تألیفات خاندان امام خمینی
معظم له از شاگردان آیات عظام: سید محمد فشارکی، و... بوده است.
خاندان ـ نسبی و سببی ـ حضرت امام خمینی، دربرگیرنده عالمان و فقیهان بنامی است که هر یک از مفاخر شهر مقدس قم به شمار می رفته اند. مقالتی که در پیش روی شما است، دربرگیرنده نام و آثار برخی از ایشان به دور از اطناب و تفصیل است. در این نوشتار، به تاریخ تولّد و درگذشت آنان و اساتید و کتابها و منابع و شرح حال آنان اشارتی رفته است. ایشان عبارتند از:
1ـ آیت الله سیدمرتضی پسندیده
2ـ آیت الله سیدمصطفی خمینی
3ـ حجت الاسلام سیداحمد خمینی
4ـ آیت الله حاج آقا شهاب اشراقی
5 ـ آیت الله حاج میرزا محمد ثقفی تهرانی
6ـ آیت الله حاج شیخ محمدجواد مجتهد قمی
7ـ آیت الله حاج میرزا مهدی بروجردی
8 ـ آیت الله حاج آقا مرتضی حایری یزدی
9ـ آیت الله حاج سید محمدباقر سلطانی طباطبایی
(رحمة الله علیهم اجمعین)
امید است چراغ علم و دانش در این بیت پرفضیلت، همانند گذشته هماره جاودانه بماند و روشن و تابان بوده باشد.
در این مقاله نخست به وابستگان نَسَبی و سپس به خاندان سببی امام اشاره می شود:
الف ـ خویشان نَسَبی:
1ـ آیت الله سیدمرتضی پسندیده (17 شوال 1313 ـ 30 جمادی الثانی 1417 ق) ـ برادر بزرگ امام ـ از شاگردان حضرات آیات: سیدعلی نجف آبادی و ملا محمدصادق خاتون آبادی و حاج آقا رحیم ارباب از او کتاب ذیل به چاپ رسیده است:
خاطرات آیت الله پسندیده
به کوشش: محمدجواد مرادی نیا
چاپ دوم: تهران، انتشارات حدیث، 1375ش. رقعی، 153 ص.
2ـ آیت الله سید مصطفی خمینی (12 رجب 1349 ـ هشتم ذیقعده 1397 ق) ـ فرزند مهتر امام ـ
از شاگردان: آیت الله بروجردی، امام خمینی، آیت الله محقق داماد، آیت الله حاج آقا مرتضی حایری یزدی1
این کتابها از او به چاپ رسیده است:
1ـ تحریرات فی الاصول
چاپ دوم: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376 ش.
این کتاب دوره کامل اصول (تا پایان مبحث استصحاب) بوده و در 8 جلد به چاپ رسیده است.
2ـ تفسیر القرآن الکریم
چاپ اول: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1376 ش.
این کتاب اندکی از تفسیر قرآن ـ مقدمات، تفسیر سوره حمد و بقره تا آیه 46 ـ بوده و در 5 جلد به چاپ رسیده است. 2
3ـ ثلاث رسائل
چاپ اول: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1376 ش. وزیری، 302 ص.
این کتاب دربرگیرنده سه رساله: ولایت فقیه، العوائد والفوائد، دروس الاعلام و نقدها ـ تقریرات درس مراجع نجف و حاشیه بر آن ـ می باشد. این مراجع عبارتند از: امام خمینی، آیت الله شاهرودی، آیت الله خویی، آیت الله میرزا باقر زنجانی، آیت الله حکیم.
4ـ الخلل فی الصلاة
چاپ اول: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376 ش. وزیری، 310 ص.
5 ـ کتاب الصوم
چاپ دوم: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376 ش. وزیری.
6ـ کتاب الطهارة
چاپ اول: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376 ش. وزیری، 2 ج: 425 + 459 ص
7ـ مستند تحریرالوسیلة
چاپ اول: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1376 ش. وزیری، 2 ج: 526 + 433ص
این کتاب شرح مباحث: طهارت، صلات، صوم، مکاسب و متاجر، نکاح، بیع و خیارات «تحریرالوسیله» والد بزرگوارش می باشد.
