و از محضر عالمانی چون مرحوم آیت الله سید محمد فشارکی و مرحوم آخوند و دیگر بزرگان بهره گرفت

https://fa.shafaqna.com/news/844748/

زمان انتشار : ۶ دی ,۱۳۹۸ | ساعت : ۱۱:۲۱ | کد خبر : 844748 | پرینت

آینده حوزه/ بهترین حالت این است که مرجعیت، متمرکز باشد / آینده خیلی بهتری را نسبت به وضعیت فعلی پیش بینی می کنم/ حوزه به سمت فقه تخصصی در حال حرکت است؛آیت الله غروی درگفت وگو باشفقنا

شفقنا- آیت الله سید محمد غروی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و نیز عضو پنج دوره شورای عالی حوزه های علمیه تنوع علوم را از ویژگی های برجسته حوزه علمیه قم دانسته و معتقد است: هیچ حوزه ای در جهان اسلام جامعیت حوزه علمیه قم را ندارد.

او آینده را برای حوزه علمیه قم رو به رشد و بالندگی دانست و گفت: عملا به سمتی می رویم که افراد در حوزه های خاصی از فقه تمرکز می کنند مانند فقه سیاسات، فقه معاملات و فقه عبادات و امثالهم لذا زمینه برای رشد فقهای بزرگ، افاضل و مدرسان خوب در زمینه های مختلف وجود دارد.

گفت وگوی شفقنا با این عضو شورای عالی حوزه های علمیه را در ادامه می خوانید:

• صد سال پس از تجدید حیات حوزه علمیه قم  توسط آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی،آیا می توان گفت مکتبی به نام مکتب قم وجود دارد؟ ویژگی های این مکتب از نظر مکتب اجتهادی، سیاسی، تنوع علوم و …. چیست؟

حقیقت این است که مکتب قم هم لااقل از زمان حاج شیخ عبدالکریم حائری شکل گرفت گرچه پیش از ایشان، بزرگانی هم بودند که حضور داشتند؛ اما شیخ عبدالکریم حائری موسس حوزه علمیه قم، عمده تحصیلات خود را در نجف سپری کرد و از محضر عالمانی چون مرحوم آیت الله سید محمد فشارکی و مرحوم آخوند و دیگر بزرگان بهره گرفت البته بعدها مرحوم آیت الله سید محمدتقی خوانساری، مرحوم آیت الله صدر و مرحوم آیت الله حجت هم که در قم بودند وبعد پذیرای مرحوم آیت الله العظمی بروجردی شدند، همگی دانش آموختگان مکتب نجف هستند حتی شاگردان مرحوم حاج شیخ مانند مرحوم حضرت امام خمینی و آیت الله العظمی گلپایگانی و آیت الله العظمی محقق داماد که سکاندار فقاهت قم بودند، در مقطعی مکتب نجف را درک کرده اند لذا تا قبل از ۳۰ تا ۴۰ سال اخیر برای مکتب قم می توان تفاوت هایی را نسبت به مکتب نجف قائل شد.

مکتب قم در عین اینکه به مباحث اصولی اهمیت خاصی می دهد اما مبانی خاص اصولی خود را هم دارد، به شهرت فقها و به خصوص قدما اهمیت می دهد و به اجماعات توجهی ویژه دارد. در شهادت ثقاوت راوی، توثیق و عدالت را هردو لازم می داند.

