پاتک نفتی ایران در تنگه هرمز

فریدون فشارکی، مدیرعامل موسسه مشاوره بین المللی مطالعات انرژی فکت گلوبال انرژی «FACTS»،

پاتک نفتی ایران در تنگه هرمز
یک سوم تجارت دریایی نفت جهان از استراتژیک ترین نقطه دریایی کشور عبور می کند

    
    شرق: چندی پیش حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، تلویحا از موقعیت استراتژیک تنگه هرمز به عنوان موقعیتی که ایران می تواند از آن در قالب حربه دیپلماتیک بهره بگیرد، یاد کرد. موضوعی که به سرعت در رسانه های جهان منعکس شد و آمریکا نیز در واکنش به آن به کشورهای منطقه این اطمینان را داد که از تجارت دریایی نفت در این منطقه حفاظت می کند. تنگه هرمز در آخرین بررسی ها در بحث امنیت انرژی جهان، یک سوم تجارت دریایی نفت جهان را عهده دار است و 80درصد نفت صادراتی خاورمیانه نیز از این منطقه عبور می کند. از سوی مسئولان ارشد کشور، نقش این منطقه پررنگ شد تا یادآوری برای هماوردان منطقه ای آمریکا و میزان وابستگی شان به استراتژیک ترین نقطه دریایی ایران باشد. به عقیده کارشناسان، ایران می تواند از این تنگه به عنوان ابزاری دیپلماتیک برای گفت وگو با جهان بهره بگیرد. بررسی اهمیت این تنگه را با دو کارشناس ارشد بین المللی در میان گذاشتیم. 
    
     عبور نیمی از صادرات نفت خام جهان از تنگه هرمز
     عباس ملکی، معاون سابق وزارت امور خارجه و محقق ارشد در پروژه سیاست گذاری انرژی، در گفت وگو با «شرق» از اهمیت این منطقه استراتژیک این گونه یاد می کند: جریان مداوم انرژی در جهان، از طریق چند حامل انجام می شود. نخستین و مهم ترین آن، نفت خام است و در درجه دوم، گاز قرار دارد. نفت خام از سه طریق منتقل می شود؛ خط لوله، کشتی برای صادرات و بخش سوم مصرف در داخل کشور است، بنابراین مهم ترین بخش ها خط لوله و تجارت دریایی نفت است. 30 میلیون بشکه نفت خام در روز در جهان جابه جا می شود که چیزی حدود 15میلیون بشکه آن هر روز از تنگه هرمز عبور می کند که رقم چشمگیری است. 
    
     نگرانی کشورهای همسایه از سیطره ایران
     دانشیار سیاست گذاری انرژی در دانشگاه صنعتی شریف بااین حال از دلایل کاهش نقش این تنگه در گذر زمان به واسطه نگرانی کشورهای همسایه از وابستگی به این تنگه تحت سیطره ایران می گوید: دلیل نخست آن است که موقعیت ژئوپلیتیک نفت خام نسبت به گذشته تا اندازه ای تغییر کرده است. در گذشته خاورمیانه و آسیای غربی مهم ترین تولیدکنندگان نفت خام جهان بودند و اروپای غربی و آمریکای شمالی مهم ترین مصرف کنندگان، اما اکنون که صحبت می کنیم آسیای شرقی، شامل چین، ژاپن کره جنوبی و آسیای جنوبی شامل هند، مالزی و اندونزی هرکدام بیش از آمریکا و اروپا، مصرف دارند. نکته دوم آنکه با توجه به استفاده آمریکا از نفت سبک و نفت سنگ های رسوبی (نفت شیل)، مصرف این کشور کاهش نیافته، بلکه واردات نفت این کشور به شدت کاهش پیدا کرده است. در اروپا نیز با توجه به سیاست های زیست محیطی، نفت خام کمتر مصرف می شود و بر استفاده از گاز و انرژی های نو و هسته ای تاکید می کنند، بنابراین می توان این نتیجه را گرفت که اکنون حتی یک بشکه نفت هم روی تجارت دریایی نفت خام اثرگذار است. 
    
