***کمک های مهندسی به بعث عراق توسط کشورهای غربی ، عبری و عربی در دوران جنگ تحمیلی *** یادداشت منتشر شده

دکتر سید جواد هاشمی فشارکی

گروه : صفحه اول / ویژه / شناسه : 10895  / 10 تیر 1401 - 4:35

http://www.isarpress.ir/?p=10895

کمک های  مهندسی به بعث عراق توسط کشورهای غربی ، عبری و عربی در دوران جنگ تحمیلی

در طول دوران جنگ تحمیلی کشورهای گوناگونی در جهت اقدامات مهندسی، به کشور عراق کمک های بی شماری کردند که عموما این اقدامات مهندسی را همان کشورِ کمک کننده به عراق برعلیه ایران را برعهده گرفته بودند . در ادامه به برخی از اقدامات آنان  اشاره می شود.

دکتر سید جواد هاشمی فشارکی

 

بلژیک و ساخت پایگاه های نظامی برای عراق

«صدام در خرداد 1361  قراردادی به ارزش 830 میلیون دلار با یک شرکت بلژیکی به نام سیکسکو امضا کرد. هدف از این طرح پر هزینه که به نام رمزی پروژه 505 خوانده می‌شد.آن بود که برای جنگنده های پیشرفته عراقی 800 پناهگاه در عمق 50 متری زمین احداث گردد. سیکسکو که از اعتبارات صادراتی دولت بلژیک استفاده می نمود طی 4 سال 17 پایگاه هوایی و چند مقر نظامی در عراق ایجاد نمود. میراژهای عراق در جریان جنگ با ایران از همین پناهگاه ها خارج می شدند و به پرواز در آمدند. از دیگر شرکای صدام سایبترا کنسرسیوم بلژیکی بود که با جدیت تمام روی پروژه‌های عکاشات و القائم کار می‌کرد و یکی از بزرگترین کارخانه های آزمایشی و تولید فسفات جهان را در این دو منطقه بنا نمود.»

انگلستان و ساخت شبکه پناهگاه‌های زیر زمینی برای صدام

«در خرداد 1361 صدام تصمیم گرفت برنامه پرهزینه ساخت شبکه پناهگاه های زیرزمینی را به اجرا بگذارد تا بتواند منابع استراتژیک خود را از خطر حملات هوایی مصون بدارد. بر این اساس شرکت های انگلیسی طرحی را ارائه کردند که به موجب آن برای 48 هزار سرباز پناهگاه امن ساخته می شد.هر پناهگاه تونل پولادین داشت و می توانست تا 1200 نفر را در خود جای دهد. یکی از آنها در کنار کاخ ریاست جمهوری بنا شده بود. و پر از تجهیزات الکترونیکی، رایانه، تله پرینت و شبکه های ارتباطی بود و دفتر صدام را با تمام نقاط عراق در تماس دائم قرار می داد. حفاظت از این پناهگاه به گونه ای بود که اگر کسی به داخل آنها رخنه می کرد دوربین های ویدیوئی او را می دیدند و مسلسل های خودکار نصب شده بر روی دیوار ها بر سر و روی او گلوله می باریدند. در راستای همین همکاری ها شرکت مارکنی انگلیس فرستنده های مایکروویو نظامی در اختیار عراق قرار داد و شرکت راکال نیز متعهد شد تا کارخانه تولید پیشرفته‌ترین رادیوی نظامی جهان را به نام جاگوار در عراق احداث نماید.»  

برخی از کمکهای آمریکا

«ایجاد پنج مرکز ماهوارهای برای عراق و آموزش نیروهای عراقی و در اختیار گذاردن عکسهای ماهواره ای نظامی آمریکا در اختیار عراق، با دقت بالا برای شناخت جابجایی نیروهای ما در مرزها برای جلوگیری از شکست عراق بود و همچنین ایجاد میدانهای مین با عمق زیاد و مشترک کردن آن با کانالهای مختلف و بشکه های فوگاز و سیمهای خاردار و غیره که از کمکهای مستشاران آمریکائی برای حفظ عراق بود.» (سرداری،بی تاص71)

«بعد از عملیات رمضان، مستشاران آمریکائی به کمک صدام آمدند و مشغول بازسازی ارتش عراق در پادگانی در غرب ناصریه شدند و با ایجاد موانع بر سر راه نیروهای ما سعی در بدست آوردن زمان برای بازسازی و تجهیز ارتش عراق به سلاحهای مدرن کردند.» (سرداری کرمانی،بی تا ص77)

مین گذاری توسط کشورهای مختلف با پول عربستان

مین گذاری های با عمق زیاد عراق، باعث شگفتی همگان شده بود، که بعدها مشخص گردید، هر کشوری که می خواست به عراق مین بدهد، خودش هم موظف بود آن را کار بگذارد.

در این خصوص یکی از فرماندهان ارتش می گوید:

"من یک سرگرد عراقی را که مهندس بود گرفتم، اسیر شد، آن را نشاندم گفت پدرم عراقی است و مادرم فرانسوی. گفتم یک سوالی از تو می کنم. این انبوه مین گذاری از توان مهندسی خارج است. بالاخره یک گردان مهندسی سه تا ساپورت دارد و هرگروهانش یک دسته مین گذار دارد. آن هم استعدادش مشخص است و معلوم است که چند تا مین باید بگذارد. وقتی حساب می کنیم با این میدان مینی که شما در زمین ایران جا گذاشتید. با تعداد گروهان های مهندسی تطابق ندارد و باید هزار تا گردان مهندسی می داشتید. او به من گفت که ما از هر کشوری که مین می خریدیم همان کشور هم مسئول جایگذاری اش بود. هر مینی را هم بین پنج تا هفت دلار .می گفت پولش را عربستان می داد. بعد پی بردم که واقعاً درست می گوید. (جانگداز، مصاحبه شماره 12)

دستگاه مین یاب و تصفیه آب آلمان

«یک دستگاه اسکنر از آلمان به آنها داده بودند که در طرفین یک میدان مین بزرگ جاسازی می شد  و با حرکت افقی و عمودی در سطح زمین ، زمین را اسکن می کردند همان کاری که در پزشکی می کنند. در بطن زمین هرگونه مینی را نشان می داد و مین هایی هم که عراق در جنگ تحمیلی بکار برد 90 درصدشان پلاستیکی بود. مین های پلاستیکی را تاکنون من ندیدم که مین یابی آن را نشان بدهد» (مصاحبه شماره 13، جانگداز)

ما در تمام جنگ یک وسیله ی تصفیه آب از عراق نتوانستیم بدست بیاوریم. یکی از وظایف گردان مهندسی ما تصفیه ی آب است. ما کنار هر رودخانه یکی دو دستگاه تصفیه ی آب داشتیم. از یک عراقی یک دستگاه تصفیه آب نگرفتیم. خودشان می گفتند اینها را یک شرکت آلمانی اجاره کرده بود و هر روز تانکرهای بنز آنچنانی شان می رفتند بصره آبگیری می کردند و در جبهه تحویل می دادند. دیگر خودشان را درگیر این کارها نمی کردند. بنابراین اگر مسئولین مملکت عنوان می کنند ما با همه ی دنیا می جنگیدیم راست می گویند.» (مصاحبه شماره 12،جانگداز)

