). دهخدا،مرغ سحر در شب تار.تهران: اختران
دهباشی،علی.(1387).سیری در زندگی وآثار ایرج میرزا.تهران: اختران.
دهخدا،علی اکبر.(1334).مجموعه اشعار دهخدا،به اهتمام محمد معین.تهران: زوار.
........................(1365).لغت نامه.دانشگاه تهران: موسسه ی لغت نامه دهخدا.
........................(1366).دیوان دهخدا، به کوشش محمد دبیر سیاقی.تهران: تیراژه.
دهلوی،خسرو بن محمود.(1343).دیوان اشعار،به اهتمام م.درویش. تهران: جاویدان.
رادفر،ابوالقاسم.(1373).«هنرطنز و قلمرو آن». در مجله قندپارسی.شماره 6 ،زمستان 73.ص70.
رامپوری، غیاث الدین.(1363).غیاث اللغات.تهران : سپهر.
راوندی، محمدبن علی سلیمان.(1365).راحه الصدور وآیه السرور،به سعی و تصحیح محمد اقبال.تهران:امیرکبیر.
رودکی،جعفر بن محمد.(1376).دیوان اشعار، از روی نسخه سعید نفیسی و ی.براگینسکی.تهران : نگاه.
رییس نیا، رحیم و آشوری،داریوش.(1347).زمینه ی اقتصادی و اجتماعی انقلاب مشروطیت ایران.تبریز: ابن سینا.
زاکانی،عبید.(1354).کلیات عبید زاکانی،با تصحیح ومقدمه ی عباس اقبال آشتیانی.تهران: طلوع.
زرین کوب،عبدالحسین.(1366).بحر درکوزه،نقد وتفسیر قصه ها و تمثیلات مثنوی.تهران: علمی.
.................................(1371).شعر بی دروغ شعر بی نقاب،بحث در فنون شاعری.تهران: علمی.
سپانلو،محمدعلی.(1376).شهر شعر ایرج میرزا جلال الممالک.تهران:علمی.
سعدی شیرازی،مصلح الدین ابو عبدالله.(1384).گلستان، به اهتمام غلامحسین یوسفی.تهران:خوارزمی.
.......................(1386).کلیات سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی.تهران:امیرکبیر.
سلیمانی،بلقیس.(1379).همنوا با مرغ سحر(زندگی و شعر دهخدا).تهران: ثالث.
سنایی،ابوالمجدود آدم.(1369).حدیقه الحقیقه وشریعه الطریقه.تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
.................................(1362).دیوان اشعار،به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی.تهران: سنایی.
سوزنی سمرقندی،محمد بن مسعود.(1338).دیوان اشعار، به اهتمام ناصرالدین شاه حسینی.تهران: امیرکبیر.
شاد،محمد پادشاه.(1360).آنندراج،فرهنگ جامع فارسی. تهران : خیام.
شبلی نعمانی،محمد.(1368).تاریخ شعرا و ادبیات ایران.تهران : دنیای کتاب.
شریعتی،علی.(1373).هنر. مشهد: چاپخش.
شفیعی کدکنی،محمدرضا.(1372).تازیانه های سلوک.تهران: آگاه.
........................................(1384).مفلس کیمیافروش.تهران: سخن.
شمیسا،سیروس.(1370).انواع ادبی.تهران:باغ آیینه.
صابری فومنی،کیومرث.(1368).مصاحبه.اطلاعات . شماره ی 18874،شنبه 22مهر. ص6.
صفا، ذبیح الله.(1373).تاریخ ادبیات ایران.ج3،2،1،4 .تهران: ققنوس.
عطار،فریدالدین.(1386).مصیبت نامه، به اهتمام محمدرضا شفیعی کدکنی.تهران : سخن.
.......................(1368).الهی نامه. تهران: توس.
علی بابایی،داوود.(1383).جامعه،فرهنگ وسیاست در اشعار سید اشرف الدین گیلانی.تهران: امیدفردا.
