***...انواع استحکامات در دوران دفاع مقدس ۸ ساله...*** یادداشت منتشر شده
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
ایثار پرس : گروه : صفحه اول / ویژه / شناسه : 10848 /03 تیر 1401 - 19:58
http://www.isarpress.ir/?p=10848
انواع استحکامات در دوران دفاع مقدس 8 ساله
در این نوشتار تعاریفی از استحکامات بیان شده و انواع استحکامات تشریح شده است و سپس اصول و ملاحظاتی که در طرح و ساخت آن بکار برده می گشت تبیین شده است.
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
استحکامات به وسیله کلیه رزمندگان مهندسی رزمی و یگان های مهندسی ساخته می شد .استحکامات دفاعی که در دوران دفاع مقدس ساخته می شدند، شامل انواع سنگر، قرارگاه، بیمارستان، اورژانس، پناهگاه، پاسگاه، پد بالگرد ، سایت موشکی، دال انفجاری، مواضع توپخانه، مواضع تانک، مواضع ضد هوائی و ..... بود.
تعاریف استحکامات
کلیه عوارض طبیعی و مصنوعی که به منظور حفظ جان نیروها و تجهیزات و نیز اختفاء و استمرار فعالیت های خودی در مقابل عملیات خصمانه ی دشمن (دید و تیر دشمن) بکار می رود را استحکامات می گویند .
کلیه سازههایی که جان نفرات و تجهیزات را از عملیات خصمانه و آتش دشمن حفظ نماید. مانند سنگر، خاکریز، پناهگاه و ... (طاهری،1389،ص 21)
هرگونه حفاظی که در مقابل اصابت مستقیم بمب، راکت، موشک، توپخانه، خمپاره و یا ترکش آنها مقاومت نموده و مانع صدمه رسیدن به نفرات، تجهیزات یا تاسیسات گردیده و اثرات ترکش و موج انفجار را به طور نسبی خنثی نماید، استحکامات اطلاق می گردند. (جزوه شماره 12ارتش، ص 6)
- کلیه عوارض طبیعی و مصنوعی که به منظور حفظ جان نیروها و تجهیزات و نیز اختفاء و استمرار فعالیت های خودی در مقابل عملیات خصمانه ی دشمن (دید و تیر دشمن) بکار می رود را استحکامات می گویند.( نمایندگان، مصاحبه شماره 9)
- به عبارت دیگرکلیه کارهایی که جان نفر و وسایل و تجهیزات را از عملیات خصمانه دشمن محفوظ نگه می دارد (به جز قدرت آتش) استحکامات نامیده می شود.(جزوه شماره 12، ص.6)
و به منظورهای زیر تهیه میگردد:
- استحکام در مقابل حملهای که از طرف دشمن انتظار میرود.
- مستحکم نمودن یک موضع قبل از شروع یک حمله
- حفاظت علیه حمله متقابل از زمینی که از دشمن گرفته شده است. (سند شماره 75،ص10)
- هرگونه حفاظی که در مقابل اصابت مستقیم بمب، راکت، موشک، توپخانه، خمپاره یا ترکش آنها مقاومت نموده و مانع صدمه رسیدن به نفرات، تجهیزات یا تاسیسات شده و اثرات ترکش و موج انفجار را به طور نسبی خنثی نماید، استحکامات اطلاق میشوند. به عبارت دیگر کلیه کارهایی که جان نفر و وسایل و تجهیزات را از عملیات خصمانه دشمن محفوظ نگه میدارد(به جز قدرت آتش) استحکامات نامیده میشود و به منظورهای زیر تهیه میشود:
1- در مقابل حملهای که از طرف دشمن انتظار میرود؛
2- مستحکم کردن یک موضع قبل از شروع یک حمله؛
3- حفاظت علیه حمله متقابله در زمینی که از دشمن گرفته شده است.(جزوه آموزشی ارتش.ص 3)