"بدون رودربایستی عرض کنم که ما و عراق با توجه به مسائلی و اختلافاتی که در گذشته بصورت تاریخی داشتیم باهم طبیعتا از گذشته‌های دور این را به عنوان تهدید هردو کشور روی این قضیه کار کرده‌اند، آن چیزی که در حقیقت به عنوان یک نظامی قدیمی شاهدش بوده‌ام این بود که بالاخره یک تفکری پشت این قضیه از ابتدا وجود داشته که مثلا ما در یک جاهایی به نتیجه می‌رسیدیم که مثلا ارتش عراق از نظر ضد زره قوی است و خودش یگان‌های زرهیش خیلی قوی نیست، می‌رفتیم ما به دنبال تهیه سلاح‌های ضد تانک حتی هلی کوپتر‌های کبری را می‌آوردیم در سازمان می‌گنجاندیم با موشکی که روش بسته می‌شود مثلا می‌گفتیم   این یک سلاح ضد تانک بر علیه تانک‌های عراق یعنی در اون مقایسه توان رزمی و برنامه ریزی دفاعی که در دو کشوذ انجام می‌شود همیشه این موارد و موازنه را سعی داشتند برقرار کنند، ما با اتکاء به برتری هوایی و تحرک هوایی که داریم با اون سازماندهی که در هوانیروز ما در حقیقت پیش بینی شده بود و عراق با اتکاء به یگان‌های رزمی که در اختیار دارد ولی روی زمین هم عراق بیکار نبود مثلا عراق حساب کرده بود که آسیب پذیرترین و سرنوشت‌ساز ترین شهری که برایش وجود دارد، شهر بصره است هم از نظر مردمش با مردم ایران تقریبا مراودات خوبی دارند، شیعه هستند مناسباتی دارند حتی قبایلی که اونجا هستند با همدیگر نزدیکی‌هایی دارند و حساب می‌کرد می‌گفت این شهر یک شهر آسیب پذیر است ما ‌می‌بینیم که یک مانعی که در مقابل ما و بصره هست یک در جنوب آبادان خب عبور از رودخانه‌هاست در شمال آبادان ما 3 معبر داریم که این‌ها به بصره ختم می‌شود یکی جاده شلمچه که ازون نخلستان‌ها باید عبور کند تا برسد به بصره، یکی جاده‌ی زبیده که این دوتا چنانچه در حمایت از همدیگر بتوانند همدیگر را پوشش دهند به بصره ختم خواهند شد برای یک یگان نظامی ولی هرکدام به تنهایی نمی‌توانند خودشان را به بصره برسانند، یگانی که ائنجا هست مثلا ظرفیت جاده شلمچه ظرفیت بسیار محدودی است یگ گردان هم بیشتر نمی‌تواند روش آرایش پیدا کند تا کار کند، ولی زبیده می‌توانند حرکت بکند و آرایش پیدا کند و ما می‌بینیم که عراق آمده از امکانات زمین استفاده کرده یک کانال ماهیگیری به طول 14 کیلومتر و به عرض حداقل یک کیلومتر احداث کرده آنجا دارد پرورش ماهی می‌دهد ضمنا هیچ یگان نظامی نمی‌تواند ازش عبور کند یک مانع سد کننده برای یک یگان نظامی شاید مثلا یکی دوتا پل گذرگاهی روش داشته باشد که طرف بتواند بصورت پیاده با سوار بر دوچرخه یا موتور از روش عبور کند بیش از این ظرفیت ندارد  و این مانع عمده‌ای هست برای اینکه بصره را بتواند حفظ کند کمااینکه موثرم بود. و به همین ترتیب اگر مثلا ما بگیم از منطقه خیبر حضور پیدا کنیم جاده‌هایی از کوشک و طلاییه وارد بشود این توانایی و ظرفیت وجود دارد که به قول معروف با آب، آبی که می‌تواند در تو منطقه هدایت بکند،موانع خیلی زیادی را در مقابل ما ایجاد کند بطوری که ما به بصره نرسیم خب این تدبیری است که بنظر من در این جنگ خیلی خوب جواب داد، یا معبر طلاییه را شما ملاحظه کنید به طریقی هست که تا مدتها بعد ازآتش بس که ما از اونجا عبور می‌کردیم وقتی یک نظامی می‌ایستاد توی این دیدگاه و نگاه می‌کرد می‌دید نه واقعا اینجا غیرقابل عبور هست یعنی نمیشه بشکافیم اون موانع را وکمااینکه نتوانستیم بشکافیم، توانستیم نفوذ کنیم در ان و عبور کنیم از این‌ها ولی نتوانستیم بشکافیم، شکاف نتوانستیم ایجاد کنیم که بتواند یک یگانی با آرایش نظامی بتواند از رویش عبور بکند یا شما مثلا به چذابه نگاه کنید می‌بینید در چذابه واقعا یک استراتژی دفاعی خیلی خوبی را عراق اجرایی کرد همان جایی که خاتمه عملیات طریق‌القدس انجا بود و والفجر مقدماتی را اجرا کردیم مخصوصا حالا اینکه این اواخر من در آنجا یک مسئولیت مین برداری هم داشتم و پاکسازی می‌کردم عراق تقریبا منطقه را در اختیار بگیرد و در زمین منطقه اثر بگذارد ما تمام دژهای با رقوم 6 متر از سطح دریا اجرا شده بود عراق قادر بود که منطقه را تا ارتفاع 7 متر زیرآب ببرد دژهای خود عراق حدود یک متر از دژهای ما بلندتر بود البته اگر زیاد تجهیز می‌کرد شاید برای خودش هم تاثیر سوء داشت ولی این باعث شده بود که عراق می‌توانست تا پاسگاه رشیدیه این کانال‌هایی را که احداث کرده بود در منطقه ببرد زیر خاک الان هم هنوز اثرات این هست شما دقیقا اگر دقت کنید می‌بینید در جلوی یادمان شهدای چذابه 2 تا کانال داره از زیر زمین که از اون جا آب عبور می‌کند می‌آید به منطقه شمال اون دوتا کانال موازی روهم که داره می‌توانست اون‌ها را هم آب بندازد و همین بود که شما اغلب از چذابه عبور می‌کردید می‌خواستید به چذابه بروید در 3-2 کیلومتریش خودرو شما و جاده شما زیر آب بود و این امکان دفاعی خیلی خوبی را می‌داد  این صدرصد از تخیلات یک افسر مهندس ورزیده است و با یک مشاوره مهندسی خیلی خوب که بتواند چنین سازماندهی را برای یک منطقه وسیع و آسیب پذیر انجام بدهد شما می‌بینید که تا آخرین لحظات قبول آتش بس آن منطقه را تخلیه نکرد (منطقه چذابه) بخاطر اینکه طرح حمله به کویت را اون از قبل داشت و برای اینکه با خیال راحت به کویت حمله کند باید چذابه را  داشته باشد در غیر اینصورت ممکن بود ما از چذابه وارد بشیم و پشتشون را ببندیم تو اون منطقه کور و غیرقابل عبور و محدودیکه در منطقه حلفاییه منطقه نیسان اگر اشتباه نکنم ما می‌توانستیم به سادگی پشت عراق را ببندیم و عراق به دو قسمت می‌شد به همین نسبت هم در جاهای دیگر، کمااینکه منطقه شمال غرب ما آماده نبود و ظرفیت نداشت و جاده‌هامون ظرفیت و امکانات را نداشتیم ما نیروی گسترده‌ای را در معابر شمالی خودمان گسترده می‌کنیم عملا آنچنان تهدیدی را تصور نمی‌کرد. یعنی ما نتوانستیم یک عملیات سرنوشت سازی را در منطقه انجام بدهیم. از نظر مهندسی امکان اجرایش وجود نداشت نمونه‌اش الان در کربلای 6 در منطقه نفت شهر که دیدیم اصلا جاده‌ای آنجا ظرفیت استقرار 2 یا 3 لشکر را در منطقه ندارد و نمی‌تواند جابگوی نیازمندی باشد حتی در شرایط عادی چه برسد به زمانی که خودرو و مهمات هم حرکت بکند حمل مجروح هم انجام بشه نیرو هم به منطقه حرکت کند یگان احتیاط هم باید از جاده‌های منطقه استفاده کند و حرکت کند می‌بینید که همه چیز به همدیگر قفل می‌شود به هر حال این مسائل در عملیات نظامی و دفاعی اهمیت خاص خودش را وارد و بایدمورد توجه قرار بگیرد، بله ما با اتکاء به اون فرضیاتی که شاید مقامات نظامی ما به غلط یا به دست که من احتمال غلط بودنش را بیشتر از درست بودنش میدانم ما نرسیده بودیم به اون شرایط و ویژگی که در مقابله با عراق قدرتمندانه بتوانیم عمل بکنیم و شاید بگم مهندسی عراق بهتر از ما کار کرده است در این زمینه و اینطور که باید و شاید به یگان‌های مهندسی ما توجه نشد چه از نظر تجهیزشون و چه از نظر سازماندهی‌شان و چه از نظر توانمندی‌هایی که ضرورت داشت انجام بشود ما در زمینه مهندسی خیلی بیشتر باید کار بکنیم از این به بعد در همه زمینه ها بیشتر باید کار بکنیم.

