صلاح و فساد و مظاهر آن از دیدگاه قرآن کریم

 

 

 

اصلاح و فساد ( در داستانهای قرآن )

مؤلف : دکتر حمید قاسمی       

شرکت چاپ و نشر بین الملل

چاپ اول:  1389

 

کتاب حاضر در خصوص صلاح و فساد جوامع از منظر قرآن کریم است. نویسنده در سطور نخستین این اثر می نویسد : « از آنجا که قرآن کریم در قالب داستانهای نغز خود , به خوبی عوامل و زمینه های صلاح یا فساد افراد و جوامع را بیان نموده و تابلوهای بدیع و زیبایی را از انسانها و جوامع صالح یا طالح به تصویر کشیده و چهره مصلحان و مفسدان را به خوبی نقش زده است , بر آن شدیم تا به این موضوع مهم از منظر داستانهای قرآن بنگریم و جلوه هایی از این مناظر با شکوه را پیش روی حقیقت جویان و مشتاقان معارف ناب قرآنی قرار دهیم .

این نوشتار ضمن چند صفحه ای که به مباحث مقدماتی اختصاص دارد به دو بخش کلی تقسیم شده است .در بخش نخست کتاب افساد از منظر داستانهای قرآن مورد بررسی قرار گرفته است . عوامل و زمینه های پیدایش و رواج فساد در جامعه یکی از موضوعاتی است که در این بخش به آن توجه شده است , پیرو این بحث نویسنده به دو عامل بیرونی و درونی پرداخته است . در این راستا به نقش مفسده انگیز طاغوت ها و رهبران فاسد نظیر : خوار ذلیل نمودن مردم , گمراه نمودن انسانها , سلب آزادی از مردم , رواج ارزشهای مادی و دروغی و .....اشاره گردیده است.

نویسنده در قسمتی از این بحث آورده است."غده چرکین فساد در نهاد هر جامعه ای یکباره و ناگهانی پدید نمی آید تا بتوان آن را با روش اصلاحی خاص قلع و قمع کرد و پیکره جامعه را از شر آن نجات داد . مفاسد اخلاقی و انحرافات اجتماعی پدیدهایی هستند که به تدریج همچون موریانه هایی اساس و بنیان یک جامعه را از درون پوک و تهی می نمایند به گونه ای که با کوچکترین تلنگری بنیان جامعه فرو می ریزد و ارزشهای اخلاقی و انسانی را در خود دفن می کند ."

هم چنین در قسمت دیگری از این بخش می خوانیم : طاغوت ها با دامن زدن به ارزش های کاذب و دروغین و رواج ارزشهای مادی در جامعه نقش مؤثری در بازداشتن مردم از گرایش به ارزشهای معنوی و اخلاقی داشته اند و دارند به عنوان مثال فرعون معیار سنجش شخصیت افراد را در بهره مندی از ثروت و قدرت خلاصه می کند و پیامبر خدا موسی (ع) را که لباسی پشمینه به تن داشت و بهره ای از طلا و جواهرات و ثروت دنیایی نداشت تحقیر می کند .

نیز نویسنده در خصوص عالمان فاسد که از دیگر موارد این فصل محسوب می شود می نویسد :نقش علما و دانشمندان و رهبران فکری هر جامعه در تعلیم و تربیت و رشد و تعالی انسانها و هدایتشان به سوی کمالات انسانی و اخلاقی بسیار مؤثر و کارآمد است اما مصیبت از زمانی آغاز می شود که همین علما به خاطر هوس پرستی و گرایش به زخارف دنیا , سرمایه های گرانبهای علم خود را در خدمت اهداف مادی و شیطانی به کار می گیرند و از علم به عنوان ابزاری برای پیشبرد منافع پست و خواهش های نفسانی خود و نزدیکی به کانون های قدرت بهره می جویند .

در ادامه نیز به عوامل درونی فساد و انحراف در جامعه پرداخته شده است که موارد آن عبارتند از : ضعف فکری و اعتقادی , انحطاط اخلاقی و از بین رفتن ارزشهای معنوی و انسانی , پیروی نکردن از رهبران حق , راحت طلبی و ترک جهاد و ....

به باور نگارنده رمز سعادت و سربلندی یک جامعه را می توان در حفظ و حراست افراد آن از کیان خود و کوتاه ساختن دست دشمنان از هرگونه تعرض به نوامیس و اعتقادات و ارزشهای معنوی جامعه دانست .