در تعریف دیگر استحکامات می توان گفت :
به آن دسته از اقدامات مهندسی که موجب حفاظت و ایمنی بیشتر نفرات، تجهیزات، سیستم ها و تأسیسات از اقدامات خصمانه ی دشمن می گردد، استحکامات دفاعی گویند. (پوری رحیم و صادقی, بی تا, ص. 12)
عوارض طبیعی و مصنوعی که به منظور حفظ جان نیروها و تجهیزات و نیز اختفاء و استمرار فعالیت های خودی در مقابل عملیات خصمانه ی دشمن (دید و تیر دشمن) بکار می رود را استحکامات می گویند.(مصاحبه شماره9)
- استحکاماتی هستند که معمولاً در زمان صلح و آتش بس ، با فرصت کافی ،با طرحها و مناسبترین مصالح و با بیشترین مقاومت احداث شوند . این استحکامات بخشی از سیستم پدافند غیر عامل محسوب میشوند و در تقویت امنیت ملی کشور موثر هستند. پناهگاههای عمومی و اختصاصی در شهرها ،از جمله این نوع استحکامات هستند. (طاهری،1389،ص 21) سنگرهای دائم و پیشساخته، خندقهای ضد تانک، موانع بتنی و فولادی، شبکههای خاردار[1] نیز از جمله این استحکامات است. (سند شماره 75،ص 11) و پناهگاه های افراد که بتواند در مقابل توپخانه دشمن و هوای بد مقاومت داشته باشند.(جزوه شماره 12، ص.7)
ب- استحکامات صحرایی:
استحکامات صحرایی: هنگام تماس یا نزدیک بودن تماس با دشمن تهیه می گردد. این کارها شامل پاک کردن میدان های آتش، کندن سنگر برای سلاح و افراد، تهیه میدان های مین ضد تانک و ضد نفر، شبکه های سیم خاردار، مستحکم نمودن مواضع طبیعی، انتخاب پست فرماندهی و دیده بانی و تهیه استتار است. (جزوه شماره 12ارتش، ص 7)
استحکاماتی هستند که در زمان جنگ و در مناطق عملیاتی ساخته میشوند و اهمیت تاکتیکی دارند. مصالح مورد استفاده در ساخت این استحکامات عمدتاً مصالح ساده و پیش ساخته هستند و از مصالح طبیعی منطقه مانند خاک، تنه درخت و قلوه سنگ حداکثر استفاده به عمل میآید و به ندرت از ملات های ساختمانی استفاده میشود. علت آن هم این است که مواضع تاکتیکی در جنگ ، همواره در حال تغییر و جابجایی هستند و ساخت سازههایی از جنس ساختمانهای شهری از نظر زمان و هزینه مقرون به صرفه نیست؛ مگر این که قطعات آن قبلاً ساخته شود و در محل مونتاژ گردد.
انواع استحکامات صحرایی عبارتاند از سنگرهای انفرادی ، اجتماعی و سنگرهای کار(مانند سنگرهای بهداری، مخابرات، پشتیبانی، پاسگاه، و قرارگاه فرماندهی) ، انواع خاکریزهای حفاظتی، خط مقدم، دژ، مواضع سلاحهای سنگین و نیمه سنگین، انواع کانال و...
موانع نیز نوعی استحکامات محسوب میشوند؛ ولی به دلیل اهمیت و ویژگی آنها به طور جداگانه مورد بررسی قرار میگیرند. (طاهری،1389،ص 21-22)
مورد کاربرد استحکامات صحرایی
الف- در آفند: توقف های کوتاه در جریان عملیات آفندی مستلزم تجدید آرایش، تجدید تدارکات و تحکیم مواضع متصرفی است. جایی که تهدید دشمن به صورت یک حمله متقابل تشخیص داده شده و یا احتمال آن برود یگان های آفند کننده باید از حفاظ هایی که در دسترس آنها می باشد استفاده نموده و یا نسبت به حفر مواضع تعجیلی اقدام نمایند.