8 ـ الواجبات فی الصلاة
چاپ اول: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1376 ش. وزیری، 252 ص
9ـ کتاب البیع
چاپ اول: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1376 ش. وزیری، 2 ج: 390 + 475 ص
این کتاب دربرگیرنده مباحث بیع ـ از آغاز تا پایان بیع فضولی (همراه با بحث در قواعد: نفی غرور، اتلاف، تسبیب، نفی ضرر) ـ است
10ـ کتاب الخیارات
چاپ اول: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1376 ش. وزیری، 2 ج: 340 + 373 ص
این کتاب مشتمل بر خیار عیب و شروط و احکام آن است. (دو جلد نخستین این کتاب ـ در 540 ص ـ مفقود شده است).
11ـ تحریر العروة الوثقی
این کتاب در تکمیل نقائص عروه و بازنویسی عبارات آن است و شامل کتاب اجتهاد و تقلید و بخشی از کتاب طهارت می باشد.
چاپ اول: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1376 ش/ 1418 ق. وزیری، 105 ص
12ـ تعلیقة علی العروة الوثقی
مؤلف در این تعلیقه ـ فتوایی آمیخته با استدلال ـ بر مسائل باب اجتهاد و تقلید، طهارت، خلل صلاة و صوم حاشیه زده است.
چاپ اول: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1376 ش. وزیری، 172 ص
13ـ تعلیقات علی الحکمة المتعالیة
چاپ اول: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1376 ش. وزیری، 720 ص
اکثر مطالب کتاب، حاشیه بر بحث «اعراض و جواهر» اسفار صدرالمتألّهین می باشد.
(ناگفته نماند: نسخه خطی کتابهای رساله در وجود ذهنی، رساله در علم باری، القواعد الحکمیة، حاشیه بر مبدأ و معاد ملاصدرا و حاشیه بر هدایه اثیری و شرح فصوص الحکم وی مفقود گردیده است).
3ـ حجت الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی (1364 ـ 15 شوال 1415 ق) ـ فرزند کهتر امام ـ3
از شاگردان آیت الله سید محمدباقر سلطانی طباطبایی و آیت الله سید موسی شبیری زنجانی
این کتابها از اوست:
1ـ آئینه آفتاب
چاپ سوم: تهران، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام، 1374 ش
این کتاب، دربرگیرنده گزیده ای از سخنرانیها، پیامها و مصاحبه های مرحوم حاج سید احمد خمینی و بیانگر برخی از دیدگاههای وی در مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است.
2ـ دلیل آفتاب
چاپ دوم: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1376 ش. رقعی، 180 ص
این کتاب دربرگیرنده خاطرات مرحوم حاج احمد آقا از وقایع مختلف تاریخی است.
3ـ دیدگاهها
چاپ دوم: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1374 ش. وزیری، 206 ص
این کتاب، برگزیده ای از نظرات یادگار امام، در مسائل سیاسی و اجتماعی است:
4ـ مجموعه آثار
چاپ دوم: تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1375 ش. وزیری، 2 ج: 724 + 700 ص
در این کتاب، تمام نامه ها، پیامها و مصاحبه های مرحوم حاج سید احمد خمینی، از 1357 تا اسفند 1373 ش گردآوری شده است.
ب ـ خویشان سَبَبی:
1ـ آیت الله حاج شیخ محمد ثقفی تهرانی (1313 ـ 1406 ق) ـ ابوالزوجه امام خمینی ـ
وی از شاگردان آیات عظام: حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی، سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و شیخ محمدرضا مسجدشاهی اصفهانی و مؤلف تفسیر روان جاوید است.
از تألیفات وی است:
1ـ روان جاوید در تفسیر قرآن مجید (5 جلد)
چاپ سوم: تهران، انتشارات برهان، 1376 ش.
این کتاب تفسیر کامل قرآن است و مشتمل بر نکات بدیع می باشد.
