سوم اردیبهشت،روزی که جهان به احترام معمار ایرانی قیام کرد
یادداشتی از دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
منتشر شده در سایت سازمان بسیج عمران ومعماری
منبع نشر :
سوم اردیبهشت،روزی که جهان به احترام معمار ایرانی قیام کرد
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بسیج مهندسین عمران و معماری،سوم اردیبهشت ، مصادف با سالروز تولد شیخ بهایی است. از سال ۱۳۸۸روز ۳ اردیبهشت به طور رسمی به عنوان روز معماری پذیرفته‌شده و در تقویم رسمی ایران نیز از سوی دولت ثبت شد. هر ساله در این روز مراسم و همایش‌هایی در رابطه با معماری یا بزرگداشت معماران در مجامع فرهنگی و هنری و علمی ایران برگزار می‌شود.
بهاءالدین محمد بن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی ، متولد ۸ اسفند ۹۲۵ خورشیدی در بعلبک، ورحلت یافته در ۸ شهریور ۱۰۰۰ خورشیدی در اصفهان بوده است ،وی حکیم، فقیه، عارف، منجم، ریاضیدان، شاعر، ادیب، مورخ و دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری؛ که در دانش‌های فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت. در حدود ۹۵ کتاب و رساله از او در سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی و هنر و فیزیک بر جای مانده‌است. به پاس خدمات وی به علم ستاره‌شناسی، یونسکو سال ۲۰۰۹ که مصادف با سال نجوم می‌بوده نام وی را در لیست مفاخر ایران ثبت کرد.
از آثار معماری و مهم‌ترین خدمات شیخ بهایی می توان به موارد زیر اشاره کرد : معماری مسجد امام اصفهان ، مهندسی حصار نجف ، شاخص برای تعیین اوقات شبانه روز از روی سایه آفتاب یا به اصطلاح فنی ساعت آفتاب یا صفحه آفتابی و یا ساعت ظلی در غرب مسجد امام اصفهان ، تقسیم عادلانه آب زاینده رود به محلات اصفهان ، طرح یکی از بزرگترین کاریزهای ایران :قنات زرین کمر در نجف آباد (یکی از بزرگترین کاریزهای ایران) ، ساختن گلخن گرمابه ای در اصفهان "حمام شیخ بهایی ” که به روایتی سالها با یک شمع آب حمام گرم می شد ، طراحی منارجنبان اصفهان که هم اکنون نیز پا برجاست ،تعیین سمت قبله مسجد امام به مقیاس ۴۰ درجه انحراف غربی از نقطه جنوب و خاتمه دادن به اختلاف نظرها در مورد قبله . شاخص تعیین اوقات شرعی (ساعت آفتابی در مغرب مسجد امام اصفهان ) وابداع تنور نان سنگکی ، نانی که از تنور سنگکی بدست می‌آید، مأکول‌ترین نان است. در اجرای این کار دستور داده می‌شود که روی توری مقداری ریگ و سنگ ریزه بریزند و در زیر آن آتش پرحجمی روشن نمایند تا ریگها کاملاً داغ گردند و آنگاه خمیر نان را با دست در روی تخته‌ای پهن کرده و در روی سنگ‌های داغ قرار دهند تا بپزد.
از معماری تعریف های بسیاری شده که برخی به گونه ای فروکاسته شده (حصری) ارائه شده است؛ به گفته دیگر معماری تنها در یک وجه خود خلاصه شده است. تعریف کلّی «ساختمان سازی در ترکیب صنعت و هنر» چندان گره گشا نیست؛ چرا که تنها به سه عامل معماری بدون توجه به ارتباط آن ها اشاره دارد. «سازماندهی فضا» تعریف بهتری است که بسیاری از آثار بی توجه به فضا را از معماری بیرون می کند.و یا «معماری هنر ترکیب و اجرای ساختمان های عمومی و خصوصی است» ولی این تعاریف هم به هدف معماری توجهی ندارند. معماری، «فرایند بازآفرینی و ساماندهی فضا، با بهره گیری از عوامل مادی و صوری، متناسب با نیازهای مادی و روحی انسان ها، و در جهت کمال آن ها» می باشد . ومعمار باز خالق و سازمان دهنده چنین فضاهایی است .در این تعریف تلاش شده به چهار پرسش بنیادی که انسان در رویارویی با هر چیزی بدان پاسخ می دهد، پاسخ داده شود .این چهار پرسش چنین هستند:
۱. برای چه پدید می آید و هدف آن چیست؟ پاسخ آن، «علت غایی» معماری است.
