مراجع

1. هاشمی فشارکی، سید جواد، قراباغی، محسن، مبانی طراحی و ساخت فضاهای امن پناهگاهی، انتشارات نخبه، چاپ اول، تهران، 1390.##

https://pd.ihu.ac.ir/article_200701.html

 

https://pd.ihu.ac.ir/article_200701_f1913576961eda86199b4bf9095ff9b2.pdf

 

فصل ی علم – ی یج رتو غ ند پد اف ل ی م رعا

دوره 7، شماره 4 - شماره پیاپی 4
زمستان 1395

صفحه 1-12

مکانیابی پناهگاه های چندمنظوره شهری با استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• صفا خزایی  ¹ 
•  
• سعید روستایی حسین آبادی ²

¹ دانشگاه جامع امام حسین(ع)

² دانشگاه جامع امام حسین (ع)

چکیده

یکی از اقدامات اساسی پدافند غیرعامل جهت کاهش آسیب­پذیری­های جانی احداث پناهگاه­های چندمنظوره ‌است تا مردم بتوانند در زمان حملات دشمن به آنها پناه ببرند. ازاین‌رو، مکان­یابی مناسب این پناهگاه‌ها که مستلزم قواعد علمی و ملاحظات فنی خاص خود می‌باشد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در این پژوهش، بر مبنای تهدیدات ناشی از حملات موشکی و بمباران هوایی و ضرورت احداث پناهگاه چندمنظوره شهری برای جمعیت پویا، 15 معیار اصلی تأثیرگذار بر مکان­یابی شناسایی و با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی، وزن نسبی آن‌ها تعیین گردیده است. در مرحله بعد پس از تهیه نقشه‌های رقومی مربوط به معیارهای موثر، مکان‌یابی پناهگاه‌ها بر اساس یک فرایند سامانمند پیاده­سازی­شده در سامانه اطلاعات جغرافیایی ArcGIS انجام شده است. بر اساس نتایج به­دست­آمده در منطقه یک شهرداری تهران، 208 محدوده جهت احداث پناهگاه‌های چندمنظوره شهری دارای شایستگی مناسب و بسیار مناسب می­باشند.

کلیدواژه‌ها

• مکان یابی 
•  
• پناهگاه چند منظوره شهری 
•  
• فرایند تحلیل سلسله مراتبی 
•  
• سامانه های اطلاعات جغرافیایی 
•  
• منطقه یک شهرداری تهران

---

عنوان مقاله [English]

Ana Site Selection of Multipurpose Urban Shelters Using Geographic Information Systems (Case Study: Region 1 of Tehran Municipality)

چکیده [English]

One of the fundamental passive defense measures to reduce the vulnerability of life is construction of multipurpose shelters so people can take refuge in them during enemy attacks. Therefore, proper site selection of these shelters which needs scientific principles and specific technical considerations has high importance. In this research, based on threats of missile attacks and air bombardments and the need to build multipurpose shelters for dynamic population, 15 main criteria affecting the site selection of the multipurpose shelters are recognized and using the analytical hierarchical process (AHP) are weighted. In the next step, after providing digital maps for effective criteria, site selection of the shelters is done based on a systematic process implemented in ArcGIS geographic information system. Based on the results obtained in the region 1 of Tehran municipality, 208 sites have appropriate and very appropriate competencies to build multipurpose shelters.

کلیدواژه‌ها [English]

• Site selection 
•  
• Multipurpose Urban Shelter 
•  
• Analytical Hieratical Process 
•  
• geographic information systems 
•  
• Region 1 of Tehran Municipality

 مراجع

1. هاشمی فشارکی، سید جواد، قراباغی، محسن، مبانی طراحی و ساخت فضاهای امن پناهگاهی، انتشارات نخبه، چاپ اول، تهران، 1390.##
2. حسینی، سید مجتبی، مکان­یابی پناهگاه­های عمومی و چند منظوره شهری با رویکرد پدافند غیرعامل- مطالعه موردی منطقه 6 تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده معماری و شهرسازی، 1390.##
3. مهدوی نژاد، محمدجواد، انصاری، مجتبی، حسینی کیا، سید محمد مهدی، مکان­یابی پناهگاه­های جمعی بر اساس اصول و معیارهای حفاظتی با استفاده از روش AHP، اولین همایش علمی- پژوهشی شهرسازی و معماری با رویکرد پدافند غیرعامل، 1390.##
4. حیدری، عبدالمجید، یکانی­فرد، سید احمدرضا، سلیمانی مقدم، پرویز، تقاء، احمدرضا، جغرافیای نظامی، انتشارات دانشکده فرماندهی و ستاد دوره عالی جنگ،1383.##
5. پایگاه‌های نظامی ایالات متحده آمریکا، http://fa.wikipedia.org ، 1394.##
6. امیری، انوشه، تبیین الزامات طراحی پناهگاه­های چند عملکردی شهری و ارائه طرح نمونه از دیدگاه معماری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه صنعتی مالک اشتر،1390.##
7. حسینی، سید بهشید، معیار­های پدافند غیر­عامل در طراحی معماری ساختمان­های جمعی شهری، انتشارات عابد، 1389.##
8. شمسایی زفرقندی، فتح الله، مقدمه‌ای بر آمایش و مکان­یابی، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه جامع امام حسین (ع)، چاپ اول، تهران، 1391.##
9. قدسی­پور، سید حسن، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP، دانشگاه صنعتی امیر کبیر، چاپ دهم، تهران،1391.##
   1. W. L. Coulbourne, E. S.Tezak, and T. P. McAllister, “Design guidelines for community shelters##
   2. for extreme wind events,” Journal of Architectural Engineering, vol. 8, pp. 69–77, 2002.##
   3. M. Gall, “Where to go? Strategic modelling of access to emergency shelters in Mozambique,”##
   4. Disasters, vol. 28, pp. 82–97, 2004.##
   5. B. Kar and M. E. Hodgson, “A GIS-Based Model to Determine Site Suitability of Emergency Evacuation Shelters,” Transactions in GIS, vol. 12, no. 2, pp. 227–248, 2008.##
10. هاشمی، مهدی، مکان­یابی پناهگاه و هدایت افراد به آن پس از زمین­لرزه با استفاده از عامل، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، 1391.##
11. شاه­حسینی، رضا، انتظاری، ایمان، رجبی، محمد علی،      ﻣﻜﺎن­ﻳﺎﺑﻲ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه­ﻫﺎ و ﻃﺮح اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺮدم ﺑﻪ آﻧﻬﺎ در ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع ﺳﻴﻞ، شانزدهمین همایش ژئوماتیک، 1388.##
12. اباذرلو، سجاد، انتخاب الگوی بهینه پناهگاه اضطراری چند منظوره با استفاده از روش AHP - مطالعه موردی شهر کاشمر، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، 1390.##
13. فرامرزی، عباس، مکان­یابی پناهگاه­های عمومی با رویکرد به پدافند غیرعامل با استفاده از روش ANP - مطالعه موردی منطقه 12 شهرداری تهران، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر تهران، دانشکده معماری و شهرسازی، 1390.##
14. مهندسین مشاور بافت شهر، طرح تفصیلی منطقه یک شهر تهران، انتشارات شهرداری منطقه یک تهران، چاپ اول، تهران، 1386.##
    1. New scientist Group, Article: Newscientist Group (Research&sience), 2013. [Online]. http://www.newscientist.com/article/dn23792-briefing-firefighters-on-the-front-lines-of-wildfires.html##
15. معاونت محیط زیست انسانی، ضوابط و معیارهای استقرار صنایع، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست کشور، چاپ اول، تهران، 1380.##
16. معاونت حفاظت و پیشگیری، ضوابط و دستورالعمل­های سازمان آتش­نشانی و خدمات ایمنی در مورد ایمنی ساختمان­ها، انتشارات سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری یزد، چاپ اول، یزد،1390.##
17. معاونت فرهنگی، تعاریف و مفاهیم استاندارد بخش فرهنگ و هنر، انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، چاپ اول، تهران، 1386.##         
18.  مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، آیین­نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه­ها، انهار، مسیل­ها، مرداب­ها، برکه­های طبیعی و شبکه­های آبرسانی، آبیاری و زهکش، انتشارات مجلس شورای اسلامی، 1379.##
19. عزیزپور، ملکه، توان­سنجی محیط طبیعی و توسعه فیزیکی شهر تبریز، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، 1375.##
20. دفتر نظام فنی اجرایی،  تفسیر دستورالعمل بهسازی لرزه­ای ساختمان­های موجود، انتشارات معاونت برنامه­ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، چاپ اول، تهران، 1388.##
21. معاونت فنی و مهندسی، مقررات جدید حریم خطوط لوله انتقال گاز در مجاورت ابنیه و تاسیسات، انتشارات شرکت ملی گاز ایران، تهران، 1383.##