2ـ غررالعوائد ـ حاشیه بر دررالفوائد مرحوم آیت الله حایری ـ (چاپ تهران)
3ـ تقریرات درس فقه آیت الله حایری (بحث نکاح)
4ـ رساله در عدم جواز رجوع به حکّام جور
5ـ دیوان شعر
رک: گنجینه دانشمندان 4/412
معظم له، فرزند مرحوم آیت الله حاج میرزا ابوالفضل تهرانی (1273 ـ 1316 ق) ـ از بزرگان شاگردان آیات عظام: میرزای شیرازی، میرزا حبیب الله رشتی، حکیم جلوه و محدث نوری بوده است.
از تألیفات مشهور اوست:
1ـ شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشورا (چاپ بمبئی، تهران، قم)
2ـ دیوان اشعار (چاپ تهران)
3ـ تمیمة الحدیث ـ در علم درایه ـ
4ـ الدّر الفتیق ـ در علم رجال ـ
5 ـ حاشیه مکاسب
6ـ حاشیه بر رجال نجاشی
7ـ میزان الفلک ـ در علم هیئت
8 ـ قلائد الدرر ـ در علم صرف
رک: ریحانة الادب 3/374، نقباءالبئرار 53 ـ 54
وی فرزند آیت الله العظمی میرزا ابوالقاسم کلانتری تهرانی (1236 ـ 1292 ق) ـ از بزرگترین تلامذه شیخ انصاری و صاحب ضوابط: سیدابراهیم قزوینی بوده است.
از تألیفات وی است:
1ـ مطارح الانظار (تقریرات مباحث الفاظ درس شیخ انصاری، چاپ تهران و قم)
2ـ کتابهای فقهی: طهارت، صلاة، زکات، رهن، اجاره، وقف، ارث، لقطه، غصب، احیاء موات و خلل
3ـ تقریرات درس اصول شیخ انصاری (قطع و ظن، برائت، استصحاب، تعادل و تراجیح، اجتهاد و تقلید).
رک: ریحانة الادب 3/373، الکرام البررة 1/58 ـ 61، نامه دانشوران 2/364 ـ 368
2ـ آیت الله حاج آقا شهاب الدین اشراقی (1342 ـ 1402 ق) ـ داماد امام خمینی
وی از شاگردان آیات عظام: آقای بروجردی، امام خمینی و محقق داماد بوده است.
از تألیفات اوست:
1ـ سخن حق، در تفسیر قرآن (20 جلد، 5 جلد آن به چاپ رسیده است)
2ـ پاسداران وحی (با همکاری آیت الله فاضل لنکرانی)
3ـ اهل البیت یا چهره های درخشان (با همکاری آیت الله فاضل لنکرانی)
و کتابهای مخطوط وی عبارتند از:
4ـ کتاب الطهارة (شرح عروة الوثقی)
5ـ فی الاحوط و الاقوی
6ـ دانستنیهایی از اسلام
رک: گنجینه دانشمندان 2/70
فقید سعید، فرزند خطیب شهیر مرحوم حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج میرزا محمدتقی اشراقی (1313 ـ 25 رمضان 1368 ق) از شاگردان آیات عظام: حاج میرزا محمد ارباب، حاج شیخ عبدالکریم حایری و حاج شیخ ابوالقاسم قمی بوده است. برخی از تألیفات او عبارتند از:
1ـ تفسیر سوره یوسف (چاپ قم)
2ـ تفسیر سوره قلم و اعلی (چاپ قم)
3ـ اربعین حدیث
4ـ تقریرات درس فقه آیت الله حایری (بحث مکاسب)
5 ـ مجموعه اشعار
6ـ حاشیه بر بعضی از کتابهای فقه، اصول و فلسفه
رک: گنجینه دانشمندان 2/337 ـ 338، آثارالحجة 2/139
معظم له، فرزند مرحوم آیت الله آقای حاج میرزا محمد ارباب قمی (ح 1276 ـ 1341 ق) از علمای بزرگ قم و از شاگردان آیات عظام: میرزا محمدحسن شیرازی، میرزا حبیب الله رشتی و آخوند خراسانی بوده است.
