***********...تزیینات معماری داخلی در معماری اسلامی...***********

منتشر شده در ایثار پرس 

دکتر سید جواد هاشمی فشارکی

http://www.isarpress.ir/?p=6675

گروه : صفحه اول / ویژه

• شناسه : 6675
• 20 شهریور 1400 - 11:14

بسمه تعالی

تزیینات معماری داخلی در معماری اسلامی

در نوشتار خلاصه ای از هنرهای اسلامی بیان شده و سپس عناصر تشکیل دهنده ی معماری ایرانی اسلامی و مصالح ساختمانی در بناهای قدیمی معماری اسلامی معرفی شده ، آنگاه ملاحظات طراحی تزیینات داخلی تبیین شده است .

دکتر سید جواد هاشمی فشارکی

معماری ،کم وکیف فضا را شکل می دهد و معماری داخلی زیبایی بصری و سیمای فضاها را جلوه گر میکند .وتاثیر زیادی بر کیفیت فضا میگذارد .

سرچشمه معماری در فلسفه هنر  و سبک هنری و زیبایی شناسایی آن بوده که تمدن را می سازد . و هنر و معماری اسلامی به مثابه آیینه ای است که آموزه های اصیل، معنوی و رازآلود حکمت اسلامی را در خود به ودیعه نهاده و بازتاب دهنده حقایق دینی و اعتقادی در کالبد فضا به شمار می رود .

5. هنر اسلامی

منهای بحث پیرامون نامیدن هنر اسلامی یا معماری اسلامی یا هنر مسلمانان یا هنر دوران اسلامی یا هنر جهان اسلام ، هنر اسلامی در تزیینات معماری داخلی چنین می توان گفت :

هنر اسلامی  شامل هنرهای تجسمی خلق شده در دنیای اسلام بوده و شامل موارد زیر :

خوشنویسی، نقاشی، سفالگری، قالیبافی، فرش بافی، گلدوزی اسلامی ، سفالگری و کاشی‌کاری ؛ هنرهای نمایشی ،مجسمه‌سازی،  هنرهای صناعی شامل : گره چینی ( کنار هم چیدن کاشی‌ها، آجر‌ها و دیگر مواد نقش‌های هندسی تزئینی درست می‌کنند و پرکاربرترین استفاده از الگوی ستاره در پوشاندن سطوح . سه دسته گره ، گره‌سازی در معماری : گره در آجرکاری، گره در گچ‌بُری، گره در کاشی و آجر،گره بر روی سنگ، گره در آئینه‌کاری و نقاشی در گره. گره‌سازی در چوب: گره در منبت‌کاری، گره در منبت‌کاری با ورقه‌های چوب. گره در دیگر هنرهای تزئینی: گره در خاتم، گره در فلزکاری، گره در میناکاری، گره در قالی‌بافی، گره در کارهای مهری، گره در صحافی ، گره در پارچه‌های قلمکار، گره در پارچه‌های حریر و قلمکار و زری.) ؛ کاشی ( کاشی معرق، کاشی معقلی، کاشی مشبک، کاشی گره و کاشی خشتی ) ؛ آبگینه (هنر کار روی شیشه: آئینه کاری، نقاشی پشت شیشه، معرق شیشه، تراش شیشه و ... ) ؛ فلز (قلم زنی، ملیله کاری، میناکاری و ... ) ؛   خاتم و گره چینی ( ترکیبی است از چند ضلعی‌های منظم با مواد اولیه گوناگون در رنگ‌های مختلف ) ،سفال : ( ساختن ظروف با گل ) ؛ نساجی سنتی (پارچه های زربفت و آذین توری ) ، کار بندی

سایر هنرهای اسلامی که در خدمت معماری داخلی هستند ، خط ، نقاشی ، تزئینات اسلامی ،گچبری ،آیینه کاری، مقرنس و ..... می باشند .

 

• اجزای کلان تشکیل دهنده معماری اسلامی ( سنتی ) : حیاط یا صحن ، گودال باغچه ، جرم بنا ، سردرب ورودی و... می باشند .
• اجزای خرد تشکیل دهنده معماری سنتی: ارسی پنجره‌های کشویی بالا و پائین ، در اطاق ها ، طاقچه ها ، بخاری‌ها ( شومینه ) و....  می باشند .

عناصر تشکیل دهنده معماری اسلامی شامل طاق و قوس و حیاط و ایوان  نما و تزیینات می باشد .

• نقش سایر عناصر در معماری (عناصر طبیعی در معماری) : ﻧﻮر؛ آب ( حوض وآب نما )  ؛  طبیعت ، فضای سبز ( درخت) که در حد اعلای آن بکار گرفته شده است .