ب- در پدافند: موضع دفاعی در اطراف و دور تا دور یک سری مواضع تاکتیکی سازمان یافته و آرایش شده ایجاد می شود. محل مواضع با توجه به موقعیت طبیعی زمین از نظر دیده بانی و پدافند انتخاب می شود. ترتیب تقدم در آماده کردن استحکامات عبارت است ازپاک کردن میدان آتش، حفر مواضع کارکنان و سلاح، تقویت موانع طبیعی، ایجاد موانع مصنوعی و انجام عملیات استتار (آرایش زمین).
انواع استحکامات
استحکامات دارای انواع زیر می باشد :
1- کانال
از نگاه مهندسی رزمی، کانال عارضهای است که توسط ماشینآلات مهندسی و یا تجهیزات تخصصی مناسب بر روی زمین و گاهاً بر روی دژها احداث میشود و کاربرد های مختلفی دارد همچون کانال انتقال آب، کانال موانع.( مصاحبه شماره 9)
2- خندق
اصل کلمه عربی خندق، کندک فارسی بوده، یعنی کندن زمین که امروزه بیشتر در کاربرد نظامی به آن کانال گفته می شود و از نوع استحکامات موقت به شمار می آید. .( مصاحبه شماره 9)
3- سنگر
سنگر عبارت است از هرگونه پناهگاه طبیعی و یا مصنوعی که بتوان ازآن به عنوان محل اسکان و یا درگیری جهت نیروها و تجهیزات و همچنین حفاظت نیرو و تجهیزات از دید و تیر دشمن استفاده نمود. سنگرهای ساخته شده یکی از انواع استحکامات نظامی است .( مصاحبه شماره 9)
4- پناهگاه
مکان یا سازه ای طبیعی یا مصنوعی است که برای حفاظت نفرات، تحهیزات، منابع و تاسیسات و همچنین اختفاء و استمرار فعالیت ها از اقدامات خصمانه دشمن مورد استفاده قرار می گیرد. .( مصاحبه شماره 9)
5- جنگ مین
کاشت مین در میادین مین خودی با آرایش تاکتیکی، محاسبات نظامی و ابعاد مختلف و همچنین برداشت مین برای ایجاد شکاف و معبر در میادین مین دشمن در ابعاد متناسب با اهداف و نیازمندی های میدان نبرد را اصطلاحاً جنگ مین گویند.( مصاحبه شماره 9)
6- تخریب
از نگاه مهندسی رزمی، انهدام و از بین بردن نفرات، تجهیزات، منابع و تاسیسات دشمن با استفاده از مواد انفجاری را تخریب می نامند. ( مصاحبه شماره 9)
7- مهندسی انفجار
مهندسی انفجار عبارت است از کلیه فعالیت هایی که در سه حوزه تخریب، جنگ مین و چک و خنثی سازی صورت می گیرد.(مصاحبه شماره 9)
8-موانع
هر عارضه طبیعی، مصنوعی یا اشیاء که موجب توقف، تأخیر، انحراف یا کانالیزه کردن یگان های رزمی دشمن گردد، مانع گفته می شود.( مصاحبه شماره 9)
9- سد موانع
به مجموعه موانع هماهنگ طبیعی یا مصنوعی یا هر دو که که موجب توقف، تأخیر، انحراف یا کانالیزه کردن یگان های رزمی دشمن شود، اطلاق می گردد .( مصاحبه شماره 9)
10- جنگ آب
استفاده تاکتیکی و عملیاتی از منابع آب (سیلاب ها، رودخانه ها، هورها) و هدایت آن در زمین های وسیع برای جلوگیری از پیشروی دشمن و تحرکات زمینی آن یا تثبیت مواضع خودی در زمان آفند و پدافند، عملیات آبی یا جنگ آب است.( مصاحبه شماره 9)
ملاحظات طراحی استحکامات
طرح های استحکامت هم برای قوای خودی حفاظت دلخواه را تأمین می کند و هم در کمترین زمان ممکن دشمن را به منطقه ای می کشاند که اجرای حداکثر آتش موثر در آن منطقه امکان پذیر است.