عراق اشتباه تاکتیکی هم داشت من تصور می‌کنم ای کاش روی این قضایا بیشتر کار بشه من از ابتدا اومده بودم به جنگ  تقریبا بعد از طی دوره عالی بود ومن یک دوره عالی بسیار گسترده‌ای بودم فکر می‌کنم حدود 12ماه طول کشید از مهر تا مهر سال 1356 تا 1357، و تقریبا شاید بگم مرکز مهندسی در آن زمان در اوج توانمندی خودش از نظر آموزش بود استادان خیلی خوبی داشت و بحث‌های خیلی خوبی را در دوره عالی داشتیم در عملیات عبور از رودخانه یک نکته‌ای را در آیین نامه عبور از رودخانه نوشته بودند خیلی جالب بود برای من بحث کرده بود سر عمق سرپل و اندازه‌ی سرپل، عملیات عبور از رودخانه یک عملیات ویژه است چندتا عملیات هست که این‌ها ویژگی دارند اولا یک الزاماتی دارد و بعد هم یک تکنیکی دارد یعنی عملیات عبور از رودخانه، عملیاتی هست که اصطلاحا میگن طرحریزی معکوس دارد یعنی شما و قتی که می‌خواهید هدفی را در آن طرف رودخانه بگیرید شما باید اول مشخص بکنید که چه ساعاتی را روی هدف باشید و هدفتون کجاست و از هدف به این طرف طرحریزی کنید اصطلاحا می‌گن طرحریزی معکوس انجام بدی یعنی در زمان معین شما باید به هدف برسید تاکید دارد بر این، یک نکته‌ای هست چون یگانی که عملیات عبور از رودخانه انجام می‌دهد یک یگانی هست که شدیدا آسیب پذیر هست، یعنی زمانی که روی رودخانه عبور می‌کند هیچ دفاعی ندارد در مقابل هواپیما بسیار آسیب پذیر هست اگر مناطق عبورش زیر آتش قرار بگیری و در حقیقت عمق کافی نداشته باشد آسیب پذیر است روی این حساب تکنیک خاص خودش را دارد، در آنجا ذکر کرده که در عملیات عبور از رودخانه شما خط سرپلی را که انتخاب کردید بر مبنای استعداد یگان عبور شونده یا تصرف میکنی یا نمی‌رسی بهش اگر به هدف نرسیدی بهترین کار اینه که برگردی پشت رودخانه، عراق از رودخانه کارون عبور کرد، مسلماً یگانی که از رودخانه کارون عبور می‌کند باید آبادان را بگیرد، اگر آبادان را در اختیار نگیرد آسیب پذیره، عراق این اشتباهش بود در عملیات عبور از رودخانه کارون باید برمی‌گشت، اگر برمی‌گشت پشت رودخانه کارون ما عملیات ثامن‌الائمه را نداشتیم، در عملیات ثامن الائمه که من سروان بودم، فرمانده لشکر اومده بود برای بازدید و برگشت و داشت عملیات را تشریح می‌کرد من به ایشون گفتم موفقیت ما خیلی خوبه و خیلی برای ارتش ما و نیروهای ما خوب است ولی باید بپذیریم که ما از اشتباه عراق سوء‌استفاده کردیم و این عملیات را انجام دادیم، ایشونم ناراحت شد از دست من طوری که من رفتم کتابمو آوردم بهشان نشون دادم گفتم کتاب و آیین نامه این را می‌گوید عملیات عبور از رودخانه اینگونه است در عملیات والفجر 8 سرنوشت ما را گذاشته بود تو قرارگاه خاتم برای طرحریزی این عملیات من به آقای رحیم صفوی هم اینو گفتم، گفتم ما سرپلی که داریم در امتداد در دریاچه نمک می‌گیریم این خط سرپلی کوتاه و آسیب پذیر هست ما باید حداقل تا جنوب بصره بریم و اون قسمت تا جزیره مینو را بگیریم خب البته ایشون دلایلی داشت که این توان و ظرفیت را نیرویی را نداشتیم و دقیقا همین عملیات ثامن‌الائمه که ما اجرا کردیم، عملیات نظامی یک ویژگی‌های خاص خودشو داره باید اون اصول و تجربیاتی که با خون آدم‌ها نوشته شده روی اونها باید تعمل و فکر وکار بشه و اگر تجربه‌ای انسان باید کسب کنه باید با عمل و آگاهی و مطالعه کسب بکند باید دقت بکند عملیات نظامی را مطالعه کند باید حوادث عملیات نظامی و تصمیم گیری‌ها را خوب مطالعه کند عراق در ابتدا اشتباه داشت ولی هرچقدر ما پیش رفتیم عراق در دفاع از مرز‌های خودش موفق بود ولی عراق در جنگ داخل کشور ما بسیار ضعیف بود شما می‌بینید که در عملیات فتح‌المبین ما یک چیزی بالای سی هزارتا اسیر می‌گیریم، سرباز عراقی تا زمانی که اسلحه‌اش کار می‌کرد آدم بسیار سخت دلی بود و زمانی که اسلحه‌اش را ازش می‌گرفتی و اسیرش می‌کردی بسیار زبون بود اینو من به چشم دیدم ارتش عراق در داخل کشور ما در عملیات فتح‌المبین و بیت‌المقدس ارتش قابل توجهی نبود خیلی زود در عملیات ثامن‌الائمه در عملیات طریق طریق‌القدس در داخل کشور خودش در مرز‌های خودش، خودش را بازسازی کرد و معابرش را خوب بست، جاهایی را که احتمال می‌داد ما از اونجا بر علیه‌ ش عملیات نظامی موثر می‌توانیم انجام دهیم خوب شناسایی کرد و خوب اجرا کرد و کار مهندسی‌شان خوب بود ولی این‌جا که چگونه این کارها را انجام داد طبیعتا یک مدیریت متمرکزی عراق داشت ما در بخش مهندسی همیشه روی یک قسمتی باید حساب کنیم تحت عنوان توانمندی غیر نظامیان این توی آیین نامه‌های نظامی هم هست اصلا اداره امور غیر نظامیان در جنگ وجود دارد.