 

5. عناصر تشکیل دهنده ی معماری ایرانی اسلامی

در معماری ایرانی اسلامی ؛ عناصر اصلی تشکیل دهنده فضا ، شامل عناصری می باشد که در همه نوع کاربریها وجود داشته است و یا صرفا در کاربریهای مذهبی و سایر کاربریها جلوه گر شده است :

• عناصر مشترک : میانسرا ( حیاط و صحن )  ایوان ، گنبد ، پله و....
• عناصر در کار بری مذهبی : شبستان ستوندار ، مناره در حرمهای مطهر ، مساجد، مدارس و مقبره ها ، رواق 
• عناصر در سایر کار بری ها : چهار صفه ؛ حجره در مدارس علمیه و در کاروانسرا برای استراحت مسافران ،  
• عناصر در برخی اقلیم ها : بادگیر در مناطق کویری ، شوادان در دزفول ، سردابه در آرامگاههای ناحیه ی شمال و آذربایجان

 

5. مصالح ساختمانی در بناهای قدیمی معماری اسلامی

درجزییات معماری اسلامی مصالح زیر بکار رفته است :

• آجر در ابعاد و رنگهای مختلف
• گچ. گچبری برای آراستن سطوح داخلی بناها، نوشتن کتیبه ها، تزیین محرابها، زیرگنبدها و ایوانها
• کاشی برای تزیین و همچنین استحکام بخشیدن به بناها
• خشت. بخشی از دیوار ها از خشت و بقیه از آجر بوده
• سنگ. برای کار در شالوده، بدنه، فرش کردن کف و تزیین بنا استفاده می شد بیشتر آذربایجان
• چوب. استفاده از چوب برای ساختن در، پنجره، صندوقهای ضریح، ستونها و تیر سقف و چهارچوب، در ناحیه ی مازندران و گیلان رواج بیشتری داشته
• شیشه های الوان برای تأمین روشنایی و تزیین در و پنجره و قابهای گنبدخانه ها و شبستانها
•  فناوری جدید بکار رفته شامل  : سنگ سی ان سی شده برای ستون ، کتیبه و قرنیز و.. ؛ جی اف ار سی ( با استفاده از الیاف شیشه در بتن، محصولی مقاوم به نام بتن تقویت‌شده با الیاف شیش) – جی ار سی – مشبک های پیش ساخته – قطعات سفالی – کاشیکاری خشک - پارکت لمینت ، آسمان مجازی با نقوش اسلامی ، دیوارکوب با طرحهای سنتی  و.....
• تزئینات و زینت : استفاده از نقوش هندسی ونقوش گل مانند اسلیمی و کتیبه‌های خوشنویسی  در دیوار و سقف و کف با مصالح مختلف ؛ مقرنس با تقسیم هندسی سازه طاق به اجزای مینیاتوری ، شامل انواع : مقرنس‌های جلو آمده.مقرنس‌های روی هم قرار گرفته ، مقرنس‌های معلق ، مقرنس‌های لانه زنبوری
• رنگ ها : رنگ لاجوردی، طلایی و آبی فیروزه‌ای، رنگ غالب بناهای اسلامی است، لاجوردی رنگ انباشت آب/ آبی رنگ انباشت آسمان / رنگ فیروزه‌ای نماد درون و باطن آدمی / رنگ طلایی همانطورکه در قرآن نیز بدان اشاره شده، نشان از نشاط و فراخی روح انسان دارد / رنگ سفید بیانگر قداست و پاکی محیط زندگانی انسان می‌باشد .

 

• ملاحظات طراحی تزیینات داخلی

ملاحظاتی که در طراحی تزیینات داخلی اماکن مقدسه بایستی لحاظ کرد ، شامل موارد زیر می باشد :