این طرح ها معمولاً بر اساس تهیه تدریجی پایه گذاری و به ترتیب از سنگر بدون پوشش شروع و به مواضع با پوشش بالا سر و هر نوع جان پناهی که در منطقه ایجاب می گردد ختم می شود.
پراکندگی
پراکندگی یگان ها و افراد از عوامل اولیه افزایش حفاظت خصوصاً در مقابل اثرات سلاح های هسته ای می باشد.
چنانچه منطقه اشغالی توسط یک یگان ضمن رعایت پراکندگی به نحو صحیحی آرایش شود آسیب پذیری در مقابل آتش توپخانه و اثرات سلاح های اتمی کمتر خواهد شد.
پراکندگی کامل یگان ها نیازمندی استحکامات صحرایی را برای بدست آوردن حفاظت کامل به حد قابل ملاحظه ای کاهش می دهد. میزان پراکندگی یک یگان به مأموریت، زمین و وضع دشمن بستگی دارد.
بهره برداری کامل و صحیح از استحکامات باعث پراکندگی کمتر یگان رزمی می شود. استحکامات خصوصاً برای یگان هایی مفید است که نمی توانند به اندازه لازم متفرق شده و حفاظت مناسب بدست آورند.
مواضع یدکی و فریبنده
هنگامی که زمان و وضعیت ایجاب نماید برای فریب دشمن و انعطاف در عملیات پدافندی باید نسبت به ایجاد مواضع یدکی و فریبنده اقدام نمود.
ملاحظات اولیه استحکامات
الف- به کار بردن سلاح ها، مواضع سلاح ها باید طوری باشد که اجرای آتش موثر سلاح مورد نظر در آن امکان پذیر باشد. این حالت ممکن است حفاظت موضع را محدود و یا در اندازه و عمق جان پناه های مجاور تأثیر نماید.
ب-حفاظت، استحکامات باید در برابر آتش های غیر مستقیم و تصادفی همچنین آتش های هدایت شده، نفرات و تجهیزات را حفاظت نمایند. (به استثنای انفجارهای هسته ای نزدیک).
پ-سادگی و صرفه جویی: مواضع و استحکامات باید ساده، کامل و تا آنجایی که ممکن است به حفاری کمتر نیاز داشته باشند و با مصالحی که به سرعت قابل دسترسی است ساخته شوند.
ت-توسعه تدریجی، طرح های مربوط به کارهای پدافندی باید طوری تهیه شوند که توسعه تدریجی استحکامات امکان پذیر بوده و قابلیت استفاده آنها مرتب افزایش یابد.
توسعه استحکامات در سه مرحله به شرح زیر اجرا می شود :
1) حفاری سریع در جایی که سرعت عامل اصلی بوده و ابزار و وسایل خاصی مورد احتیاج نباشد.
2) آماده کردن سریع استحکامات با وسایل در دسترس.
3) تکمیل استحکامات با استفاده از وسایل مخصوص به آن.
ث- استتار و اختفاء، استحکامات باید طوری تهیه شوند که هر قسمت از آن پس از تکمیل استتار گردد. اختفای یک موضع پدافندی به طور کامل عملی نیست ولی باید به اندازه کافی آن را استتار نمود تا از نظر دشمن قابل تشخیص نبوده و از دید زمینی محفوظ باشد.
در صورت امکان باید همزمان با تهیه مواضع حقیقی نسبت به ایجاد مواضع فریبنده اقدام نمود.
ج-ابتکار: فرماندهان و مسئولین باید با ابتکار خود وسایل و مصالح در دسترس را به نحو صحیح و مناسبی با نیازمندی ساختمانی استحکامات مورد نظر انتخاب نمایند.
حفاظت بر علیه سلاح های استاندارد
الف- حفاری: بهترین روش حفاظت بر علیه سلاح های متعارف، استفاده از یک قشر زمین با سایر مصالح می باشد. این روش با حفاری در داخل زمین انجام می شود به طوری که حفاظت موثری از کارکنان و تجهیزات در برابر آتش مستقیم سلاح های کوچک و ترکش افقی گلوله های دشمن تأمین می نماید.
