مسجد؛ جلوه‌گاه هنر اسلامی (۱) / گفتگو با دکتر محمد میرزایی؛

مسجد دانشگاه امام حسین(ع)، معماری الهام‌گرفته از حرم حضرت اباعبدالله(ع) و حضرت زینب(س)

طرح معماری مسجد دانشگاه، به این دلیل اثری ملی است که می‌تواند یک سری معیارها را از درون ویژگی‌های بصری و احساسی‌اش استخراج کرد، این طرح می‌تواند ایده‌های مینی مالیستی جدید، ایده‌های خاص و حتی مبانی خاصی را در مباحث هنر معماری مسجد مطرح کند و به عبارتی تاثیرگذاری در سطح کلان دارد.

پایگاه تخصصی مسجد؛ هنر معماری را به‌عنوان یکی از متعالی‌ترین شاخه‌های هنر و رشته‌ای از هنر که نزدیک‌ترین تقرب را به زندگی دارد می‌شناسند و به تعبیر رهبر معظم انقلاب، می‌توان از آن به‌عنوان «هنر تمدن‌ساز» یاد کرد. در این میان، معماری مسجد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین حوزه‌های هنر معماری است که هم تاریخ کهن اسلامی و ایرانی را با خود همراه دارد و هم مفاهیم عمیق و ناب اسلامی و ایمانی و انسانی را نسل به نسل منتقل کرده است. پایگاه تخصصی مسجد قصد دارد در قالب پرونده «مسجد؛ جلوه‌گاه هنر اسلامی‌» و طی گفتگوهایی با معماران مساجد شاخص، به کنکاش پیرامون ابعاد این هنر متعالی که به رنگ و بوی مسجدی آمیخته شده است بپردازد.

در نخستین گام به گفتگو با دکتر محمد میرزایی از طراحان معماری خوش‌نام و خوش‌سابقه نشسته‌ایم که در سابقه خود طراحی معماری مساجدی هم‌چون پیامبر اعظم(ص) شهرک محلاتی، امام محمدباقر(ع) خیابان اسکندری، مسجد دانشگاه جامع امام حسین(ع) و شبستان مسجد الزهرا(س) شهرک حکیمیه، مسجد ستاد نیروی دریایی سپاه، مسجد شهرک صدف و مساجد مختلف دیگری در سطح تهران و کشور را دارد. به مناسبت افتتاح مسجد دانشگاه جامع امام حسین(ع) در فروردین ماه 1396(13 رجب 1438)، همزمان با سالروز ولادت حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) فرصت را مغتنم دانستیم که با دکتر میرزایی که طراحی این مسجد را برعهده داشتند گفتگویی انجام دهیم.

 

* آقای دکتر برای شروع گفتگو، اگر مبحثی را لازم می‌دانید در مقدمه مصاحبه برای مخاطبین بفرمایید.

 

امروزه در تمام دنیا، هنر معماری تحت تاثیر کنش‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی-سازمانی است. با این نگرش، طرح مسجد دانشگاه به عنوان پایگاه توحیدی و شعائر دینی-انقلابی، مورد توجه مسئولین دانشگاه قرار گرفت و طراحیِ آن، بدون هیچگونه مسابقه ی طراحی و تشریفات؛ به اینجانب واگذارگردید که این اعتماد مدیران دانشگاه، مسئولیت سنگینی بدوشِ من گذاشت.

 

  

 

رمز ماندگاری و استواری مسجد، قدرت معنوی و فرهنگ سازمانی دانشگاه می‌باشد. بدون شک مسجد دانشگاه برای برگزاری مراسم و مناسب‌های مذهبی، ملی و سازمانی، با درون مایه‌ای برای بیرونی سازی و عینی سازی ویژگی های بصری و احساسی کالبدی و فرم های مسجد، توسط فرهنگ، معارف و احکام اسلامی در ذات خود محقق میشود و علاوه بر تعظیم شعائر مذهبی، ارزش‌هایی همچون عزت، وحدت ملی و روح مشارکت را به ارمغان میآورد و از طرفی نشانگر دلبستگی دانشگاهیان به نمادها و آموزه‌های دینی و الهی است تا بتوانند آرمان‌ها و رفتارهایشان را مبتنی بر رضایت خداوند، الگو سازی کنند و نقشی و مدلی معمارانه در اشاعه فرهنگ غنی اسلامی و نمودهای معنوی را، در محیطِ دانشگاهی  به منصه ظهور رسانند.

 

*  اولین سوالی که مطرح است؛ نگاه جنابعالی به طرح مسجد دانشگاه، چگونه بوده است؟

 این نگاه با اندیشه ی معمارانه، در طرح مایه و ایجاد کالبد، فرم و فضاهای مسجد بگونه ای است تا با طرحی مناسب با محیط دانشگاه، از المان‌ها و عناصر بصری و حسی به نحوی استفاده شود که با معاصرسازی؛ شکل و نمود فضایی عملکردی و کارکردی مذهبی، اتفاق بیفتد.