 

 

 

مکانیابی پناهگاههای چندمنظوره شهری با استفاده از سامانههای اطالعات جغرافیایی )مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری تهران( 1 *صفا خزائی ، سعید روستایی حسین آبادی 2 2930/40/12 :دریافت تاریخ 2930/21/24 :پذیرش تاریخ چکیده یکی از اقدامات اساسی پدافند غیرعامل جهت کاهش آسیبپذیریهای جانی احداث پناهگاههای چندمنظوره است تا مردم بتوانند در زمان حمالت دشمن به آنها پناه ببرند. ازاینرو، مکانیابی مناسب این پناهگاهها که مستلزم قواعد علمی و مالحظات فنی خاص خود میباشد از اهمیت بسیار باالیی برخوردار است. در این پژوهش، بر مبنای تهدیدات ناشی از حمالت موشکی و بمباران هوایی و ضرورت احداث پناهگاه چندمنظوره شهری برای جمعیت پویا، 21 معیار اصلی تأثیرگذار بر مکانیابی شناسایی و با استفاده از فرایند تحلیل سلسلله مراتبل ی، وزن نسبی آنها تعیین گردیده است. در مرحله بعد پس از تهیه نقشههای رقومی مربوط به معیارهای موثر، مکانیابی پناهگاهها بر اساس یل فرایند سامانمند پیادهسازیشده در سامانه اطالعات جغرافیایی ArcGIS انجام شده است. بر اساس نتلای بله دسلت آملده در منطقله یل شهرداری تهران، 142 محدوده جهت احداث پناهگاههای چندمنظوره شهری دارای شایستگی مناسب و بسیار مناسب میباشند. کلیدواژهها: مکانیابی، پناهگاه چندمنظوره شهری، فرایند تحلیل سلسله مراتبی، سامانههای اطالعات جغرافیایی، منطقه ی شهرداری تهران. 2 -استادیار، دانشگاه جامع امام حسین )ع )مسئول نویسنده - Email: [e-mail] ، 1 -کارشناس ارشد، دانشگاه جامع امام حسین )ع( 1 فصلنامه علمی – ترویجی » پدافند غیرعامل«؛ سال هفتم، شماره 4 ،زمستان 1315 1 -مقدمه یکی از اصول مهم پدافنلد غ یرعاملل، اسلتفاده از سلازه هلا ی املن و استحکامات میباشد و مصداق آن در شهرها، احداث پناهگاه است که همواره توسط دست اندر کاران مورد تاکید قرار گرفته و به آن اهتمام ورزیدهاند. از آنجا که عمدهترین کانون تمرکز کاربریها و عملکردهلا، مناطق شهری است، بالفاصله با آغاز یل حادثله بلزر ، شلهرها در شرایط اضطراری قرار گرفته و ممکن است فعالیتهای شهر از حاللت عادی و عمومی خود خارج شده و به وضعیت بحرانی نزدیل گلردد. یکی از تمهیداتی که به منظور پیشگیری از بلروز خسلارات و تلفلات جانی و مالی خواهد گردید، ایجاد پناهگاههای عملوم ی بلرا ی افلراد و ساکنین شهرها در شرایط مذکور است. پناهگاه به مجموعله بسلته ای اطالق میشود که حفاظت قابل قبولی را برای سلاکنان یلا تجهیلزات داخل خود در مقابل عملکرد سالحهای مختلف جنگلی فلراهم آ ورد. این فضای بسته توسط ی یا چنلد ورودی و خروجلی اضلطراری بلا فضای بیرون یا پناهگاههای دیگر مرتبط بوده و دارای ملزومات خاص پناهگاهها میباشد [2 .[ از جمله موضوعات مهم در برنامله ریلزی شلهر ی، رعایلت اصلول پدافند غیرعامل است که از آن ارکان، مکانیابی پناهگلاه هلا ی چنلد منظوره شهری با مالحظات پدافند غیرعامل میباشد. در هلر مکلان ی که پناهگاهها به نحو مطلوب مکانیابی گردیده و بهره برداری مناسب گردند، موجب حفظ جان افراد و تجهیزات شده و این مهم نقلش بله سزایی در موفقیت در جنگ )چه از لحاظ سرمایه انسانی و مادی، چه از لحاظ عملیات جنگ روانی( ایفا نملوده اسلت. مکلان یلابی صلح یح پناهگاههای عملوم ی شلهر ی الزم اسلت بلر اسلاس اصلول علمل ی و مالحظات فنی خاص و با در نظر گرفتن همه شلرا یط و عواملل مهلم تاثیرگذار انجام گیرد [1 .[ در دوره جنگ جهانی اول، اقدامات چشمگیری بله منظلور دفلاع شهری و احداث پناهگاهها انجام شد و اکثر شلهروندان از تونلل هلا ی مترو برای حفاظت در برابر حمالت هوایی استفاده میکردند. فضاهای پناهگاهی در دوره جنگ جهانی دوم به طور خلاص بلرا ی مقابلله بلا حمالت هوایی دشمن سازماندهی مل یشلدند . در ایلن دوره بعضل ی از تأسیسات زیرزمینلی موجلود م اننلد ا یسلتگاه هلای زیرزمینلی متلرو، سردابهای منازل یا زیرزمینهای بزر مجتمعهای مسکونی و هلم چنین تأسیسات رو زمینی مانند پلهای سنگی زیر خطهای آهن بله عنوان پناه گاه توسط عموم مردم مورد استفاده قلرار مل یگرفتنلد. بلا انفجار اولین بمبهای اتمل ی در شلهرها ی هیروشلیما و ناکلازاک ی در انتهای جنگ جهانی دوم و ورود جهان به دوره جنگ سرد و گسترش یافتن فضای تهدید ناشی از درگیری هستهای دو بلوک شرق و غرب، برنامههای دفاع غیرعامل و احداث فضاهای پناهگاهی به عنوان جزئی از این برنامهها، اهمیت ویژهای یافتند. تاسیس پناهگاههلا بلا قاب لیلت دفاع در برابر انفجار هستهای و پیامدهای آن و امکلان دفلاع در برابلر سایر تهدیدهای غیر متعارف نظیر تهدیدهای شیمیایی و بیوللوییکی )میکروبی( از ویژگیهای اصلی برنامههلا ی پناهگلاه سلاز ی ایلن دوره محسوب میشود. کشورهایی همچون شوروی سلابق، چلین، آلملان، سوییس، آمریکا، دانمارک، انگلیس، کره شمالی و در حال حاضر رییم صهیونیستی دارای سابقه احداث و بهرهبرداری از پناهگاههای شهری میباشند [1 .[ در ایران نیز در خصوص احداث پناهگاه اقدام قابل توجهی قبل از انقالب انجام نگرفته است. بعلد از انقلالب نیلز، عموملا مکلان گزینلی احداث پناهگاهها در کشلور در زملان جنلگ بلا ا یجلاد پناهگلاه هلا ی اضطراری عمومی از طریق نصب قطعات پیش ساخته بتنل ی در کنلار میادین، خیابان ها و معابر پر جمعیت، احداث پناهگاههای عمومی در مدارس، بیمارستان ها، وزارت خانه ها و مراکلز ادار ی و فضلاها ی بل از شهری انجام می شده است که به علت عدم طراحی چندمنظلوره، در حال حاضر غیرقابل استفاده بوده و یا کاربری مناسب را ندارند [9.