حفاری در داخل زمین حفاظت بر علیه توپخانه، سلاح های سنگین پیاده، بمب ها و سایر آتش های هوایی را نیز به وجود می آورد در ضمن از کلیه پوشش های طبیعی در دسترس نیز باید استفاده شود. توسعه موضع تا زمانی که یگان منطقه مربوطه را ترک می کند ادامه خواهد داشت.
ب-پوشش بالا سر: برای افراد تفنگدار باید موضع آتش پوشیده ایجاد شود همچنین در نزدیک سنگرهای سلاح، پناهگاه های آماده و قابل دسترس نیز احداث می شود. حداقل ضخامت پوشش بالا سر 15 تا 20 سانتی متر الوار و 45 سانتی متر کیسه شن یا خاک طبیعی می باشد. برای پوشش بالا سر از هر نوع مصالح و وسایل قابل دسترس می توان استفاده کرد. اگر این نوع پوشش کافی نباشد و حفاظت لازم در برابر آتش های مستقیم را فراهم نکند، همزمان و در طول مدت اشغال و استفاده از موضع باید نسبت به تقویت و تکمیل پوشش بالاسر اقدام نمود. فقط قسمتی که موضع آتش در آن قرار دارد باید پوشش بالا سر داشته باشد. در سطح فوقانی الوارها، کیسه شن به کار می رود تا از ریزش خاک روی خدمه جلوگیری نماید.
حفاظت بر علیه سلاح های شیمیایی و میکروبی
سنگرهایی که بخشی یا تمام آن باز است، قابلیت حفاظت بر علیه حمله شیمیایی و میکروبی را ندارند. افراد در سنگرهای باز برای حفاظت در مقابل سلاح های شیمیایی باید ازماسک های ضد گاز و پوشش های مناسب استفاده نمایند در صورت عدم پوشش استاندارد می توان از پانچو به عنوان پوشش موقت استفاده کرد. از سلاح های شیمیایی معمولاً در محیط نبرد استفاده می شود و کمتر در محیطهای تأسیساتی کاربرد دارد.
اعلام خطر حمله شیمیایی یا حملات هوایی معمولاً متفاوت بوده و این اعلام خطر ممکن است قبل یا هم زمان با حمله صورت پذیرد و استفاده از ماسک در این شرایط بسیار مهم است. پوشش بالا سر در سنگرها، نفوذ گازهای شیمیایی و میکروبی را به تأخیر می اندازد و ماسک ضد گاز در مقابل مایعات آلوده ای که مستقیماً وارد می شوند محافظ خوبی است. سنگرهای پوشیده با روزنه ها و مجرای ورودی که قابل انسداد باشند حفاظت لازم در مقابل مواد ناسالم و مواد آتش زا را فراهم می نمایند.
حفاظت در مقابل سلاح های اتمی
استحکاماتی که در مقابل سلاح های متعارف حفاظت موثری دارند در مقابل سلاح اتمی نیز با میزان متغیری (بسته به نوع سلاح) حفاظت لازم را تأمین می نمایند. در صورت انفجار هستهای افراد می توانند با رفتن داخل یک سنگر و کشیدن یک پتوی مرطوب روی سر خود تا حد زیادی از آثار ناشی از ریزش اتمی مصون بمانند.
الف- اثر حرارتی: تشعشع حرارتی به هر چیز قابل احتراق اثر می کند. تلفات ناشی از تشعشع حرارتی را می توان با استفاده از حایل هایی مخصوص تغییر داد. این حایل ها ممکن است از مواد غیر قابل اشتعال ساخته شوند و افراد را در مقابل منبع حرارتی حفظ نمایند. برای پوشش حفره ها و درپوش مدخل ها یا سایر روزنه ها معمولاً از ورق فلزی استفاده
می شود. افراد باید لباس کامل پوشیده و دست ها و صورت و گردن خود را بپوشانند. استفاده از لباس مخصوص تلفات ناشی از سوختن را کاهش می دهد.
