نقش توسعه فرهنگی در پدافند غیرعامل

یکی از منابع مورد استفاده واستناد:

هاشمی فشارکی، سید جواد (1389 ،(جایگاه فرهنگ در دفاع غیرعامـل، کتـاب مـاه علـوم اجتمـاعی، دوره .84-94 :35 

 

محسن نیازی 1 ، احسان الماسی بیدگلی 2 ، سید سعید حسینی زاده آرانی 3

چکیده

تغییر ساختار و ماهیت جنگ و تهاجم در عصر نوین، تهدیدات غیرنظامی را جایگزین تهدیدات نظامی کرد. در این راستا مباحث تهدید و دفاع نیز دچار تغییر و تحول شد. بشر پس از ویرانیهایی که منتج از جنگ نظامی بود، به این نتیجه رسید که برای تسخیر سرزمینهای دیگر میتوان هزینهها و تلفات انسانی را تا حداقل ممکن کاهش دهد. ضرورت توجه به فرهنگ و مولفههـای توسـعه فرهنگی منتج از تغییر و تحولات عرصهی جهانی است. بر این مبنا مباحث پدافند غیرعامل مورد توجه قرار گرفته است. یکی از مهم ترین راههای دستیابی به اهداف پدافند غیرعامل در حیطـهی جامعه، افزایش سطح توسعه فرهنگی جامعه است. در این راستا با اسـتفاده از روش توصـیفی- اسنادی به بررسی نقش توسعه فرهنگی در پدافند غیرعامل پرداخته شده است. نتایج این پژوهش بیانگر این است که توسعه فرهنگی از طریق 1 .افزایش انسجامفرهنگی، 2 .توسعه سرمایۀ فرهنگی، 3 .توسعه نهادهای اجتماعی و فرهنگی و 4 .رفع نیازهای فرهنگی و غیر فرهنگی منجر به ارتقای سطح امنیت و پایداری در مقابل تهاجمات فرهنگی دشمن میشود و بر این اساس پدافند غیرعامل اجرایی میشود.

کلیدواژه ها:

جنگ نوین، پدافند غیرعامل، توسعه، توسعه فرهنگی

 