[ 2 -بیان مسأله بر اساس رویکرد پدافند غیرعامل، تهدید در نظر گرفته شلده در ایلن تحقیق برای مناطق شهری، صرفا بر اساس مخاطرات انسلان سلاخت عمدی و با مصداق حمله فیزیکی دشمن )جنگ( لحاظ گردیده است. اکثر دکترینهلای نظلامی در سراسلر جهلان بله فرمانلدهان توصلیه میکنند که نواحی مسکونی را از منطقه نبرد جدا کرده یا آنها را دور بزنند، اما از سویی دیگر تسلط بر مراکلز سیاسلی، صلنعتی، تجلاری، حمل و نقل و مخابراتی و... و یا تخریب آنها گاهی ممکن است عمیقا بر نتای مبارزات، لشگرکشیها و حتی جنگ ها تأثیر بگذارنلد . بلدین ترتیب حمله به مناطق شهری در بعضل ی مواقلع بله قصلد فشلار بلر کشورهای مورد تهاجم و برای رییمهای غاصب در دسلتور کلار قلرار میگیرد و فرماندهان نظامی در چنلین شلرایطی بلا زیرسلاخت هلا و تأسیسات بیشماری در قلب شهرها روبرو میشوند که توانایی تصرف و کنترل هر ی از آنها، به طرحها، برنامههلا و شلیوه هلای خاصلی نیازمند است، زیرا هیچ دو شهری را نمیتوان یافت که کامال شبیه به هم باشند. امروزهتسلیحاتنوینمیتوانند خیلیسریع،سکونتگاههایی را که به بهترین نحو ساخته شدهاند به تلی از خاک تبدیل کنند ]0.] از آنجا که عمدهترین کانون تمرکز کاربریها و عملکردها، مناطق شهری است، بنابراین بالفاصله با آغاز جنگ، شهرها در شرایط جنگی و بحرانی قرار میگیرند. آمریکا و متحدانش به عنوان بزرگترین تهدید برای کشور ما محسوب میشود. در حال حاضلر آمریکلا در 2 کشلور همسایه ایران دارای پایگاه نظامی اسلت ]1 .]10 سلاعت اول جنلگ برای آمریکا بسیار مهم است. در این مدت کوتاه بیشترین ضلربات بلا اصل غافلگیری و از طریق تهاجم هوایی صورت می گیرد. پس اساس ماموریت دفاع غیر عامل مقاومت در برابر تهاجم هلوا یی دشلمن )بله ویژه شوک اول( در ایران است ]6 .]برای شناسایی عملکردهای مورد مکانیابی پناهگاههای چندمنظوره شهری با استفاده از سامانههای اطالعات جغرافیایی 9 هدف و استراتژی در رابطه با کاربریهای شهری در جنگ احتملالی آمریکا علیه ایران، بایستی نوع و شیوههای جنگی دشمن را بلا توجله به سوابق گذشته جنگهای مدرن، مورد بررسی دقیق قرار داده شود. با نگاهی به اصول پایه در جنگهای نسلل ششلم و بررسلی تحلیللی اهداف مورد حمله در جنگهای اخیر آمریکلا در علراق و افغانسلتان درخواهیم یافت، تمرکز دشمن فقط بلر روی مراکلز بلا عملکردهلای استراتژی حیاتی، حساس و مهم بوده و عملکردهلای مهلم شلهری میتواند شامل مراکزی مانند مراکز نظامی و انتظامی، ساختمانهلای دولتی و وزارتخانههای مهم و کلیدی، مراکز فرماندهی عالی و شهری، رسانه ملی و مراکز ارتباط جمعی و مخابراتی، بان مرکزی و مراکز و انبارهای صنعتی مرتبط با امور نظامی باشد ]7 .]بنابراین با توجه بله آنچه که ذکر گردید، وجود پناهگاههای عمومی در شرایط اضلطراری در نزدیکی مراکزی که با احتمال بلاالیی، ملورد هلدف دشلمن قلرار میگیرند، ضروری بوده و این امر ملی توانلد نقلش ملیثری در تقلیلل تلفات و آسیبهای حاصل از حملالت جنگلی و اسلتمرار فعالیلت در زمان بحران داشته باشد. مسأله اصلی این تحقیق، ارائه الگوی مکلان یلابی مناسلب جهلت احداث پناهگلاه هلا ی چنلد منظلوره شلهر ی بلر مبنلا ی تهدیلدات و مخاطرات انسان ساخت نظیر حمله هوایی به منظور افلزا یش ضلر یب ایمنی و کلاهش آسل یبپلذ یری و تلفلات ناشل ی از آنهلا مل یباشلد. همچنین هدف اصلی این تحقیق، مکانیابی پناهگاههای چندمنظوره شهری در منطقه ی شهرداری تهران با استفاده از GIS میباشد. بله ایلن منظلور در ایلن تحقیلق، ابتلدا معیارهلا و عواملل تأثیرگلذار در مکانیابی پناهگاهها با بهرهگیلری از مطالعلات اسلناد ی و تحقیقلات کتابخانهای و با اخذ اطالعلات از کارشناسلان خبلره و ن یلز مطالعله و بررسی تجربیات اقدامات در پلرویه هلا ی قبلل ی شناسلایی ملی گلردد . سپس کلیه عوامل موثر شناسلا یی شلده بلا اسلتفاده از روش فراینلد AHP ) وزن دهی شده و بلا ته یله نقشله هلا ی 2 تحلیل سلسله مراتبی) اطالعات مکانی مورد نیاز از منطقه ی شهرداری تهران پهنهبندی از GIS طریق 1 انجام میشود. در این تحقیق، با استفاده از AHP و GIS پهنهها و موقعیت های منلاطق مناسلب بلرا ی احلداث پناهگلاه هلا ی شهری انجام میشود. 3 -چارچوب نظری پژوهش مکانیابی در واقع تجزیه و تحلیل توأمان اطالعات فضایی و داده های توصیفی به منظور یافتن ی یا چند موقعیت با ویژگلی هلا ی تعیلین شده مورد نظر کاربر میباشد [2 .[گام نخست در فراینلد مکلان یلابی شناسایی عوامل و معیارهای موثر بر مکانیابی است. اصلوال عواملل و معیارهای موثر در مکانیابی از طریق مطالعات کتابخانه ای، اخذ نظر 1- Analytical Hierarchy Process 2- Geographic Information Systems خبرگان و کارشناسان ذیل ربط انجلام مل یگیلرد . گلام دوم در فرا ینلد مکانیابی تعیین وزن یا ارزش نسبی عوامل و معیارها اسلت. تلاکنون روشهلا و ملدلهلای مختلفلی بلرای وزندهلی پارامترهلا و عواملل تاثیرگذار بر مکانیابی ارائه گردیده است، اما در ایلن خصلوص روش AHP ،با توجه به ماهیت ساده و در عین حال جامعی که دارد، روش مناسب و متداولی میباشد [3 .[AHP بر اساس مقایسههای زوجی بنا نهاده شده و امکان بررسی سناریوهای مختلف را به مدیران میدهلد. گام بعدی در فرایند مکلان یلابی، تهیله نقشله هلا ی اطالعلات مکلان ی متناسب با معیارها و عوامل موثر شناسایی شده میباشد. گام چهلارم نیز پهنهبندی محدودههای مناسلب مکلان یلابی از طریلق روشهلا ی مرسومی نظیر همپوشانی وزن دار الیه های اطالعات مکانی میباشد. GIS ،یکی از ابزارهای مهم در تحلیل های مکانی بلرای حلل مسلئله مکانیابی میباشد. گام نهایی )پلنجم( ن یلز شناسلا یی محلدوده هلا ی مناسب در پهنههای با اهمیت باال بر اساس مطالعات میدانی دقیلق و در نظر گرفتن الزامات و محدودیتها میباشد. در زمینه مکلان یلابی پناهگلاه هلا در منلاطق شلهر ی، تحقیقلات متعلددی در سلطح جهلان انجلام گرفتله اسلت. بله عنلوان نمونله، Coulbourne و همکارانش [24 [موضوع مکانیابی پناهگاههای ملورد نیاز برای نجات مردم در برابر طوفان را مورد بررسلی و تحلیلل قلرار دادند. Gall] 22 [نیز ی مدل مکانیابی پناهگاه شهری مورد نیاز در مقابله با طوفانها و تندبادها را در موزامبی ارائه و پیادهسازی نمود. معیارهای اصلی مکانیابی در این ملدل شلامل موقعیلت منلاطق پلر جمعیت و نزدیکی به جادهها و و زیرساختهای شهری بلود. در یل پلژوهش دیگلر، Kar و Hodgson] 21 [یل ملدل GIS ای را بلرای مکانیابی پناهگاههای اضطراری شهری ارائه نمودند. معیارهای اصلی مکانیابی در این ملدل عبارتنلد از: اسلتقرار در منلاطق سلیل خیلز، نزدیکی به بزرگراهها و خیابانهای اصلی، نزدیکی بله منلاطق پرخطلر، نزدیکی به مراکز درمانی، میزان جمعیت در همسلایگی. در ادامله بله تحقیقات محدود انجام شده در سطح کشلور پرداختله ملی شلود. در تحقیق [29 [موضوع مکانیابی پناهگاه