۲. چه کسی آن را پدید می آورد؟ پاسخ آن «علت فاعلی» معماری است.
۳. از چه پدید می آید؟ پاسخ آن «علت مادی» معماری است.
۴. چگونه پدید می آید؟ پاسخ آن« علت صوری» معماری است.
بهره گیری از مبانی فلسفی این فایده را دارد که نقش و جایگاه هرکدام از علل و عوامل پدید آورنده معماری روشن شده و نسبت و رابطه هر کدام با هم نیز تبیین می شود.
معماری گذشته ایران ، از غنای بسیارخوبی برخودار بوده است ، لکن در دهه های گذشته شاهد رشد معماری بی هویت و یا معماری نا متناسب با فرهنگ ایران و اقلیم بومی می باشیم . و در شرایط فعلی معماری ومعماران کشور با مسایل ومشکلات زیر مواجه هستند:
هجوم غیر معماران به عرصه ساخت وساز وتاثیر گذاری نامطلوب برکیفیت معماری شهرو روستا [۱] بی تعهدی برخی معماران، در ارایه برخی طرحهای نامتناسب ونامتجانس با فرهنگ بومی [۲] تخریب بسیاری از اثار کهن وغنی معماری سنتی ( اهرم‌های بازدارنده برای جلوگیری از تخریب آثار تاریخی روزآمد نیستند [۳] ) تغییر ذائقه برخی از مصرف کنندگان ( شهروندان) نسبت به محصول معماری بلاتکلیفی [۴] تصویب سندمعماری انقلاب اسلامی در شورای عالی انقلاب فرهنگی [۵] کاهلی شورای عالی شهرسازی ومعماری ایران درحوزه غنی سازی معماری براساس هویت اسلامی ایرانی [۶] نبود تعریف جامعی از معماری ومعماری اسلامی و اصول ومبانی آن [۷] حذف شدن "هویت معماری اسلامی ایرانی" برای اولین بار از قانون پنج ساله (برنامه ششم توسعه کشور[۸] ) در حالیکه در قوانین قبلی وجود داشته است . کشمکش فیمابین وزارت راه وشهرسازی [۹] و وزارت کشور [۱۰] ونظام مهندسی [۱۱] در صدور پروانه ساختمانی و..... [۱۲] ضعف در نظام آموزش عالی در پرورش معماران توانمند در طراحی معماری متناسب با فرهنگ اسلامی جامعه ضعف در نظام مهندسی ساختمان در ایفای وظایف خود در بروز رسانی دانش و توانایی مهندسان معمار عضو سازمان ( عدم اجرای بند ۱ ماده ۲ وظایف مصرح در قانون نظام مهندسی ساختمان مبنی بر "تقویت و توسعه فرهنگ و ارزشهای اسلامی در معماری و شهرسازی" [۱۳] ) ضعف در کمیته عمران مجلس شورای اسلامی در تدوین قوانین الزام اور برای نهادهای مسول ضعف درشورای عالی آمایش سرزمین در ابلاغیه جهت گیریهای ملی آمایش سرزمین (ناکافی بودن بند ۸۳ مصوبه ۸ آذر ۱۳۹۶ [۱۴] ) ضعف در سازمان مدیریت وبرنامه ریزی در کم توجهی به هویت اسلامی ایرانی [۱۵] ( در تعیین تکلیف وظایف شرکتهای مشاور در تهیه طرحهای متناسب با هویت اسلامی ایرانی) ضعف در مجمع تشخیص مصلحت ، در تدوین سیاستهای کلی نظام در حوزه معماری وشهرسازی و عدم الزام اور بودن مصوبات سال۱۳۸۹ ( ابلاغ سیاستهای کلی نظام در امور «شهرسازی» [۱۶] و سیاست های کلی در بخش مسکن [۱۷]) ضعف در اجرایی شدن سیاستهای کلی علم و فناوری (نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری) از سال ۱۳۹۳ تا کنون دربخشهای مختلف ، بخصوص در بخش مهندسی [۱۸] انتخاب مسیر مغایر هویت اسلامی ایرانی کشور توسط برخی سازمانهای دولتی از مجرای سازمان های