از تألیفات وی است:
1ـاربعین الحسینیة (چاپ قم) ـ شرح و توضیح چهل حدیث درباره امام حسین علیه السلام ـ4
2ـ تصحیح کتاب بحارالانوار طبع کمپانی (25 جلد)
3ـ تصحیح کتابهای: غیبت نعمانی، اثبات الوصیة مسعودی، کنزالعرفان فاضل مقداد، منهاج النجاة فیض کاشانی
4ـ شرح کتاب «بیان» شهید اول
5 ـ شرح قصیده عینیه سید حمیری
6ـ حاشیه بر جواهر الکلام
7ـ دیوان اشعار
رک: آثار الحجة 1/222، فوائد الرضویة 2/602، ریحانة الادب 3/319 ـ 320، گنجینه دانشمندان 1/150 مجله نور علم، ش 16 (تیرماه 1365)، ص 83 ـ 92
وی، فرزند منشی فاضل ادیب کامل میرزا محمدتقی بیک ارباب معروف به ارباب جان بابا (م 1311 ق)، از ادبا و شعرای معروف قم بوده است. این کتابها از اوست:
1ـ تاریخ دارالایمان قم (چاپ قم، 1353 ش. به کوشش: سید حسین مدرسی طباطبایی)
2ـ مقتل امام حسین ـ منظوم.
رک: کتاب شناسی آثار مربوط به قم/ 73 ـ 80.
3ـ آیت الله حاج شیخ محمدجواد مجتهد قمی (1295 ـ 1375 ق) ـ پدر آقای حاج محمد حسن اعرابی داماد امام خمینی ـ
وی از شاگردان آیات عظام: میرزا محمدحسن آشتیانی، آخوند خراسانی و سید محمدکاظم یزدی بود و پس از وفات پدرش از نجف به قم آمد و امامت جماعت مسجد امام حسن عسگری و تألیف و تدریس را برگزید. او در زمان خود شیخ العلماء قم به شمار و مورد احترام فراوان آیت الله بروجردی و سایر عالمان و مردمان قم بود.
از تألیفات اوست:
1ـ صراط المستقیم ـ 4 ج:
* در اثبات صانع و توحید
* در فروع دین
* در معاملات حلال و حرام
* در عدم جواز تقلید میت
2ـ سعادت بشر. در اثبات نبوت عامه و خاصه
3ـ آیینه حق نما. در اثبات ولایت عامه و خاصه
4ـ توحید قمی. (2 ج)
5ـ کتاب کیمیاء. در اثبات معاد جسمانی
6ـ یاقوت. ردّ بر مادیّین و طبیعیّین
7ـ تقریرات اصول محقق خراسانی، که به غیر از این کتاب، همه به چاپ رسیده اند.
رک: آثارالحجة 2/66 ـ 67، رجال قم/ 149 ـ 150، روزنامه ندای حق، س 2، ش 8.
معظم له، فرزند مرحوم آیت الله ملا غلامرضا قمی (ح 1255 ـ 1332 ق) از علمای معروف قم و از شاگردان آیات عظام: شیخ انصاری، میرزا حبیب الله رشتی و میرزا محمدحسن شیرازی بوده است.
تألیفات وی عبارتند از:
1ـ قلائد الفرائد ـ از مشهورترین حواشی رسائل شیخ انصاری ـ (چاپ قم)5
2ـ کتاب القضاء و الدیات
3ـ کتاب الصلاة
4ـ صلاة المسافر
5ـ قواعد الاصول ـ درباره «اجتماع امر و نهی» و «مسئله ضدّ»
6ـ کنوز الجواهر
(به غیر از قلائد، همه مخطوط مانده اند).
رک: نقباء البشر 4/1657، تاریخ قم/278، رجال قم/ 99، آثارالحجة 2/72، زندگی شیخ انصاری/ 298 و مجله مسجد، ش 18 (اسفند 1373)، ص 66 ـ 70 (مقاله ناصرالدین انصاری)
4ـ آیت الله میرزا مهدی بروجردی (1300 ـ 1389 ق) ـ پدربزرگ داماد امام خمینی ـ6
از شاگردان آیات عظام: حاج شیخ عبدالکریم حایری و آقا نورالدین عراقی. وی در تأسیس حوزه علمیه قم سهمی به سزا داشته و در زمان مرحوم حاج شیخ، مدیر حوزه به شمار می رفت.