یعنی آن بسیجی را که ما امروز داریم ازش اسم میبریم که زمانی که کشور دچار بحران میشد همه توانمندی ها باید بیاید  چه از نظر علمی چه از نظر تجهیزاتی چه از نظر امکانات مالی جنگ و در خدمت طرح های دفاعی و جبهه نظامی قرار بگیرد این خب در عراق خیلی کامل انجام میشد و خب اگر این چنین امکاناتی وجود داشته باشد این کارها را می‌شود انجام داد و میشود همه کار کرد

من با سند و مدرک نمی توان بگویم ، یعنی اسناد و مدارکی در این زمینه ندارم ولی خب در عملیات خیبر اسرای خارجی داشتیم اسرای غیر عراقی داشتیم در یکی دو تا عملیات دیگر هم همین وضعیت را داشتیم افراد غیر عراقی هم بودند که نشان می داد که مسلما از کسانی که در این زمینه توانمندی داشتند استفاده می کردند."(مصاحبه امیر عمید-شماره1)

کمک های رژیم صهیونیستی

رژیم اشغالگر صهیونیستی بزرگترین پشتیبان صدام حسین در جاسوسی مواضع مهندسی ایران و همچنین ارایه طرحهای مهندسی برای ایجاد استحکامات به جهت غیر قابل نفوذ بودن مواضع بعثی ها صورت گرفت ؛ که عملیات ازاد سازی رزمندگان اسلام در تصرف مواضع اشغالی دشمن را بسیار سخت کرده بود  . که در مقاله ای مجزا ارایه خواهد شد .

بررسی و تحلیل اقدامات مهندسی عراق در جنگ تحمیلی

پس از آن که ارتش عراق توسط قوای اسلام زمین گیر شد، استراتژی رزم پدافندی را جهت تأمین منظورهای ذیل اتخاذ نمود:

• ایجاد شرایط مناسب تر جهت عملیات آفندی.
• صرفه جویی در قوا در یک منطقه؛ به منظور به کار بردن نیروی کافی در جای دیگر.
• انهدام یا به دام انداختن نیروهای ایرانی.
• کم کردن مقدورات و امکانات عملیات آفندی سپاهیان اسلام.
• جلوگیری از ورود رزمندگان اسلام به مناطق حیاتی عراق و ....

باتوجه به عملیات های قوای اسلام، عراق موانع خود را توسعه داده و با کمک مستشاران خارجی تبدیل به سیستم های سد موانع و استحکامات قوی نمود. از انواع سد موانع از قبیل سد موانع جلویی، پهلویی، عقب و ... استفاده کرده و با بهره برداری موثر از آنها، یک پدافند عمیق دورادور را سازماندهی نمود.

مهمترین سیستم سد موانع در منطقه شرق بصره – به خصوص در عملیات کربلای 5- مشاهده شد. هرچند رزمندگان اسلام توانستند از بین سدهای مستحکم عراق عبور نمایند، ولی به دلیل موانع و استحکامات زیاد و عمیق، توان نیروها در رده های اولیه صرف شد و با از دست دادن زمان، عملیات به صبح کشیده می شد. در صبح عملیات، عراق با یگانهای احتیاط قوی شروع به پاتک نموده و لذا دسترسی به تمام اهداف عملیات غیرممکن شد.

با بررسی و تجزیه و تحلیل بکارگیری سیستم سد موانع توسط عراق، می توان نتیجه گرفت که عراق پس از بررسی صحیح عملیات های نیروهای ایران، توانست با احداث سیستم سد موانع، سدی محکم در برابر رزمندگان ایجاد و آفند نیروهای خودی را با اختلال روبرو نماید. در مقابل نیروهای خودی فقط به عملیات آفندی توجه داشتند و در انجام آن توانستند شگفتی هایی را در عرصه عملیات های نظامی ایفا نمایند و دکترین جدیدی را در شیوه های رزمی ابداع نمایند؛ ولی متأسفانه کمتر به عملیات پدافندی توجه داشتند. باوجودی که حدود23  دفاع هشت ساله را به پدافند در مناطق مشغول بودیم برای استحکامات مناطق پدافند، طرح های مناسب نداشتیم و از سیستم سد موانع و استحکامات در خطوط پدافندی استفاده بهینه ننمودیم.(مقاله شماره 1، ص273)