اما اگر بخواهیم وضعیت فعلی را ملاحظه کنیم نمی توان مکتب قم را ازمکتب نجف تفکیک کرد البته بزرگانشان، مراجع دیگری هستند که قمیون بودند مانند آیت الله العظمی صافی، آیت الله العظمی شبیری و آیت الله العظمی مکارم شیرازی که اینها در عین اینکه نجف را دیدند اما تحصیلاتشان عمدتا در قم بوده است و اینها تفاوت هایی به صورت نسبی با مکتب نجف دارند ولی امروز خیلی سخت است که بتوان در فضای کلی حوزه، تفکیکی بین دو مکتب قم و نجف قائل شد چون از دهه ۵۰ بزرگان و افاضل یا اساتید نجف همچون آیات عظام وحید خراسانی وشیخ جواد تبریزی و شیخ آقا تبریزی و دیگر فقها براثر فشار صدام به قم آمدند و با مبانی نجف، کرسی های تدریس خود را باز کردند و بسیاری از افاضل هم دست پرورده اینها هستند در نتیجه امتزاجی بین تفکر قمیون و نجفیون و کسانی که تحت تاثیر مکتب سامرا بودند، به وجود آمد و همین امر، تفکیک آن را دشوار می سازد اما در عین حال برخی مبانی هنوز هم در بین فتاوای حضرات به چشم می خورد مانند اینکه برخی به تتبع اهمیت ویژه ای می دهند یا به اجماعات قدما خیلی توجه دارند بنابراین می توان گفت این دو مکتب به نحوی با یکدیگر تعامل دارند و یکدیگر را تکمیل می کنند.

 

• بنابراین شما قائل هستید که حوزه علمیه قم و نجف نه تنها رقیب هم قرار نمی گیرند بلکه مکمل همدیگر هستند؟

حوزه های علمیه هیچگاه رقیب یکدیگر نبودند بخصوص در زمینه های فقهی و اصولی؛ چه اصحاب کربلا، چه اصحاب سامرا، چه اصحاب نجف و حتی قمیون. در زمینه های فقهی آنچه که امروزه رقابت نام می گیرد، بین حوزه نیست  نقطه نظرات هرکدام از مکاتب براساس نظر بزرگان و کسانی که در علم و دانش فقه و اصول تاثیرگذار بودند، جریانی را راه انداخته و سبک هایی را هم با خود داشتند مانند سبک سامرایی ها که مباحثات را در درسهایشان تقویت می کردند ولی رقابت به معنای امروزی که در مسائل سیاسی و میادین علمی مطرح است، هیچگاه نبوده است بلکه همواره جریان های مختلف بودند و می توانستند مکمل یکدیگر باشند.

• آیا در حال حاضر هم این دو حوزه با یکدیگر ارتباط دارند؟ این تضارب آراء تا چه اندازه بین آنها برقرار است؟

الان اینگونه نیست که فاصله ای بین حوزه قم و نجف وجود داشته باشد خصوصا با توجه به تعامل سیاسی که بین عراق و ایران پس از سرنگونی صدام هست و زمینه ای ایجاد شد که عده ای از دانش آموختگان قم به نجف بروند و برخی دیگر به عکس، از نجف به قم بیایند، تعامل بین دو حوزه هست اما این تعاملات علمی باید گسترده تر و تقویت شود.

• عمده تمایز و اشتراک بین دو حوزه قم و نجف چیست؟

الان با توجه به بزرگانی که از نجف به قم آمدند و شاگردان خوبی را در اینجا پرورش دادند و در نتیجه سبب رونق بیشتر حوزه علمیه قم شدند لذا وزنه حوزه علمیه قم حتی در فقه و اصول وزنه بالایی است، درست است که حوزه نجف سابقه هزارساله دارد و حوزه قم هم سابقه آن شاید بیش از هزارسال باشد اما فترت هایی، مدتی فاصله انداخت و بعد از مرحوم حاج شیخ رشد چشمگیری پیدا کرد درحالیکه حوزه نجف روز به روز در حال رشد و گسترش بوده است اما برخی حاکمان قبلی عراق و صدام به حوزه نجف خیلی لطمه وارد کردند. الان با توجه به لطماتی که به حوزه نجف وارد شده و البته این حوزه رو به رشد است و برخی بزرگان علیرغم ضعفها و مشکلات در نجف ماندند و این حوزه را حفظ کردند اما به دور از تعارفات، حوزه قم از وضعیت برتری برخوردار است و در مقایسه با ۴۰-۵۰ سال پیش(قبل از انقلاب) از گستردگی و رشد خوبی در همه زمینه های علوم اسلامی برخوردار است.