مقدمه با توجه به تغییر و تحول اوضاع و احوال جهانی به خصوص در زمینههای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و فناوری، کاربرد زور و روشهای جنگ کلاسیک در مقابله با بازیگران قدرتمند به تدریج با کاهش ارزش، مشروعیت و اثربخشی مواجه شده است (عیوضی، میرشاه ولایتی و نظری زاده، 1391 :1 .(بعد از جنگ جهانی دوم تهدیدات به دو حیطهی سختافزاری و نرمافزاری تقسیمبندی شده است. بعد سختافزاری همان مسائل نظامی است که هزینهبر است اما با این حال هنوز بسیاری از کشورهای جهان هزینههای نظامی خود را هر سال گسترش میبخشند تا حالت بازدارندگی برای کشورهای مقابل آنها ایجاد کنند. در سوی دیگر بعد نرمافزاری قرار دارد. بعد نرم افزاری در خلاصهترین معنا، همان نظام فرهنگی و اجتماعی یک کشور است. سازههای نرمافزاری یک کشور مبتنی بر فرهنگ، تاریخ، هویت، قومیت و مشترکات عمومی که در بین آحاد یک ملت شکل میگیرد، پایدار شده است و باعث دوام و قوام یک ملت و یک هویت ملی برای یک جامعه میشود. تسخیر جغرافیای فرهنگی یک کشور به آسانی میتواند صورت بگیرد و شاید بر حسب امکانات مدت زمان زیادی طول نکشد اما تسخیر اذهان و آداب و رسوم مردم یک منطقه به سختی صورت میگیرد و امری زمانبر است (فردرو، 1389 :9 .(به عبارتی میتوان بیان کرد، با پیشرفت قابل توجه بشر در زمینهی اطلاعاتی، جنگ خاموش طراحی گردیده است. بدین معنا که جنگ از حیطهی نظامی به حیطهی فرهنگ و اجتماع کشیده شده است. اگر در گذشته برای تسخیر سرزمینهای دیگر نیاز به لشگرکشی نظامی و تحمل هزینههای گزاف نظامی بوده است، امروزه با تسخیر فرهنگ و اندیشه و باور ملل دیگر میتوان به آسانی آنها را مطیع خود گرداند. به طوری که این مطیع بودن خاموش و بدون صدا رخ دهد. استعمار نو و به عبارتی دیگر استعمار فرانو بر این مبنا ظهور یافته است (ادیبی سده، .(66 :1385 در این راستا میتوان گفت، برای تسخیر یک کشور نیـازی بـه لشـگرکشـی نظـامی نیسـت. بـه عبـارتی لشگرکشی نظامی دیگر معتبر نیست. جنگ سرد ناشی از جنگ جهانی دوم نیز نشان داد که جنگ بیش از اینکه دارای ماهیت راهبردی باشد، دارای نشانههای فرهنگـی، گفتمـانی و ایـدئولوژیک بـوده اسـت (متقـی، 1389 :118 .(در واقـع امـروزه رهیافـتهـای تقابـلگـرا و خشـونتمحـور بـا محوریـت اقـدامات نظـامی سختافزارانه در پیچیدگیها نظام بین الملل، جای خود را به رویکرد نرمافـزاری و جنـگ نـرم داده اسـت (نائینی، 1389 :2 .(در نتیجه در سال 1982 نظریه «جنگ کم شدت» در پی تغییر راهبردی دولـت آمریکـا ظهور کرد. این نظریه بر ضرورت بکارگیری الگوهایی تاکید داشت که منازعه غیرمستقیم را ترویج مینمود و نیروها و ابزارهای درون ساختاری را برای مقابله با نیروهای تهدید کننده توصیه مـینمـود (متقـی، 1389 : .(123 نقش توسعه فرهنگی در پدافند غیرعامل q 1667 با توجه به تغییر نوع جنگ و به عبارتی دیگر ایجاد حیطـهی جدیـدی در جنـگ میـان ملـل مختلـف، مباحث فرهنگی بیش از قبل مورد توجه قرار گرفت. نظریهپردازان غربـی نیـز بـر ایـن اعتقـاد هسـتند کـه جنگهای آینده جنگهای فرهنگی و اجتماعی است. مثلا هانتینگتون اعتقاد دارد که جنگ آینده، جنـگ تمدنها خواهد بود. قدرت تمدنها بر شکست و پیـروزی اثرگـذار خواهـد بـود (ادیبـی سـده، 1385 :66.( تمدنها و فرهنگها مبنای شکلگیری جبهههای مختلفی خواهنـد بـود. در ایـن راسـتا فرهنـگ و مباحـث فرهنگی به حیطهی اصلی رقابت و تعامل میان دولتها تبدیل شـده اسـت. نـه تنهـا فرهنـگ مبنـای کـنش دولتها در عرصه بین المللی است، بلکه فرهنگ مبنای کنش و تعامل افراد در حیطهی جامعه اسـت. سـیر حرکت یک جامعه یا انسان، به فرهنگ حاکم بر آن وابسته است. تعالی یا انحطاط فرد یا جامعـه، معلـول مستقیم فرهنگ فردی یا جمعی است. از این رو، فرهنگ مقوله ای بسیار مهم و تعیین کننـده بـرای زنـدگی انسان است. فرهنگ تنها در قلمرو ابعاد فرهنگی زندگی انسان محدود نمیماند، بلکه سایر ابعاد و جوانب را نیز شامل میشود. برای مثال، کنشهای سیاسی و کـنشهـای اقتصـادی نیـز تـابعی از مؤلفـههـای موجـود در فرهنگ هستند. ماکس وبر در بررسیهای خود در باره علل پیشرفت و توسعه سرزمینهای پروتستانهـا در مقابل کاتولیک ها، به این نتیجه دست یافت است که مولفه هایی در آیین مذهبی پروتستانهـا وجـود دارد که روحیه ی سرمایه داری و پیشرفت را در آنها ایجاد میکند. به عبارتی دیگر وی نتیجه گرفت که بـرای پیشرفت و توسعه عاملهای فرهنگی امری مبنایی محسوب میشوند. بنابراین، صلاح و فساد یک جامعه ناشی از فرهنگ آن جامعه است. مصلحان حقیقی اگر در پـی اصـلاح یک جامعه هستند، باید از کار بر روی فرهنگ جامعه آغاز کنند. در سوی مقابل، غفلت از فرهنگ برابـر با زوال و اضمحلال اخلاقی و معنوی جامعه خواهد بود. بر این مبنا تمرکز و تاکید مباحث دفاعی در مقابـل نیروهای مهاجم از حیطهی عامل به غیرعامل کشیده شده است. در بحث عامل تاکید بر بکارگیری سلاحهای سختافزاری برای مقابله با دشمن اسـت. امـا حیطـهی غیـرعامـل تاکیـد بـر عـدم بکـارگیـری سـلاحهـا و جنگافزارهای نظامی برای مقابله و تهاجم بـه دشـمن دارد. اهمیـت مباحـث فرهنگـی در ایـن راسـتا قـرار میگیرد. بر این مبنا لزوم شناخت قدرت مولفههای فرهنگی و اثرگذاری آنها در جامعـه از طریـق شـناخت توسعه فرهنگی امکان پذیر است. همچنین با تبیین میزان اثرگذاری مولفههای فرهنگی و بـه عبـارتی نقـش توسعه فرهنگی در صحنه داخلی و خارجی در دفاع از کشور، میتوان خسارات احتمـالی جنـگ خـاموش را کاهش داد. از این رو است که بیان میشود، اجرای دفاع غیرعامل متکی بر تقویـت مبـانی ارزشـی و هنجـاری یـک کشور است. مبانی ارزشی و هنجاری یک کشور هم در قالب فرهنگ آن کشور ظهور مـیکنـد. در تعریفـی ساده از فرهنگ میتوان آن را مجموعه از قواعد، هنجارها و ارزشها دانست (شارون، 1388 :82 .