مردم نهاد [۱۹] با خط گیری از دفترنظام سلطه در ایران [۲۰] ضعف و تعلل در شورای شهر و برخی شهرداری ها بخصوص در تهران در رعایت کامل ضوابط ومقررات طراحی معماری و سیمای شهری ضعف در نهادهای مسول در پیگیری مشکلات معماری و جامعه معماران کشور بی توجهی بسیاری از شرکتهای مشاور معماری و مشغول بودن به فعالیتهای حرفه ای خود ودست وپنجه با بازار آشفته و کم رونق هجوم معماری وحشی و معماری بی هویت ، به عرصه های اجرایی درجامعه و ظهور وبروز بناها نامتنجانس منفعل بودن اغلب انجمن ها و اتحادیه های صنفی معماران منفعل بودن اغلب دانشجویان ، مهندسان معمار واساتید معماری وشهرساز مساله اشتغال انبوه فارغ التحصیلان معماری وشهرسازی و برنامه ریزی شهری و...... وبرخی موارد دیگر
که ضرورت دارد، نهادهای مسول ذکر شده ، با توجه به اهمیت معماری در ترسیم وشکل دهی اینده فضا ومکان کلیه کاربریهای سکونت وکار وفعالیت ، با اولویت این مسایل ومشکلات را پیگیری کرده و درکوتاه مدت رفع گردد.
برای معماران بن بستی وجود ندارد آنان یا راهی را خواهند یافت یا راهی را خواهند ساخت
۳ اردیبهشت ۱۳۹۷
سید جواد هاشمی فشارکی
[۱] http://www.asresakhteman.com/News/14929/ورود-افراد-غیرمتخصص-به-عرصه-ساخت-وساز-مشکل-نظام-مهندسی-کشور-است
[۲] https://www.payampress.com/news/1920/دستمزد-کم-و-بی-تعهدی-مهندس-ناظر
[۳] https://www.isna.ir/news/95060102193/اهرم-های-بازدارنده-برای-جلوگیری-از-تخریب-آثار-تاریخی-روزآمد
[۴] http://farhangesadid.ir/fa/news/241/سند-معماری-اسلامی-شورای-عالی-انقلاب-فرهنگی-در-هاله-ای-از-ابهام
[۵] http://www.sccr.ir/Pages/?current=news&gid=1&Sel=1164177
[۶] http://www.mrud.ir/شهرسازی-و-معماری/مصوبات-شورای-عالی-شهرسازی-و-معماری-ایران
[۷] http://www.islamicartz.com/story/mBcFFriXnvvHBork4nNUtk2pnQqNk4IJwkb7q1d...
[۸] https://shenasname.ir/1391-09-30-20-01-30/tosee/plan6/3579-قانون-برنامه-ششم-توسعه-جمهوری-اسلامی-ایران.html
[۹] http://www.mokhbernews.ir/Home/ShowNewsInfo/3275625/آخوندی-رئیس-سازمان-نظام-مهندسی-باید-قانون-را-بپذیرد-رجبی-وزیر-به-مسائل-داخلی-وزارتخانه-اش-بپردازد
[۱۰] http://snn.ir/fa/news/678724/دست-به-یکی-وزارت-راه-با-بساز-و-بفروش‌ها-اجرایی-می‌شود
[۱۱] http://news.mrud.ir/news/49088/ابلاغ-دستورالعمل-های-وزارت-راه-و-شهرسازی-جزء-وظایف-رئیس-سازمان
[۱۲] http://shahrnevesht.tehran.ir/مدیریت-اخبار/مشاهده-جزئیات-خبر/ArticleId/31823/1397-1-26-10472
[۱۳] http://www.vojoudi.com/nezam/law_01.htm
[۱۴] http://memari.online/27858/1396/09/08/تصویب-جهت-گیریهای-ملی-آمایش-سرزمین-د/
[۱۵] https://bpms.mporg.ir/ghavanin
[۱۶] http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=11270
[۱۷] http://cabinetoffice.ir/fa/content/50
[۱۸] http://www.leader.ir/fa/content/12395
[۱۹] http://javadfesharaki.blog.ir/1397/01/22/کمپین%۲۰ملی%۲۰شهری%۲۰ایران