ب- موج انفجار: موج انفجار به علت اثر تخریبی موجب ویرانی می گردد. موج حاصله از یک انفجار اتمی به صورت قایم یا نزدیک به قایم در فضای باز هر نوع مانعی را از بین می برد. در این حالت می باید از عملیات در سطح زمین خودداری شود.
پ-شوک سطحی: شوک حاصله از انفجار اتمی موجب فرو ریختگی استحکامات و ایجاد چاله های نامنظم در سطح زمین می گردد. برای کاهش خطر ناشی از شوک، گود برداری استحکامات باید تا عمق بیشتر از 4/1 متر (4 فوت و 6 اینچ) انجام شود و به همین دلیل پوشش بالاسر معمولاً از 45 سانتی متر (18اینچ) تجاوز نکند (مگر اینکه تکیه گاه قوی برای سقف در نظر گرفته شود).
ت-تشعشع: برای کاهش اثرات مستقیم اشعه گاما، روزنه های حفره ها و پناهگاه ها باید تا حد امکان کوچک باشند و سقف پناهگاه های بزرگ با الوارهای سنگین تقویت شده و ضخامت پوشش بالاسر آنها تا 75 سانتی متر (2 فوت و 6 اینچ) افزایش یابد. (جزوه شماره 12 ارتش، ص 9 تا 12)
جمع بندی
استحکامات یکی از اساسی ترین اقدامات جنگی در جهت حفظ و حراست از جان نیروها و محافظت از تجهیزات می باشد و از دیرباز نقش مهمی را در سرنوشت جنگ ایفا کرده است و طراحان نظامی همیشه سعی کرده اند از نقش مهم آن در جنگ برای پیروزی نیروهایشان استفاده کامل را ببرند و در اکثر جنگ های نظامی پیروزی با طرفی بوده که از استحکامات کافی برخوردار بوده است. ودر ابتدای دفاع مقدس نیز با ساده ترین اقدامات استحکاماتی دفاع شکل گرفت ولی به مرور روز به روز ارتقا و تکامل یافته و نقش بی بدیلی برای پیروزی در عملیاتهای دفاع مقدس و تثبیت آن مبدل گشت و به یکی از بی نظیر ترین اقدامات مهندسی دردنیا شکل گشت واز تجارب آن بایستی برای اینده بهره برد و از امادگی لازم در برابر تهدیدات آتی برخوردار گشت .
- کتب
برهانیان, ع., و نجفی, ح. (1376). جنگ مهندسی، خاطرات، تاریخچه تشکیل و روند تکاملی واحد مهندسی لشکر 31 عاشورا. واحد مهندسی لشکر 31 عاشورا.
پوری رحیم, ع., و صادقی, ی. (بی تا). ایران.
توکلی, ا. (1373). نقش مهندسی در دفاع مقدس..
سرداری کرمانی, ج. (بی تا, 9). تجارب مهندسی جنگ. تهران, تهران, ایران.
کاوشی, ح. (1385). جهاد سازندگی و جنگ. انتشارات دفاع.