     تنگه هرمز، ابزار دیپلماسی انرژی ایران
     ملکی با بیان اینکه تنگه هرمز مهم ترین تنگه از نظر عبور نفت خام است، ادامه می دهد: استفاده از هر ابزاری در جهت منافع ملی در مذاکرات، ضروری است، بنابراین از تنگه هرمز هم می توان به عنوان یک ابزار دیپلماتیک بهره برداری کرد. دو نکته در این زمینه مطرح است؛ اول اینکه بستن تنگه هرمز در قالب ایهام از زبان رئیس جمهور مطرح شده و بیان آن در همین اندازه مطلوب است. او با بیان اینکه کشورهای همسایه سعی کرده اند از وابستگی خود به این تنگه بکاهند، ادامه می دهد: کشورهای تولیدکننده نفت در خلیج فارس مانند عربستان، امارات، قطر، عمان و عراق دسترسی هایی غیر از تنگه هرمز برای صادرات نفت خام خود به خارج از تنگه هرمز فراهم کرده اند. عربستان چند خط لوله به دریای سرخ دارد. امارات به طرف دیگر تنگه در دریای عرب از طریق خط لوله دسترسی دارد. قطر هم با اینکه بیشتر تولید گاز دارد، اما می تواند از طریق ارتباطاتی که با امارات دارد و خطوط لوله در این ناحیه، نفت خود را منتقل کند و فقط دو کشور در این منطقه حضور دارند که به تنگه هرمز متکی هستند؛ ایران و کویت. البته ایران می تواند نفت خام خود را از شمال کشور و از طریق دریای خزر صادر کند، اما هزینه آن گزاف است. علاوه بر آن از دریای آزاد خلیج فارس چشم پوشی کرده و به سمت یک دریای بسته سوق پیدا می کنیم که از نظر اقتصادی عقلایی نیست. به گفته او، در دوره جنگ ایران و عراق، عربستان خط لوله شرقی- غربی خود را با دو میلیون بشکه در روز از منطقه شرقی این کشور به بندر ینبُع می فرستاد. وقتی ایران و عراق با هم می جنگیدند، عربستان یک خط لوله دیگر هم از منطقه زبیر عراق به بندر ینبع ایجاد کرد تا یک میلیون بشکه به ظرفیت خود اضافه کند. بعد از اینکه جنگ ایران و عراق تمام شد و مشکلات بین عراق و عربستان در سال 1990 آغاز شد، این خط لوله از سوی عربستان، بسته شد و به ظرفیت این کشور افزوده شد، بنابراین باید در نظر داشته باشیم که ظرفیت صادرات عربستان از دریای سرخ کم نیست. به عقیده این دیپلمات، همین مقداری که آقای رئیس جمهور گفتند، کافی است و بیان تهدید مهم است، اما عملی کردن تهدید منطقی نیست. از او درباره اهمیت بندر باب المندب و رسانه ای شدن آن در رسانه های خارجی می پرسیم. او معتقد است حدود 10 میلیون بشکه در روز از تنگه باب المندب عبور می کند. یمن در بخش شمالی تنگه است و سومالی و جیبوتی در بخش جنوبی آن، اما به عقیده من، امکانات ایران در آنجا زیاد نیست و حتی اگر بود، مصلحت آن نیست که ایران از این بندر استفاده کند، زیرا موضع ایران در موضوع یمن آن است که دخالتی در این کشور ندارد و این عربستان و امارات هستند که در این منطقه دخالت نظامی می کنند. 
    
     نفت 300 دلاری در صورت جنگ بر سر تنگه هرمز
     فریدون فشارکی، مدیرعامل موسسه مشاوره بین المللی مطالعات انرژی فکت گلوبال انرژی «FACTS»، نیز در گفت وگو با «شرق» از اهمیت این تنگه بر قیمت های جهانی نفت می گوید: اهمیت تنگه هرمز بسیار بالاست، زیرا قسمت اعظم نفت کشورهای حوزه خلیج فارس از این تنگه عبور می کند و مقدار کمی از نفت خاورمیانه می تواند از عمان صادر شود که کمتر از یک میلیون بشکه است. عربستان هم بخش کمی از نفت خود را می تواند از دریای سرخ صادر کند، البته این ظرفیت صادرات از دریای سرخ محدود است؛ به دو دلیل؛ تولیدی که از بخش غربی این کشور انجام می شود نسبت به تولیداتی که در بخش شمال شرق و خلیج فارس انجام می شود، کمتر است. همچنین ظرفیت انتقال نفت در داخل این کشور از شمال غرب به سمت جنوب شرقی کشور که حاشیه دریای سرخ است، پایین است. از او درباره میزان عبور نفت از این تنگه می پرسیم. او می گوید: حدود یک سوم از تجارت دریایی نفت (کمتر از 20 میلیون بشکه در روز) از تنگه هرمز عبور می کند. همچنین بالغ بر 80 درصد تجارت دریایی نفت خاورمیانه از تنگه هرمز راهی مقصد می شود. به همین دلیل هنوز هم نقش این تنگه در بازارهای بین المللی بالاست. فشارکی با بیان اینکه سخن رئیس جمهور ایران در رابطه با آینده صادرات نفت ایران پس از تحریم های آمریکا را در چند فاز مجزا می توان تحلیل کرد، می افزاید: سخنان آقای رئیس جمهور تهدید نیست، بلکه یک بیانیه است. بنابراین اثر آن روی قیمت های جهانی نفت، دو پیش نیاز دارد؛ اینکه دنیا آن را تعبیر به تهدید کند و دوم آنکه، توسط ناظران بازار آن را جدی و به عنوان ریسک فاکتور در قیمت های آتی در نظر بگیرند. در این صورت حدود یکی، دو دلار افزایش را روی قیمت نفت شاهد خواهیم بود. از او درباره عملی شدن آن و تاثیرش روی بازار نفت می پرسیم. به گفته او، اگر این تهدید عملیاتی شود، اثر آن قابل توجه خواهد بود و می تواند تبدیل به یک جنگ جهانی شود، زیرا رویدادی بزرگ و اثرگذار روی کل سیاست جهان و همین طور در حوزه نفت خواهد بود. همچنین در جنگ جهانی بسته به این است که کدام بازیگرها درگیر شوند و چقدر تولید نفت یا صادرات آنها متوقف شود، قیمت نفت از صد دلار تا 300 دلار در هر بشکه هم قابل پیش بینی است. 
    
    نفت ۱۰۰ دلاری زیر سر آمریکاست
     نماینده ایران در اوپک در گفت وگو با رویترز از اثر توییت های خصمانه ترامپ در حوزه نفت بر بازار جهانی نفت خبر داد و گفت: به دلیل اختلالات ناشی از اقدامات ترامپ در عرضه نفت، قیمت هر بشکه نفت به زودی به صد دلار در هر بشکه خواهد رسید. به گزارش رویترز، نماینده ایران در اوپک گفت: ترامپ بار دیگر اوپک را به بالابردن قیمت نفت متهم کرده و از متحدان آمریکا نظیر عربستان خواسته که اگر می خواهند واشنگتن به حمایت از آنها در مقابل ایران ادامه دهد، نفت بیشتری تولید کنند.
    
    
     
□

 روزنامه شرق ، شماره 3188 به تاریخ 16/4/97، صفحه 4 (اقتصاد)