و هدایت افراد بله آن پلس از زمین لرزه مورد توجه واقع شده و در تحقیق [20 [موضوع مکانیابی پناهگاه ها و طرح انتقال مردم به آنها در هنگام وقوع سیل پیگیلللری شده است. این تحقیقات با رویکرد حوادث و بالیای طبیعی به انجلام رسیده که با ماهیت حوادث انسان ساخت که مورد نظر ایلن تحقیلق میباشد تفاوت دارد. در پژوهش های دیگری موضلوع اتی بلا عنلاوین مکان یابی پناهگاههای عملوم ی و چنلد منظلوره شلهر ی بلا رو یکلرد پدافند غیرعامل [1 ،[مکانیابی پناهگاههای جمعی بر اساس اصلول و معیارهای حفاظتی با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسلله مراتبلی )AHP] )9 ،[انتخاب الگوی بهینه پناهگاه اضطراری چند منظلوره بلا استفاده از روش AHP] 21 [و مکلان یلابی پناهگلاه هلا ی عملوم ی بلا رویکرد بله پدافنلد غ یرعاملل بلا اسلتفاده از فراینلد تحلیللی شلبکه 0 فصلنامه علمی – ترویجی » پدافند غیرعامل «؛ سال هشتم، شماره 1 ،بهار 1316 )2ANP])26 [مورد توجه و بررسی قرار گرفتله کله بلا موضلوع ایلن تحقیق ارتباط تنگاتنگی دارند، اما هر ی دارای کاستی ها و نواقصی است که از جمله میتوان به عدم جامع نگری معیارهلا و پارامترهلای در نظر گرفته شده برای مکانیابی و نیز در نظر نگرفتن ی سناریوی منطقی برای تهدیدات احتمالی دشمن و ... اشاره نمود. 4 -مواد و روشها 4-1 -منطقه مطالعه موردی منطقه مورد مطالعه در این تحقیق منطقه ی شلهردار ی تهلران است که دارای مساحتی معلادل 0179 هکتلار اسلت. ا یلن منطقله از شمال به رشته کوه البرز )مرز شمالی مصوب شورای شهر(، از جنوب به بزرگراه های مدرس، صدر و چملران و بابلا یی، از شلرق بله جلاده لشگرک و پارک جنگلی قوچ و از غرب به رودخانله درکله محلدود می شود. افزایش تراکم در این منطقه سل یر صلعود ی دارد، چلرا کله متوسلط تعلداد طبقلات مسلکونی و غیرمسلکونی و متوسلط تلراکم ساختمانی و تراکم ساختمانی مسلکون ی بلاالتر از شلهر تهل ران اسلت [27 .[کاربری عمده منطقه ی مسکونی است و حضور کاربری هلا ی فرامنطقهای و فراشهری به ویژه کاربری های بین المللی دیپلماتی و گردشگری در منطقه از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. منطقه ی تهران به دلیل قرارگیری در باالدست تهران و دارا بلودن آب و هلوا ی مناسب بیش از سایر منلاطق ملورد توجله اقشلار پلر درآملد بلوده و جمعیت آن همواره درحال افزایش است[27 .[در شکل 2 کاربریهای منطقه ی نشان داده شده است. از ویژگیهای توپوگرافی شمیران که در مناطق مسکونی دنیا بله ندرت قابل مشاهده است، اختالف ارتفاع زیاد در مسافت کم میباشد، به طوری که از میدان تجریش با ارتفاع 2644 متر بلا طل ی حلدود 3 کیلومتر به ارتفاع 0444 متری در قلله توچلال مل یرسلیم . یعنلی در فاصله کمتر از 3 کیلومتر ارتفاع بیش از دو برابر میشود. منطقه یل در میان گسلهای اصلی به نامهای گسل شمال تهران و گسلل مشلا فشم و گسلهای فرعی فراوانی قرار دارد که از این حیث میتلوان بله خطر باالی آسیبپذیری ناشی از وقوع زلزله در آن را اشلاره کلرد. در مجموع آسیبپذیری منطقه میتوان گفت که در صورت فعال شلدن گسل شمال تهران، آسیبپذیری ساختمانهای عمومی و خصوصی و تاسیسات زیربنایی و مراکز خدماتی به میلزان بلاالتر ی نسلبت سلا یر مناطق شهر تهران، برخوردار است. در منطقه ی ، بارندگی نسبت به سایر مناطق شهر تهران قابل توجه است و بله دل یلل جهلت عملوم ی رودخانهها و مسیلها و نیز تعرض در بستر رودخانهها و مسل یلهلا ی داخل شهر و کاسته شدن محدود و سلطح مقطلع آن هلا ، در سلنوات گذشته باعث وقوع سیل در منطقه گردیده است. 1- Analytic Network Process 4-2 -فرایند مکانیابی پناهگاههای چندمنظوره در شکل 2 فرایند استفاده شده جهت پهنهبندی مناطق مناسلب برای احداث پناهگلاه هلا ی شلهر ی، نشلان داده شلده اسلت. در ایلن تحقیق، شناسایی معیارها و عوامل موثر از طریق مطالعات کتابخانهای و اخذ نظلر 91 نفلر از ملدیران و کارشناسلان خبلره در حلوزه هلا ی مدیریت بحران، پدافند غیلر عاملل، برنامله ریلزی و طراحل ی شلهر ی، مهندسی عمران و نقشله بلرداری از طریلق تکمیلل پرسشلنامه هلای طراحی شده انجام گرفت. 4-3 -معیارهای مکانیابی پناهگاههای چندمنظوره 4-3-1 معیار های جمعیتی 1 در این تحقیق، جمعیت به دو مفهوم ساکن و پویا دستهبندی شلده است. الزم به ذکر است که جمعیلت پویلا در نقطله مقابلل جمعیلت ساکن بوده و به جمعیت عابر در منطقه )اعم از ساکن همان منطقه و یا رهگذر از سایر مناطق شهر( که در حال تلردد بلوده و بله پناهگلاه خصوصی و یا نیمه خصوصی دسترسی ندارند، اطلالق ملی گلردد. بلر اساس این دسلته بنلد ی، "فاصلله از مکلان هل ای پرتلراکم جمع یتلی " )محلههای مسکونی بلا تلراکم جمعیلت بیشلتر( و "فاصلله از مراکلز جاذب جمعیت" )نظیر پارکهای عمومی، مراکز خرید، گردشلگری و سیاحتی( به عنوان زیرمعیارهای جمعیتلی مکلان یلابی پناهگلاه هلا ی شهری در نظر گرفته شد. در این تحقیق بله منظلور تخملین زملان ملورد نیلاز دسترسلی پناهجویان به پناهگاه از محل مراکز جاذب جمعیت و همچنین شعاع دسترسی مکانی پناهگاه به مراکز مذکور، از ملدلی منطقلی اسلتفاده گردیده است. همانطور که ملی دانلیم جهلت دفلاع از حلریم هلوایی کشور، سامانه پدافند هوایی کشور دائما آسمان مرزهای کشور و حتی بیلرون از مرزهلا را جهلت شناسلایی و کشلف اجسلام پرنلده نظیلر هواپیماها و موش های احتمالی رصد نموده و در صورت تأیید تهدید نسبت به اعالم هشدار سریع خطر حمله هوایی اقدام مینماید. با این توضیح در صورت اعالم خطر توسط سلامانه ملذکور، نیلاز بله تخلیله جمعیت پویا از محلهای شلوغ و محلهای عبلور و مرور) کوچله هلا و خیابانها( به سمت پناهگاههای عمومی شهری ملی باشلد کله ملدت زمان نیاز برای انجام این کار با در نظر گرفته بدبینانهترین حاللت در 9 نظر گرفته شده سناریوی حمله، 6 دقیقه میباشلد. بلا وقلوع حملله هوایی، به دلیل هلرج و ملرج زیلاد، ایجلاد ترافیل سلنگین، امکلان 1 -در نقطه مقابل جمعیت ساکن، به جمعیت عابر در منطقه )اعلم از سلاکن همان منطقه و یا رهگذر از سایر مناطق شهر( که در حلال تلردد و یلا انجلام فعالیت در خارج از محل سکونت خود می باشند، اطالق می گردد )بر اسلاس تجربیات نگارندگان(. 