از جمله اقوامی که قرآن , ضعف و زبونی آنها را در قالب تصاویر گویایی ترسیم کرده است قوم بنی اسرائیل اند .آنها پس از قیام موسی (ع) توقع داشتند تا همه کارها زود سامان یابد , فرعون و فرعونیان نابود شوند و کشور پهناور مصر با تمام ذخایرش در اختیار آنها قرار گیرد و آنها بی آنکه برای تحقق اهداف خود تلاشی کنند همه کارهایشان از طریق اعجاز در طرفه العین انجام شود . این جماعت راحت طلب مدعی بودند که قیام موسی جز رنج و دردسر برای آنها چیزی به ارمغان نیاورده است و بی شرمانه به پیامبر خود اتهام می زدند . آنها به خاطر همین ضعف و زبونی که در روح و جان آنها لانه کرده بود در آنجا که به فرمان رهبر آسمانی خود وظیفه می یابند تا سرزمن مقدس (بیت المقدس ) را به تسخیر خود در آوردند و آن را از لوث وجود مشرکان پاک کنند با جسارت تمام به پیامبر خود می گویند : ما تا آنها در این سرزمین اند هرگز و ابدا ً وارد نخواهیم شد تو و پروردگارت بروید و با آنها بجنگید ما همین جا نشسته ایم .

در فصل بعدی این بخش به بررسی روش های کانون های فساد در اشاعه مفاسد و منکرات پرداخته شده است. استفاده از بازار شهوت جنسی , استفاده از ابزار تبلیغات فریبنده و اغواگر , جلوه گری و زینت بخشیدن به گناه , سوء استفاده از جهالت و نا آگاهی توده ها و ... از مواردی که در این مبحث به آنها اشاره گردیده است.

کانون های فساد در راه نیل به منویات شوم خود از ابزارهای رنگارنگ و روش های متنوعی بهره می جویند و از این راه تلاش دارند تا سد اخلاقی و ارزشهای معنوی جامعه را که مقدم یک جامعه به شمار می آید تخریب کنند و قبح گناه و ناهنجاریهای اخلاقی و اجتماعی را از میان ببرند تا بلکه از این آب گل آلود ماهی مقصود خود را صید کنند .

در قسمتی از این اثر ضمن بررسی استفاده از ابزار تبلیغات فریبنده و اغواگر به معرفی شیطان به عنوان نخستین کسی که از عنصر تبلیغات برای نفوذ در فکر و اندیشه ی آدمی و منحرف کردن او از راه حق بهره جست می پردازد و می نویسد : قرآن یکی از ابزارهای شیطان را تبلیغات گمراه کننده می داند و از جمله راههای نفوذ او را در دلها صداهای تحریک کننده می داند و می فرماید : هر کدام از آنها را می توانی با صدای خودت تحریک و وسوسه کن و لشکر سوار و پیاده ات را به سوی آنها با فریادت گسیل دار ....

نیز یکی از مواردی که در این فصل به بررسی و تبیین آن پرداخته شده است سوء استفاده از مقدسات است که نگارنده در این رابطه می نویسد : بدیهی است که منحرفان و مفسده جویان هیچگاه اغراض شوم خود را آشکار نمی کنند و در ملاء عام به اطلاع همگان نمی رسانند , بلکه آنها همواره سعی دارند تا برای پیشبرد اهداف خود آن را تحت لوای مقدسات مخفی نمایند و در این راه تلاش می کنند تا هیچگاه عواطف و احساسات مردم پاکدل را علیه خود نشورانند بلکه خود را اصلاح گر و دلسوز و خیرخواه مردم معرفی می کنند . طاغوت ها همواره چهره زشت و نفرت آور خود را پشت واژه های زیبا و دلپذیر و شعارهای پر جذبه و مقدس مخفی می کنند و خود را اصلاح گر و ناجی بزرگ مردم معرفی می کنند که هدفی جز خدمت به خلق و سازندگی و گشودن دروازه های سعادت به روی مردم ندارند .

هم چنین اصلاح از منظر داستانهای قرآن موضوع بخش دوم اثر حاضر است. فصل اول این بخش را روش های اصلاح و یا راه های مبارزه با انحرافات و مفاسد تشکیل می دهد . در مقدمه این بخش می خوانیم : بدون تردید هرگونه اصلاح و ایجاد دگرگونی بنیادین در نظام اعتقادی , فکری , اقتصادی و اجتماعی یک جامعه خصوصا ً تغییر ارزشهای مادی و شرک آلود آن به ارزش های معنوی و انسانی , به ویژه در آنجا که فرهنگ و ارزشها و باورهای اعتقادی مردم به تدریج و در طی سالها و قرون متمادی در پی سیاست های شوم و شیطانی پادشاهان و طواغیت از مسیر اصلی خود منحرف شده و رذائل و زشتی ها و پلشتی های فراوانی در خلال این دوره های سیاه و ننگین در اعماق وجود مردم رسوخ کرده و با روح و فکر آنها پیوند خورده و جزو بافت شخصیتی آنها گردیده کاری است به عنایت دشوار و بسیار ظریف که نیازمند طرح و برنامه ای منسجم و آشنایی کامل با روش ها و ابزارهایی است که راه نیل به هدف را هموار می سازد .....

