تبیین مبانی تعدیل قضایی در مذاهب اسلامی - مقاله
- خانم دکتر زینت جعفری فشارکی
تبیین مبانی تعدیل قضایی در مذاهب اسلامی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
2 استادیار گروه حقوق، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
چکیده
در همه نظامهای حقوقی، مفاد قرارداد برای طرفین الزام‌آور است با وجود این گاهی شرایط غیرقابل‌پیش‌بینی مانند جنگ، تحریم و... به وقوع می‌پیوندد که تعادل و توازن اقتصادی به شدت خدشه‌دار شده و اجرای تعهد برای متعهد هر چند غیرممکن نیست اما با دشواری و ضرر زیادی همراه است در چنین مواردی تعدیل قضایی قرارداد مطرح می‌شود که برای اثبات آن به قاعده لاضرر، نفی عسر و حرج، احادیث جائحه، فسخ اجاره به علت عذر مؤجر و مستأجر و قاعده «العقود تابعة للقصود» تمسک شده است. با بررسیهای انجام شده می‌توان نتیجه گرفت که احادیث جائحه و فسخ اجاره به علت عذر مؤجر یا مستأجر مورد پذیرش امامیه قرار نگرفته است و در میان مذاهب اهل‌سنت نیز حنفیها و شافعیها اعتقادی به جوائح ندارند. مالکیها و حنبلیها هم در میزان جائحه اختلاف دارند که قول مالکیها با تعدیل قضایی سازگاری بیشتری دارد. همچنین جمهور فقهای شافعی، حنبلی و مالکی اعذار مستأجر و مؤجر را موجب فسخ نمی‌دانند، لکن در نظر حنفیها موجب فسخ می‌شود که در هر صورت این اعذار قابلیت توجیه تعدیل قضایی قرارداد را ندارد زیرا حتی در صورت پذیرش آن موجب فسخ قرارداد است نه تعدیل آن.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
تبیین مبانی تعدیل قضایی در مذاهب اسلامی
نویسندگان [English]
- Zinat Jafari Fesharaki 1
- Mohammad Jafari Fesharaki 2
1 PhD student , Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
2 Assistant Professor, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
مراجع
قرآن کریم.
آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الأصول، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، بی‌تا.
ابن‌حبان، محمد بن حبان، الصحیح، بیروت، مؤسسه الرسالة، 1414ق.
ابن‌حزم، علی بن احمد، المحلی بالآثار، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن‌رجب، عبدالرحمن بن احمد، القاعدة الذهبیه فی المعاملات الاسلامی لاضرر و لاضرار، بیروت، دارالکتاب العربی، 1410ق.
ابن‌رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.
ابن‌رفعة، احمد بن محمد، کفایة النبیه فی شرح التنبیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2009م.
ابن‌شحنه، ابراهیم بن محمد، لسان الحکام فی معرفة الاحکام، قاهره، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1393ق.
ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، الکافی فی فقه الإمام احمد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
همو، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
ابن‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، بیروت، دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
ابن‌مفلح، ابراهیم بن محمد، المبدع فی شرح المقنع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، کتابفروشی اسلامی، 1370ش.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، تبریز، کتابخانه اطلاعات، 1375ق.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، 1401ق.
بندر ریگی، محمد، فرهنگ جدید عربی به فارسی، تهران، حر؛ سبحان، 1378ش.
بورنو، محمد صدقی بن احمد، الوجیز فی ایضاح قواعد الفقه الکلیه، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1416ق.
بیگدلی، سعید، تعدیل قرارداد، تهران، نشر میزان، 1394ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.
حسینی سیستانی، سید علی، قاعده لاضرر و لاضرار، نجف، مکتب آیةالله العظمی السید السیستانی، بی‌تا.
حسینی مراغه‌ای، میر عبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
همو، عناوین الاصول، بی‌جا، بی‌نا، 1297ق.
حکیم، سید محمدتقی، الأصول العامة فی الفقه المقارن، قم، مؤسسه آل البیت، 1979م.
حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، بی‌تا.
حیدر، علی، درر الحکام فی شرح مجلة الأحکام، بیروت، دارالجیل، 1411ق.
خمینی، سید روح‌الله، الرسائل، قم، اسماعیلیان، 1385ق.
همو، کتاب البیع، قم، اسماعیلیان، 1415ق.
خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1422ق.
همو، مستند العروة الوثقی، الاجاره، به قلم مرتضی بروجردی، قم، لطفی، 1414ق.
همو، الهدایه فی الاصول، به قلم حسن صافی اصفهانی، قم، مؤسسه صاحب الأمر، 1417ق.
زرقاء، مصطفی احمد، شرح القواعد الفقهیه، دمشق، دارالقلم، 1409ق.
زیلعی، عبدالله بن یوسف، نصب الرایة لأحادیث الهدایه، بیروت، مؤسسه الریان، 1418ق.
سبحانی، جعفر، الموجز فی اصول الفقه، قم، مؤسسه امام صادق، 1429ق.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.
سلطانیان، صحبت‌الله، تعدیل قضایی قرارداد به همراه مطالعه تطبیقی با حقوق انگلیس و مصر، تهران، مجد، 1394ش.
سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1952م.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دارالمعرفه، 1410ق.
شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار من احادیث سید الاخیار، بیروت، دارالجیل، 1973م.
صدر، سید محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، قم، دائرة معارف الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت، 1417ق.
صنعانی، محمد بن اسماعیل، سبل السلام شرح بلوغ المرام من جمیع ادلة الاحکام، قاهره، دارالحدیث، بی‌تا.
فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1387ق.
قانون اساسی.
قانون مدنی.
کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1387ش.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1365ش.
مالک بن انس، الموطأ، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1406ق.
همو، المدونة الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت، 1418ق.
مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
معوض، فؤاد محمود، دور القاضی فی تعدیل العقد، قاهره، مطبعة الحلبی، 1999م.
مکارم شیرازی، ناصر، العروة الوثقی مع تعلیقات، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب، 1428ق.
موسوی بجنوردی، سید محمدحسن، القواعد الفقهیة، قم، نشر الهادی، 1419ق.
موسوی قزوینی، سید علی، ینابیع الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
نائینی، محمدحسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران، مکتبة المحمدیه، 1373ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1363ش.
نراقی، احمد بن محمدمهدی، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1417ق.
نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، حلب، مکتب المطبوعات الاسلامیه، 1406ق.
http://fiqhemoqaran.mazaheb.ac.ir/article_122925.html