سردار خامنه در بررسی و تحلیل اقدامات مهندسی عراق می گوید: "عراق در بدو تهاجم خود در سه مرحله‌ای که گفته شد یعنی مرحله‌ی تهاجم، مرحله‌ی زمین‌گیر شدن و دست دادن میل تهاجمی و رفتن در لاک دفاعی و بعد یک مرحله‌ای داشت بعد از والفجر 8 عملیات دفاع متحرک که از لاک دفاعی بیرون آمد و در سرتاسر مناطق درگیر با ما، تقریباً در طول جبهه‌ی درگیری، یک سلسله عملیات تهاجمی را شروع کرد - که محدود بودند- به سبب این‌که ما را در جبهه‌های مختلف درگیر کند و نیرو‌های خود را از لاک دفاعی و از آن بی‌انگیزگی و سرخوردگی بیرون بیاورد. نها‌یتاً هم که مجدداً عملیات‌های ما آن حربه‌ی دشمن استراتژی دفاع متحرک را تقریباً می‌شود گفت با شکست مواجه کرد و تا پایان جنگ در لاک دفاعی رفت. بعد از پذیرش قطعنامه آن استراتژی مرحله‌ی چهارم یا پنجم خود را که همان تهاجم تا پایان جنگ بود را به اجرا گذاشت. در مرحله‌ی اول دشمن یک سری پیشروی‌های گسترده‌ای را کرد در جاهای مختلف در محور‌های مختلف به هر میزان که می‌توانست جلو آمد و تقریباً با اولین مقاومت‌های اساسی که مواجه شد، دیگر زمین‌گیر شد. من یک مدرکی را می‌خواندم، مصاحبه‌ی یکی از فرمانده تیپ‌های عراقی بود سرتیپی بود می‌گفت ما در محور ابوغریب عین خوش به سمت دزفول و اندیمشک آمدیم و رسیدیم به پشت رودخانه‌ی کرخه. گفت آن‌جا بین فرماندهان اختلاف افتاد چرا که خط حد پیشروی که برای ما تعیین کرده بودند ارتفاعات مسجد سلیمان بود، یعنی ما باید تا آن‌جا پیشروی می‌کردیم. نوک فلش های ما روی ازتفاعات مسجد سلیمان بود. آن‌جا باید زمین‌گیر می‌شدیم و خط پدافندی تشکیل می‌دادیم. می گفت ما بدون کمترین مقاومتی رسیدیم به پشت کرخه. آن‌جا شک کردیم و راستش ترسیدیم. گفتیم نکند ایرانی‌ها برای ما تله گذاشته اند. اختلاف افتاد که از رودخانه رد شویم و برویم و این فلش عملیاتی خود را ادامه بدهیم تا خط حد پیشروی ما که ارتفاعات مسجد سلیمان است یا نه . یک عده گفتند نه، مثل این‌که تله است، اگر از رودخانه رد شویم و عقبه‌ی نا‌مطمئنی داشته باشیم ایرانی‌ها طرح خود را پیاده می‌کنند و دورمان می زنند و ما را قتل عام می‌کنند. نهایتاً این‌که پشت کرخه پدافند کریم و مستقر شدیم و شروع به مواضع ساختن کردیم اما من و شما‌ها و دوستان دیگر می‌دانیم که دشمن در همین منطقه که تثبیت شد مواضع آن چه بود؟ با آرایش‌ها و تاکتیک‌های غلط پهلو‌های زیادی داده بود و این‌ها بهترین فرصت برای ما بود. در همه‌ی جبهه‌ها این اتفاق افتاد و ما هم بعد از مرحله‌ی بازیابی هویت جنگی خود و ساماندهی نیرو‌های خود (شاهد بودیم که) ارتش ما جان گرفت و به خود آمد. جهاد به جبهه‌ها سرازیر شد سپاه از یک سازمان امنیتی شهری خارج شد و وارد جنگ شد. بسیج با گسیل نیرو‌ها به جبهه‌ها تشکیل شد و آن بحث برکناری بنی صدر و فرماندهی کل قوا و اتحاد ارتش و سپاه و سازمان‌های دیگر انجام شد.وقتی عملیات‌های ما شروع شد ما از همین پهلو‌ها و آرایش‌های غلط دشمن استفاده کردیم. یکی از نکاتی که در این‌جا بروز می‌کند و ماهیت مهندسی دارد این است که در ابتدا موانع دشمن بسیار ساده بود در این مرحله، عمق میادین مین آن‌ها 30 یا 40 متر بود بسیار ساده. طول و قواعد جنگ مین و کاشت میادین مین رعایت شده بود.. خود من کمتر میادین مینی را در آن وارد شدیم که مین‌های آن‌ها تله شده باشد. حتی مین‌های ضد تانک که امکان تله کردن آن‌ها بود.و ماسوره فرعی داشتند. خیلی به ندرت ما می‌دیدیم که مین‌ها را تله کرده باشند مین‌هایی که لزوماً باید تله می‌شدند مثل والمرا یا مین فرانسوی یا مین‌های دیگر . این‌ها سیم تله داشتند. میادین مین دشمن خیلی ساده بود شبکه‌های سیم خاردار آن بسیار ساده بود. ولی وقتی عملیات‌های جدی ما شروع شد، عملیات‌های بزرگ ما مانند عملیات شکست حصر آبادن، ثامن الائمة علیه السلام، عملیات آزاد‌سازی بستان و نزدیک 60 یا 70 روستا، عملیات فتح المبین. ما یک کلونی و یک کلکسیون عجیب و غریب در عملیات فتح المبین از میادین مین دشمن را داشتیم و مواضع دشمن چون منطقه‌ی فتح المبین هم منطقه‌ی متنوع و متکثری بود از نظر بافت طبیعی منطقه‌ انواع مین‌ها.. شکل میدان مین‌های آن هم فرق می‌کرد. میدان‌های مین هم در علفزار، بوته زار، دشت، کوهستان، همه‌ جا، کنار رودخانه، سنگ‌زار و در انواع این زمین‌ها در فتح المبین بود. وارد میادین مین شدیم و پاکسازی کردیم.