 

*  مسجد در محیط‌های دانشگاهی با چه رویکردی جایگاه خود را پیدا می‌کند؟

 مساجد دانشگاهی نمادی دین‌گرا بوده است، دین و هنر در همه‌ی زمان‌ها در محیط و منظردانشگاه تعامل داشته است و هنر معماری مساجد، با آن قابلیت‌های اجتماعی و فرهنگی‌ای که در محیط و فضای دانشگاه دارد یکی از کالبدی‌ترین مفاهیم محیط اسلامی است که بستر مناسبی را برای دانشگاهیان برای فعالیت ها فراهم می‌کند.

 

 

 

*  با اینکه حدود سه دهه از شکل‌گیری دانشگاه گذشته است طرح و ساخت مسجد را در این مقطع زمانی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

 مسجد در دانشگاه، سند افتخار هنر معماری اسلامی در محیطِ اسلامی دانشگاه جامع امام حسین(ع) به شمار می‌آید و به این دلیل در محوریت و مرکزیت دانشگاه در کنار ساختمان ریاست دانشگاه، مکان‌یابی و ساخته شد و این نوع مدیریت، خود زمینه‌ای است درخصوص احیای الگوی معماری ایرانی-اسلامی که در قالب سیاست‌های کلی نظام مقدس جمهوری اسلامی برداشت شده است.

 

*  ایده پردازی طرح مسجد دانشگاه با چه تفکری آغاز گردید؟

 نظم و زیبایی شناسی و هنر نمایی که در مسجد دانشگاه مد نظر بوده برگرفته از شعوری معمارانه معاصر سازی بوده است که تلفیقی از هنر مدرن و هنر سنتی، با استفاده از الگوها(موتیف، تم ها و فرم های ابنیه مذهبی) و جانمایه‌های هنر ایرانی-اسلامی است که در ریشه و بن خویش دارد.

 

*  عناصر فضایی و المان‌های رایج در مسجد سازی چگونه در مسجد دانشگاه رعایت شده است؟

 ماندگاری و جاودانگی در طرح مسجد دانشگاه در ویژگی‌های بصری و حسی چه در هندسه‌ی اقلیدسی و غیر اقلیدسی حتی فراکتال، از مبانی نظری و اصولی است که فرایند طراحی خود آگاه به دنبال آن بوده است که این پدیده و اثر هم به لحاظ ساختارمسجدی و هم به لحاظ رهیافت، دارای نقش و طرحی معنادار و انتزاعی می‌باشد.

 

 

*  تشابه‌سازی سنتی همراه با معاصر سازی و استفاده از تکنولوژی‌ها، چگونه در فضاهای کاربردی مسجد رعایت شده است؟

 طراحی فرم‌ها، تم‌ها و موتیوها در مسجد دانشگاه، با اندیشه ی‌ معاصرسازی، برپایه ی سه مدل و گرایش پدید آمده است؛ اول با استفاده از الگوهای معماری سنتی ایرانی با تاکید بر استفاده از نمونه ها از راه تشابه ظاهری و شکلی در قالب مادی ایده ها. دوم: تلاشی تقریبا برابر برای استفاده از قالب‌ها و قطع‌های ایرانی در کنار فرم‌های معاصر و مدرن در جهت القای مفاهیم و باطن، جوهره، کشف و شهود ایده پردازی معماری اسلامی. سوم: تفکر ایجاد اثری برتر در طرح‌های ملی و مونومانی در معماری مساجد کشور و تاثیرگذار در جریان‌های فکری معاصرانجام گرفته است.

 

*  با توجه به این نوع نگرش و اندیشه جنابعالی، پیشینه‌ی فرهنگ معماری مسجدسازی در طرح، چگونه رعایت شده است؟

 با تداوم نشانه‌های ظاهری در هندسه ی شبستان،درب ها، پنجره ها، تاق نماها، درگاه ها، ایوان ها، سردرب، گنبدخانه و محراب؛ محقق شده است و همچنین عناصر حسی از راه باطن و مسیر رسیدن از کثرت به وحدت، معماری پایدار مسجد را بوجود آورده است که اثربخشی نیروی تداوم، پویایی و حرکت در روح فضاها و اجزاءِ معماری مسجد، به مجموعه ای کارا و اثربخش تبدیل شده است.

 

*  اینکه گفته می‌شود طرحی فاخر در سطح دانشگاه‌ها و سطح ملی در سطح کشور ایجاد شده است چیست؟

 طرح معماری مسجد دانشگاه، به این دلیل اثری ملی است که می‌تواند یک سری معیارها را از درون ویژگی‌های بصری و احساسی‌اش استخراج کرد، این طرح می‌تواند ایده‌های مینی مالیستی جدید، ایده‌های خاص و حتی مبانی خاصی را در مباحث هنر معماری مسجد مطرح کند و به عبارتی تاثیرگذاری در سطح کلان دارد. این معماری نمادین-کارکردی و قابل بسط در دنیای امروز است و احیاگر معماری مسجد در دوره‌ی معاصر می‌باشد که کپی‌برداری از جایی نیست بلکه اصل در معاصرسازی سنت‌ها و ایده‌های جدید و پارادایم ها است که حس مکان، فضا و زمان از ویژگی‌های اثرگذارِ آن می‌باشد.