9 -با احتساب زمان مورد نیاز اعالم هشدار سریع مکانیابی پناهگاههای چندمنظوره شهری با استفاده از سامانههای اطالعات جغرافیایی 1 استفاده از وسایل نقلیه بسیار کاهش یافته و بهترین راه برای تخلیله، دویدن میباشد که با استفاده از معادله ذیل، میتوان حداکثر فاصله طی شده جهت دسترسی به پناهگاه را محاسبه و بهدست آورد: ( ) )2( شکل 2 .فرآیند کلی مکانیابی پناهگاه های شهری MDFE ،)2( رابطه در 2 بیانگر حداکثر فاصلله تخلیله بله منظلور پناهگاه؛ زمان رسیدن موش به هدف )بلر حسلب دقیقله(؛ زمان مورد نیاز جهت اعالم هشلدار سلریع )متوسلط 1 دقیقله (؛ سرعت متوسط دویدن )2 کیلومتر بر ساعت=299 متر بر دقیقه( و = زاویه شیب زمین است که در این مقاله شیب زمین صفر درجله در نظر گرفته شده است. برای محاسبه فرض میکنیم سرعت پیلاده روی انسان را 1/2 متر بر ثانیه در نظر میگیریم، یعنی فلرد در یل دقیقه 34 متر را میتواند طی نماید. همچنین سرعت متوسط دویدن انسان را بین 2 تا 29 کیلومتر بر ساعت )299 الی 127 متر( در نظلر گرفته شده است [22 .[با توجه به اینکه جمعیت پویا خارج از محلل سکونت و یا کلار مسلتقر در خیابلان از ترکیلب سلنی مختللف و بلا آمادگیهای مختلف جسلمی و حرکتلی تشلکیل ملی گلردد، در ایلن تحقیق، برای بله دسلت آوردن ، حلداقل سلرعت دویلدن در نظلر گرفته شد که در حدود 299 متر بر دقیقه تعیین گردید. با استفاده از رابطه )2 )و جایگزین نمودن اطالعلات بلرای حلداقل زملان رسلیدن موش به هدف، حداکثر فاصله برای دستیابی به پناهگلاه 191 متلر خواهد بود. 1 -MDFE (Maximum Distance For Evacution) 4-3-2 -فاصله از معابر اصلی )جهت دسترسی و جابجایی( معابر اصلی دارای نقلش ملوثر ی جهلت جللوگیری از ازدحلام و حرکت پناهجویان هستند، چرا که معابر کم عرض مانند کوچله هلا و خیابان های محلی، این چنین انتظاری را برآورده نخواهند ساخت. از سوی دیگر مراکزی با کاربری و عملکرد پشلتیبانی و خلدماتی نظیلر آتش نشانی، امداد و نجات، درمانی، آموزشی، فرهنگی، انتظلامی و ... که در تعامل مستقیم با پناهگلاه هلا خواهنلد بلود، بایسلتی از حیلث دسترسی و ارتباط در سطح قابل قبولی باشند. به منظور سنجش این معیار، با توجه به شعاع مکانی دستیلابی جمعیلت پویلا بله پناهگلاه )191 متر(، تابع فاصله تا مقدار 744 متر در نظر گرفته شد. 4-3-3 -فاصله از مراکز صنعتی و محصوالت خطر ساز مراکز صنعتی و تولیدی از جمله مراکزی هسلتند کله سلازمان هلای مختلفلی ماننللد حفاظللت محلیط زیسللت، وزارت بهداشللت و سللایر سازمانهای ذیربط، آیین نامهها، مقررات و دستورالعملهای مختلفی را برای استقرار و فعالیت آنهلا، وضلع و بله اجلرا گل ذاردهانلد [23 .[ همچنین مراکزی همچون جایگاه های عرضه سوخت گلاز و بنلزین و مراکز تصفیه آب، نیز بر اساس دستورالعملهای ایمنلی دارای حلریم معینی از ابنیه و تاسیسات مجاور خود میباشند [14 .[بلا عنایلت بله شکل 1 .نقشه کاربریهای منطقه یک شهرداری تهران )ماخذ: نگارندگان با اقتباس از طرح تفصیلی منطقه یک(. کاربریهای نظامی در این شکل نشان داده نشدهاند. 6 فصلنامه علمی – ترویجی » پدافند غیرعامل «؛ سال هشتم، شماره 1 ،بهار 1316 اینکه پناهگاه، یکی از کاربریهایی است که به صورت چنلد منظلوره در شلهرها و آن هلم بلرای زیسلت شلهروندان در زملا ن بحلرانهلا مکانگزینی و استقرار مییابد، از این رو بایستی در فاصلهای مناسلب و ایمن از مراکز صنعتی و تولیدی محصوالت خطرساز قلرار گرفتله و احداث گردد. در ضوابط و دستورالعملهلای سلازمان آتلش نشلانی و خلدمات ایمنی در مورد فاصله ساختمانها از یکدیگر با توجه به نوع کلاربری، به فاصله ایمن جایگاههای عرضه سوخت بنزین و گاز اشلاره گردیلده است که بر اساس استقرار محل مخازن بایستی حداقل 9 الی 24 متر از پالکهای مجاور و معابر عمومی فاصله داشته باشلد. همچنلین بله عدم احداث ساختمانها و اماکن پر جمعیت نظیر سلینما، ملدارس، مساجد و... در مجاورت جایگاه سلوخت تأکیلد شلده اسلت [14 .[بلا توجه به حریم اعالم شده جهت ایجاد ابنیه در مجاورت جایگلاه هلای عرضه سوخت بنزین و گاز، در این معیار تابع فاصله تا مقدار 24 متلر در نظر گرفته شده است. بر اساس ضوابط و معیارهای استقرار صنایع 2 و واحدهای صنعتی ارائه شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست ، صنایع گروههای "ب" و "ج" میتوانند به ترتیب بلا رعایلت حلداقل فاصلله 144 و 144 متلری از مراکلز مسلکونی، درملانی و آموزشلی، استقرار یابند [23 .[با توجه به حریم اعالم شده جهت استقرار مراکلز صنعتی، در این معیار تابع فاصله تا مقلدار 144 متلر در نظلر گرفتله شده است. 4-3-4 -فاصله از مناطق آسیبپذیر)بافتهای فرسوده( بافتهای فرسوده در زمان وقوع بحران به دلیل ماهیت قدیمی خود و نداشتن ایمنیهای الزم، دارای آسیبپذیری بیشتری نسبت به سلایر بافتهای دیگر بوده و در نتیجه میزان تلفات انسانی و خسارات ملالی و ساختمانی بیشتری در آن متصور خواهد بود. جهت سنجشپلذ یری این شاخص از مطالعات و دادههای طرح تفصیلی منطقه ی استفاده گردیده است. در این مطالعات بافتهای فرسوده بله سله نلوع بافلت برحسب شدت فرسودگی و نوع مداخله نوع اول، نوع دوم و نوع سلوم دستهبندی شدهاند. بر پایه همین دادهها استقرار پناهگاه در بافتهای نوع اول بسیار مناسب، نوع دوم مناسب و نلوع سلوم نسلبتا مناسلب توصیه میشود. با توجه به شعاع مکانی دستیلابی جمعیلت پویلا بله پناهگاه بر مبنای سرعت متوسط دویدن و همچنین للزوم دسترسل ی جمعیت محدوده مناطق بافت فرسوده به پناهگاههای جمعی شهری، شعاع مکانی دسترسی این معیار دارای تابع فاصله تا مقدار 724 متلر در نظر گرفته و ترسیم شلده اسلت و نحلوه سلن جش معیلار، میلزان نزدیکی به بافتهای فرسوده است که با نزدی شلدن بله آن، ارزش مربوطه بیشتر خواهد گردید. 2 -مصوب هیات محترم وزیران به شماره 60677/ت 22132 ه مورخ 16/21/2972 و اعمال اصالحیه سال 2973 و 2924 4-3-5 -فاصله از آثار و ابنیه تاریخی و فرهنگی یکی از معیارهایی که الزم است در مکانیابی پناهگاههای شلهری بله آن توجه داشت، قرارگیری در فاصله مناسب از آثار و ابنیه تلاریخی و فرهنگی است. طبق ضوابط و مقررات موجود، در محلدوده هلای آثلار حفاظت شده حداکثر ارتفاع مجاز بلرای سلاخت و سلاز در اطلراف و مجاورت آن، از 1/0 الی 1/24 متر بوده و حداقل فاصله 9 الی 21 متر تعیین گردیده است [12 .