کلکسیونی از مین ها بود و خیلی جالب بود ولی با این حال باز هم ساده بود. عمق آن کم بود. تا این‌که عملیات‌های ما وسیع‌تر شد گسترده‌تر شد عراق به اشتباهات تا‌کتیکی خود پی برد و شروع کرد در یک مرحله عقب‌نشینی‌های تا‌کتیکی انجام دادن که ما در اول، سادگی کردیم. یگان‌های در خط خود فکر می‌کردند که عراق خیلی عقب می‌رود ولی بعد دیدیم که دارد کار عاقلانه و درستی انجام می‌دهد. بعد از بیت المقدس مشخصاً عراق به اشتباهات تاکتیکی خود در آرایش‌های بزرگ خود پی برد و آمد تمام این پهلو‌ها صاف کرد. در کنار این کار استحکامات و مواضع خود را عمق بیشتری بخشید بسیار حساب شده‌تر کرد متنوع‌تر کرد و با انواع و اقسام موانع ترکیب کرد. در واقع استحکامات بسیار محکمی را بوجود آورد. بعد از آن هم، با قدرت دیده‌بانی و آتش آن ‌ها را تکمیل کرد. اولین نمونه‌ی استحکامات جدی از ارتش عراق را در عملیات رمضان دیدیم. جالب است که در عملیات رمضان هنوز باز هم میادین مین دشمن پیچیدگی عملیات محرم مسلم بن عقیل والفجر مقدماتی والفجر 1 ندارد. میادین مین دشمن یک مقدار وسیع شده بود از نظر عرض از نظر عمق هم یک مقدار افزایش پیدا کرده بود خود میادین مین ساده بودند نسبت به میادین مین بعدی آن. اما ویژگی که داشت سنگر‌های کمین جلوتر آمده بودند، جلوتر از میادین مین. عناصری مستقر شده بودند و آن جا را ترک نمی‌کردند. کانال‌هایی هم سطح زمین بود و هیچ برآمدگی هم نداشت خاک آن را هم به عقب منتقل کرده بودند تا نمی‌آمدیم بالای این سنگر‌های کمین دیده نمی‌شد، تا چند متری آن هم که می‌رفتیم نمی‌دیدیم. حتی یک گونی آن هم نمی‌دیدی.  لذا تیر تراشه‌ها را خیلی پایین می‌زدند و با قدرت آتش و پوشش آتش و دیده بانی و لایه‌ی کمین میادین مین در عملیات رمضان پوشش داده شده بود. مخصوصاً بحث این مثلثی‌ها خاکریز‌های مثلثی شکل که در عملیات‌های رمضان یک پدیده‌ی نوظهوری بود، یک پدیده‌ی ناشناخته‌ای بود از شمای کلی مثلثی‌ها اطلاعات داشتیم به عنوان عوارضی که دشمن ایجاد کرده بود. در ظرف همین دو سه ماهی که بین بیت‌ المقدس الی رمضان این اتفاق افتاد خارجی ها به کمک او آمدند. می‌گفتند تکنیک و تاکتیک آن اسرائیلی است. بالاخره کمک‌های مستشاری کمک‌های فنی و حتی اجرایی دست به دست هم دادند تا این مثلثی‌ها مانع اصلی در فتح عملیات رمضان شوند. به مرور که ما عملیات‌های گسترده‌تر خود را انجام می‌دهیم و دشمن  تمام این گپ‌هایی که داشت و همین‌طور پهلو‌ها را می‌بندد. کار ما هم سخت می‌شود. شرایط برای ما هم سخت می‌شود و ما کشیده میشویم به سمت اراضی و زمین‌هایی که مطلوب ما نیستند. می‌رویم به منطقه‌ی بالای چزابه و منطقه‌ی والفجر مقدماتی مجبور می‌شویم در جاهایی که فکر میکنیم دشمن کمتر احتمال می‌دهد عملیات کنیم طرح‌ریزی کنیم. یا می‌آییم در هور عملیات می‌کنیم. البته در بسیاری از عملیات‌ها ما پیروز می‌شویم ولی هزینه‌های عملیاتی ما بسیار بالا می‌رود. دشمن از موانع طبیعی هوشمندانه استفاده می‌کند در کنار موانع مصنوعی. یک گستره‌ی عظیمی مثل هور را در ترکیب پدافند‌ی خود قرار می‌دهد هم برای او در قوا صرفه‌جویی دارد هم هزینه‌های تهاجمی و عملیاتی ما را بالا می‌برد. صرفه‌جویی در قوا می‌کند برای به کار‌گیری قوای صرفه‌جویی شده در کلیه‌ی محور‌ها. در والفجر مقدماتی علاوه بر موانع طبیعی مثل رمل و تبعات حاصل از آن و همینطور عمق بسیار زیادی که خط حائل با خط تماس داشت- نزدیک 16 یا 17 کیلومتر - بعضاً خط تماس ما با دشمن فاصله دارد. این عمق موانع و میادین مین مزید بر علت می‌شود. در عملیات محرم والفجر یک همین داستان است. شاید اوج موانع دشمن را ما در والفجر 8 در دیواره‌ی ساحلی اروند می‌بینیم در منطقه‌ی رأس البنشه  در ساحل خور عبدالله می‌بینیم خرک‌های ضد‌شناور، خورشیدی‌ها انواع سیم خاردار‌ها، دژ‌ها، کانال‌ها که همه‌ی این‌ها با تیم حساب‌شده و پشتیبانی آتش و دیده‌بانی پوشش داده شده بودند. نهایتاً مجموعه و کلونی و کلکسیونی از این‌ها را در کربلای 5 ما شاهد هستیم. قبل از این دیگر از والفجر مقدماتی به بعد قبل از این‌که با دشمن درگیر شویم با زمین درگیر بودیم. دشمن خیلی هوشمندانه سعی می‌کرد شب ما را صبح کند. مثلاً در یکی از راه‌های کار ما بحث خاکریز‌های تعجیلی بود دشمن خوب به این موضوع پی برد. بعد از این‌که از همین تاکتیک خاکریز‌های تعجیلی ما ضربه‌های بسیاری از ما خورد سریع به خود آمد، تعجیل کرد. ژنرال عراقی هم کار خوبی روی این کرده خیلی ریز، خاکریز‌های تعجیلی ما را آنالیز کرد، سلاح‌هایی که ما احتمالاً پشت آن داریم ساعت آن را زمان آن را  به این رسیدند که نباید بگذارند ما تا روشنایی صبح خاکریز بزنیم. انواع تدابیر، آتش‌ها حتی تیر مستقیم تانک گفته شده در مدارک آن‌ها که، ولو شده ما با آتش تانک خاکریز ‌ها را صاف کنیم، نگذاریم ایرانی‌ها تا صبح خاکریز بزنند جمله‌ی جالبی دارد که می‌گوید: اگر ما موفق نشویم تا طلوع آفتاب مانع ایجاد خاکریز تعجیلی ایرانی‌ها ولو به شکل خاکریز نامنظم مختصر هم بشویم اگر بسیجی به این خاکریز بچسبد کندن آن دیگر محال است. این‌ها جمله‌ای است که در مدیریت تحقیقات ارتش عراق و وزارت دفاع عراق گفته می‌شود. می‌آید و تمام این‌ها را با انواع تدابیر تاکتیکی آتش‌ها و عمق دادن موانع آن و پیچیده کردن آن ردیف می‌کند که ما نتوانیم عملیات خود را پیش ببریم. مهندسی ارتش عراق رشد رو به جلویی دارد و رشد آن هم فزاینده است اما وجه تمایز مهندسی ارتش ما با مهندسی ارتش عراق در این است که اساساً عراق از بعد از ابتدای جنگ دیگر میل به تهاجم خود را از دست داد و زمین‌گیر شد یک حالت ایستایی دارد من یک مدرکی را یک زمان می‌خواندم یک مقاله‌ای بود یک کارشناس غربی نوشته بود که: ارتش عراق بعد از جنگ اعراب و اسرائیل آموخت که ترک کند قطعه زمین را، بگیرد و تثبیت کند آن‌جا را و در کوتاهترین زمان ممکن آن قطعه زمین را به یک دژ تسخیر ناپذیر تبدیل کند. براساس دیده‌هایی که در جبهه‌های ما جریان داشت و آن تجربه‌ی آن نویسنده‌ی غربی این تحلیل را کرده بود که این را ما به عینه دیدیم که دشمن هر کجا که خواست تثبیت شود و دفاع کند واقعاً یک دژ برحسب ظاهر تسخیر‌ناپذیر را تشکیل داد و هیچ میل تهاجمی و جنگی نداشت. (خامنه ، مصاحبه شماره 6)

این فرصت را ما به او دادیم. اشتباهی که دشمن در ابتدای جنگ در جسر نادری و منطقه‌ی دشت عباس و این‌ها کرد، همان اشتباه را ما بعد از بیت المقدس کردیم. به دشمن فرصت دادیم. ادامه‌ی عملیات بیت المقدس ما باید انجام می‌شد که اگر انجام می‌شد دشمن فرصت این‌که استراتژی خود را عوض کند نداشت و مشکل رمضان را پیدا نمی‌کردیم. بعد به شکلی شد که ما تابع استراتژی عراق شدیم. یکی از دلایل آن این بود که شاید از ابتدا پیش‌بینی لازم را نکردیم.اما از دلایلی که عراق توانست آن کار را بکند و آن استراتژی را پیاده کند راهی بود که ما برای او ایجاد کردیم. (خامنه ، مصاحبه شماره 6)

یک نکته‌ای که در این داستان بود در واقع عمق آن استراتژی بود که عراق برای خطوط خود ایجاد کرد در کنار عمق‌بخشی به موانع و استحکامات خود نیروهای اصلی خود را عقب کشید. احتیاط‌های قوی خود را عقب نگه داشت و نیرو‌های اصلی خود را در خطوط دوم به بعد نگه داشت. از نیرو‌های تأمین محلی و جیش الشئبی در خطوط مقدم استفاده کرد. با این رویکرد که اساساً ما درگیر زمین باشیم و این نیرو‌ها نیرو‌های هشدار‌دهنده باشند، نیرو‌های تأخیر باشند تا بتوانند فرصت کافی را برای نیرو‌های اصلی ایجاد کنند. آماده باشند که در صورت عبور ما از موانع و از لایه‌های تأمینی بتوانند محکم مقابله کنند و عملیات را به شکست بکشانند این محاسبات به یک معنا محاسبات درست ارتش عراق بود. با برخورداری مستشاری و حتی کمک‌های مستقیم و فیزیک و مالی و اطلاعاتی هم پیمانان او که در واقع می‌گفتند 45 کشور همزمان داشتند عراق را ساپورت می‌کردند حتی این شرکت‌های غربی یا شرقی می‌آمدند قرارداد می‌بستند کارهای مهندسی آن‌ها را به شکل پیمانی انجام دهند و به شکل پیمانکار  صفر تا صد کار را انجام می‌دادند و تحویل آن‌ها می‌دادند و این استحکا‌مات ، دژ‌ها و کانال‌ها که ما در طول جنگ از عراق دیدیم تماماً این نبود که مهندسی ارتش عراق فعا‌لٌ لما یشا‌ء باشد. (خامنه ، مصاحبه شماره 6)

