تحول در مهندسی قرن
منتشر شده در حوزه نت / مهندس سید جواد هاشمی فشارکی
مجله پرسمان اسفند و فروردین 1392 شماره 135
تحول در مهندسی قرن
نویسنده : مهندس سید جواد هاشمی فشارکی
مهندسی در نیرو های مسلح تا قبل از انقلاب به عنوان امری فرعی در جنگ محسوب می شد؛ اما در دوران دفاع مقدس، تحوّلی بنیادی یافت و این تغییر یک برنامه تکاملی داشت. در مراحل ابتدایی، شامل اقدامات اولیه سنگرسازی و احداث خاکریز دفاعی بود و باوجود فقدان تجربه جنگی، محدودیت ماشین آلات و تجهیزات و سازمان مناسب، در سیر تکاملی خود، اقدامات بسیار عظیمی را به عهده گرفت و بالنده شد؛ چنان که در عملیات بزرگ فتح المبین، مهندسی مانند لشگر های رزمی پیاده و زرهی، نقش مهم و تعیین کننده ای یافت و حتی در برخی مواقع، عملیات مهندسی، کمبود لشکر های عملیاتی را جبران می کرد و در برخی مواقع نیز مهندسی، با به کارگیری یک سری اقدامات به عنوان عملیات فریب برضد دشمن، به کار گرفته شد؛ موضوعی که هیچ گاه سابقه نداشته است.
ماموریت مهندسی در دفاع مقدس
نقش مهندسی در دفاع مقدس، متناسب با سیر تاریخی تهاجم دشمن به میهن اسلامی مان شکل گرفت و متناسب با نیاز های مقاطع زمانی مختلف، در شش حوزه کلان زیر ایفای نقش کرد:
1. مهندسی سدی در برابر دشمن؛ در مرحله اولیه تهاجم غافلگیر کننده دشمن در شروع جنگ تحمیلی تا چند ماه بعد، مهندسی به کمک نیرو های مدافع سرزمین آمده و با برخی از اقدامات، مانع پیشروی دشمن شد. عملیات انتقال آب به دشت خوزستان توسط طرح سد سید شریف، کانال شهید چمران، کانال غدیر و...، با ایجاد موانع آبی بر سر راه دشمن، سبب زمین گیر شدن لشکر زرهی دشمن شد؛ به گونه ای که هرگونه تحرک از دشمن سلب و دشمن مجبور به توقف شد.
2. مهندسی، سازنده استحکامات کمر بند دفاعی؛ پس از توقف پیشروی دشمن، رزمندگان مهندسی با وجود محدودیت ماشین آلات مهندسی، با عملیات اجرای خاکریز تعجیلی، کانال، دژ، راه های دسترسی، سنگر و مواضع دفاعی نیرو های خودی را ایجاد کردند. همچنین مقر های عقبه یگان های رزم، اردوگاه ها، مقر فوریت های پزشکی و بنه های پشتیبانی، توسط آنها طراحی واحداث شد.
3. پشتیبانی مهندسی، در باز پس گیری مناطق اشغالی؛ پس از عزل بنی صدر و رفع موانع ایجاد شده از سوی وی، رزمندگان دلیر اسلام در یک سلسله عملیات بی نظیر، موفق به باز پس گیری مناطق اشغال شده از دست دشمن شدند. در این عملیات های بزرگ، توانمندی مهندسی، یک رکن اساسی بود؛ به گونه ای که می بایستی بستر ارتباط زمینی جهت ایجاد پشتیبانی از پیشروی رزمندگان تأمین می شد. و این امر مهّم با طراحی و احداث پل های سریع النصب، راه سازی، عملیات فریب دشمن، اجرای تونل در زیر رودخانه اروند و... صورت گرفت و مهندسی با اقدامات خود، در باز پس گیری مناطق اشغالی، نقش مهمی را ایفا کرد.
4. پشتیبانی مهندسی، در مرحله تنبیه متجاوز؛ گام بعدی جنگ، تنبیه متجاوز در فراسوی مرزها و ایجاد حریم ایمنی برای کشور بود که رزمندگان مهندسی با قوه ابتکار و خلاقیت بی نظیر خود، صحنه های بی بدیلی در طول جنگ های دنیا خلق کردند. ساخت و نصب پل شناور خیبر به طول 14 کیلومتر بر روی دریاچه هور درعملیات خیبر و احداث جاده خاکی بر روی دریاچه هور برای اتصال به جزائر مجنون و نیز ساخت و نصب پل شناور و متحرک و نیز پل عظیم لوله ای والفجر 8 بر روی بستر رودخانه خروشان اروند رود ایجاد بیمارستان های امن و مستحکم و مجهز صحرایی، مانند بیمارستان فاطمه الزهرا، علی ابن ابیطالب و...، نمونه ای از این اقدامات بوده است.