[با توجه به حریم اعالم شده جهلت ایجلاد ابنیه در مجاورت آثار و ابنیه تاریخی، در ایلن معیلار تلابع فاصلله تلا مقدار 21 متر ترسیم شده است و نحوه سنجش معیار، میلزان دوری از آثار و ابنیه تاریخی اسلت کله بلا دور شلدن از آن، ارزش مربوطله بیشتر خواهد گردید. 4-3-6 -فاصله از ایستگاه های مترو بدیهی است در صورت تداوم بحلران و طلوالنی شلدن زملان اسلکان شهروندان، پناهگاهها باستی بتواننلد اقلالم حیلاتی )آب، غلذا و ...( را تامین کنند. به همین منظور اتصال آن ها به شلبکه هلای زیرزمینلی مترو جهت جابهجاییهای کشویی و حمل مواد غذایی بدانهلا املری است که میتواند در این بین مهم افتد [1 .[بنابراین با توجه به هر دو نقلش ملوثر ایسلتگاههلای متلرو )نقلش فضلای پناهگلاهی و نقلش جابهجایی و انتقال ساکنین شهرها( و در نتیجه اسلتمرار فعال یلت در زمان بحران، میتوان نزدیکی به ایستگاههای مترو را به عنوان یکی از معیارهای مکانیابی پناهگاههای شهری دانست. جهت سنجش معیار نزدیکی به ایستگاههای مترو، میزان فاصله زمانی دسترسی به پناهگاه بر اساس بدبینانله تلرین سلناریوی تهدیلد 0 دقیقله و شلعاع مکلانی دسترسی بر اساس معادله MDFE حداکثر 191 متر خواهد بلود. بلا توجه به شعاع مکانی مذکور، در این معیار تابع فاصله تلا مقلدار 724 متر در نظر گرفته شده است و نحوه سنجش معیار، میزان نزدیکی به ایستگاههای مترو است که بلا نزد یل شلدن بله آن، ارزش مربوطله بیشتر خواهد گردید. 4-3-7 -فاصله از گسل اگر چه سازه پناهگلاه را بلا درجله حفاظلت و ایمنلی نسلبتا بلاالیی میسازند، اما رعایت فاصله از گسل میتواند آسلیب پلذیری احتملالی ناشی از وقوع زمین لرزه در منطقه را کلاهش دهلد. بنلابرا ین رعایلت فاصله از گسلل هلا در اسلتقرار پناهگلاه در منلاطق شلهری ضلروری میباشد. این فاصله با عنوان حریم درجه ی 144 متر و حریم درجه دو 214 متر در طرح تفصیلی منطقه ی شهر تهران بیان شده است که در مجموع 914 متلر خواهلد گردیلد [27 .[بلا توجله بله حلریم ممنوعه ایجاد ابنیه در اطراف گسل، در این معیار تابع فاصله تا مقدار 914 متر ترسیم شده است و نحلوه سلنجش معیلار، میلزان دوری از گسلها است که بلا دور شلدن از آن، ارزش مربوطله بیشلتر خواهلد گردید. مکانیابی پناهگاههای چندمنظوره شهری با استفاده از سامانههای اطالعات جغرافیایی 7 4-3-8 -فاصله از مسیل، رودخانه، آبهای سطحی و کاناال فاضالب محل استقرار پناهگاه در هر منطقله، بایسلتی بله گونله ای باشلد کله مسیلها، رودخانهها و آبهای سطحی وکانالهای فاضالب در هنگلام بارندگی شدید و طغیان آب و یا نشلت بله محلیط اطلراف در زملان معملول، نتواننلد بله آن آسلیبی وارد نمایلد. بلر اسلاس آیلیننامله شرکتهای آب منطقهای، حریم انهار طبیعی یلا رودخانله هلا ا علم از اینکه آب دائم یا فصلی داشته باشند، از 2 تا 14 متر است که حسلب مورد با توجه به وضع رودخانه یا نهر طبیعی یلا مسل یل از هلر طلرف بستر بهوسیله وزارت نیرو تعیین میگردد [11 .[لذا برای ایلن معیلار، تابع فاصله تا مقدار 14 متر در نظر گرفته شده است. زمین شیب- 1-3-4 شیب زمین با درصد باال باعث افزایش هزینه های شهرسازی و شلیب نزدی به صفر از نظر دفع فاضالب مشکل آفرین اسلت [19 .[زمل ین لغزشهایی که بر اثر زلزله ایجاد میشوند، بلرا ی سلازه هلا ی واقلع در شیبها و محدودۀ آنها بسیار خطرناک میباشند. اگر زمین لغزش در خاک زیر پی اتفاق بیافتد، به طور مسلتق یم باعلث ا یجلاد خرابل ی در سازه میشود. از سوی دیگر، اگر زمین لغزه در مجاورت ی ساختگاه اتفاق بیافتد، آوار ناشی از آن می تواند منجر به خرابی یا از بین رفتن کارآیی سازه شود [10 .[معموال حداکثر شلیب زملین مناسلب بلرای شهرسازی 3 درصد معرفی میشود. با این حال تلا شلیب 21 درصلد هم بعضی از کاربریهای شهری قابل اجراست. شلیب بلا درصلد بلاال باعث افزایش هزینههای شهرسازی و شیب نزدیل بله صلفر از نظلر دفع فاضالب مشکل آفرین است[19 .[به منظور سنجش ایلن معیلار، با توجه به شیب مناسب برای ساخت پناهگاه، تابع محدوده تا مقلدار 21 درصد ترسیم شده اسلت و نحلوه سلنجش مع یلار، قرارگیلری در محدودههای نسبتا مناسب تا بسیار مناسب است. 4-3 -11 -فاصله از خطوط انتقال انرژی )آب، برق، گاز، نفت( و ارتباطات )مخابرات( مطابق با ضوابط مربوطه [11 [در خصوص خطوط انتقال و توزیع برق 69 ،291 و 194 کیلو وللت ، حلر یم ممنوعله جهلت ا یجلاد ابنیله در اطراف خطوط برق فشار قوی، 17 متلر اسلت. همچنلین بلر اسلاس مقررات جدید شرکت ملی گاز ایران [11 ،[حریم خطوط لوله انتقلال گللاز در مجللاورت ابنیلله و تأسیسللات در نظللر گللرفتن جللدول نللوع ساختمانی "د" با ضریب طراحی 0( مخصوص داخل شهرها(، 94 متر است. الزم به توضیح است کله بلر اسلاس قلانون، حلریم اختصاصلی خطوط لوله نفت حدود 21 متر و حاشیه ایمنلی آن در برخلی نقلاط تا144 متر در نظر گرفته شده است [16 .[با توجه به وجود خط لولله انتقال نفت و انبار نفت در محدوده شرقی منطقه ی ، حلریم ایمنلی مربوطه جهت ایجاد ابنیه در اطراف آن، در این معیار تلابع فاصلله تلا مقدار 144 متر در نظر گرفته شده است. همچنین بلر اسلاس آیلین نامه اجرایی قانون صیانت از حریم مسیرهای شبکه کابل فیبلر نلور ی شبکه مادر مخابراتی کشور، حریم آن به میزان دو متلر ) یل متلر از محور کابل به هر طرف( میباشلد [17 .[جهل ت ایجلاد ابنیله نیلز در اطراف مسیر کابلهای مخابراتی، حریم 9 متری در نظر گرفتله شلده است. 4-3-11 -فاصله از حریم معاابر شاهر ی و خطاوط راه آهان سطحی بر اساس تصویب نامه مربوط به حریم راههای کشور، در داخل شلهر، بزرگراههای شهری و خیابانهای اصللی دارای حلریم ایملن 11 متلر میباشند که احلداث ابنیله و تا سیسلات غیلر وابسلته در آن ممنلوع میباشد [27 .[ 4-3-12 -فاصله از آبهای زیرزمینی )قنات، چشامه، چااه ، آبهای زیر سطحی( به منظور جلوگیری از آلودگی آبهای زیرزمینی و همچنین افلزایش ضریب ایمنی و استحکام بنا در مقابل نشسلت زملین در اثلر ریل زش دیواره قناتها و چاههلای آب، حلداقل فاصلله مجلاز بلرای اسلتقرار واحلدهای صلنعتی، تولیلدی و خلدماتی از قنلات و چلاه آب شلرب ، از 4 الی 114 متر تعیین شده است 2 بر اساس تصویب هیئت وزیران .