 

 

*  خصوصیات معماری فضاها و المان‌های مسجد شامل شبستان، ورودی‌ها، ایوان اصلی، معماری و محوطه مسجد چگونه می‌دانید؟

• در مورد شبستان؛ با ایجاد محیط و فضایی آرامش بخش و دوری از وابستگی‌های دنیوی طراحی شده است.- تشدید در تاکید به جهت قبله با استفاده بر ایجاد تمرکز و توجه بر محل محراب با عناصر داخلی فضای شبستان بوسیله ی فضاهای مثبت و خنثی صورت گرفته است- تقویت حس سبکی و خلوص در گنبدخانه برای ایجاد تعلق خاطر و حس عروج (سیر از کثرت به وحدت) با فضاهای گذار بوجود آمده است- رعایت سادگی، نظم، تعادل، تشابه و توجه به وحدت بصری، در نظر بوده است.

•  در ارتباط با ورودی ایوان؛ الهام گرفته شده از ایوان سه دهانه حرم حضرت زینب(س) و هندسه قوس‌های الگو گرفته از ایوان بارگاه حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام می‌باشد.

•  معماری و محوطه مسجد؛ - از عناصر مونومان و نمادین معماری ایرانی- اسلامی استفاده شده است. - طرح لندسکیپ به منظور جهت گیری به سمت دید و منظر و تاکید بر جهت قبله، طراحی شده است- دسترسی سهل‌الوصل از اطراف مسجد به سمت حضور در محل عبادت و تذکر با توجه به شرایط توپوگرافی انجام شده است- ترکیب دسترسی‌ها به سمت یادمان شهدا گمنام و مسجد برای حس سلسله مراتب وگذار معنوی و مذهبی جهت افزایش حس معنویت فضایی انجام گرفته شده است.

 

 

* ویژگی‌های هنرآفرینی در کالبد و جداره‌ها و تاق نماهای معماری مسجد با چه ملاک عملی تعریف شده است؟

• بلندی گنبد از روی سقف بام به ارتفاع دوازده متر میباشد  به نیت دوازده حضرات امامان شیعه (علیها سلام) طراحی شده است.
• بلندی مناره‌ها از پامنار به ارتفاع چهارده متر میباشد که به نیت چهارده حضرات معصوم(علیها سلام)  طراحی شده است.
• شمسه‌های سنگی سبز رنگ روی پوسته ی پنجره ها، به تعداد چهارده عدد، به نیت چهارده حضرات معصوم(علیها سلام)   طراحی شده است.
• تاق نماها همراه با کتیبه‌ی اذکار به تعداد پنج‌ قاب، به نیت حضرات پنج تن آل عبا (علیها سلام)  طراحی شده است.
• مکعب برجسته از نمای رو به قبله، نمادی از کعبه خانه‌ی خداست که سمبل وحدانیت و یگانگی و الوهیت طراحی شده است.
• دهانه‌های داخلی اصلی ورود به شبستان‌ها، نمادی از محراب مسجد کوفه به تعداد سه دروازه ورود است.
• اذکار کتبیه‌ای مدرن بکار رفته در تاق نماهای پنج‌گانه شامل «الله» که تکرار در پنج تاق نما همراه با «الله اکبر»، «لا اله الا الله»، «محمدرسول الله»، «علی ولی الله» و «حسین ثارالله» با تکنولوژی روز طراحی و ساخته شده است.
• طراحی خط در جداره فضای هشتی ورودی با نوشتن جملات شهادتین( لا اله الا الله و محمد رسول الله)نماد پرچم اسلام در بدو ورودی برافراشته میگردد.

 مسجد، مساجد، امور مساجد، طراحی مسجد، معماری مسجد، هنر دینی، معماری، هنر آسمانی

 

 

 

http://www.masjed.ir/af/newsagency/29015/%d9%85%d8%b3%d8%ac%d8%af-%d8%af%d8%a7%d9%86%d8%b4%da%af%d8%a7%d9%87-%d8%a7%d9%85%d8%a7%d9%85-%d8%ad%d8%b3%db%8c%d9%86-%d8%b9-%d9%85%d8%b9%d9%85%d8%a7%d8%b1%db%8c-%d8%a7%d9%84%d9%87%d8%a7%d9%85-%da%af%d8%b1%d9%81%d8%aa%d9%87-%d8%a7%d8%b2-%d8%ad%d8%b1%d9%85-%d8%ad%d8%b6%d8%b1%d8%aa-%d8%a7%d8%a8%d8%a7%d8%b9%d8%a8%d8%af%d8%a7%d9%84%d9%84%d9%87-%d8%b9-%d9%88-%d8%ad%d8%b6%d8%b1%d8%aa-%d8%b2%db%8c%d9%86%d8%a8-%d8%b3