سخن پایانی

مهندسی رزمی یکی از اساسی ترین اقدامات جنگی و دفاعی در جهت تثبت مواضع خودی در برابر دشمن و همچنین تحکیم مواضع آزاد شده می باشد و نقش مهمی را در سرنوشت جنگ ها و نیز در دوران جنگ تحمیلی ایفا کرده است و طراحان نظامی همیشه سعی کرده اند از نقش مهم آن در جنگ برای پیروزی نیروهایشان استفاده کامل را ببرند و در اکثر جنگ های نظامی پیروزی با طرفی بوده که از مهندسی رزمی توانمندی  برخوردار بوده است. ودر پیش از شروع جنگ تحمیلی کشورهای مختلفی به عراق کمک کردند تا بتواند مناطق اشغالی را تثبیت کند ولی با عملیتهای بزرگ رزمندگان بخصوص در سالهای 60 و 61  که منجر به ازاد سازی مناطق زیادی شد ؛ میزان کمک های دشمنان به بعث عراق بیشتر شد و در عملیات فاو در بهمن 1364 نیز بدلیل وحشت غربیها  از پیروزی رزمندگان اسلام  ؛ میزان کمکهای مهندسی به عراق شتاب گرفت . یقینا چنانچه تهدیدات جدیدی علیه کشور بخواهد عملی شود ؛ با توجه به پیشرفتهای ماشین الات و فن اوری های جدید ، این حمایت از دشمنان ایران اسلامی صورت خواهد گرفت ، لذا به همین موازات رشد امور مهندسی ؛ مهندسی رزمی کشورمان نیز بایستی ارتقا یافته و از امادگی لازم در برابر تهدیدات محتمل برخوردار گردد .

منابع

• کتب

اداره کل امور ایثارگران وزارت جهاد سازندگی،1388، راه یافتگان ،دفتر چهارم

اداره کل امور ایثارگران وزارت جهاد سازندگی،1388، ره یافتگان ،دفتر ششم

مخدومی،1393 ، فرماندهان ورود ممنوع، یاران شاهد و معبرنشینان نور، چاپ اول

برهانیان؛نجفی،1376، جنگ مهندسی1( خاطرات،تاریخچه، روند تکاملی لشکر 31 عاشورا )،واحد مهندسی لشکر 31 عاشورا،ج1

 سرداری کرمانی،بی تا 

• مصاحبه

امیر عمید ، مصاحبه شماره 16 ،1393،

             مشفق خامنه ، مصاحبه شماره 6

             جانگداز ، مصاحبه شماره 12

 

• مفالات

نشریه شماره 1، ، مجموعه نشریات  تدوین محتوی پروژه مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس ، شاهد یاران شماره21 ، 1386

نشریه شماره 2، مجموعه نشریات  تدوین محتوی پروژه مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس ، سنگر سازا بی سنگر شماره84-85

نشریه شماره 3، ، مجموعه نشریات  تدوین محتوی پروژه مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس ، سنگر سازان بی سنگر ویژه نامه فرماندهان

• سند

سند شماره 92، مجوعه اسناد و مدارک پروژه تدوین محتوی مهندسی رزمی در 8 سال دفاع مقدس، جلد اول،مهندسی رزمی 

http://www.isarpress.ir/?p=10895 

 

http://www.isarpress.ir/1401/04/10/%da%a9%d9%85%da%a9-%d9%87%d8%a7%db%8c-%d9%85%d9%87%d9%86%d8%af%d8%b3%db%8c-%d8%a8%d9%87-%d8%a8%d8%b9%d8%ab-%d8%b9%d8%b1%d8%a7%d9%82-%d8%aa%d9%88%d8%b3%d8%b7-%da%a9%d8%b4%d9%88%d8%b1%d9%87%d8%a7%db%8c/

 

https://javadfesharaki.blog.ir/1401/04/10/%DA%A94

**************************************************************************************

بیش از ۱۰۰ مطلب با موضوع «دفاع مقدس :::::::::::: :: مهندسی ودفاع........» ثبت شده است :

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3/%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%DB%8C-%D9%88%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9/

**************************************************************************************

سایر یادداشتهای منتشرشده

https://javadfesharaki.blog.ir/page/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87%202

**************************************************************************************

سوابق علمی ؛ کتب ، مقالات ، یادداشت ها ، سخنرانی ها ، افتخارات و تقدیرها ، مصاحبه ها ، آثار منتشر شده ؛ فعالیت ها و ......

چنانچه روی نشانی (لینگ مربوطه ) بزنید ، کل متن باز خواهد شد ومی توانید مطالعه کنید :   

**********************************

سوابق علمی و اجرایی دکترسیدجواد هاشمی فشارکی

https://javadfesharaki.blog.ir/page/Resumes

**********************************

  کتب منتشر شده دکتر سیدجوادهاشمی فشارکی 

https://javadfesharaki.blog.ir/page/%DA%A9%D8%AA%D8%A8-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C 

**********************************

  شرح کتب منتشر شده دکتر سیدجوادهاشمی فشارکی 

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%DA%A9%D8%AA%D8%A8-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

سوابق علمی و اجرایی دکترسیدجواد هاشمی فشارکی

https://javadfesharaki.blog.ir/1399/07/05/%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%A8%D9%82-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

**********************************

یادداشتهای منتشرشده بخش 2

https://javadfesharaki.blog.ir/page/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87%202

**********************************

یادداشتهای منتشرشده بخش 1

https://javadfesharaki.blog.ir/page/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87

**********************************

شرح یادداشتهای منتشرشده 

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

مقالات منتشرشده

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/ 

**********************************

اختراعات ثبت شده 

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

افتخارات و تقدیر های ملی 

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

استاد راهنمای پایان نامه های دکتر و کارشناسی ارشد 

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

سخنرانی ها :

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

سخنرانی دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در مصلی های کشور 

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/08/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%20%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1%20%D8%B3%DB%8C%D8%AF%20%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%20%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C%20%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%85%D8%B5%D9%84%DB%8C%20%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1

**********************************

سخنرانی دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در مساجد کشور

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/08/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1

**********************************

مصاحبه های صورت گرفته شده :

 https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

اثار منتشر شده دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در رسانه ها ( در ایینه مطبوعات )

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%A8%D9%821-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

 فعالیتهای علمی دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص معماری و شهرسازی اسلامی

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/10/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C

**********************************

امور شهری 

 https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B1-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81/