[12] 4-3-13 -فاصله از مراکز حیاتی، حساس و مهم استقرار پناهگاه در مناطق شهری، بایستی بلا فاصلله ایملن از مراکلز حیاتی، حساس و مهم جهت پایداری در مقابل آثار بمباران دشمن در نظر گرفته شود. همچنین هدف اصلی از استقرار پناهگلاه بلر اسلاس آنچه که سناریوی خطر به آن اطالق میگردد، پناه دادن به افلراد در محدوده مراکزی است که قطعا مورد حمله واقع میگردنلد. بنلابراین قرارگیری در فاصلهای مناسب در محدودههایی تحت عنوان "منلاطق دارای ریس باال" با توجه به زمان مورد نیلاز دسترسلی بله پناهگلاه )0 دقیقه( از اهمیت باالیی برخوردار ملی باشلد. در پلرویه تحقیقلاتی انجام شده [21 ،[حداقل فاصله بدون آسیب ناشی از انفجار بملب بلا سرجنگیهای مختلف 144 متر تعیین شلده اسلت. للذا، بله منظلور سنجش این معیار، تابع فاصله بین بازههای 4 الی 144 متلر در نظلر گرفته شده است. 4-3-14 -فاصله از مراکز دارای عملکرد پشتیبانی از جمله کاربریهای شهری با عملکرد پشتیبانی میتلوان بله مراکلز امدادی، مراکلز درملانی، مراکلز و املاکن آموزشلی، مراکلز و املاکن ورزشی، فرهنگی و گردشگری اشاره نمود. 2 -تصویب نامه شماره 72306/ت93217 مورخ 21/40/34 و تصلویب نامله اصالحیه شماره 27316/ت93217 ه مورخ 40/21/32 در خصوص ضلوابط و معیارهای استقرار واحدهای صنعتی، تولیدی و خدماتی 2 فصلنامه علمی – ترویجی » پدافند غیرعامل «؛ سال هشتم، شماره 1 ،بهار 1316 فاصله از ایستگاههای آتشنشلانی: اسلتانداردها ی جهلان ی شلعاع عمل 1 کیلومتر را برای ایستگاههای آتشنشانی پیشبینی میکننلد . از طرف دیگر زمان رسیدن به مکان آتشسوزی را 9 الی 1 دقیقله در نظر گرفتهاند. برای دستیابی به استاندارد 9-1 دقیقه بایلد محلدوده حوزه استحفاظی ایستگاهها را کاهش داد، در نتیجه بلا سلرعت بل ین 94-04 کیلومتر در ساعت، خودروهای املداد ی در هلر دق یقله بل ین 144 تا674 متر را طی میکنند که با احتساب هدر رفتن ی دقیقه برای رسیدن پیام آتشسوزی به ایستگاه و خروج ماشینها از ایستگاه در 0 دقیقه باقیمانده، نیروهای آتشنشانی فاصلهای بله طلول 1 اللی 7/1 کیلومتر را پوشش میدهند. مساحت چنین ناحیهای بل ین 1/21 الی 19 کیلومتر خواهد بود. با توجه به شعاع عملکردی ایستگاههلای آتشنشانی [13 ،[در این معیار تابع فاصله تا مقدار 0444 متر در نظر گرفته شده است. مراکز درمانی: در مقیلاس منطقله شلهری، شلعاع دسترسلی بله بیمارستان بایستی بین 2 تا 1/2 کیلومتر باشد [94 .[با توجه به شعاع عملکردی، در این معیار تابع فاصله تا مقدار 1444 متر در نظر گرفته شده است. مراکز آموزشی: بهترین فاصله مکلانی جهلت دسترسلی از محلل سکونت تا مدارس ابتدایی در مناطق شهری، بین 044 تلا 244 متلر تعریف شده است که این فاصله برای مدارس راهنملایی بلین 244 تلا 2144 متر و برای دبیرستان بین 2144 تا 1444 متر میباشد [94.[ مراکز آموزش عالی: این مراکز نیز همانند مراکز آموزشی پایله ای از جمله مراکزی هستند که به دلیل داشتن امکاناتی نظیر سالنهلای جلسات، کالسهای آموزشی، تجهیزات و وسایل پشتیبانی، انبار مواد غذایی، آشپزخانه، سالن غذاخوری و ... میتواننلد در رابطله بلا ارائله خدمات سکونتی نقش میثری ارائه نمایند. با این وجلو د در رابطله بلا موضوع این تحقیق، حلداکثر فاصلله از محلل اسلتقرار پناهگلاه هلای شهری به منظور استفاده از امکانات این مراکز، تا 9444 متلر نسلبتا مناسب در نظر گرفته شده است. مراکز و اماکن ورزشی: بر اساس مطالعات سازمان برنامه و بودجه در طرح موازین فنی ورزشگاههای کشور [92 ،[شلعاع دسترسلی بله مجموعههای خدماتی، به طور خاص برای فضلاهای ورزشلی کوچل 144 متر، برای مراکلز ورزشلی متوسلط 2444 متلر و بلرای مراکلز ورزشی بزر 1444 متر در نظر گرفته میشود. مراکللز و امللاکن فرهنگللی: محللله کالبللد سللکونت و اشللتغال، 2114-744 خانوار با دامنه نوسان شعاع دسترسی پیلاده 971-944 متر )1-0 دقیقله( اسلت کله بلا عنصلر شلاخص فرهنگلی مسلجد و آموزشی دبستان تعریف میشلود. ناحیله کالبلد سلکونت و اشلتغال، 1444-9144 خانوار با دامنه نوسان شعاع دسترسی پیاده 714-614 متر است[94 .[با توجه بله اینکله اسلتقرار پناهگلاه هلای شلهری در مقیاسی بین محله و ناحیه شلهری نملود پیلدا خواهلد کلرد، معیلار نزدیکی به مراکلز فرهنگلی در بلازه ای بلین 244-044 متلر تعریلف گردیده است. مراکز گردشگری و جهانگردی و پذیرایی: این مراکز به دلیل دارا بودن امکانات اقلامتی، انبلار ملواد غلذایی، فضلاهای گردهملایی و ... بهعنوان مراکزی با قابلیت نقش پشتیبانی در زملان بحلران را دارنلد. این مراکز دارای شعاع عملکرد منطقهای و فلرا منطقله ای بلوده و بله همین دلیل جهت سنجش این معیار، تابع فاصلله آن تلا 1444 متلر ترسیم گردیده است. 5 -نتایج و بحث 5-1 -وزن معیارها به منظور تعیین ضلرایب اهمیلت معیارهلای ملوثر در مکلان یلابی، از میانگین هندسی قضاوتهای 14 نفر از صاحب نظلران و کارشناسلان ذیربط بر اساس مقایسات زوجی ت ت معیارهلا بلر حسلب طیلف لیکرت )در بازه بین 2 تا 3 ،)استفاده شده است. وزن نسبی هر ی از معیارها و عوامل موثر در شکل 9 ارائه شده است بر اساس محاسلبات انجام شده، ضریب ناسازگاری 43/4 بهدست آملد کله نشلان از قابلل 2 اعتماد بودن نظرسنجی صلورت گرفتله اسلت . بلر اسلاس شلکل 9 ، بیشترین میزان ضریب اهمیت به ترتیلب بله شلاخص هلای فاصلله از مراکللز حیللاتی، حسللاس و مهللم و فاصللله از مراکللز دارای عملکللرد پشتیبانی بلا مقلادیر 1172/4 و 2949/4 و کمتلرین م یلزان ضلریب اهمیت به ترتیب به شاخصهای شیب زمین و فاصله از حلر یم معلابر شلهر ی و خطلوط راه آهلن سلطح ی بلا مقلادیر 4201/4 و 4213/4 اختصاص یافته است. 5-2 -نقشه پهنهبندی بر اساس معیارها و عوامل موثر شناسلایی شلده، 16 نقشله اطالعلات مکانی مورد نیاز به صورت الیههای GIS ای تولید شده توسط سازمان مدیریت بحران شهرداری تهران )با همکاری آیانس بین المللی جایکا( در مقیلاس 1444:2 تهیله گردیلد. همچنلین در ایلن مرحلله پلس از بررسی