(در همین ی سا ع وما ا ند لو 1668 q مجموعه مقالات همایش ملی د رعا راستا در بیان اهمیت پژوهش حاضر میتوان گفت، با توجه به نقش کلیدی فرهنگ در عصر حاضر از یک سو و از سوی دیگرایجاد جنگهای نوین و نرمکه متکی بر مولفههای فرهنگی است و به نحوی میتوان آن را جنگ خاموش نامید، بیان نقش فرهنگ و توسعه فرهنگـی در دفـاع و امنیـت ضـرورت پیـدا مـیکنـد. شناخت نقش فرهنگ و توسعه فرهنگی، جامعه را در مقابله با تهاجم فرهنگی غنی میسازد. در این راستا، در این پژوهش به بررسی نقش و اهمیت توسعه فرهنگی در اجرایی شدن پدافند غیرعامـل پرداخته میشود. به عبارتی دیگر هدف این پژوهش شناسایی و معرفی نقش و اهمیت توسعه فرهنگی جهـت مقابله با تهاجم دشمن از یک سو و از سوی دیگر تهاجم به جامعه ی هدف است. پیشینه پژوهش صادقی به تبیین رابطه فرهنگ و پدافند غیرعامل در پژوهشی به نام برنامهریزی پدافند غیرعامل در بخش فرهنگی پرداخته است. نتایج تحقیق بیانگر این است که در برنامهریزی فرهنگی جهت اجرای راهبردهای پدافند غیرعامل باید مولفههایی نظیر؛ استمرار و پیوستگی، پیش بینی، عوامل داخلی و خارجی، همکاری و رقابت، رشد و پیشرفت، مطالعات و تجارب گذشته و نوآوری و بهبود را مورد توجه دقیق قرار داد. عامل مهم در این امر توجهبه دانش بومی و مولفههای فرهنگی داخلی است. (صادقی، 1389 .( هاشمی فشارکی در پژوهشی با نام جایگاه فرهنـگ در پدافنـد غیرعامـل بـه بررسـی نقـش فرهنـگ در حیطهی پدافند غیرعامل میپردازد. به اعتقاد وی از جمله مهمترین راهبردهـای فرهنگـی دفـاع غیـرعامـل عبارتند از؛ توسعه فرهنگ و نهادینهسازی باور عمومی نسبت به تاثیر اقدامات دفـاع غیـرعامـل در کـاهش آسیبپذیریها، ارتقای دفاع فرهنگی و آسـتانهی مقاومـت مـردم در برابـر تهدیـدات خـارجی، ایمـنسـازی بخشهای حیاتی و حساس در بخش فرهنگی و تبلیغی کشور، رصد کردن فعالیتهای دشمن و دشـمنشناسـی تخصصی در زیر ساختهای فرهنگی و اجتماعی کشور، استفاده از ظرفیتهـای علمـی، آموزشـی و پژوهشـی کشور در حوزهی دفاع غیرعامل (هاشمی فشارکی، 1389 .( پدافند عامل و پدافند غیرعامل 3-1 -تعریف جنگ: در گذشتهی نه چندان دور، جنگ در اصطلاح سیاسی و اجتماعی به معنای زد و خورد مسلحانه بین دو یا چند گروه اجتماعی متخاصم بود (ادیبی سده، 1385 :9 .(به اعتقاد کوئینی، جنگ هنر سازمان دادن و به کار گرفتن نیروهای مسلح برای انجام هدف مورد نظر است (شیرودی، 1384 :3.( موریس دوورژه اندیشمند سیاسی فرانسوی جنگ را عبارت از استعمال خشونت جسمی برای حل و فصل تعارضها میداند (ادیبی سده، 1385 :9 .(این تعاریف از جنگ، بیانگر تعریف جنگ سخت است تا نرم. جنگ را میتوان نوعی منازعه خشونتآمیز سیاسی دانست که بین گروههای انسانی رخ میدهد. این منازعهی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با توجه به ماهیت، اهداف و ابزارهای آن به انواع مختلفی تقسیم نقش توسعه فرهنگی در پدافند غیرعامل q 1669 میشود (دهقانی فیروزآبادی، 1390 :6 .(جنگها دارای دستهبندیهای گوناگونی هستند. برحسب استفاده از ابزار فیزیکی یا غیر فیزیکی به جنگ سخت و جنگ نرم، بر حسب سیر پیشرفت و توسعه فناوری به جنگهای نسل اول تا جنگهای چهارم، بر حسب استفاده از سلاح به مسلحانه و غیرمسلحانه، بر حسب مرز کشور به داخلی و خارجی، بر حسب کشورهای درگیر در آن به محلی، منطقهای و جهانی و انواع معیارهای مختلف دیگرتقسیمبندی میشوند. در این تحقیق منظور از جنگ، جنگهای نرم، نوین و نسل چهارم است که مهمترین ویژگی آن اسـتفاده از الگوی کنش غیر مستقیم است که علاوه بر کاهش هزینه برای مهاجم، در برگیرندهی دامنهی نامحدودی است (متقی، 1389 :130-124 .(جنگ نرم شامل هرگونه اقدام نرم و تبلیغات رسانهای است کـه جامعـه هدف را نشانه گرفته است و بدون درگیری و استفاده از زور و اجبار، جامعهی هدف را به انفعال و شکست مجبور میسازد و در این جنگ از عنصر قدرت نرم استفاده میشود. به اعتقادی نای، قدرت نرم همان توانایی شکلدهی ترجیحات دیگران است (برزگر و لعل علیزاده، 1390 :103-102 .( موثرترین ابزارهای جنگ نرم را میتوان در سه مقولهی صنایع فرهنگـی، رسـانههـای حقیقـی و فضـای مجازی (فناوریهای نوین ارتباطی) نام برد. این سه مقوله ارتباط تنگاتنگ و پیچیـدهای بـا یکـدیگر دارنـد. فیلم، سینما و پویانمایی (انیمیشن و کارتون)، ماهواره، اسباب بازی، بازیهای رایانهای، ادبیات و نشر، هنرهای تجسمی و موسیقی را میتوان به عنوان مهمترین صنایع و فراوردههای فرهنگی نام برد. همچنین رسـانه شـامل مطبوعات، نشریات، رادیو، تلویزیون، خبرگزاریها میباشد. در نهایت امروزه ابزارهای جنگ نرم در فضای مجازی شامل اینترنت (سایتهای خبری، شبکههای اجتماعی، وبلاگهـا، پسـتهـای الکتریکـی و ...) تلفـن همراه (خدمات پیام کوتاه، بلوتوث و ام ام اس) میباشد (نائینی، 1389 :28 .( با تغییر و تحول در زمینهی نوع جنگها، دفاع و امنیت نیز بـر مبنـای آن تغییـر یافتـه اسـت. در یـک دستهبندی ساده میتوان دفاع را به دو بخش نظامی و غیرنظامی تقسیمبندی نمود. بخش نظامی را همان پدافند عامل مینامند و بخش غیرنظامی را پدافند غیرعامل میگویند. 3-2 -تعریف پدافند عامل و غیرعامل: در آفند و در پدافند سخت افزاری و نظامی یا پدافند عامل آنچه مطرح میشود، حضور امکانات و استعداد نظامی یک کشور و میزان توان ارتش کشور برای مقابله با تهدیدات نظامی است. اما در پدافند غیرعامل بدون استفاده از سازههای نظامی و قدرت و پتانسیل نظامی، سعی میشود که سازههای نرمافزاری و سختافزاری در برابر تهدیدات و یا تهاجمات دشمن حفظ شوند و کاهش تقلیل خسارات مادی و معنوی به عنوان اولین هدف در پدافند غیرعامل مطرح است. هدف دوم پایدارسازی سیستم مدیریتی-خدماتی در عرصههای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و مسائل مبتلا به یک جامعه است که در شرایط بحران کار ویژه ی ی سا ع وما ا ند لو 1670 q مجموعه مقالات همایش ملی د رعا سیستم مدیریتی و حاکمیتی پا بر جا بماند تا بتواند خدمات و نیازمندیهای عمومی جامعه را در سطوح شهری برای شهروندان تامین کند (فردرو، 1389 :9 .