مفهوم «وطن» در شعر عصر مشروطه - پایان نامه کارشناسی ارشد

استاد راهنما: دکتر محسن محمدی فشارکی

https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/511243f2bcb48fc9f9853a59f5bce1bb

 

مفهوم «وطن» در شعر عصر مشروطه

---

 پارسای داخل کشور

 کارشناسی ارشد

 1390

 موضوع: ادبیات فارسی

 رشته: زبان و ادبیات فارسی - زبان و ادبیات فارسی

 پدیدآور: مینو بیطرفان استاد راهنما: محسن محمدی فشارکی استاد مشاور: طاهره خوشحال دستجردی

 دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی

چند برگ نخستتمام‌متن

https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/511243f2bcb48fc9f9853a59f5bce1bb?sample=1

• چکیده
• کلیدواژه‌ها
• فهرست نوشته‌ها
• فهرست منابع فارسی

بی‌گمان در روزگار بیداری ملّت‌ها ادبیات از منظر معرفت های انسانی، از چشم اندازی بلند و تأثیر‌گذار به جریان هستی و تلطیف روح و احساسات بشری می نگرد. این نگرش در شکوفا شدن آرزوها، رنج ها و شادی‌های آرمان‌گرایانه، فضای خاصی را در قلمرو کلام، پیش روی انسان امروز می گذارد. در عصر مشروطه و در آستانه‌ی جنبش‌های مردمی، کارکرد و وظیفه ادبیات عبور از عرصه‌های سنتی و نزدیک شدن به سمت فضاهای نوزایی و تجدّد طلبی است. از برجسته ترین و پربسامدترین مفاهیم و مضامین عاطفی شعر عصر مشروطه که حوزه‌ گسترده ای از تأمّلات شاعرانه را برانگیخته، مسأله «وطن» است که جلوه های متعدد و متنوع آن در شعر شاعرانی همچون سید اشرف‌الدین حسینی(نسیم شمال)، ایرج میرزا، علی‌اکبر دهخدا، عارف قزوینی، ملک الشعراء بهار، ابوالقاسم لاهوتی، فرخی یزدی، میرزاده‌‌ عشقی و حتی شاعران خارج از مرز ایـران چون اقبال لاهوری متبلور شده است. هر یک از این شاعران بسته به فضای سیاسی- اجتماعی جامعه و همچنین درک و دریافت شخصی و دامنه جهانبینی خود، به تحلیل و تبیین مفهوم وطن پرداخته اند. آنچه در باب «وطن» و مسایل پیرامون آن در این دوره به چشم می‌خورد با دوره‌های پیشین شعر فارسی متفاوت است. در حقیقت مفهوم «وطن» به شکل امروزی آن، تحت تأثیر ملل اروپایی و با پیدایش مفهوم «هویت» و «فردیت» در پی انقلاب مشروطه وارد زبان شعر شاعران این دوره شده است و هر یک از این شاعران به تناسب دانش و بینش و مناسبات سیاسی- اجتماعی- تاریخی پیرامون خود برداشتی از آن داشته اند و آن را در اشعارشان به تصویر کشیده اند. در این پژوهش بر‌آنیم تا بازتاب «وطن» و جلوه های گوناگون آن را در شعر شاعران مشروطه نشان دهیم و جداگانه به تبیین و تحلیل هر یک بپردازیم. بدین ترتیب از یک سو تفاوت‌ها و شباهت‌های وطنیه‌های هر شاعر را در مقایسه با دیگر شاعران نمایان ساخته ایم و از سویی دیگر توانسته‌ایم درک و دریافت دقیق تری نسبت به مفهوم «وطن» ارائه دهیم.

• چکیده
• کلیدواژه‌ها
• فهرست نوشته‌ها
• فهرست منابع فارسی

ادبیات فارسی / Persian Literature

ایرج میرزا / Iraj Mirza

بهار، محمدتقی / Bahar, Mohammad Taqi

دهخدا، علی‌اکبر / Dehkhoda, Ali Akbar

شعر میهنی / Patriotic poetry

عارف قزوینی، ابوالقاسم / Aref Qazvini, Abolqasem

فرخی یزدی، محمد / Farrokhi Yazdi, Mohammad

مشروطیت / Constitutionalism

وطن / Homeland

وطن

انقلاب مشروطه

شاعران عصر مشروطه

همرسانی

• چکیده
• کلیدواژه‌ها
• فهرست نوشته‌ها
• فهرست منابع فارسی

عنوان صفحه
پیشگفتار هـ

فصل اول: کلیات تحقیق
1-1 - بیان مسأله 1
1-2- اهداف تحقیق 2
1-3 - ضرورت انجام تحقیق 2
1-4 - پیشینه تحقیق 2
1-5 - پرسش ها 3
1-6 - فرضیه ها 3
1-7- نوع تحقیق 3
1-8 - روش تحقیق 4