و مطالعه اطالعات فعلی بر روی نقشههای موجود منطقه ی ، 23 الیه از الیههای مذکور شامل خطوط انتقال برق، آب، گلاز، نفلت، آبهای زیرزمینی، تراکم جمعیتی محلله و ناحیله، مراکلز صلنعتی و عرضه سوخت، خطوط و ایستگاههای مترو، اماکن حیاتی و حساس و مهم، مراکز امدادی، درمانی، بهداشلتی، آملوزش و پلرورش، آملوزش عالی، مراکز ورزشی، فرهنگی، گردشگری، مورد بازنگری قرار گرفلت. پس از بله روزآوری الیله هلا، نقشله هلای حلرائم بلر اسلاس ضلوابط، استانداردها و قوانین، تهیه گردید که با توجه به در نظر گرفتن جنبه مثبت یا منفی تاثیرگذاری بر پهنهبندی پناهگاهها، نقشههلای حلرائم 2 -بر اساس مبانی AHP در صورتی که ضریب ناسازگاری بیش از 2/4 باشلد، بایستی در قضاوت ها تجدید نظر صورت بگیرد. مکانیابی پناهگاههای چندمنظوره شهری با استفاده از سامانههای اطالعات جغرافیایی 3 همسو شده و بر اساس وزن )اهمیت( نسبی معیارها و بلا اسلتفاده از ArcGIS همپوشانی وزندار الیههای رستری )شبکهای( شده بر اساس طیف لیکرت )در بازه بسیار مناسب تا بسیار نامناسب( انجام گردیلد. بر اساس نتای بهدستآمده، مناطق با پهنله بنلدی مناسلب و بسلیار مناسب دارای توزیلع خلوبی در منطقله یل ملی باشلند. پراکنلدگی پهنههای بسیار مناسب نیز، بیشتر در اطراف مراکز حیاتی، حساس و مهم میباشد که در شکل 0 نشان داده شده است. مساحت پهنههای احصاء شده با شایستگی بسیار مناسلب بلرای احداث پناهگاه، 2421 هکتار است که حدودا 11 درصلد از مسلاحت منطقه ی را شامل میشود. همچنین مسلاحت پهنله هلای مناسلب حدود 2120 هکتار میباشد که حدودا 99 درصد از مساحت منطقله ی را شامل میشود. بنابراین میتوان گفت که در مجموع 11 درصد مساحت منطقه برای احلداث پناهگلاه در موقعیلت مناسلب و بسلیار مناسب قرار دارند که از این حیث در تصلمیم گیلری بهتلر ملدیران و برنامهریزان مدیریت شهری برای احداث پناهگاه در منطقه، تلاثیر بل ه سزایی دارد. شکل 4 .نقشه پهنهبندی محدودههای بسیار مناسب برای احداث پناهگاههای شهری در منطقه یک شهرداری تهران شکل 3 .اولویتبندی ضریب اهمیت معیارها بر اساس نتایج بهدستآمده از AHP 24 فصلنامه علمی – ترویجی » پدافند غیرعامل«؛ سال هفتم، شماره 4 ،زمستان 1315 پس از تهیه نقشه شبکهای )رستری(، بایستی مکانهای ممنوعه را از نقشه فوق حذف نمود. مکانهایی همچون خیابانها، کوچهها، منلازل مسکونی، امالک و اراضی خصوصی، مسیل و رودخانههلا را بله دل یلل عدم امکان استقرار پناهگاه عمومی شلهر ی در ایلن گونله مکلان هلا، حذف نمود. پس از انجام عملیلات حلذف اول یله، نوبلت بله گلز ینش مکانهای با مساحت بیش از 244 متر مربع میرسد. علت این امر نیز به معماری و ساخت پناهگاه اشاره دارد که سرانه هر نفر برای احداث پناهگاه ی متر مربع و ظرفیت پناهگاههای شلهر ی نیلز بلا در نظلر گرفتن جمعیت محدوده و صرف اقتصادی، حداقل 244 نفل ر در نظلر گرفته میشود. از آنجا که فلسفه احداث پناهگاه در مناطق شلهر ی کله در ا یلن پژوهش نیز بر آن تأکید شده است، نجات جان و پناه دادن بله افلراد مستقر و رهگلذر محلدوده هلا ی اطلراف مراکلز ملورد هلدف دشلمن میباشد، گزینش دیگری با حذف مکانهای خلارج از محلدوده 191 متری از مراکز مورد هدف دشمن 2 ، و حذف مکانهای داخل محدوده 1 144 متری مراکز مورد هدف دشلمن ، انجلام مل یگلردد . بله منظلور دستیابی به پناهگاههای چنلدمنظوره در شلهرها، با یسلتی دو روش پیش گرفت؛ یکی احداث پناهگاه در مکانهای مناسب مشخص شده با کارکرد چندمنظوره بودن و دیگری ایجاد کلاربر ی دوم در املاکن و مراکللز عمللومی نظیللر مراکللز دولتللی و محوطلله در اختیللار، مراکللز فروشگاهی و تجاری دولتی و خصوصل ی، مراکلز ورزشل ی، فرهنگل ی و گردشگری، پارکینگها، پارکها و ... که بر همین مبنا مراکز عملوم ی مذکور در نقشه بهدستآملده مشلخص و انتخلاب گرد یلده اسلت. در نهایت مکان )پلیگون( استخراج شده به دو بخش محدودههای بسیار مناسب و مناسب تقسیمبندی که در شکل 1 نشان داده شلده اسلت. بر اساس نتای بهدستآمده ، 142 محدوده جهت احداث پناهگاههای چنللدمنظوره شللهر ی دارای شایسللتگی مناسللب و بسلل یار مناسللب میباشند. 2 -محدوده دسترسی به پناهگاه با سناریوی تهدید 0 دقیقه زمان مورد نیاز 1 -محدوده ایمنی از آسیب انفجار شکل 5 . نقشه موقعیتهای بسیار مناسب و مناسب استقرار پناهگاههای چندمنظوره شهری در منطقه یک شهر تهران مکانیابی پناهگاههای چندمنظوره شهری با استفاده از سامانههای اطالعات جغرافیایی 22 6 -نتیجهگیری احداث پناهگاه در مناطق شهری، مستلزم مکانیابی صحیح و بر پایه مستندات و محاسبات علمی و فنی است. شناخت معیارهلا و ضلوابط مکانیابی موثر در استقرار پناهگاه از این جمله است. بر پایه واقعیات و تجارب کنونی، مکانگزینی پناهگاه بایستی بر مبنلای مخلاطرات و تهدیدات طبیعی و انسان ساخت و برای نجات جان جمعیت پویا و با در نظر گرفتن شعاع زمانی و مکانی، انجام پذیرد. در این تحقیلق 14 معیار کلی شناسلا یی گردیلد کله از ا یلن تعلداد 21 معیلار ملوثر بلر مکانیابی پناهگاههای چندمنظوره شهری بر پایه روش علمل ی AHP ، مورد بررسی و وزندهی قرار گرفته و نقشه های خروجی با استفاده از نرم افزار قدرتمند ArcGIS مورد تحلیل قرار گرفت. بر مبنای اعملال ضرایب اهمیت معیارها و با استفاده از همپوشانی نقشههای اطالعلات مکانی بهدستآمده، محدودههایی جهت استقرار پناهگاههای شلهری بر اساس طیف لیکرت، یعنی در بازه بسیار مناسب تا بسیار نامناسب، در منطقه ی شهرداری تهران پهنه بندی گردیلد کله از ایلن میلان محدودههای بسیار مناسب و مناسب به ترتیلب بلا مسلاحت 2421 و 2120 هکتار منطقه را تحت پوشش قلرار داده انلد. بلر اسلاس نتلای بهدستآمده ، 142 محدوده جهت احداث پناهگاههلا ی چنلدمنظوره شهری دارای شایستگی مناسب و بسیار مناسب میباشند. پیشنهاد میشود در پژوهشهای بعدی از اطالعات ترافی روزانه و ساعتی و از اطالعات آماری مربوط به سرشلمار ی نفلوس و مسلکن جهت بهبود روش پیشنهادی این تحقیلق اسلتفاده شلود. همچنلین ضوابط و مقررات شهرداری و الزامات اسناد باالدستی جهلت تکمیلل فرایند پیشنهادی در نظر گرفته شوند.

 

 

 

https://pd.ihu.ac.ir/article_200701.html