عنصرالمعالی کیکاووس.(1364). قابوسنامه، تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی.
فردوسی،ابوالقاسم.(1387).شاهنامه،به کوشش دکتر سعید حمیدیان.تهران : قطره.
فرجیان،مرتضی.(1374).مصاحبه.سروش.شماره ی 771، شنبه 16 دیماه.ص24.
قاآنی،حبیب.(1336).دیوان حکیم قاآنی شیرازی،با تصحیح ومقدمه دکتر محمدجعفر محجوب. تهران:امیرکبیر.
قمری آملی، سراج الدین.(1368).دیوان اشعار،به اهتمام یدالله شکری.تهران: معین.
کریمی موغاری،فریده.(1382).شمیم نسیم،زندگی وشعرسید اشرف الدین حسینی گیلانی(نسیم شمال).تهران:ثالث.
کسروی،احمد.(1330).تاریخ مشروطه ی ایران.تهران: امیرکبیر.
کسمایی،علی اکبر.(1363).نویسندگان پیشگام.تهران: شرکت مولفان و مترجمان ایران.
کمال الدین اسماعیل.(1348).دیوان خلاق المعانی.تهران: کتابفروشی دهخدا.
مجابی،جواد.(1353).«قلمروطنز». در روزنامه آیندگان. شماره ی2065 ،آبان.ص7.
محجوب،محمدجعفر.(1342). تحقیق در احوال وآثار و افکار واشعار ایرج میرزا وخاندان و نیاکان او،تهران: اندیشه.
محمدخانی،علی اصغر.(1384).شاعرمردم،یادنامه ی سید اشرف الدین حسینی(نسیم شمال). تهران: سخن.
مدبری،محمود.(1370).شرح احوال و اشعار شاعران بی دیوان در قرنهای 3و4و5هجری قمری.تهران:پانوس.
منشی،نصرالله.(1386).کلیله ودمنه،به تصحیح وتوضیح مجتبی مینوی.تهران: امیرکبیر.
منیب الرحمن.(1378).شعر دوره ی مشروطه،ترجمه ی یعقوب آژند.تهران:روزگار.
موتمن، زین‌العابدین.(1364).شعر و ادب فارسی.تهران: زرین .
موسوی گرمارودی،سیدعلی.(1380).دگرخند،درآمدی بر طنز و هجو درتاریخ و تاریخ معاصر.تهران:موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
مولوی،جلال الدین محمد.(1372).مثنوی معنوی، با حواشی و تعلیقات دکترمحمد استعلامی،دفتر چهارم.تهران : زوار.
ناتل خانلری،پرویز.(1367).هفتادسخن.تهران : توس.
ناصرخسرو.(1357).دیوان اشعار،به اهتمام مجتبی مینوی ومهدی محقق.تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
.................(1335).روشنایی نامه،به اهتمام نصرالله تقوی.تهران: امیرکبیر.
نظام قاری،محمود.(1359).دیوان البسه.تهران: شرکت مولفان ومترجمان.
نظامی گنجوی.(1376).اقبالنامه، به کوشش حسن وحید دستگردی.تهران : قطره.
نیکوبخت،ناصر.(1380).هجو درشعر فارسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
واعظ کاشفی سبزواری،حسین بن علی.(1369).بدایع‌الافکار فی صنایع الاشعار، ویراسته میرجلال‌الدین کزازی. تهران: مرکز.
هدایت،رضاقلی خان.(1336).مجمع الفصحا، به کوشش مظاهرمصفا.تهران: امیرکبیر.
همایی،جلال الدین.(1366).تاریخ ادبیات ایران.تهران: فروغی.
یوسفی،غلامحسین.(1367).دیداری با اهل قلم،درباره ی بیست کتاب نثر فارسی.تهران: علمی.

همرسانی

 

 

 

 

https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/ed5c93b5bd54ba0ff87bea05bbbe5609