فصل دوم: «وطن» و بازتاب آن در شعر و ادب فارسی
2-1- تحلیل مفهوم «وطن» از قدیم ترین ایّام تا عصر مشروطه 5
2-2- تحلیل مفهوم «وطن» در عصر مشروطه 10

فصل سوم: تحلیل مفهوم «وطن» در شعر شاعران عصر مشروطه
3-1- اشرف الدین حسینی (نسیم شمال) 17
تحلیل «وطن» در شعر نسیم شمال 19
نمودار وطن آرمانی نسیم شمال 22
3-1-1- انتقادات سیاسی و اجتماعی 23
3-1-1-1- انتقاد از ماهیت مجلس و نمایندگان آن(وزیران و وکیلان) 23
3-1-1-2 - انتقاد از بیگانگان 25
3-1-1-3- انتقاد از مردم 26
3-1-1-4- انتقاد از اوضاع نابسامان کشور 27
نمودار انتقاد از اوضاع نابسامان کشور 29
3-1-2- انتقادات اقتصادی 30
3-1-3- انتقادات ملّی و مذهبی (ایرانی و اسلامی) 31
3-1-4- انتقادات اخلاقی و فرهنگی 32
3-2- ایرج میرزا 35
تحلیل «وطن» در شعر ایرج میرزا 36

عنوان صفحه
نمودار وطن آرمانی ایرج میرزا 39
3-2-1- انتقادات سیاسی 40
3-2-2- انتقادات اجتماعی و اقتصادی 41
3-2-3- انتقادات دینی و مذهبی 42
3-2-4- انتقادات اخلاقی و فرهنگی 43
3-3 - علی اکبر دهخدا 45
تحلیل «وطن» در شعر علی اکبر دهخدا 46
3-4- عارف قزوینی 49
تحلیل «وطن» در شعر عارف قزوینی 50
نمودار وطن آرمانی عارف قزوینی 55
3-4-1- انتقادات سیاسی و اجتماعی 56
3-4-1-1- انتقاد از مردم 56
3-4-1-2- انتقاد از سران حکومت 57
3-5 - محمدتقی بهار 63
تحلیل «وطن» در شعر ملک الشعراء بهار 64
نمودار وطن آرمانی ملک الشعراء بهار 69
3-5-1- انتقادات سیاسی و اجتماعی 70
3-5-2- انتقادات ملّی و مذهبی(ایرانی و اسلامی) 74
3-5-3- انتقادات تاریخی و فرهنگی 77
3-6- ابوالقاسم لاهوتی 82
تحلیل «وطن» در شعر ابوالقاسم لاهوتی 83
نمودار وطن آرمانی ابوالقاسم لاهوتی 87
3-6-1- آرمان خواهی انقلابی 88
3-6-1-1- نقد روابط مالک و زارع(کارگزار و کارگر، دهقان و رنجبر) 88
3-6-1-2- اتّحاد همگانی و مبارزه با بیدادگری 90
3-6-1-3- ضرورت توجه به ماهیت انقلاب، آزادی، صلح ، شورا، شرق 92
3-6-2- احساسات نوستالوژیک 93
3-7 - فرخی یزدی 97
تحلیل «وطن» در شعر فرخی یزدی 98
نمودار وطن آرمانی فرخی یزدی 100
3-7-1- وطن قانون محور 101


عنوان صفحه

3-7-1-1- انتقادات سیاسی و اجتماعی 102
3-7-1-1-1- انتقاد از دولت و سران وابسته به حکومت 103
3-7-1-1-2- انتقاد از سازمان های دولتی(مجلس و عدلیّه) 105
3-7-1-1-3- انتقاد از بیگانگان 107
3-7-1-1-4- انتقاد از فقدان آزادی 108
3-7-1-1-5- انتقاد از مردم 109
3-7-1-2- انتقادات اقتصادی 110
3-7-2- وطن ایران محور 111
3-7-3- وطن ایران- اسلام محور 114
3-8- میرزاده عشقی 117
تحلیل «وطن» در شعر میرزاده عشقی 118
نمودار وطن آرمانی میرزاده عشقی 122
3-8-1- انتقادات سیاسی و اجتماعی 123
3-8-1-1- انتقاد از اوضاع نابسامان کشور 123
3-8-1-2- انتقاد از بیگانگان و عوامل وابسته به آنان 125
3-9- اقبال لاهوری 128
تحلیل «وطن» در شعر اقبال لاهوری 129