(بطور کلی میتوان گفت که دفاع شامل دو بخش عمده ی دفاع (پدافند) عامل و دفاع غیرعامل است. در دفاع عامل تمام طرحریزیها و اقدامات دفاعی مستلزم به کارگیری سلاح و تجهیزات جنگی است و در دفاع غیرعامل برنامهها و اقدامات موجب کاهش آسیبپذیریها و افزایش پایداری و خدمات و هوشیاری مردم در مقابل تهدیدها است (هاشمی فشارکی، 1389 :117 و جوانمرد و یوسفی 1387 :19 .(مجمع تشخیص مصلحت نظام در راستای تدوین سیاستهای کلی پدافند غیرعامل کشور، پدافند غیرعامل را اینگونه تعریف کرده است: مجموعه اقدامات غیر مسلحانه ای که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیتهای ضروری، ارتقای پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن میشود (برزگر و لعل علیزاده، 1390 : .(111 در دفاع غیرعامل، برنامهها و اقدامات موجب کاهش آسیب پـذیریهـا و افـزایش پایـداری و هوشـیاری مردم در مقابل تهدیدات است. امرزوه کلیه اقدامات غیر مسلحانه که موجب کاهش آسیب نیـروی انسـانی، ساختمانها و تاسیسات و تجهیزات و شریانهای کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخـرب دشـمن چـه در جنگ سخت و چه در جنگ نرم انجام میشود و کلیه اقداماتی که موجـب افـزایش بازدارنـدگی دشـمن و ارتقاء پایداری ملی میشود را دفاع غیرعامل نام نهاده اند. در دفاع غیرعامل، مردم با آمادگی و آموزش قبلـی در مقابل تهدیدات و عملیات روانی دشمن هوشیارانه حضور دارند. آستانه ی تحمل ملی بسیار افزایش مییابد و به دشمن امکان استفاده از فرصت جنگ نرم داده نمی شود. پدافند غیرعامل، فطری ترین عنصر دفاعی بشر در برابر حوادث و تهدیدات دشمن خارجی است. و پشتوانه اقتدار ملی و مناسب ترین راهکار بـرای افـزایش آستانه مقاومت مردمی و مهمترین ابزار بازدارندگی دشمن است (فردرو، 1389 :21 .(مهمترین و مبنایی ترین راه افزایش توان ایستادگی و مقاومت در مقابل تهاجمات خاموش و نرم دشـمن از طریـق آمـوزش و آگـاهی سازی میسر میگردد. این امر بیانگر لزوم توسعه فرهنگ و اندیشه و اهمیت آن برای یک کشور است. توسعه فرهنگی :توسعه- 1-4 توسعه، باور بنیادین دنیای مدرن است. در توسعه تمامی پیشرفتها در علم، فناوری، دموکراسی، ارزشها، اخلاق و سازمان اجتماعی و... در هم میآمیزند (پیت و ویک، 1384 :15 .(گرچه تا چندی پیش بیشتر صاحب نظران توسعه، آن را مفهومی اقتصادی میدانستند اما در معنای عام، توسعه فرایند تحولی پیچیده و همه جانبه ای است که در زندگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی یک جامعه رخ میدهد و آنرا از وضع موجود (عقبماندگی) به وضع مطلوب (توسعهیافته) هدایت میکند (هریسون، 1376 :28 .(میتوان نقش توسعه فرهنگی در پدافند غیرعامل q 1671 گفت توسعه جریانی پیچیده و روندی چند بعدی و فرایندی از تغییر و تحول اساسی است که نه تنها در زمینه ی اقتصادی بلکه، در زمینههای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و رفتارهای انسانی تاثیر میگذارد (نیازی، 1389 :547 .(به اعتقاد گیروشه توسعه عبارت از کلیه کنشهایی است که به منظور سوق دادن جامعه به سوی تحقق مجموعه منظمی از شرایط زندگی جمعی و فردی، که در ارتباط با بعضی از ارزشها مطلوب تشخیص داده شده اند، صورت میگیرد (شالیکار، 1387 :35 .(جامعهشناسان توسعه، مقولهی توسعه را در برابر مقولهی رشد قرار میدهند. مفهوم رشد به پیشرفت و ترقی جامعه در ابعاد مادی و عینی، به ویژه تولید اقتصادی، اشاره دارد، در حالی که مفهوم توسعه در بردارندهی پیشرفت و ترقی جامعه در تمامی ابعاد زندگی است. از این رو، در ادبیات مربوط به توسعه از توسعهی اقتصادی، توسعهی سیاسی، توسعهی اجتماعی، توسعهی فرهنگی و توسعهی انسانی سخن به میان میآید ( باباییفرد، 1389 :8 .(پاپلی یزدی بر این اعتقاد است که توسعه به دلیل اینکه دستاورد انسان محسوب میشود، در محتوا و نمودار دارای مختصات فرهنگی است و بر تحول ارگانیک دلالت دارد. هدف از توسعه، دستیابی فزاینده ی انسان به ارزشهای فرهنگی است (تقوایی و رحمتی، 1385 :120 .( با توجه به نقش کلیدی فرهنگ در توسعه، توسعه فرهنگی به عنوان مبنای توسعه همه جانبـه و پایـدار مورد توجه قرار گرفت. در این راستا یونسکو به عنوان متولی اصلی فرهنگ در جامعه جهانی، سال 1990را سال فرهنگ نامید. در نتیجه در این سال به شناسایی نقش ارزشهای اجتماعی، آداب و رسوم رایـج و مسـلط پرداخته شد (نیازی، 1389 :547 و آمارتیاسن، 1381 :19 .(همچنـین نهادهـای اجتمـاعی شـامل بخـشهـای عمومی سازمانیافته مانند آموزش، مذهب، ورزش، کار، حقوق یـا حـوزههـای خصوصـیتـر ماننـد ازدواج و خانواده نیز مورد توجه بیشتر قرار گرفتند (سفیری، 1388 :22 .( 4-2 -فرهنگ و توسعه فرهنگی: هر گروهی برای ماندن و بودن خود نیازمند ایجاد مجموعه ای عقاید، ارزشها و قواعد میباشد که به آن فرهنگ گفته میشود (شارون، 1388 :137 .(به اعتقاد گیدنز، فرهنگ عبارت است از ارزشهایی که اعضای یک گروه معین دارند، هنجارهایی که از آن پیروی میکنند، و کالای مادی که تولید میکنند. ارزشها آرمانهای انتزاعی هستند حال آنکه هنجارها اصول و قواعد معینی هستند که از مردم انتظار میرود آنها را رعایت کنند. هنجارها نشان دهندهی بایدها و نبایدها در زندگی اجتماعی هستند (گیدنز، 1385 :57- 56 .(پارسونز فرهنگ را نظام الگودار و سامانمندی از نمادها میداند که اهداف جهتگیری کنشگران، جنبههای ملکه ذهن شدهی نظام شخصیتی و الگوهای نهادمند نظام اجتماعی را در بر میگیرد (ریتزر، 1386 : 139 .(کلوکهان بر روی ماهیت مشارکتی و هنجار آفرینی فرهنگ و عملکرد آن برای یکپارچه کردن فرد با گروه تاکید میورزد. به اعتقاد وی فرهنگ الگوهایی برای زندگی کردن است که در جریان تاریخ شکل ی سا ع وما ا ند لو 1672 q مجموعه مقالات همایش ملی د رعا میگیرد که دارای اجزاء متفاوت است. فرهنگ پویا و سازمان یافته است و وسیله ای است که افراد توسط آن خود را با زندگی اجتماعی تطبیق میدهند و بیان خلاق را فرا میگیرند (بلینگتون و همکاران، 1380 : 34 -33 .