**********************************

موضوعات مهندسی 

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B1-%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%DB%8C-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************
فعالیتهای علمی دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص معماری

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/09/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C

موضوعات معماری

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

سوابق متعدد مرتبط با شهر و شهرسازی و شورای شهر

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/03/26/%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%A8%D9%82-%D9%85%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%AF-%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7-%D8%A8%D8%A7-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%88-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%88-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1

**********************************

مطالب :

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص شهدا

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/25/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5-%D8%B4%D9%87%D8%AF%D8%A7

**********************************

 فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص دفاع مقدس و مقاومت

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/13/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D9%88-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%88%D9%85%D8%AA

**********************************

فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص گام دوم انقلاب اسلامی 

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/12/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5-%DA%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C

**********************************************************************

70 مطلب با موضوع «گام دوم........ هاشمی فشارکی» ثبت شده است

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%DA%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D9%88%D9%85-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

 کارشناس قوه قضاییه  سید جواد هاشمی فشارکی

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/07/04/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3-%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D9%88-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

**********************************

فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص پدافند غیر عامل

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/18/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5-%D9%BE%D8%AF%D8%A7%D9%81%D9%86%D8%AF-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84

**********************************

۲۸ مطلب با موضوع «خاطرات -سیدجواد هاشمی فشارکی» ثبت شده است 

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

بیش از 200 مطلب در مقالات دیگران با موضوع «استنادمنبع سیدجوادهاشمی فشارکی» ثبت شده است :

 https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%A7%D8%AF%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1/

**********************************

۱۲ مطلب با موضوع  طرحها  

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%B7%D8%B1%D8%AD%D9%87%D8%A7-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

120 مطلب با موضوع «تصاویر - - سیدجواد هاشمی فشارکی» ثبت شده است

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**********************************

بیش از 700 یادداشت  منتشر شده دیگر :

https://javadfesharaki.blog.ir/page/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87%202

********************************************

فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص گام دوم انقلاب اسلامی

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/12/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5-%DA%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C

*****************

فعالیتهای علمی دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص معماری و شهرسازی اسلامی

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/10/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C

*****************

فعالیتهای دکتر سید جواد هاشمی فشارکی در خصوص دفاع مقدس و مقاومت

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/09/13/%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D9%88-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%88%D9%85%D8%AA

*****************

•     سوابق : 
http://javadfesharaki.blog.ir/page/Resumes

*****************

•    فعالیتها در زیر ارائه شده :
http://javadfesharaki.blog.ir/page/2S

*****************

•    فهرست کتب منتشر شده :
http://javadfesharaki.blog.ir/page/کتب-هاشمی-فشارکی

*****************

•    چکیده اطلاعات کتب :
http://javadfesharaki.blog.ir/category/کتب-سید-جواد-هاشمی-فشارکی/

*****************

•    پایان نامه های دفاع شده : 
http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

*****************

•    مقالات پذیرفته شده در نشریات و ارایه شده در همایشها  :
•    http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

*****************

•     یادداشت های انتشاریافته در نشریات و خبرگزاریها :                               
http://javadfesharaki.blog.ir/page/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87

*****************

•    ادامه یادداشتهای منتشر شده در رسانه ها:  
http://javadfesharaki.blog.ir/page/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87%202

*****************

•     اختراعات ثبت شده :     
   http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/
  *****************            

•      سخنرانی ها : 
http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

*****************

•    مصاحبه ها :
http://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

*********************************************

سخنرانی های منتشر شده  در پایگاههای خبری ::

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

*********************

 مصاحبه های منتشر شده در پایگاههای خبری : 

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

**************************

***************************************

مطالب منتشر شده در خبرگزاری فرانی ایکنا  :

https://iqna.ir/fa/search

***************************************

مطالب منتشر شده در خبرگزاری ایسنا : 

https://www.isna.ir/search?a=0&q=%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C++%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C&dr=all&df=&dt=1399%2F06%2F25&sort=date&pageSize=20

**************************************** 

مقالات منتشر شده در علم نت :

https://elmnet.ir/search?and=&exact=&or=&not=&author=+%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF+%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C+%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

***************************************

مقالات منتشر شده در سیویلیکا  : 

https://civilica.com/search/paper/n-%25D8%25B3%25DB%258C%25D8%25AF_%25D8%25AC%25D9%2588%25D8%25A7%25D8%25AF_%25D9%2587%25D8%25A7%25D8%25B4%25D9%2585%25DB%258C_%25D9%2581%25D8%25B4%25D8%25A7%25D8%25B1%25DA%25A9%25DB%258C-o-Title-ot-desc/

**************************************** 

 

مطالب منتشر شده در کیهان : 

https://kayhan.ir/fa/search

****************************************

مطالب منتشر شده در ایثار پرس : 

http://www.isarpress.ir/?s=%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C+%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

****************************************

مطالب منتشر شده در حماسه 27  : 

https://hamaseh27.ir/?s=%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

****************************************

 مطالب منتشر شده در پایگاه خبری تحلیلی 598  : 

https://www.598.ir/fa/search

****************************************

 مطالب منتشر شده در دفاع پرس ( خبرگزاری دفاع مقدس )  : 

https://defapress.ir/fa/search

****************************************

 مطالب منتشر شده در فاش نیوز : 

http://fashnews.ir/?option=search

****************************************

  مطالب منتشر شده در مشرق : 

https://www.mashreghnews.ir/search?q=%22+%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF+%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C+%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C%22

**************************************** 

 مطالب منتشر شده در پایگاه اطلاع رسانی سازمان بسیج مهندسین  : 

ttp://omranbasij.ir/search/node?keys=%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

****************************************

 مطالب منتشر شده در   پایگاه فرهنگی سدید : 

https://farhangesadid.com/fa/search

****************************************

 مطالب منتشر شده در   کتابخانه ملی : 

 https://opac.nlai.ir/opac-prod/search/bibliographicAdvancedSearch.do?command=NEW_SEARCH&classType=0&pageStatus=1

*************

 

 مطالب منتشر شده در   روزنامه رسالت  : 

https://www.magiran.com/article/1720421

**************************************** 

 

 مطالب منتشر شده در   صبح  صادق : 

https://javadfesharaki.blog.ir/1397/02/07/%D9%81%D8%AA%D9%86%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D9%84-1388

**************************************** 

 مطالب منتشر شده در   صبح  قزوین : 

https://sobheqazvin.ir/news/338633/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%B3%D9%87%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%86%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%DA%86%D9%86%D8%AF%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C-%D9%82%DB%8C%D9%85%D8%AA!

****************************************

 مطالب منتشر شده در   برگزاری بسیج : 

https://basijnews.ir/fa/search?query=%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C+%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C

**************************************** 

 مطالب منتشر شده در خبر گزاری میزان : 

هاشمی فشارکی site:www.mizanonline.com

****************************************

***.*** ... گنجینه ... فشارکی ... ها ***.***

****.**** کنز الفشا ر کیو ن ************** Fesharkies's Treasure ****.****

 مطالب باز نشر داده شده در  گنجینه فشارکی ها : 

https://javadfesharaki.blog.ir/category/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C/

****************************************

 

hamshahrionline.ir/x4ztV

************************************

 

https://javadfesharaki.blog.ir/