فصل چهارم: نتیجه گیری و پیشنهاد
4-1- نتیجه گیری 134
4-2- پیشنهاد 137

فصل پنجم: یادداشت ها
اشرف الدین حسینی (نسیم شمال) 138
ایرج میرزا 148
علی اکبر دهخدا 152
عارف قزوینی 153
محمدتقی بهار 157
ابوالقاسم لاهوتی 163
فرخی یزدی 169
میرزاده عشقی 178
فهرست منابع و مآخذ 184
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار وطن آرمانی نسیم شمال 22
نمودار انتقاد از اوضاع نابسامان کشور نسیم شمال 29
نمودار وطن آرمانی ایرج میرزا 39
نمودار وطن آرمانی عارف قزوینی 55
نمودار وطن آرمانی ملک الشعراء بهار 69
نمودار وطن آرمانی ابوالقاسم لاهوتی 87
نمودار وطن آرمانی فرخی یزدی 100
نمودار وطن آرمانی میرزاده عشقی 122

همرسانی

• چکیده
• کلیدواژه‌ها
• فهرست نوشته‌ها
• فهرست منابع فارسی

- آجودانی، ماشاءالله(1382)، مشروطه ایرانی، تهران، اختران.
- ـــــــــــــــــــــــ (1387)، یا مرگ یا تجدّد، تهران، اختران.
- آذری شهرضایی، رضا(1381)، فرخی یزدی سرانجام یک رویای سیاسی، تهران، شیراز.
- آرین پور، یحیی(1372)، از صبا تا نیما(تاریخ 150 سال ادب فارسی)، تهران، زوار ، ج2.
- آژند، یعقوب(1363)، ادبیات نوین ایران، تهران، امیرکبیر.
- آشوری، داریوش(1366)، دانشنامه سیاسی، تهران، سهروردی و مروارید.
- اس‍ت‍ال‍ی‌ ب‍راس، ‌ال‍ی‍ور و آل‍ن‌ ب‍ل‍وک(1369)، ‌فرهنگ اندیشه نو، ترجمه احمد بیرشک و دیگران، تهران، مازیار.
- استعلامی، محمد(1355)، ادبیات دوره بیداری معاصر، تهران، دانشگاه سپاهیان انقلاب.
- اقبال لاهوری، محمد(1343)، کلیات اشعار، به کوشش احمد سروش، تهران، کتابخانه سنایی.
- امین پور، قیصر(1386)، سنت و نوآوری در شعر معاصر، تهران، علمی- فرهنگی.
- ایرج میرزا (1353)، کلیات اشعار، به کوشش محمد جعفر محجوب، بی جا، بی نا.
- ایزد پناه، حمید(1380)، شاعران در اندوه ایران، تهران، توس.
- براون، ادوارد(1386)، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت، ترجمه محمد عباسی، تهران، علم.
- بهار، محمد تقی(1354)، کلیات اشعار، تهران، امیر کبیر، 2مجلد.
- توکلی طرقی، محمد(1381)، تو وطن بشناس ¬¬¬ای خواجه نخست (پژوهش های ایران شناسی نامواره دکتر محمود افشار)، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، ج13.
- تولایی، محمد(1380)، مضمون وطن اسلامی در شعر اقبال (مجموعه مقالات همایش اقبال)، تهران، وزارت امور خارجه.
- جوکار، منوچهر(1384)، شاعر مردم (یادنامه سید¬اشرف الدین حسینی)، به اهتمام علی اصغر محمدخانی، تهران، سخن.
- حائری، سید هادی(1372)، آثار منتشر نشده عارف قزوینی، تهران، جاویدان.
- حائری، محمد حسن(1380)، اقبال و گفتگوی تمدن¬ها، پژوهشنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، ش 32.
- حافظ شیرازی، شمس¬الدین محمد(1386)، دیوان اشعار، به تصحیح قاسم غنی و محمد قزوینی، تهران، جیحون.
- حاکمی، اسماعیل و حسن اکبری بیرق(1380)، ملک الشعراء بهار، ضمیمه¬ نشریه¬ دانشکده¬ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.
- حسن زاده، رسول(1388)، حاکمیت و جامعه در شعر و اندیشه فرخی یزدی، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 13.
- حسین پور، علی(1384)، وطن دوستی در شعر بهار، نشریه روانشناسی و علوم تربیتی، ش 1.
- حسینی، اشرف الدین(نسیم شمال) (1363)، کلیات اشعار، به کوشش حسین نمینی، تهران، کتاب فرزان.
- خارابی، فاروق (1380)، سیاست و اجتماع در شعر عصر مشروطه، تهران، دانشگاه تهران.
- خجندی، کمال الدین مسعود (1337)، کلیات اشعار، به تصحیح عزیز الله دولت آبادی، تهران، کتابفروشی تهران.