(از دیدگاه یونسکو، فرهنگ کلیت تامی از ویژگیهای معنوی، مادی، فکری و احساسی است که یک گروه اجتماعی را از سایر گروهها متمایز میکند. بنابراین فرهنگ نه تنها هنر و ادبیات را در بر میگیرد بلکه آیینهای زندگی، حقوق اساسی نوع بشر، نظامهای ارزشی، سنتها و باورها را نیز شامل میشود. حوزهی این تعریف است که چهارچوبی برای بعد فرهنگی توسعه فراهم مینماید (یونسکو، 1376 : .(14 یکی از کارکردهای مهم فرهنگ، سیال بودن آن است. فرهنگ ذاتا تبادل، انتقـال، ترکیـب، و ارتبـاط را میطلبد. بر این مبنا فرهنگ یک جامعه در رویارویی با مسائل جدید یا فرهنگهای دیگـر همـواره دچـار دگرگونی و تغییر میشود. امـروزه ایـن تغییرهـا، سـریع و عمیـق اسـت (اینگلهـارت، 1377 :485- 480.( فرهنگ توسعه یافته در این تبادل کمتر اثر میپذیرد و بیشتر اثرگـذار اسـت. از سـوی دیگـر جـوامعی کـه خواهان دستیابی به توسعه پایدار هستند نیازمند فرهنگ قوی میباشند. بر این مبنـا توسـعه فرهنگـی مـورد توجه غالب اندیشمندان قرار گرفته است. همچنین فرهنگ است که تعیین میکند اعضای جامعه، چگونه با محیط و مردمدرون و بیرون فرهنگ روابط خود را تنظیم و حفظ کنند و فرهنگ است که معین میسازد، چگونه اطلاعات دریافتی از محیط، تفسیر و درک شـوند (تـری یانـدیس، 1378 :44 و 47 (و از ایـن روی، توسعه فرهنگی یعنی فراهم آوردن شرایط و امکاناتی برای افراد جامعه تا بـه شـاخصهـای رشـد فرهنگـی جامعه عمل بپوشانند. یعنی ارتقاء و اعتلای زندگی فرهنگی و دستیابی بـه ارزشهـای متعـالی فرهنگـی. ایـن مفهوم توسعه در تقابل با سایر مفاهیم توسعه نظیر؛ توسعه سیاسی، توسعه اقتصادی و توسعه اجتمـاعی دارای بار ارزشی بیشتری است و بیشتر بر نیازهای غیرمادی انسانها تاکید دارد (شالیکار، 1387 :40 .(هابرماس به عنوان سردمدار و مدافع نوگرایی بر این اعتقاد است که «توسعه فرهنگی» کلید و ابزار اصلی پیشرفت جوامع انسانی میباشد. اهمیت توسعه فرهنگی به حدی است که برخی از محققان بر این باورند که توسعه فرهنگی مبنای هر نوع توسعه است، زیرا از نظر آنها، فرهنگ نحوه روابط اعضای جامعه با محیط و مـردم درون و بیرون فرهنگ و نحوه دریافت اطلاعات از محیط و تفسیر و درک آن را تعیین میکند. به عبارتی میتـوان بیان کرد که فرهنگ مشخص میکند که افراد چگونه با محیط و مردم درون و بیرون یک جامعه ارتبـاط برقرار کنند و روابط خود را تنظیم و حفظ کنند(تری یاندیس، 1378 :47-44 .(بر این مبنا میتـوان گفـت؛ توسعه فرهنگی یعنی فراهم آوردن شرایط و امکاناتی برای افراد جامعه تا بـه شـاخص هـای رشـد فرهنگـی جامعه عمل بپوشانند. یعنی ارتقاء و اعتلای زندگی فرهنگی و دستیابی به ارزش های متعالی فرهنگی (گنجـی و الماسی بیدگلی، 1391 :173 .( نقش توسعه فرهنگی در پدافند غیرعامل q 1673 به اعتقاد معمار، توسعه فرهنگی به فرایند گسترش خردورزی، تولید و تبـادل اطلاعـات در میـان آحـاد جامعه گفته میشود. در طی این فرایند، خلاقیت فرهنگی و فرهیختگی در سطح جامعه گسترش مییابد. بـه طوری که افراد با ویژگیهای متنوع فرهنگی امکان رشد مییابند. توسعه فرهنگـی در سـه بعـد خـردورزی، تبادل اطلاعات و ارزش فرد در فرهنگ قابل بررسی است. در بعد خردورزی رشد و گسترش تفکر و اندیشه ورزی و تولید دانش، در بعد تبادل اطلاعات، استفاده گسترده آحاد جامعـه از ابزارهـای فرهنگـی و در بعـد ارزش فرد در نظام فرهنگی، میزان حرمت فرد و ارزش گذاری به حقوق فردی مورد توجه قـرار مـیگیـرد (افراسیابی و زاهد زاهدانی، 1388 :18 .( به نظر توسلی، توسعه فرهنگی نوعی دگرگونی است که از طریق تراکم برگشتناپـذیر عناصـر فرهنگـی (تمدن) در یک جامعه معین صورت میگیرد و بر اثـر آن جامعـه کنتـرل مـوثری را بـر محـیط طبیعـی و اجتماعی اعمال میکند. در این تراکم برگشتناپذیر معارف، فنون، دانش، و مناسک به عناصری که از پـیش وجود داشته، افزوده میشود (ازکیا و غفاری،1388 :20 .(در واقع در توسعه فرهنگی سنن و تجارب گذشته و قدیمی یک جامعه، حالت انباشتپذیر به خود میگیرند و این مسئله مبنایی برای رشد یک جامعه است. بر اساس سنت و تجارب گذشتگان میتوان آیندهای نو بر اساس شناختی از نیازهـا و شـرایط تـازه بازاندیشـی و بازسازی کرد. این مسئله منجر به خودباوری جامعه شده است و توانـائیهـای بـالقوه و خـلاق انسـان را در زمینه فرهنگی شکوفا میکند. بر این مبنا توان مقابله ی فردی و جمعی در مقابل تهاجمات فرهنگـی دشـمن افزایش مییابد. روششناسی: نظم از مهمترین خصلتهای علم به شمار میرود. اساسیترین عامل در اعتبار علمی پس از موضوع، روش بررسی است (ازکیا و دربان آستانه، 1382 :35 .(چیزی که تحقیقات علمی را از غیرعلمی جدا میکند و امکان تمییز تحقیقات علمی را فراهم میکند، روشهایی است که در تحقیقات به کار میرود (همان: 91.( روششناسی شیوههای کلی است که به کمک آنها درباره آنچه انجام میدهیم فکر میکنیم. شیوهای که از طریق آن دست به انتخاب و تعریف آن چه بررسی خواهیم کرد، میزنیم. شیوهای که از رهگذر آن میتوانیم هنگام شروع تحقیقاتمان، کارمان را برنامهریزی کنیم؛ و مفروضاتی که درباره آنچه انجام میدهیم و چرا انجام میدهیم، میسازیم (کرایب، 1388 :61 .(برای بررسی پژوهش حاضر از روش توصیفی– اسنادی استفاده شده است. بر این مبنا از مطالب چاپ شده در مجلات علمی و همچنین کتابها به عنوان منبع بررسی استفاده شده است. ی سا ع وما ا ند لو 1674 q مجموعه مقالات همایش ملی د رعا جمع بندی و نتیجه گیری تغییر ساختار و ماهیت جنگ و تهاجم در عصر نوین، تهدیدات غیر نظامی را جایگزین تهدیدات نظامی کرد. بشر پس از ویرانی هایی که منتج از جنگ نظامی بود، به این نتیجه دست یافت که برای تسخیر سرزمینهای دیگر میتوان هزینهها و تلفات انسانی را تا حداقل ممکن کاهش دهد. آمارها بیانگر این است که؛ 1 .از 5 هزار سال پیش از تاریخ تمدن بشری فقط 292 سال بدون جنگ بوده است. 2 .در طی تاریخ گذشته بشری 14هزار جنگ اتفاق افتاده و4 میلیارد انسان جان باخته اند. 3 .تنها از جنگ جهانی دوم به بعد 21 میلیون نفر در 150 جنگ که بیشتر آنها در کشورهای جهانی سوم رخ داده است جان باخته اند. 4 .