• با توجه به دامنه تاثیرات حوزه علمیه قم و پذیرش این مطلب که دامنه تاثیرات آن صرفا در حوزه دینی خلاصه نشده است، تا چه اندازه این حوزه از نظر کیفیت نیروی انسانی و عمق علمی و پژوهشی  ظرفیت های لازم را در خود ایجاد کرده است و از این نظر در چه وضعیتی قرار دارد؟ 

یکی از برجستگی هایی که حوزه علمیه قم پیدا کرده و گاهی برخی این برجستگی ها را می بینند گمان می کنند در زمینه فقاهت و اصول آن رشد لازم را پیدا نکرده است اینکه امروزه حوزه علمیه قم نه تنها در زمینه فقه و اصول و حدیث رشد کرده بلکه در تمام علوم، از تفسیر و فلسفه و کلام و کلام جدید و فلسفه دین گرفته تا علوم انسانی که بسیاری از طلاب در زمینه هایی چون، روانشناسی، مدیریت، اقتصاد، جامعه شناسی، حقوق  و … تحصیلات آکادمیک دارند و در این زمینه تحقیق می کنند لذا حوزه علمیه قم امروزه حوزه وسیع و گسترده ای است که در همه علوم اسلامی و حتی علوم انسانی که ارتباطی با مفاهیم اسلامی و دینی دارد، ورود کرده است؛ نگاهی به کتاب ها و مجلات منتشرشده در دهه های اخیر حاکی از فعالیت حوزه علمیه قم در رشته های مختلف علمی چون فقه، اصول، تفسیر، کلام، فلسفه دین، کلام جدید، علوم انسانی و زمینه های مورد نیاز واقعا اعجاب آور است و بلکه هزاران کتاب در این زمینه منتشر شده است، دهها مجله علمی –پژوهشی در حوزه داریم که مجوز علمی – پژوهشی گرفند و حتی رشته های تخصصی در حوزه داریم که به برخی استان ها برای اجرای آنها مجوز داده شده است بنابراین هیچ حوزه ای از نظر جامعیت قابل مقایسه با حوزه علمیه قم نیست. در فقه و اصول هم در ۳۰ -۴۰ سال اخیر، تعداد کتاب هایی که بزرگان ما نوشتند حول و حوش ۱۰۰ کتاب باشد که بسیاری از آنها از افاضل نجف بودند که به قم آمدند و کتاب های اینها در اینجا قلم زده شده یا تقریراتش اینجا نوشته شده است. مجموعه کتاب های حضرات آیات فاضل لنکرانی، صافی گلپایگانی، امام خمینی، سید محمد و سید صادق روحانی، مشکینی، تبریزی، مکارم شیرازی، خرازی و…. بسیار وسیع و گسترده و جزو منابعی است که افاضل حوزه از آنها استفاده می کنند. برخلاف کسانی که گاهی اطلاعات کافی را از وضعیت کتاب های حوزه ندارند و چشمشان به نجف و تقریراتی است که قبلا نوشته شده است، ملاحظه می کنیم این کتاب ها بیش از ۱۰۰ جلد و شاید ۲۰۰ جلد از بزرگان نوشته شده است و اینها مربوط به حوزه قم و عجین حوزه علمیه قم و نجف است.

• بنابراین شما ادعای برخی افراد که عنوان می کنند حوزه علمیه قم منحصر در فقه و اصول شده و به علومی چون قرآن پژوهی، فلسفه و … نپرداخته است را رد می کنید؟

ادعای اینها بسیار بسیار ناقص است، الان اساتید بسیار خوبی داریم که غیر از بدایه و نهایه و اشارات و شفا و اسفار و در زمینه های عرفانی تدریس دارند اما بناست که عرفان محدود باشد درحالیکه در گذشته چنین شرایطی نبود و تنها افراد خاصی اسفار می گفتند. رشته های تخصصی فلسفه و کلام داریم که زیرنظر آیت الله العظمی سبحانی است و بیش از ۱۰ دوره سطح ۳ و ۴ رشته کلام را برگزار کردند یا در زمینه علوم قرآنی، زمانی محدود افرادی را داشتیم که آشنا به علوم قرآن باشند اما الان افاضل خوب و بزرگی داریم یا در زمینه های علوم انسانی هم همینطور است. حوزه علمیه قم با این کیفیت و وسعت علمی قابل مقایسه با حوزه های دیگر نیست. ممکن است عده ای اطلاع نداشته باشند اما اگر چشم خود را باز کنند و کتابخانه های تخصصی را ملاحظه کنند به رشد حوزه علمیه قم اذعان می کنند.