1. پیش بینی تزیینات در حد اعتدال (میانه روی وحد وسط ، نه افراط نه تفریط) براساس حکم اسلامی ( پیامبر ص : «یا ایها الناس علیکم بالقصد، علیکم بالقصد، علیکم بالقصد» ، ای مردم! بر شما باد به میانه روی، بر شما باد به میانه روی، بر شما باد به میانه روی . کنز العمال، ج 3، ص 28 . ) افراط در تزیینات در عدم انطباق با نص شرع  مقدس ولو در حرمهای ایمه بوده و مصداق فعل حرام اسراف می باشد که از پیش انقلاب به ارث مانده است . 
2. مقاوم بودن مصالح مصرفی و استحکام در نصب مصالح در حداکثر ممکنه پیش بینی شود .
3. رعایت ایمنی فضا و زوار در برابر خطرات در حداکثر ممکن در نظر گرفته شود .
4. ایات و احادیث ویا اشعار مورد استفاده در خط کاشیکاری بصورت منقطع باشد . بعبارت دیگر در هرقسمت بصورت مجزا باشد ؛ بنحویی که بیننده در چشم اندازی بتواند یک موضوع را بخواند . ولی فرم وشکل کتیبه میتواند برحسب زیبایی ان تداوم یابد . کتیبه های طولانی ، راحت ترین کار برای کاشی ساز می باشد ، که ایه را با یک خط طراحی کرده و در شکستها آنرا ادامه میدهد . و هیچگاه خواننده نمی تواند کل آنرا دنبال کند .
5. خط کاشیکاری از خطوط پیچیده نباشد و سهولت خوانایی داشته باشد. فقط جنبه تزیینی نداشته و خواننده بتواند بهره ببرد .
6. کتیبه حاشیه در جداره در جاهایی که کوچک هست ( مثلا طول آن شصت الی صد سانتیمتر هست ) از اسامی جلاله و یا ایمه اطهار (ع) استفاده شود .
7. در حرمهای ومساجد پیش بینی محلهایی برای کتیبه زیارات  ویا دعاکوتاه در نظر گرفته شود که خواننده بتواند انرا بخواند . وهمچنین دارای نور پردازی برروی آن باشد .
8. در اماکن زیارتی و یامساجد و حسینیه پیش بینی مکانهای کتاب ادعیه و جامهری در مکانهای مناسب . جامهری ها خیلی عمیق نباشدو در ارتفاع مناسب باشد .
9. ارتفاع سنگ کاری دیوارها در حدود قد انسان و یا مقداری بیشتر باشد . ولی مرتفع تر نباشد .
10. از لبه های تیز تا ارتفاع دومتر اجتناب گردد .
11. از هر برجستگی سرگیر در زیر ۱۹۰سانت، بخصوص بازشوی پنجره ها اجتناب گردد.
12. پیش بینی پنجره های کاذب در زیر زمین، با نور پردازی شبیه طبیعی
13. پیش بینی محلهایی برای تابلو جهت خروج و جهت...ـ در نظر گرفته شود
14. پیش بینی مکانهایی برای نصب ساعت برقی
15. پیش بینی مکانهای مناسب برای پریز مورد نیاز بهره برداران ،که هم سرراه نباشد و هم سهولت استفاده داشته باشد وهم ایمن در برابر فرو کردن شی توسط خردسالان
16. عدم وجود پله در کفهای پر جمعیت (بصورت شیبراه باشد) ، بخصوص در ورودی فضاهای پرجمعیت
17. دریچه های تاسیسات بصورت مشبک بوده و همگون با مصالح مناسب و مقاوم وهمگون با جنس جداره پوشانده شود.
18. پیش بینی سقف های کاذب متناسب با فضا ، بنحویی که محسوس نباشد . لازم به یاد آوریست ، که بایستی نقشه های فاز دو تاسیسات نهایی شده باشد ، تا بعد ابعاد کانالها تغییر نکند .
19. پیش بینی مکانهای پنکه سقفی بنحویی که در تلاقی با چراغ بالای سرش نباشد
20. جانمایی روشنایی برای این وضعیت ها باشد:پر شدت برای مطالعه ادعیه، هنگام دعا، هنگام عزاداری و مناسبتهای مذهبی
21. پیش بینی محل بلندگوها در داخل قاب ( میتواند بیرون زده باشد ولی پایه آن در دخل باشد) وسیمای تزیینات را تحت تاثیر منفی قرار ندهد .
22. پیش بینی مکان مناسب برای نصب دوربین مدار بسته و نیز اعلام حریق
23. توجه به بحث سهولت تعمیرات و سهولت نظافت در طول بهره برداری چند دهه
24. رعایت اکوستیک در کاهش انعکاس صوت بلندگو ها
25. ارایه طرحها در دو مرحله: ارایه ایده و طرح کلی براساس چهارچوب فوق، و نیز ارایه نقشه های اجرایی
26. و سایر موارد احتمالی دیگر

 

http://www.isarpress.ir/?p=6675

 

http://www.isarpress.ir/1400/06/20/%d8%aa%d8%b2%db%8c%db%8c%d9%86%d8%a7%d8%aa-%d9%85%d8%b9%d9%85%d8%a7%d8%b1%db%8c-%d8%af%d8%a7%d8%ae%d9%84%db%8c-%d8%af%d8%b1-%d9%85%d8%b9%d9%85%d8%a7%d8%b1%db%8c-%d8%a7%d8%b3%d9%84%d8%a7%d9%85%db%8c/