در قرن بیستم بیش از 220 جنگ به وقوع پیوسته و بیش از 200میلیون تلفات انسانی داشته است لذا با بررسی مطالب ذکر شده و اهمیت حفظ جان انسانها و میزان تلفات انسانی در جنگهای مختلف، به این نتیجه میرسیم که جهت جلوگیری از این آسیب ها، عموماً از وقوع جنگ و برخورد مستقیم نظامی باید جلوگیری کرد تا هیچگونه آسیبی منابع انسانی جامعه را تهدید نکند .(3 :1392 ،کیهور( بنابراین ضرورت تغییر شیوه ی جنگ و یا به عبارتی ایجاد یک شیوه ی جایگزین دیگر احساس شـد. از سوی دیگر ضرورت توجهبه فرهنگ و مولفههای توسعهفرهنگی منتج از تغییر و تحولات عرصه ی جهانی مطرح گردید. اهمیت فرهنگ در مباحث عصر حاضر جامعه جهانی از یـک سـو و از سـوی دیگـر تغییـر روشهای جنگ و حیطه ی جنگ از سوی دیگر، مباحث تهدید و دفاع را دچار تغییر و تحول کرده اسـت. بر این مبنا مباحث پدافند غیرعامل مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا میتوان دفاع غیرعامل در حیطه ی فرهنگی را عبارت از مجموعه اقدامات غیر مسلحانه ای دانست که باعث کاهش آسیب پذیری زیر ساختهای حیاتی و حساس بخشهای فرهنگی و تبلیغـی کشـور، تداوم فعالیتهای ضروری فرهنگی، ارتقاء و پایداری ملی، تسهیل مدیریت بحران ناشی از تهدیـدات دشـمن، عملیات فرهنگی و روانی ضد تهاجم فرهنگی دشمن میگردد (هاشمی فشارکی، 1389 :117 .(بر این مبنا یکی از مهم ترین راههای دستیابی بهاهداف پدافند غیرعامل در حیطه ی جامعه، ارتقاء سطح فرهنگ و اندیشه و به عبارتی دیگر افزایش سطح توسعه فرهنگی جامعه است. بر این مبنـا بـه چهـار راه حـل افـزایش توسـعه فرهنگی در جهت تقویت پدافند غیرعامل در این پژوهش اشاره میشود. 1 .افزایش توسعه فرهنگی از طریـق تقویت انسجام داخلی، 2 .توجه به سرمایه فرهنگی به عنوان شاخص توسعه فرهنگـی و 3 .توسـعه نهادهـای اجتماعی و فرهنگی و 4 .برطرف سازی نیازهای فرهنگی. این چهار مورد منجر به افزایش توسعه فرهنگ و نقش توسعه فرهنگی در پدافند غیرعامل q 1675 ارتقای سطح فرهنگی جامعه میشوند و بر این مبنا پایداری فرهنگی در مقابل تهاجمـات فرهنگـی دشـمن را ثبات میبخشند. همچنین توان دفاع فرهنگی را نیز ازدیاد میبخشند. همواره باید توجه داشت که فرهنگ جامعه در حالت مناسب خود به صـورت مجموعـه ای از عناصـر منسجم و متکامل سازمان مییابد. بطوری که بندیکث از الگوهای فرهنگی نام مـیبـرد (بـودون و بوریکـو، 1385 :514 .(بر این مبنا یکی از عواملی که میتواند توسـعه فرهنگـی را تسـهیل گردانـد، وجـود فرهنـگ منسجم است. برای ایجاد این انسجام، باید بر روی افراد بومی و مولفههای بومی فرهنگ توجه کرد. همچنین از طریق برنامهریزی و سیاستگذاری مناسب فرهنگی توسط متخصصین حوزه ی فرهنگی باید عوامل تضعیف کننده فرهنگ را شناسایی و با برنامه ریزی اصولی درصدد برطـرف کـردن آن اقـدام نمـود. بـرای توسـعه فرهنگی و دستیابی به انسجام دو الزام وجود دارد؛ الف. شناخت درونی از فرهنـگ خـودی و ب. اسـتفاده از تجربههای کارکردی و ابزارهای شناختی فرهنگهای دیگـر (اصـلانی، 1388 .(از سـوی دیگـر در رویکـرد توسعه فرهنگی، داشتن انسانهای پویا، شاداب، آگاه، متعهد، ارزشگرا و انسانی به عنوان اهداف اصـلی مطمـح نظر قرار میگیرند و آن فرایندی است که طی آن با ایجاد تغییراتی در حـوزهی ادراکـی، شـناختی، ارزشـی و گرایشی، قابلیتهای و باورهای انسانها شخصیت ویژهای به خود میگیرد که حاصل آن کنار گذاشتن خـرده فرهنگهای نامناسب توسعهای است (حبیبپور و غفاری،1390 :86 (بنابراین توسعه فرهنگی فرآیندی است که حاصل آن ایجاد باورها، قابلیتها، رفتارها و کنشهای متناسب بـا الـزامهـای توسـعه اسـت (بابـاییفـرد، 1389 :4 (در همین راستا اندیشمندان اجتماعی بر یادگیری و ترویج «رفتارهای اجتماعی مطلوب» در جامعـه نظیر «نیکوکاری» و «کمک به دیگران» به عنوان یک مولفه فرهنگی تاثیرگذار در توسعه فرهنگی جامعه تاکید دارند. برخی از محققین نظیر باتسون و کمپبل اعتقاد بر این دارند که علاوه بر نقش فرهنگ در ایجاد رفتارهای اجتماعی مطلوب، ویژگیهای اجتماعی دیگر، نظیر میزان مشارکت افـراد در جامعـه، شـبکههـای ارتباطی و مواردی از این قبیل در ترویج رفتارهای اجتمـاعی مطلـوب در جامعـه اثرگـذار اسـت (بیرهـوف، 1387 :69 .(از طریق ترویج رفتارهای اجتماعی مطلوب نیز میتوان انسجام فرهنگـی را در جامعـه حتـی بـا وجود تنوع فرهنگی یک منطقه گسترش بخشید. فرهنگ و به تبع آن الگوهای فرهنگی بـه اعتقـاد جامعـه شناسان، نقشی موثر در توسعه و پیشرفت هر جامعه ای دارد و به عبـارتی بنیـان توسـعه هـر جامعـه ای از فرهنگ منبعث میگردد. در نتیجه یا تقویت فرهنگ و دستیابی به توسعه فرهنگی، امنیت فرهنگی خـودی در مقابل تهاجم فرهنگی جامعه مقابل فزایش مییابد. یکی از راههای دیگر بهبود توسعه فرهنگی ارتقای سرمایه ی فرهنگی است. بوردیو معتقد است سرمایه ی فرهنگی یعنی شناخت و ادراک فرهنگ و هنرهای متعالی، داشتن ذائقه ی خوب و شیوههای عمـل مناسب (باینگانی و کاظمی،1389 :9 .(از دیدگاه بوردیو مفهوم سرمایه فرهنگی دارای سه بعد اصلی است، ا ند ی 1676 q مجموعه مقالات همایش ملی د سا ع وما لو رعا «بعد تجسم یافته یا ذهنی، بعد عینی و بعد نهادی» بوردیو در این سه بعد به تمایلات و گرایشات روانی افراد، میزان مصرف کالاهای فرهنگی و ارتقاء مدارک، مدارج تحصیلی و علمی فرهنگی افراد جامعـه اشـاره مـی کند؛ که در سنجش هویت فرهنگی و توسعه پایدار فرهنگی جوامع نقش بسـزایی دارد. توسـعه فرهنگـی از طریق حالت متجسد به دنبال اشاعه و بسط رفتارها و شیوه های تربیتی کـه در یـک فرهنـگ وجـود دارد، تجسد می بخشد، و به صورت جزئی از کالبد در آمدن، به کالبد پیوستن و جزئی از آن شدن است. این فرایند را باید اکتسابی در جامعه در نظر داشت، در حالت عینیت یافتگی باید به اشیای مادی و رسانه هـایی چـون نوشته ها، نقاشی ها، بناهای تاریخی، ابزارها، و غیره که عینیت دارند، توجه کـرد؛ در ایـن حالـت کالاهـای فرهنگی را می توان هم به طور مادی به تملک در آورد، که مستلزم سرمایه اقتصادی است و هـم بـه طـور نمادین که مستلزم سرمایه فرهنگی است. در حالت نهادینه شده، سرمایه فرهنگی به شکل و مدارج آموزشی و امتیازات ضمانت شده همراه است، که نقش موثر در بسط توسعه فرهنگی دارد. «به اعتقاد صاحب نظـران توسعه، سرمایه فرهنگی خود شاخصی از توسعه فرهنگی به شمار می رود. با توجه به اهمیت تأمین سرمایه فرهنگی، لازم است که سیاستگذاران فرهنگـی شـناخت کـاملی از ایـن سـرمایه و بـرآوردی از رشـد آن در جامعه در اختیار داشته باشند و چگونگی تحولات آن را بدانند و منـابع را بـرای تـأمین ایـن نیـاز در رشـد توسعه فرهنگی جامعه به گونه ای متناسب تخصیص دهند» (شارع پور و خوش فر، 1381 :134 .