معین وزیری،نصرت الله (1387) ارتش در عملیات فتح المبین
- مصاحبه ها
مصاحبه شماره 2، مجموعه مصاحبه های تدوین محتوی پروژه مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس، کارگروه نمایندگان ارتش، سپاه و جهاد در پروژه مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس، جلسه دوم
مصاحبه شماره 5، مجموعه مصاحبه های تدوین محتوی پروژه مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس، کارگروه نمایندگان ارتش، سپاه و جهاد در پروژه مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس ، جلسه پنجم
مصاحبه شماره 9، مجموعه مصاحبه های تدوین محتوی پروژه مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس، کارگروه نمایندگان ارتش، سپاه و جهاد در پروژه مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس ،جلسه نهم
مصاحبه شماره 34 ، مجموعه مصاحبه های تدوین محتوی پروژه مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس، شهید پور شریفی
- جزوات
جزوه شماره 13، مجموعه جزوات تدوین محتوی پروژه مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس،عملیات مهندسی ارتش
- مقالات
مقاله شماره 1، مجموعه مقالات پروژه تدوین محتوی مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس؛ مقالات مهندسی رزمی سپاه،1376
مقاله شماره 8، مجموعه مقالات پروژه تدوین محتوی مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس، بررسی توصیفی تحلیلی انواع خاکریزهای دفاعی، نجفی
- اسناد
سند شماره 2، مجموعه اسناد و مدارک پروژه تدوین محتوی مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس، ج1، خاکریز
سند شماره 6، مجموعه اسناد و مدارک پروژه تدوین محتوی مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس، ج1:جاده در دفاع مقدس
سند شماره 89، مجموعه اسناد و مدارک پروژه تدوین محتوی مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس، ج1، شکل گیری مهندسی رزمی در ارتش
[1] - منظور شبکه های سیم خاردار می باشد.
http://www.isarpress.ir/?p=10848
http://www.isarpress.ir/1401/04/03/%d8%a7%d9%86%d9%88%d8%a7%d8%b9-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%ad%da%a9%d8%a7%d9%85%d8%a7%d8%aa-%d8%af%d8%b1-%d8%af%d9%88%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d8%af%d9%81%d8%a7%d8%b9-%d9%85%d9%82%d8%af%d8%b3-8-%d8%b3%d8%a7%d9%84/
https://javadfesharaki.blog.ir/1401/04/03/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9
*****************************************************
کلیه نوشتارهای با موضوع مهندسی در دفاع مقدس :
***********************************
**************************************************************************************
سایر یادداشتهای منتشرشده
**************************************************************************************
سوابق علمی ؛ کتب ، مقالات ، یادداشت ها ، سخنرانی ها ، افتخارات و تقدیرها ، مصاحبه ها ، آثار منتشر شده ؛ فعالیت ها و ......
چنانچه روی نشانی (لینگ مربوطه ) بزنید ، کل متن باز خواهد شد ومی توانید مطالعه کنید :
**********************************
سوابق علمی و اجرایی دکترسیدجواد هاشمی فشارکی
https://javadfesharaki.blog.ir/page/Resumes
**********************************
کتب منتشر شده دکتر سیدجوادهاشمی فشارکی
**********************************
شرح کتب منتشر شده دکتر سیدجوادهاشمی فشارکی
**********************************
سوابق علمی و اجرایی دکترسیدجواد هاشمی فشارکی
**********************************
یادداشتهای منتشرشده بخش 2
**********************************
یادداشتهای منتشرشده بخش 1
**********************************
**********************************
**********************************
**********************************
**********************************
استاد راهنمای پایان نامه های دکتر و کارشناسی ارشد
**********************************
سخنرانی ها :
**********************************
سخنرانی دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در مصلی های کشور
**********************************
سخنرانی دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در مساجد کشور
**********************************
مصاحبه های صورت گرفته شده :
**********************************
اثار منتشر شده دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در رسانه ها ( در ایینه مطبوعات )
**********************************
فعالیتهای علمی دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص معماری و شهرسازی اسلامی
**********************************
**********************************
**********************************
فعالیتهای علمی دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص معماری
موضوعات معماری
**********************************
سوابق متعدد مرتبط با شهر و شهرسازی و شورای شهر
**********************************
مطالب :
**********************************
فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص شهدا
**********************************
فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص دفاع مقدس و مقاومت
**********************************
فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص گام دوم انقلاب اسلامی