• شما آینده تنوع علمی در حوزه علمیه قم را چگونه می بینید؟

بسیار وسیع و گسترده است.

• یعنی می توان این ادعا را داشت که در ده سال آینده حوزه علمیه قم خروجی هایی به عنوان فلاسفه و متکلمان و عرفا داشته باشد؟

در زمینه علوم انسانی، فلسفه، کلام و فی الجمله عرفان کارهای خوبی صورت گرفته است حتی در زمینه اقتصاد، فلسفه دین، ادیان و مذاهب، افاضل حوزه حرف برای گفتن دارند و ۱۰ سال آینده مشخص خواهد شد که حوزه چه خروجی هایی را خواهد داشت بنابراین حوزه رشد و بالندگی فراوانی پیدا کرده است.

• مجتهدپروری خصیصه ذاتی حوزه های علمیه است و در کلام برخی بزرگان داریم که باید ۵۰ سال بگذرد تا یک مجتهد از حوزه خارج شود و باز به اذعان همین بزرگان این حرکت در چندسال اخیر به کندی صورت گرفته است، پیش بینی شما در مورد خروجی های حوزه به عنوان مجتهد در ۲۰ سال آینده چیست؟

معتقدم هم اکنون هم عده ای از افاضل و مدرسان خوبی در زمینه فقه و اصول داریم که اینها خروجی ۴۰ سال اخیر هستند؛ درست است که اجتهاد دارای مراتبی است و اگر کسی بخواهد به مرتبه کامل اجتهاد برسد باید ۵۰ سال زمان صرف کند اما همین الان هم افراد بزرگی داریم. الان کم کم توجه دارند با توجه به نیازهایی که جامعه به فقه دارد به سمت تخصصی تر کردن فقه حرکت کنند و افراد در حوزه های خاصی از فقه تمرکز کنند مانند فقه سیاسات، فقه معاملات و فقه عبادات و امثالهم لذا زمینه برای رشد فقهای بزرگ، افاضل و مدرسان خوب در زمینه های مختلف وجود دارد.

• استقلال حوزه علمیه همواره از سوی مراجع و علما مورد تاکید قرار گرفته است اما این انتقاد وجود دارد که در واقعیت استقلال حوزه از نظر اقتصادی و یا سیاسی و یا حتی مرجعیت و زعامت در حوزه  آن چنان که باید رعایت نشده یا محفوظ نمانده است و دخالت های فراوانی صورت گرفته است. دیدگاه شما چیست؟

اگر استقلال به این معنا باشد که دیواری جلوی حوزه بکشیم و هیچ ترابطی با نظام اسلامی نداشته باشیم حق با آقایانی است که می گویند حوزه استقلال ندارد درحالیکه این معنای استقلال نیست. اما اگر معنای استقلال حوزه به معنای رقم زدن سیاست های کلان حوزه توسط حوزویان، ارائه برنامه ها، تدوین رشته های تخصصی توسط حوزویان بگیریم و اینکه دولت دخالت نکند، به نظر می رسد که حوزه استقلال دارد، چون شورای عالی حوزه منبعث از مراجع تقلید است و اعضای آن که با تائید مراجع تقلید عضو شورا می شوند، افراد مستقلی هستند البته در آغاز و میان دوره، به صورت رسمی نزد آقایان مراجع به عنوان صاحبان اصلی حوزه، رفته و نقطه نظرات آنها را گرفته و اعمال می کنیم و مدیریت حوزه هم  منبعث از شورای عالی حوزه است در نتیجه اگر معنای استقلال حوزه این است که تصیمات اصلی و سیاست های اصلی در ناحیه حوزه و حوزویان باشد و دولت ورود و دخالت نکند، این استقلال الان است احیانا ممکن است برخی نظراتی از بیرون داشته باشند اما اینگونه نیست که دیگران تصمیم گیران برای حوزه باشند.