(برخـی از محقیقن پس از تقسیم سرمایه فرهنگی به دو بعد عینی و ذهنی، در باب روابط بین سرمایه فرهنگی و توسعه فرهنگی بر این باور هستند که «افزایش سرمایه ی فرهنگی[در بعد ذهنی اش] می تواند منجر به بـالا بـردن میزان دانش، آگاهی، تحول فکری و ارتقای کیفیت زندگی گردد» (بابایی فرد، 1389 :29.( ارزشهای معنوی بخشی از فرهنگ محسوب میگردند. و به عبارتی پایه و کالبد فرهنگ در نظر گرفته میشوند. جریان فرهنگی هرچه پر رونق تر و شکوفا تر باشد، سازمانهای اجتماعی بیشتری فعال میگردنـد. از سوی دیگر هر سازمان خود یک عامل اجتماعی است و هر چه عاملهای یک فرهنـگ بیشـتر باشـد آن فرهنگ گسترده تر خواهد بود و در نتیجه توان مقابله با فرهنگ مهاجم را بیشتر خواهد داشـت. همچنـین یکی از بهترین نمایههای توسعه فرهنگی، ظهور و ازدیاد نهادها و سازمانهای اجتمـاعی اسـت. بـا توجـه بـه اینکه این نهادهای اجتماعی خود نقش واسطه و میانجی در جامعـه را بـر عهـده دارنـد بـا افـزایش فعالیـت مشارکت مردم در جامعه را تسهیل میگرداند و از سوی دیگر بیانگر گرایشات و سرشت فرهنگی و ارزشی یک نظام را نشان میدهند و تقویت میکنند. با فعالیت این نهادها، وظیفه فرهنگ که همان هدایت جامعه به سوی ارزشهای والاتر و فراهم ساختن امکانات دستیابی به کمال و تعـالی فرهنگـی انسـان اسـت، فـراهم میگردد. از سوی دیگر افزایش این سازمانها بیـانگر سـعادت و سـلامت یـک جامعـه اسـت (بلینگتـون و .(10-11 :1380 ،همکاران نقش توسعه فرهنگی در پدافند غیرعامل q 1677 در بحث رابطه ی فرهنگ و پدافند غیرعامل میتوان بیان کردکهفرهنگ بیانگرمجموعه ای از آداب و رسوم، ارزشها و باورها است و از سوی دیگر فرهنگ را برطرف کننده ی نیازهـای بشـری مـیداننـد. هـر مقدار که فرهنگی دارای عمق فکری و اندیشه ی تفکری بیشتر باشد، پایداری بیشتری در طول زمان خواهـد داشت. چرا که بیشتر میتواند نیازهای خود را برطرف سازد. یکی از مهم ترین نیازهـای بشـر حفـظ بقـا و حیات خود است. شرط بقا و حیات از یک سو توانایی پاسخگویی به نیازها و از سوی دیگر توانـایی تطـابق یافتن با شرایط است. حفظ بقا از اصول راهبردی پدافند غیرعامل است. در نتیجه میتوان بیان کرد که حفظ بقا خود نیازمند الگوهایی فرهنگی و منطبق با جامعه خودی است. از این رو پدافند غیرعامل و فرهنـگ بـا یکدیگر ارتباط برقرار میکنند. با رفع نیازهای افراد بطور خاص نیازهای فرهنگی، بقا و حیات جامعه حفظ و از سوی دیگر توان مقابله با تهاجمات فرهنگی افزایش مییابد. بطور کلی میتوان نتیجه گرفت که تغییر نوع جنگ از حیطه ی نظامی به حیطه ی غیـر نظـامی، نـوع تهدیدات دشمن را نیزتغییرداده است. لازمهی پایداری در مقابل تهاجمات دشمن، تقویت مولفههای فرهنگی جامعه از طریق فعالیتهای آموزشی و فرهنگی است. به عبـارتی دیگـر تهدیـد در حیطـه ی غیـر فیزیکـی گسترش یافت و به حوزه هایی نظیر جنگ روانی، فرهنگی، اطلاعاتی، امنیتی، اجتماعی، پزشکی و ... کشـیده شده است. بر این مبنا نوع دفاع در مقابل این تهدیدات هم تغییر کـرد (مصـطفوی، 1387 :14 (در زمنیـه ی فرهنگی تهدیدات را میتوان در حیطه ی سایتهای اینترنتی، شبکههـای مـاهواره ای، بلوتـوثهـای گوشـی همراه، اسباب بازیهای کودکان، فیلم و سریالهای تلویزیونی، کارتونها و کتابهـا و مجـلات سـازماندهی کرد. بر این مبنا فرهنگ توسعه یافته، با آگاهی ساختن شهروندان خود از طریق ابزارهـای فرهنگـی کـه در اختیار دارد از یک سو خسارت را حداقل ممکن میرساند و مانع آسیب پذیری مولفههای فرهنگی جامعه ی خود میگردد. به عبارتی دیگر در مقابل تهاجم فرهنگی جامعه مقابل ایستادگی میکند و از سوی دیگـر بـر حسب توان و سطح توسعهفرهنگی میتواند این تهدید را بهفرصت تبدیل کند. در تعریف پدافند اشاره ای به پایداری ملی شده است، بر این مبنا با دستیابی به توسعه فرهنگی و تقویت مولفههای فرهنگی ایـن امـر نیـز میسر میگردد. دستیابی به پایداری ملی از طریق اقدامات فرهنگی و اجتماعی میسر میشود. بر ایـن مبنـا بـا توجه به اینکه فرهنگ دربرگیرنده ی نگرش ها، ارزشها و اعتقادات است و آن ها، نقشـی انکارناپـذیر در رفتار و پیشـرفت انسـان دارنـد (هـانتینگتون و هریسـون، 1383 :81 ،(حفـظ و صـیانت از آنهـا در مقابـل تهاجمات دشمن ضامن حفظ و بقای جامعه خواهد بود و بر این مبنا پدافند غیرعامل در حیطه ی فرهنگی و اجتماعی تحقق خواهد یافت. از جمله پیشنهادات در جهت تقویت پدافند غیرعامل بر مبنای توسعه فرهنگی عبارتند از: - ساخت برنامههای تلویزیونی جهت تقویت مبانی ارزشی و هنجاری جامعه ی سا ع وما ا ند لو 1678 q مجموعه مقالات همایش ملی د رعا - استفاده از ظرفیتهای تنوع قومیتی و فرهنگی جهت مقابله با تهاجم فرهنگی و به حداقل رساندن تنشها و فرصتهای ممکن برای دشمن از طریق برگزاری همایش هایی جهت ایجاد همگرایی فرهنگی و ایجاد تبادل فرهنگی - تهیه برنامههای سینمایی جهت تبیین مولفههای توسعه فرهنگی و به عبارتی دیگر ترویج مولفههای فرهنگی در سطح جامعه نظیر کتاب خوانی، روزنامه خوانی - افزایش میزان مطالعه عمومی و مرتبط با مسائل روز از طریق عرضه محصولات فرهنگی با قیمتهای مناسب - انتشار کتب در باب لزوم شناخت پدافند غیرعامل و آشنایی با خطرات احتمالی - تبیین مولفههای جنگ نرم و جنگ خاموش - ترویج عناصر فرهنگی رفتارهای اجتماعی مطلوب نظیر؛ همیاری، ایثار و گذشت. منابع ادیبی سده، مهدی (1385 ،(جامعه شناسی جنگ ونیروهای نظامی، تهران، انتشارات سمت. ازکیا، مصطفی و دربان آستانه، علیرضا (1382 ،(روشهای کاربردی تحقیق، تهران، انتشارات کیهان. ازکیا، مصطفی، غفاری، غلامرضا (1388 ،(جامعه شناسی توسعه، تهران، انتشارات کیهان. اصلانی، ابراهیم (1388 ،(الزامات توسعه فرهنگی، روزنامهاعتماد ملی، پنج شنبه 9 مهر 1388. افراسیابی، حسین و زاهد زاهدانی، سـعید (1388 ،(بررسـی راه کارهـای توسـعهفرهنگـی شـهر شـیرازاز دیدگاه کارشناسان فرهنگی و جوانان، معاونت برنامه ریزی و گروه مطالعات شهرداری شیراز. اینگلهارت، رونالد (1377 ،(نوسازی و پسانوسازی، ترجمه سید علی مرتضویان، فصلنامهارغنون، شـماره 13 : .1-34 صص بابایی فرد، اسداالله (1389 ،(توسعه فرهنگی و توسعه اجتماعی در ایـران، فصـلنامه رفـاه اجتمـاعی، دوره 10، 7-56 ،37 شماره باینگانی، بهمن و کاظمی، علی (1389 ،(بررسی مبـانی تئوریـک مفهـوم سـرمایه فرهنگـی، فصـلنامه بـرگ فرهنگ، شماره 21 :صص 21-8 . بلینگتون، روزاموند و استرایریج، شیلا، گرین سایدز، لنور و فیتز سیمونز، آنـت (1380 ،(فرهنـگ و جامعـه (جامعه شناسی فرهنگ)، ترجمه فریبا عذبدفتری، تهران، نشر قطره. برزگر، ابراهیمو لعل علیزاده، محسن (1390 ،(جنگ نرم، بازیهای رایانه ای اسلام ستیز و پدافند غیرعامل، نقش توسعه فرهنگی در پدافند غیرعامل q 1679 فصلنامه مطالعات قدرت نرم، شماره 1 :صص118-93. بودون، ریمون و بوریکو، فرانسوا (1385 ،(فرهنگ جامعه شناسی انتقادی، ترجمه عبدالحسین نیک گهـر، تهران، نشر فرهنگ معاصر. بیرهوف، هانس ورنر (1387 ،(رفتارهای اجتماعی مطلوب، تحلیـل انـواعرفتارهـای اجتمـاعی از دیـدگاه روان شناسی اجتماعی، ترجمه رضوان صدقی نژاد، تهران، نشر گل آذین. پیت، ریچارد و ویک، الین هارت. (1384 ،(نظریههای توسعه، ترجمه مصطفی ازکیا، رضا صـفری شـالی و اسماعیل رحمانپور، تهران، انتشارت لویه. تقوایی، مسعود و رحمتی، صفر قائد (1385 ،(تحلیل شاخصهای توسعه ی فرهنگی استانهای کشور، مجله ی جغرافیا و توسعه ی ناحیهای، شماره هفتم، صص 132-117. تری یاندیس، هریس (1378 ،(فرهنگ و رفتاراجتماعی، ترجمه نصرت فتی، تهران، انتشارات رسانش. حبیب پور، کرم و غفاری، غلامرضا (1390 ،(توسعه فرهنگی زنان (مطالعه موردی استان قـم)، فصـلنامه زن درفرهنگ وهنر(پژوهش زنان)، دوره 3 ،شماره3 :صص 96- 77 جوانمرد، مهدی و یوسفی، حسین (1387 ،(باز آرایی فرهنگ و تاثیر مولفههـای روانـی در دفـاع غیرعامـل، کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره 10 :صص 22-19 . دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1390 ،(فناوریهای قدرت در جنگ نرم، فصلنامهمطالعات راهبردی، سـال چهاردهم، شماره اول، شماره مسلسل 55 :صص 5-30. ریتزر، جورج (1386 ،(نظریههای جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، نشر علمی. سازمان یونسکو (1376 ،(فرهنگ و توسعه «رهیافتهای مردم شناختی توسعه، ترجمه نعمت االله فاضـلی و محمد فاضلی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول سفیری، خدیجه و سارا ایمانیان (1388 ،(جامعه شناسی جنسیت، تهران، انتشارات جامعه شناسان. سن، آمارتیا (1381 ،(توسعهبهمثابه آزادی، ترجمه احمد موثقی. تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی. شارون، جوئل (1388 ،(ده پرسش از دیدگاه جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نشر نی. شارع پور، محمود و خوش فر، محمد غلامرضا (1381 ،(رابطه سرمایه فرهنگی با هویت اجتمـاعی جوانـان، نامه علوم اجتماعی، شماره20 ،147-133. شالیکار، ابراهیم (1387 ،(بررسی مقایسهای توسعهاز دیدگاه اسلام گرایان ایرانی (علی شریعتی و شـهید مطهری)، تهران، نشر معارف. شیرودی، مرتضی (1384 ،(جنگ، انواع، انگیزهها و جنگ تحمیلی، مجله رواق اندیشـه، شـماره 46 :صـص .3-22 ی سا ع وما ا ند لو 1680 q مجموعه مقالات همایش ملی د رعا عیوضی، محمد رحیم، میرشاه ولایتی، فرزانه و نظری زاده، فرهاد (1391 ،(جنگ نـرم و سـناریوهای آینـده انقلاب اسلامی (با نگاهی به بیداری اسلامی)، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سـال اول، شـماره 4 : .1-34 صص فردرو، محسن (1389 ،(راهبردهای آمادگی دفاعغیرعامل، تهران، انتشارات عابد. کرایب، یان (1388 ،(نظریهاجتماعی کلاسیک، ترجمه شهناز مسمی پرست، تهران، نشر آگه. کیهور، مهدی (1392 ،(پدافند غیرعامل،واحد بهبودو توسعهمنابع انسانی آموزش و پرورش استان تهران گنجی، محمد و الماسی بیدگلی، احسان (1391 ،(مطالعه وضـعیت کیفیـت فرهنگـی و اجتمـاعی شـهروندان، مطالعه موردی شهر کاشان، مطالعات فرهنگی وارتباطات، سال هشتم، شماره 27 ،صص194-169. گیدنز، آنتونی (1385 ،(جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نشر نی. مصطفوی، سید محمد رضا (1387 ،(بزرگترین ابزار دفاع، فرهنگ است، کتاب ماه علـوم اجتمـاعی، شـماره .14-15 صص: 10 متقی، ابراهیم (1389 ،(جنگ نرم، انقلابهای رنگین و دیپلماسـی عمـومی، فصـلنامه راهبـرد دفـاعی، سـال هشتم، شماره 28 :صص 146-117. نائینی، علی محمد (1389 ،(درآمدی بر ماهیت شناسی جنگ نرم، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال هشتم، شماره .1-30 صص: 28 نیازی، محسن (1389 ،(چالشها و فرصتهای توسعه ایران در فرایند جهانی شدن، مجموعهمقالات همایش ملی توسعهاجتماعی، دانشگاه کاشان، جلد دوم: صص 559-545 . هاشمی فشارکی، سید جواد (1389 ،(جایگاه فرهنگ در دفاع غیرعامـل، کتـاب مـاه علـوم اجتمـاعی، دوره .84-94 :35 شماره، جدید هانتینگتون، ساموئل و هریسون، لارنس (1383 ،(اهمیت فرهنگ، ترجمـه انجمـن مـدیریت توسـعه ایـران، تهران، انتشارات امیر کبیر. هریسون، دیوید (1376 ،(جامعه شناسی نوساز

 

 

 

 

https://kashanu.ac.ir/Files/Content/MHPadafandKashan1393.pdf

 

·سخنرانی در دانشگاه کاشان همایش ملی پدافند غیر عامل و علوم انسانی 28 اردیبهشت 1393

·سخنرانی در کارگاه تخصصی دانشگاه کاشان همایش ملی پدافند غیر عامل و علوم انسانی 28 اردیبهشت 1393