از تألیفات اوست:
1ـ برهان روشن در عدم تحریف قرآن
2ـ اسلام و مستمندان
3ـ درد بی درمان یا بدبختی های اجتماع
4ـ بیان حقیقت. رد بر کتاب «سنجش حقیقت»
رک: گنجینه دانشمندان 2/86، آثارالحجة 2/7877 ، رجال قم/ 163
5 ـ آیت الله حاج شیخ مرتضی حایری یزدی (14 ذیحجة الحرام 1334 ق ـ 24 جمادی الثانی 1406 ق)
ـ ابوالزوجه حاج آقا مصطفی خمینی ـ
وی از شاگردان آیات عظام: حاج شیخ عبدالکریم حایری، آقای بروجردی، سید محمدحجت کوه کمره ای (ابوالزوجه اش)، سیدمحمد تقی خوانساری و سید محمد محقق داماد بوده است.
تألیفات وی عبارتند از:
1ـ ابتغاء الفضیلة فی شرح الوسیلة (شرح مکاسب محرمه وسیلة النجاة، چاپ قم)
2ـ صلاة الجمعة (چاپ قم)
3ـ کتاب الخمس (چاپ قم)
4ـ سرّ دلبران ـ یادداشتهای متفرقه ـ (چاپ قم)
5 ـ کتاب الطهارة
6ـ صلاة المسافر
7ـ خلل الصلاة
8 ـ تفسیر سوره حمد (در مجله کتابخانه مسجد اعظم)
9ـ دوره اصول (3 جلد)
10ـ مجموعه اشعار
11ـ پرتوی از انوار آسمانی ـ در اعجاز قرآن ـ (همراه با نوشتاری از برادرشان: آیت الله حاج آقا مهدی حایری درکتابی بنام «علوم قرآن» به چاپ رسیده است).
12ـ منبرهای ایام فاطمیه
وی فرزند مرجع عالیقدر شیعه و مؤسس حوزه علمیه قم مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی (1276 ـ 17 ذی قعدة الحرام 1355 ق) می باشد. معظم له از شاگردان آیات عظام: سید محمد فشارکی، میرزای شیرازی، و محقق خراسانی بوده است.
تألیفات ایشان عبارتند از:
1ـ کتاب الصلاة (چاپ قم)
2ـ درر الاصول (چاپ قم). بر این کتاب حواشی فراوان نگاشته شده که برخی از آنها عبارتند ازک
* حاشیه آیت الله گلپایگانی: افاضة العوائد فی التعلیق علی درر الفوائد (2 ج). چاپ قم
* حاشیه آیت الله اراکی. چاپ قم
* حاشیه آیت الله میرزا محمد ثقفی تهرانی: غررالعوائد حاشیة علی درر الفوائد. چاپ تهران
* حاشیه آیت الله حاج شیخ محمود آشتیانی
* حاشیه آیت الله شیخ زین العابدین گلپایگانی
* حاشیه آیت الله شیخ محمدکاظم شیرازی
* حاشیه آیت الله سید مصطفی صفایی خوانساری
3ـ حاشیه بر انیس التجار (چاپ تهران)
4ـ حاشیه بر عروة الوثقی (چاپ تهران، 1347 ق)
5 ـ رساله عملیه. (چاپ تهران)
6ـ استفتائات. (نسخه خطی آن در کتابخانه آستانه مقدسه حضرت معصومه و کتابخانه آیت الله گلپایگانی موجود است).
7ـ کتاب النکاح
8 ـ کتاب المواریث
9ـ کتاب الرضاع
10ـ تقریرات درس فقه آیت الله سید محمد فشارکی
رک: آیت الله مؤسس حاج شیخ عبدالکریم حایری (علی کریمی جهرمی)، آثارالحجة 1/13 ـ 76، گنجینه دانشمندان 1/283 ـ 304، نقباء البشر 3/1158 ـ 1167، سرّ دلبران/ 46ـ 60.
مرحوم حاج آقا مرتضی حایری، داماد مرحوم آیت الله العظمی، سید محمدحجت کوهکمری (1310 ـ 1371 ق) ـ از شاگردان آیات عظام: شریعت اصفهانی، سید محمدکاظم یزدی، شیخ علی قوچانی، میرزای نائینی و آقا ضیاء عراقی ـ بوده است.