5. مقابله با خرابی های دشمن؛ دشمن متجاوز در طول 8 سال جنگ تحمیلی، به وسیله بمباران و موشک باران، زیر ساخت های کشور، از جمله پل های مهم راه آهن، نیروگاه ها، پالایشگاه ها، فرودگاه ها، بنادر و... را تخریب کرد و یا خسارت فراوانی به آنها وارد کرد؛ اما مهندسین کشور با اقدامات خود، در مرحله نخست در جهت مهار خسارات تلاش کردند؛ سپس به باز سازی بخش های مهم آنها پرداختند.
6. مهندسی در خدمت ایمنی شهروندان؛ شهرهای مختلف کشور نیز از حمله متجاوزان در امان نماندند و خسارات و تلفات فراوانی را متحمل شدند. از این رو، مهندسین کشور در جهت تأمین امنیت جانی و روانی مردم، نسبت به آماده سازی فضا های امن برای استقرار مردم و نیز ایجاد پناهگاه های عمومی و اختصاصی، اقدامات لازم را به عمل آوردند.
انواع اقدامات مهندسی در دوران دفاع مقدس
به طور کلی مجموعه اقدامات مهندسی در دوره دفاع مقدس را می توان به سه دسته تقسیم کرد و به عبارت دیگر، مهندسی در خدمت جنگ و یا جنگ مهندسی به سه دسته زیر تقسیم می شود:
1. جنگ مهندسی رزمندگان در برابر سلاح های دشمن؛ دشمن تا دندان مسلح به سلاح های شرق و غرب، انواع آتش های توپخانه و بمباران را بر روی نیرو های رزمنده سراریز می نمود. از این رو، مهم ترین مأموریت مهندسی، ایجاد سنگر و موانع امن با هدف کاهش تأثیر سلاح های آتش زا بوده است.
2. جنگ مهندسی با مهندسی دشمن؛ مهندسی دشمن با انواع ماشین آلات مهندسی کشور های غربی به سرعت و با حجم زیاد نسبت به موانع سد کننده در برابر رزمندگان اسلام، اقدام می نمود و مهندسی با قوه ابتکار و با اتکا به خداوند، در عبور از کانال های دشمن، موفق می شد.
3. جنگ مهندسی با موانع طبیعی؛ کوه، رودخانه، زمین سست، باتلاق، دریاچه، نیزار و.... از جمله موانع طبیعی بودند که رزمندگان اسلام برای رسیدن به اهداف خود نیاز به عبور از آنها داشتند و نیروهای مهندسی بایستی در جنگ با طبیعت سخت و در شرایط حاد جنگ و با امکانات محدود خود، معابر عبور رزمندگان را فراهم می ساختند و این کار، جز با اتکا به خداوند و پشتکار مهندسی رزمی ممکن نبود و یکی از این اقدامات کم نظیر، احداث 18 کیلومتر جاده، در مدت 24 ساعت در عملیات والفجر 2 درمنطقه حاج عمران و در ارتفاعات 3000 متری، در زیر آتش توپخانه و تیر مستقیم دشمن بوده است.
نمود.
نهادهای مهندسی دفاع مقدس
نیاز های دفاع مقدس به اقدامت مهندسی در خط مقدم و عقبه آن در جبهه های غرب و جنوب، که اغلب توسط نیروهای بسیجی و دانشجویان داوطلب و نیز نیرو های سپاه و جهاد سازندگی تأمین می شد، توسط نهاد ها و یگان های زیر صورت می پذبرفت:
1. جهاد سازندگی؛ این نهاد انقلابی که با شعار «همه با هم در جهاد سازندگی»، به فرمان امام در ابتدای انقلاب تشکیل شده بود، حضور فعالی در صحنه های مختلف پشتیبانی جنگ، به ویژه عملیات راه سازی و احداث خاکریز داشت و شهدای زیادی نیز تقدیم انقلاب کرد و به حق عنوان سنگرسازان بی سنگر شایسته آنان بود.
2. مهندسی قرار گاه؛ به جهت هدایت بهتر صحنه های جنگ در جبهه های جنوب و غرب، قرارگاه های عمده عملیاتی کربلا و نجف و... تشکیل شدند. بخشی از زیر مجموعه این قرار گاه ها، مهندسی قرارگاه بود که نیاز های مهندسی مناطق عملیاتی و عقبه آن را پشتیبانی می کرد و یکی از اجزای آن نیز ستاد سلمان بود که طرح های مهندسی را تهیه و نظارت می کرد. کار طراحی بیمارستان، حمام ضد شیمیایی، طرح سنگر و... از جمله اقدامات این ستاد بود.
3. یگان های مهندسی؛ تعدادی یگان مهندسی نیز تشکیل شده بود که دارای ماشین آلات و تجهیزات مهندسی بوده، مأموریت های مهندسی رزمی را از قبیل اجرای پل، جاده، خاکریز، کانال و سنگر به عهده داشتند.
4. بخش مهندسی یگان ها؛ یگان های رزمی شامل لشگر های پیاده و زرهی نیز جهت تامین نیاز های عملیاتی خود، تعدادی ماشین آلات و تجهیزات مهندسی داشتند و از این طریق، نیاز های محدود خود را تامین می کردند.
پی نوشت:
1. ستاد کنگره مهندسان شهید.