• در زمینه سیاسی چطور؟

باید توجه کرد که نظام ما اسلامی است و در راس آن ولی فقیه قرار دارد و از سوی دیگر دشمن هجمه های فراوانی نسبت به این نظام دارد اما توانسته ۴۰ سال خود را با انواع توطئه های دشمنان حفظ کند  لذا اینگونه نیست که حوزه، نظام اسلامی را رها کند بلکه همانگونه که علت موجده بوده باید علت مبقیه هم باشد  در نتیجه جاهایی باید حمایت کند، در مواقعی باید نقد کند، در مواقعی باید دفاع کند، در جاهایی باید آشکارا نقد کند و در جاهایی باید نقد خود را محرمانه مطرح کند. از طرف دیگر نظام به حوزه در زمینه های مختلف نیاز دارد، اگر دانش آموختگان حوزه در این نظام اسلامی حضور نداشتند، وضعیت نظام به گونه دیگری رقم می خورد لذا اولا حوزه باید خروجی هایی داشته باشد که بتواند نیاز نظام را در زمینه های مختلف تامین کنند، وضعیت ما با عراق متفاوت است، طبیعتا حوزه هم باید نیاز نظام را تامین کند و هم به سئوالات و مشکلات فقهی و حقوقی نظام پاسخگو باشد لذا باید ارتباط داشته باشد اما این ارتباط به معنای استیلا و از دست دادن استقلال نیست. همواره درهرنوع ارتباطی باید افراد آن بینش لازم را داشته باشند، ممکن است کسانی برحسب نظر خود مداخله کنند اما کسانی که در حوزه مسئولیت دارند بینا و آگاه هستند البته در بدنه حوزه جریانات مختلف فکری است اما آنچه در حوزه حاکم است، چیز دیگری است و تلاش ما این است که جریان خاصی در حوزه حاکم نشود به نحوی که استقلال از حوزه گرفته شود.

• اشاره کردید در حوزه افکار مختلفی حضور دارند کمااینکه در جامعه هم افراد با افکار مختلفی زندگی می کنند، برخی این انتقاد را دارند که در چندسال اخیر مجال کمتری برای برای ظهور و حضور افکار یا جریانات دیگر دیده می شود و به نوعی تک صدایی بر حوزه حاکم است که می تواند روند علمی را رو به افول ببرد، نظر شما چیست؟

مسائل علمی یک مساله است، مساله سیاسی، مساله دیگر است؛ در جنبه های علمی کسی دست بالایی دارد که بتواند نظریه خود را بهتر مدلل و منتقل کند و در نتیجه از فضل بالاتری برخوردار باشد. در جنبه های سیاسی فراز و نشیب هست، ممکن است کسانی با تندروی سروصدایی ایجاد کنند اما اینگونه نیست که در جریان کلی حوزه بتوانند امور را در دست داشته باشند. گاهی حرکت های تند است و برخورد هم با آنها می شود و منکر آن نیستیم اما اینگونه نیست که جریان کلی حوزه در اختیار جریان های تند و افراطی یا تفریطی قرار گیرد یا بزرگان حوزه این اجازه را دهند اما در این مسائل هم چندصدایی وجود دارد ولی بستر کلی حوزه در بستر تعادلی است که هم چشم بینا نسبت به نظام و کشور دارد و به موقع نقد و حمایت می کند.

• با توجه به سیری که اشاره کردید، آینده حوزه علمیه قم را در صورت تداوم روند کنونی چگونه می بینید؟

آینده را مثبت می بینم. حوزه رو به بالندگی است چون علم و دانش و استدلال و فکر بر آن حاکم است اینگونه نیست که هیجانات برآن حاکم باشد. به عبارت دیگر فرق است بین فضای عموم مردم و فضای حوزه که بر آن علم و فکر حاکم است لذا جریانات افراطی و تفریطی نمی تواند خود را حفظ کند لذا همواره در مسیر تعادل حرکت می کند و مسئولین باید دقت کرده و سعی کنند حوزه بتواند نقش پدرانه خود را حفظ کند.