- خواجوی کرمانی(1381)، محمود بن علی، کلیات اشعار، ب‍ه‌ ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ اح‍م‍د س‍ه‍ی‍ل‍ی‌ خ‍وان‍س‍اری‌، تهران، نسل نیکان.
- درودیان، ولی الله(1358)، دهخدای شاعر، تهران، امیرکبیر.
- دهخدا، علی اکبر(1358)، کلیات اشعار، تهران، تیراژه.
- ــــــــــــــــــــــ(1386)، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، ج2.
- رایین، اسماعیل(1340)، یادداشت های اسماعیل رایین، نشریه پیام نوین، دوره دوم، ش 12.
- رضی، احمد(1386)، روش در تحقیقات ادبی ایران، گوهر گویا، سال اول، ش 1.
- زارعی، شیما (1383)، همایش نسیم شمال، نشریه کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ش78 .
- زرقانی، مهدی(1387)، چشم انداز شعر معاصر ایران، تهران، ثالث.
- سپانلو، محمد علی(1369)، چهار شاعر آزادی، تهران، نگاه.
- ــــــــــــــــــــ (1375)، شهر شعر فرخی، تهران، علم.
- ـــــــــــــــــــ (1376)، شهر شعر لاهوتی، تهران، علم.
- سعدی شیرازی، شیخ مصلح الدین(1379)، کلیات اشعار، به تصحیح محمد علی فروغی، تهران، سخن.
- سعیدی، غلامرضا(1370)، اندیشه¬های اقبال لاهوری، به کوشش سید¬ هادی خسروشاهی، تهران، فرهنگ اسلامی.
- شادروان، حسن(1371)، اقبال شناسی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
- شریف زاده، منصوره(1382)، حبسیه های فرخی یزدی و مسعود سعد سلمان از دید تطبیقی، نشریه فرهنگ، ش 46 و 47.
- شریفی، محمد(1388)، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران، فرهنگ نشر نو و معین.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا(1387)، ادوار شعر فارسی، تهران، سخن.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1352)، تلقی قدما از وطن، نشریه الفبا، دوره اول، ج2.
- صائب تبریزی، محمد علی(1387)، کلیات اشعار، به کوشش محمد قهرمان، تهران، علمی و فرهنگی، ج3.
- صادق زاده، محمود(1385)، بررسی سبک نثر مقالات فرّخی یزدی، نشریه کاوش نامه، سال هفتم، ش 13.
- ـــــــــــــــــــــــ(1384)، تحلیل محتوایی و طبقه بندی موضوعی سرمقالات طوفان فرخی یزدی، نشریه زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه آزاد-واحد تهران جنوب)، ش 1.
- صدری نیا، باقر(1371)، اندیشه عدالت اجتماعی در شعر سید اشرف الدین گیلانی، نشریه نامه فرهنگ، ش 7.
- ــــــــــــــــــ(1377)، چند و چون وطن خواهی در شعر ایرج، نشریه هنر، ش 36.
- ــــــــــــــــــ (1378)، مبانی نظری و ویژگی های تلقی میهنی فرخی یزدی، نشریه کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ش28.
- صفا، ذبیح الله(1376)، تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران تا پایان عهد صفوی، تهران، فردوسی.
- عارف قزوینی، ابوالقاسم(1347)، کلیات اشعار، تهران، امیر کبیر.
- عنایت، حمید(بی تا)، ب‍ن‍ی‍اد ف‍ل‍س‍ف‍ه‌ س‍ی‍اس‍ی‌ در غ‍رب‌ از ه‍راک‍ل‍ی‍ت‌ ت‍ا ه‍اب‍ز، تهران، ‌ دان‍ش‍گ‍اه‌ ت‍ه‍ران‌.
- غلامی نژاد، محمد علی و احسان قبول(1386)، آسیب شناسی پایان نامه های زبان و ادبیات فارسی، نشریه گوهر گویا، سال اول، ش 1.
- فراهانی، ادیب الممالک(1312)، کلیات اشعار، به تصحیح وحید دستگردی، تهران، کتابفروشی فروغی.
- فرخی یزدی، محمد، طوفان (دوره¬ کامل روزنامه های موجود)، از سال اول تا سال هشتم (1300-1307).
- ــــــــــــــــــــــــ (1363)، دیوان اشعار، به اهتمام حسین مکی، تهران، امیرکبیر.
- فلاح، غلامعلی(1383)، بازتاب حضور سیاسی بیگانگان در دیوان محمد تقی بهار، نشریه دانشکده¬ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، سال دوازدهم و سیزدهم، ش 47-49.