**********************************************************************
70 مطلب با موضوع «گام دوم........ هاشمی فشارکی» ثبت شده است
**********************************
کارشناس قوه قضاییه سید جواد هاشمی فشارکی
**********************************
فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص پدافند غیر عامل
**********************************
۲۸ مطلب با موضوع «خاطرات -سیدجواد هاشمی فشارکی» ثبت شده است
**********************************
بیش از 200 مطلب در مقالات دیگران با موضوع «استنادمنبع سیدجوادهاشمی فشارکی» ثبت شده است :
**********************************
۱۲ مطلب با موضوع طرحها
**********************************
120 مطلب با موضوع «تصاویر - - سیدجواد هاشمی فشارکی» ثبت شده است
**********************************
بیش از 700 یادداشت منتشر شده دیگر :
********************************************
فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص گام دوم انقلاب اسلامی
*****************
فعالیتهای علمی دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص معماری و شهرسازی اسلامی
*****************
فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص دفاع مقدس و مقاومت
*****************
• سوابق :
http://javadfesharaki.blog.ir/page/Resumes
*****************
• فعالیتها در زیر ارائه شده :
http://javadfesharaki.blog.ir/page/2S
*****************
• فهرست کتب منتشر شده :
http://javadfesharaki.blog.ir/page/کتب-هاشمی-فشارکی
*****************
• چکیده اطلاعات کتب :
http://javadfesharaki.blog.ir/category/کتب-سید-جواد-هاشمی-فشارکی/
*****************
• پایان نامه های دفاع شده :
http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C
*****************
• مقالات پذیرفته شده در نشریات و ارایه شده در همایشها :
• http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/
*****************
• یادداشت های انتشاریافته در نشریات و خبرگزاریها :
http://javadfesharaki.blog.ir/page/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87
*****************
• ادامه یادداشتهای منتشر شده در رسانه ها:
http://javadfesharaki.blog.ir/page/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87%202
*****************
• اختراعات ثبت شده :
http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/
*****************
*****************
*********************************************
سخنرانی های منتشر شده در پایگاههای خبری ::
*********************
مصاحبه های منتشر شده در پایگاههای خبری :
**************************
***************************************
مطالب منتشر شده در خبرگزاری فرانی ایکنا :
***************************************
مطالب منتشر شده در خبرگزاری ایسنا :
****************************************
مقالات منتشر شده در علم نت :
***************************************
مقالات منتشر شده در سیویلیکا :
****************************************
مطالب منتشر شده در کیهان :
****************************************
مطالب منتشر شده در ایثار پرس :
http://www.isarpress.ir/?s=%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C+%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C
****************************************
مطالب منتشر شده در حماسه 27 :
https://hamaseh27.ir/?s=%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C
****************************************
مطالب منتشر شده در پایگاه خبری تحلیلی 598 :
****************************************
مطالب منتشر شده در دفاع پرس ( خبرگزاری دفاع مقدس ) :
https://defapress.ir/fa/search
****************************************
مطالب منتشر شده در فاش نیوز :
http://fashnews.ir/?option=search
****************************************
مطالب منتشر شده در مشرق :
****************************************
مطالب منتشر شده در پایگاه اطلاع رسانی سازمان بسیج مهندسین :
ttp://omranbasij.ir/search/node?keys=%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C
****************************************
مطالب منتشر شده در پایگاه فرهنگی سدید :
https://farhangesadid.com/fa/search
****************************************
مطالب منتشر شده در کتابخانه ملی :
*************
مطالب منتشر شده در روزنامه رسالت :
https://www.magiran.com/article/1720421
****************************************
مطالب منتشر شده در صبح صادق :
https://javadfesharaki.blog.ir/1397/02/07/%D9%81%D8%AA%D9%86%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D9%84-1388
****************************************
مطالب منتشر شده در صبح قزوین :
****************************************
مطالب منتشر شده در برگزاری بسیج :
****************************************
مطالب منتشر شده در خبر گزاری میزان :
هاشمی فشارکی site:www.mizanonline.com
****************************************
***.*** ... گنجینه ... فشارکی ... ها ***.***
****.**** کنز الفشا ر کیو ن ************** Fesharkies's Treasure ****.****
مطالب باز نشر داده شده در گنجینه فشارکی ها :
****************************************
************************************
https://javadfesharaki.blog.ir/