در این کتاب برای مبارزه با انحرافات و آلودگی های اخلاقی و زدودن مظاهر فساد و تباهی از جامعه روش ها و راه کارهای گوناگونی ارائه شده است لیکن نگارنده بر آن است تا تنها از منظر داستانهای قرآن به این موضوع نگاه کند و از لابه لای داستانهای قرآن , روشهایی را که زمینه های لازم را برای سالم سازی محیط اجتماعی از مفاسد اخلاقی آورده شده جویا شویم .

در ادامه نیز به این روشها اشاره شده است : ریشه یابی انحرافات , انقلاب فرهنگی و ارزشی , اصلاح تدریجی , امر به معروف و نهی از منکر , بهره جستن از روش های مختلف و ....

به نقل از کتاب حاضر , نخستین و مهمترین گام در راه مبارزه با مفاسد و تحقق اصلاحاتی بنیادین و همه جانبه و توجه به ریشه ها و قالب های اصلی مروج فساد در جامعه است , بدیهی است تا زمانی که کانون های فساد و تباهی در جامعه ای به اشاعه گناه مشغول هستند و روح و روان انسان ها با تیغ های زهرآگین که بر سر راه هدایت کاشته اند مجروح و مسموم می سازند , نمی توان انتظار داشت تا افراد آن جامعه به سعادت و فلاح دست یازند .

یکی دیگر از موارد مطروحه در این بخش نشان دادن راه حق بعد از محو باطل , است : از جمله روش های اصلاحی و تربیتی پیامبران الهی آن بود که هرگاه توفیق می یافتند تا بر جبهه باطل و کانون های فساد و تباهی غلبه کنند و دامن جامعه را از لوث وجود آنها پاک نمایند , با طرح اعتقادات توحیدی و ارائه راه حق خلاء های فکری و اعتقادی مردم را پر می ساختند و بدین وسیله مانع از رسوخ و نفوذ انواع خرافات و اعتقادات موهومی می گردیدند که معمولا ً دامن هر جامعه انقلابی را پس از رهایی از چنگال فراعنه و طواغیت آلوده می کند و جامعه را از مسیر صلاح و فلاح دور می سازد .

 ویژگی های مصلحان الهی فصل دیگری از این بخش می باشد که در آن به بررسی سیره فردی مصلحان الهی و سیره اجتماعی آنها توجه شده است . نگارنده معتقد است بررسی ویژگی ها و مشخصات مصلحان واقعی از منظر قرآن کریم امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد , چرا که در طول تاریخ افراد بسیاری ادعای اصلاحگری داشته اند و خود را از مصلحین معرفی نموده اند حال اینکه در پشت این عنوان زیبا و جذاب چهره ی کریه خود را پنهان نموده و به مفسده جویی و فتنه گری پرداخته اند و از هر فرصتی برای تخریب ارزشهای اخلاقی و انسانی بهره جسته اند .

همچنین در قسمتی از این فصل آمده است : یکی از ویژگی های مصلحان الهی این است که هیچگاه بر سر اصول و اهداف و آرمان های اصلی خود با دشمن معامله نمی کنند و هرگز حاضر نمی شوند اصول مکتب به نحوی از انحاء خدشه دار شود در واقع هدف نهایی و اصول تفسیر ناپذیر نهضت رهبران الهی فلسفه وجودی آن را تشکیل می دهد یعنی اگر قصد تحقق این هدف و اصول در میان نبود؛ نهضت آنها هیچ مطلوبیتی نداشت بنابراین این هدف و اصول هرگز و در هیچ اوضاع و احوالی نباید مورد غفلت , بی توجهی و چشم پوشی واقع شوند .