تألیفات او عبارتند از:
1ـ کتاب البیع
2ـ کتاب الصلاة
3ـ کتاب الوقف
4ـ مستدرک المستدرک فی استدراک مافات عن صاحب المستدرک
5 ـ لوامع الانوار الغرویة فی مرسلات الآثار النبویة
6ـ حاشیه بر کفایه
7ـ رسالة فی الاستصحاب
8 ـ تصحیح و طبع کتاب «تبیان» شیخ طوسی
رک: آثارالحجة 1/92 ـ 112، گنجینه دانشمندان 1/305 ـ 320
6ـ آیت الله حاج سید محمدباقر سلطانی طباطبایی بروجردی (1332 ـ 15 صفرالخیر 1418 ق) ـ ابوالزوجه حاج سید احمد خمینی
از شاگردان آیات عظام: حاج سید محمدتقی خوانساری، حاج میرزا محمد فیض قمی، میرزا محمدعلی شاه آبادی و آقای بروجردی ـ از اعضای جلسه استفتاء آیت الله بروجردی و عمّه زاده ایشان بوده است.
از تألیفات وی است:
1ـ رساله در استصحاب
2ـ رساله در واجب مطلق و مشروط
3ـ الفوائد الفاطمیه ـ در علم اصول ـ
4ـ شرح منظومه میرزا محمد تنکابنی
5 ـ رساله در ادبیات فارسی
6ـ کتاب الخیارات
رک: گنجینه دانشمندان 2/174 ـ 176، آثارالحجة 2/63 ـ 65، مجله آینه پژوهش، ش 44، ص 103 ـ 104
وی داماد مرحوم آیت الله العظمی سید صدرالدین صدر (ماه رجب 1299 ـ نوزدهم ربیع الثانی 1373 ق) فرزند آیت الله حاج سید اسمایل صدر موسوی عاملی (م 1338 ق) و از شاگردان آیات عظام: آخوند خراسانی، سید محمدکاظم یزدی، میرزای نائینی بوده است.
تألیفات وی عبارتند از:
1ـ خلاصة الفصول فی علم الاصول (چاپ قم، 1366 ق)
2ـ المهدی (چاپ مکرر، به فارسی ترجمه شده است)
3ـ رسالة الحقوق (چاپ 1329 ق)
4ـ مختصر تاریخ الاسلام (5 ج) چاپ 1330 ق
5 ـ حاشیه وسیلة النجاة (چاپ قم)
6ـ حاشیه عروة الوثقی (چاپ قم)
7ـ سفینة النجاة ـ رساله عملیه (چاپ قم)
8 ـ منظومه در حج
9ـ منظومه در صوم
10ـ رساله در حکم ماء غساله
11ـ رساله در تقیه
12ـ رساله در امر به معروف و نهی از منکر
13ـ کتاب النکاح
14ـ حاشیه کفایة الاصول
15ـ رساله در اثبات عدم تحریف کتاب
16ـ رساله در ردّ وهابیت
17ـ رساله در اصول دین
18ـ لواء محمّد ـ دراخبار عامه و خاصه ـ (12 جلد)
19ـ مدینة العلم ـ مجموعه اخبار ائمه اطهار ـ (6 جلد)
20ـ دیوان اشعار
رک: آثار الحجة 1/201 ـ 215، گنجینه دانشمندان 1/326 ـ 335، نقباء البشر 3/943 ـ 949، ریحانة الادب 3/465 ـ 466، مجله نور علم ش 7، ص 74 ـ 81 (آذر 1363)، دیوان اشعار انصاری/ 328 ـ 329
مرحوم آیت الله حاج آقا رضا صدر (1339 ـ 1415 ق) و آیت الله حاج آقا موسی صدر (1349 ـ ؟) فرزندان وی به شمار می روند. معظم له داماد آیت الله العظمی حاج آقا حسین طباطبایی قمی (1288 ـ 16 ربیع الاول 1366 ق) بوده است. وی از شاگردان آیات عظام: آخوند خراسانی، سید محمدکاظم یزدی، محدث نوری، میرزا محمدتقی شیرازی و سید مرتضی کشمیری بوده و تألیفاتش عبارتند از:
4ـ 1 حاشیه بر رساله ارث، رساله رضاع، رساله معاملات و مجمع المسائل مرحوم حاج ملا هاشم خراسانی
5ـ منتخب الاحکام
6ـ مناسک حج
7ـ طریقة النجاة
8ـ ذخیرة العباد
9ـ الذخیرة الباقیة ـ در عبادات و معاملات
10ـ هدایة الانام ـ که همگی به چاپ رسیده اند
رک: آثارالحجة 1/122 ـ 125، گنجینه دانشمندان 1/264 ـ 266، نقباء البشر 2/653 ـ 656، مجله نور علم ش 13، ص 17 ـ 195 دیماه 1364 شمسی، دیوان اشعار انصاری/ 288 ـ 289 و 312ـ 314
پی نوشتها:
1. کتاب «شهیدی دیگر از روحانیت» (وزیری، 320 ص) و کتاب «یادها و یادمانها» (وزیری، 2 ج: 460 + 476 ص) درباره شخصیت آن عالم بزرگوار به چاپ رسیده است.