- قائد، محمد(1380)، عشقی سیمای نجیب یک آنارشیست، تهران، طرح نو.
- قاسم انوار، علی بن نصیر(1337)، کلیات اشعار، به تصحیح سعید نفیسی، تهران، سنایی.
-کرمانی، ناظم الاسلام(1346)، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی¬اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ج1.
- کریمی موغاری، فریده(1382)، شمیم نسیم (زندگی و شعر اشرف الدین حسینی گیلانی)، تهران، ثالث.
- کلیم کاشانی، ابوطالب(1336)، کلیات اشعار، به تصحیح حسین پرتو بیضایی، تهران، خیام.
- گامین، گ.گ(2537)، عارف شاعر مردم، ترجمه غلامحسین متین، تهران، احمدی.
- لاهوتی، ابوالقاسم (1358)، دیوان اشعار، به کوشش احمد بشیری، تهران، امیرکبیر.
- محسنی نیا، ناصر(1388)، بررسی تطبیقی مفهوم وطن در اشعار بهار و رصافی، نشریه ادبیات تطبیقی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال اول، ش 1.
- محمدی، علی(1386)، میرزاده عشقی و مسئله تجدّد، نشریه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش8 .
- مراغه ای، زین العابدین(1353)، سیاحت نامه ابراهیم بیک، به کوشش باقر مومنی، تهران، اندیشه.
- مشایخ فریدنی، محمد حسین(1373)، نوای شاعر فردا، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- مشتاق مهر، رحمان و محمد حسین زاده(1387)، عدالت خواهی و قانون گرایی در شعر محمد تقی بهار، نشریه دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، ش25.
- ملک ثابت، مهدی(1383)، اندیشه¬های دینی در اشعار فرخی یزدی، نشریه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال دوم.
- مولوی، جلال الدین محمد(1373)، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولدالین نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران، امیر کبیر، ج2.
- میرزاده عشقی، سید محمد¬رضا(1357)، کلیات مصور عشقی، به کوشش علی اکبر مشیر سلیمی، تهران، امیرکبیر.
- نجاتی، علی محمد(1384)، ادبیات وطنیّه(گرایش به ناسیونالیسم در ادبیات مشروطه)، روزنامه شرق، 22 مرداد.
- نظیری نیشابوری، محمد حسین(1389)، کلیات اشعار، به تصحیح محمد رضا طاهری، تهران، نگاه.
- ن‍ع‍م‍ت‌ال‍ل‍ه‌ ول‍ی‌، ن‍ع‍م‍ت‌ال‍ل‍ه‌ب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌(1362)، کلیات اشعار، به کوشش محمد عباسی، تهران، فخر رازی.
- نوایی، عبدالحسین(1364)، ایران و جهان، تهران، هما.
- نیکوبخت، ناصر و غلامعلی زارع(1385)، وطن در شعر مشروطه، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، سال چهاردهم، ش54 و 55.
- وحشی بافقی، کمال الدین(1342)، کلیات اشعار، به کوشش م. درویش، تهران، جاویدان.
- همایون کاتوزیان، محمد علی(1379)، دولت و جامعه در ایران، انقراض قاجار و استقرار پهلوی، ترجمه حسن افشار، تهران، مرکز.
- یوسفی، غلامحسین(1377)، چشمه روشن، تهران، علمی.

منابع الکترونیکی
پرتال جامع علوم انسانی(www.ensani.ir)
پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران(www.irandoc.ac.ir)
پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه های ایران (www.lib.ir)
بانک اطلاعات نشریات کشور (www.magiran.com)
سامانه نمامتن یا فهرستگان (www.namamatn.ir)
کتابخانه ملی ایران (www.nlai.ir)
پایگاه مجلات تخصصی نور (www.noormags.com)
نمایه رایگان نشریات علمی پژوهشی کشور (www.sid.ir)

همرسانی

 

 

https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/511243f2bcb48fc9f9853a59f5bce1bb