یکی دیگر از موارد مذکور در این کتاب , توجه به نیازهای فطری و طبیعی مخاطبان است . نویسنده در توضیح این مطلب آورده است : رهبران و مصلحان الهی به خوبی به این نکته واقف اند که دستیابی به اهداف والای انسانی و الهی بدون توجه به نیازهای ضروری و تمایلات فطری انسان ها امکان پذیر نیست و از این رو نمی توان از کنار این خواسته های فطری که لازمه تداوم حیات بشر است به راحتی گذشت و به آن بی اعتنا بود درست به همین دلیل است که می بینیم پیامبران الهی از جنس بشر و با ساختاری همانند تمامی انسان ها از حیث غرایض و نیازمندی های مادی انتخاب شده اند چرا که در غیر این صورت هیچگاه نمی توانستند نیازها , مشکلات , دردها , و گرفتاری های مختلف انسان ها را درک کنند و الگویی برای تبعیت آنها قرار گیرند .

اثر حاضر که در خصوص عوامل فساد در جامعه و ریشه یابی علل و عوامل آن است با بهره گیری از آیات و روایات جهت علاقه مندان به کنکاش در این زمینه مفید به نظر می رسد . همچنین در اثر به راه های مبارزه با مفاسد و روشهای اصلاح نیز اشاره شده است .

 

‏دسترسی به فایل تمام متن	:	برای دستیابی به فایل تمام متن منبع، به "تالار منابع رقمی" مراجعه فرمایید. آدرس الکترونیکی منبع
‏شماره بازیابی	:	۵۱-۳۴۷۱
‏شماره بازیابی	:	۵۱-۱۴۴۳۶
‏شماره کتابشناسی ملی	:	‏‫‬‬‭م۸۵-۳۰۷۳۱
‏پدیدآور	:	رضایی، قاسم
‏عنوان و نام پدیدآور	:	صلاح و فساد و مظاهر آن از دیدگاه قرآن کریم[پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه‌]/پژوهشگر قاسم رضایی ؛ استاد راهنما علی‌اکبر غفاری ؛ استاد مشاور لسانی‌فشارکی
‏مقطع و رشته تحصیلی	:	‏‫( کارشناسی ارشد ) : الهیات و معارف اسلامی‬
‏مشخصات نشر	:	تهران، ۱۳۷۹
‏مشخصات ظاهری	:	‏‫۱ج ( شماره‌گذاری گوناگون )‬:جدول
‏یادداشت	:	چکیده
‏یادداشت	:	کتابنامه
‏شناسه افزوده	:	غفاری، علی‌اکبر، استاد راهنما
‏شناسه افزوده	:	لسانی‌فشارکی، استاد مشاور
‏توصیفگر	:	قرآن
‏توصیفگر	:	فساد گ‍ن‍اه‍ان‌ م‍ج‍ازات‌ ه‍ا عمل صالح اخ‍لاق‌ اس‍لام‍ی‌
‏شناسه افزوده	:	دانشگاه آزاد اسلامی. واحد تهران مرکزی. دانشکده الهیات، فلسفه و معارف اسلامی
‏چکیده	:	‏‫هدف پژوهش تشریح مفاسد و مظاهر آن و برحذر داشتن از عواقب آن در فروپاشی و سقوط و هلاکت ملتها و نشان دادن صلاح و اصلاح در تامین معنویت و تقویت روح ایمانی اخلاقی و دینی توده مردم است. روش نمونه گیری شناسایی و تحلیل زمینه و ریشه های فساد و مظاهر آن و ارائه روشهای اصلاحی قرآن کریم راجع به موضوع است. روش پژوهش به صورت مطالعه نظری یا به عبارتی مطالعه کتابخانه ای است. ابزار اندازه گیری با استفاده از قرآن کریم و احادیث معصومین است. ضرورت آشنایی جامعه با، صلاح و فساد و مظاهر آن از دیدگاه قرآن کریم و حدیث و نقش آن در سعادت و شقاوت انسانها. نتایج نشان می دهد که صلاح و فساد در مقابل هم آمده و یک مفهوم عام ارزشی دارند و قرآن کریم در بسیاری از آیات فساد در زمین را با تعابیر گوناگون نکوهش و نهی می کند و در بعضی آیات پیروی از مفسدان و افساد بعد از اصلاح را نهی می کند و با تعابیر تهدید کننده ای فساد و افساد را محکوم می کند و آن را نامطلوب که نتایج زیانباری در پی دارد معرفی می کند و در مقابل صلاح را انجام دادن عمل صالح و در جایی که فسادی را خود انسان آن را به وجود آورده و بعد آن را جبران کند و یا حل مشکلات و مفاسد اجتماعی و یا به نوع خاصی از اصلاح جامعه انسانی را در نظر دارد که باید فساد طرد شود و صلاح تحقق یابد.‬

http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1074616&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_&sortKeyValue2=sortkey_