2. کتاب «تفسیر روحانی» از دکتر محمدعلی لسانی فشارکی (وزیری، 308 ص) درباره امتیازات و ابتکارات این تفسیر نگاشته شده است.
3. درباره زندگی وی، کتابهای: «مهاجر قبیله ایمان» (از: حمید انصاری، پالتویی، 302 ص)، «گنجینه دل» (وزیری، 544 ص) و «حکایت مهر» (رقعی، 548 ص) ـ حاوی اشعار و مقالات و نامه های تسلیت ـ توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام به چاپ رسیده است.
4. این نگارنده، مقالتی در معرفی این کتاب در مجله مسجد، ش 13، ص 109 ـ 110 نگاشته است. (فروردین 1373 ش)
5. درباره این کتاب مقالتی در مجله «آینه پژوهش»، ش 27، ص 76 ـ 78 نگاشته ام
6. وی پدر مرحوم حجت الاسلام حاج شیخ محمدحسین بروجردی و نیای دکتر محمود بروجردی است. نیز معظم له ابوالزوجه مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی است.
منابع:
1. آثارالحجة. محمد شریف رازی. قم، انتشارات برقعی، 1332 ش.
2. تاریخ قم. شیخ محمدحسین ناصرالشریعة ـ با مقدمه و اضافات: علی دوانی. قم، دارالفکر.
* دیوان اشعار. حاج شیخ محمدعلی انصاری قمی. چاپ دوم: قم، 1362 ش.
3. رجال قم. سید محمد مقدس زاده.
4. ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکینة او اللقب. محمدعلی مدرس خیابانی تبریزی. چاپ اول، تهران، انتشارات علمی، 1332 ش.
5. روزنامه دینی ندای حق.
6. زندگی و شخصیت شیخ انصاری. مرتضی انصاری. چاپ کنگره شیخ انصاری.
7. فوائدالرضویة فی تراجم علماء المذهب الجعفریة. حاج شیخ عباس قمی. چاپ تهران.
8. کتابشناسی آثار مربوط به قم. حسین مدرسی طباطبایی. چاپ حکمت، 1353 ش.
9. الکرام البررة فی القرن الثالث بعد العشرة. شیخ آقا بزرگ تهرانی. مشهد، انتشارات سعید.
10. گنجینه دانشمندان. محمد شریف رازی. تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1352 ش.
11. مجله آینه پژوهش. نشریه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
12. مجله مسجد. نشریه مرکز رسیدگی به امور مساجد، تهران.
* مجله نور علم. نشریه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
13. نامه دانشوران ناصری. گروه نویسندگان. مقدمه: سید رضا صدر. قم، دارالعلم، 1332 ش.
14. نقباء البشر فی القرن الرابع بعد العشر. شیخ آقابزرگ تهرانی. مشهد، انتشارات سعید.
https://hawzah.net/fa/Magazine/View/130/6199/65818/تألیفات-خاندان-امام-خمینی/?SearchText=فشارکی