• با درگذشت آیات عظام بهجت، تبریزی، فاضل لنکرانی و….. مرجع جایگزینی معرفی نشد، این درحالی است که با درگذشت آیات عظام اراکی و گلپایگانی، مراجع جدید معرفی شدند، دلیل آن را چه می دانید؟

اگر بعد از فوت مرحوم آیت الله اراکی، یک مرجع بود که از همه برتر تشخیص داده می شد و همه روی آن وفاق داشتند، آیا ۷ نفر باز مطرح می شد؟

• یعنی تعدد مرجعیت به دلیل عدم وفاق روی یک مرجع واحد است؟

بهترین حالت این است که مرجعیت، متمرکز باشد. ثانیا هفت نفر آن زمان مطرح شدند و آنها آن موقع رای اکثریت  آوردند. پس از فوت مرحوم آیت الله اراکی، جامعه مدرسین هفت نفر را معرفی کردند و پس از آن، عملا برخی مراجع دیگر که مورد قبول جامعه بودند وارد این جرگه شدند مانند آیت الله سیستانی و آیت الله صافی و آیت الله سبحانی البته برخی از آن هفت نفر از دنیا رفتند لیکن بقیه بحمدلله سالم هستند و شرایط لازم را دارند از این رو جامعه مدرسین لازم ندیدند در این عرصه ورودی داشته باشند.

آیات عظام هاشمی شاهرودی یا موسوی اردبیلی از مراجع بودند، برخی بر این باورند که با درگذشت ایشان قاعدتا باید کسی به عنوان جایگزین معرفی می شدند.

آیا آیت الله هاشمی شاهرودی از افرادی بودند که جامعه مدرسین معرفی کرده بودند؟ حاشاوکلا. آیا آقای موسوی اردبیلی را جامعه مدرسین به عنوان مرجع معرفی کرده بود؟ نه، اینها درعین اینکه مرجع بودند یا شدند، بیرون بودند یا آیت الله نوری همدانی جزو کسانی نبود که جامعه مدرسین معرفی کند یا آیت الله سبحانی به میدان آمد و جامعه مدرسین پذیرفت اما لزومی ندارد که اطلاعیه بدهند لذا وقتی این بزرگان هستند، معنا و مفهومی ندارد که افراد دیگری پیشنهاد شوند، درست است آنها را احترام می کنند و برخی از آنها به عنوان مرجع مورد قبول هستند اما اینطور نیست که در عِدل کسانی که قبلا آنها را معرفی کردند و از بزرگان مرجع هستند، افراد دیگری معرفی شوند.

• شما آینده منزلت مرجعیت را در قم چطور می بینید؟

بزرگانی هستند که به دلیل احترام به مراجع موجود که بعضی از آنها بالای ۹۰ سال دارند، رساله دارند و نمی دهند. بزرگانی که سالیان سال است در فقه و اصول کار کرده اند و آمادگی مرجع شدن را دارند.

• این احترام و قداست مرجعیت در آینده هم وجود خواهد داشت؟

این بستگی به عملکرد حضرات مراجع دارد. هرچه استواری آنها در دفاع و حمایت از مبانی اسلامی و حقوق مردم بیشتر باشد، طبیعتا مردم همان اقبال را نسبت به او دارند لذا برخی مراجع که این خصوصیات را بیشتر دارند، بیشتر مورد توجه قرار می گیرند.

• روند پرورش قله های علمی در حوزه چگونه است؟

خیلی خوب است، اولا زمینه محدودی در اینجا نیست، افراد فاضلی در رشته های مختلف از علوم قرآنی، فلسفه و تفسیر و کلام و علوم انسانی موردنیاز کار می کنند بنابراین آینده خیلی بهتری برای حوزه علمیه قم نسبت به وضعیت فعلی پیش بینی می کنم مشروط به اینکه حوادث تلخی رخ ندهد.

انتهای پیام

fa.shafaqna.com

 

 

 

https://fa.shafaqna.com/news/844748/