مقام امام زین‌العابدین (ع) در جبل زین‌العابدین در شمال حماه سوریه
سال نشر : 1393
تعداد جلد : 1
صفحات : 396
قطع : رقعی
3. زیارتگاه امام زین‌العابدین (ع) در جبل زین‌العابدین در شمال حماه
3. زیارتگاه امام زین‌العابدین (ع) در جبل زین‌العابدین در شمال حماه
این مزار در بلندترین نقطه کوه معروف به «جبل زین‌العابدین»1 ، حدود 6 کیلومترى شمال شهر حماه واقع است.2 میان برخى زائران شیعه مشهور شده که امام زین‌العابدین (ع)، در مسیر کاروان اسراى اهل‌بیت (علیهم السلام) از کوفه به دمشق، از اینجا گذشته است و این مزار مى‌تواند محل توقف امام (ع) یا محل نماز خواندن ایشان باشد. اما برخى شواهد و قرائن تاریخى نشان مى‌دهد که این مزار در واقع قبر شخص دیگرى به نام زین‌العابدین است؛ از جمله، «ابن جیعان» (متوفاى 902 ه. ق) که گویا نخستین کسى است که به این مزار اشاره کرده، چنین مى‌نویسد که ملک الاشرف قایتباى مملوکى در سفر خود مبلغ هزار دینار براى بناى مزار سیّد زین‌العابدین پدر سیده نفیسه، در نزدیکى حماه، اختصاص داد تا آن را ابراهیم بن القَیشانى، از امراى حلب، انجام دهد.3
در اینجا ملاحظه مى‌شود که «سید زین‌العابدین»، با انتساب به دختر خود «سیده نفیسه» معرفى شده است؛ در صورتى‌که اگر این مزار براى امام زین‌العابدین (ع) بود، نیازى به معرفى ایشان با افزودن عبارت «پدر سیده نفیسه» نبود. به نظر مى‌رسد سیده نفیسه یک شخصیت دینى مقدس و مردمى در شمال سوریه بوده، و زیارتگاهى نیز براى وى وجود داشته است.4
1) این کوه 632 متر از سطح دریا و 230 متر از زمین‌هاى اطراف خود ارتفاع دارد. ر. ک: المعجم الجغرافى للقطر العربى السورى، ج 3، ص 586.
2) المعجم الجغرافى للقطر العربى السورى، ج 3، ص 586.
3) القول المستظرف فى سفر مولانا الملک الاشرف، محمد بن یحیى (ابن‌جیعان)، ص 78.
4) محمد سلیم الجندى به وجود مزارى به نام «سیده نفیسه» در معرة‌النعمان اشاره کرده است. ر. ک: تاریخ معرة‌النعمان، ج 2، ص 37. یکى از اهالى شهر فوعه، نزدیک ادلب، نیز نگارنده را از وجود مزار دیگرى به همین نام در شهر معرة مصرین (در شمال حلب) آگاه ساخت؛ که البته ظاهراً از بین رفته است.
173همچنین در اسناد دینى و وقف‌نامه‌هاى موزه حماه، سندى وجود دارد که در آن تعمیرات و بازسازى‌هاى زیارتگاه در سال 985 ه. ق بیان و در آن، از این مزار با نام «ولى‌الله زین‌العابدین» یاد شده است. سند دیگرى، حاوى هزینه‌هایى است که خادم مزار از نقیب سادات حماه «سید عبدالرزاق بن محمد کیلانى» دریافت کرده است که در آن، زین‌العابدین، جد وى معرفى شده است.1 از این سند چنین برداشت مى‌شود که صاحب مزار، منتسب به یکى از افراد خاندان «کیلانى» حماه است. خاندان کیلانى منتسب به «عبدالقادر گیلانى» و از نسل وى هستند که خود را از سادات حسنى مى‌دانند.
اما به عقیده تعدادى از خاندان‌هاى سادات و تصوف سوریه، از جمله سادات «آل حراکى»، صاحب این مزار «على بن عبدالله حراکى» است. وى فرزند شیخ عبدالله حراکى (متوفاى 586 ه. ق) جد اعلاى این خاندان، و از نسل امام زین‌العابدین (ع) بوده که نسب ایشان چنین است: على بن‌عبدالله (ملقب به حراکى) بن‌محمد بن‌على ابن‌حسین بن‌ابوالقاسم بن‌ابوالحسن على بن‌کمال‌الدین محمد بن‌حسن بن محمد بن‌على الزاهد بن محمد الاقساسى بن‌یحیى ذى‌الدمعة بن‌حسین بن‌زید بن‌امام زین‌العابدین (ع).2
محمد راغب طبّاخ حلبى، صاحب اعلام النبلاء، در زندگى‌نامه شیخ عبدالله حراکى نوشته است:
سید شریف حسیب، شیخ صالح، جلیل اصیل، عریق قدوه، زاهد عابد، ورع ناسک، سالک مسلک، محقق مدقق، پس از مهاجرت از مدینه منوره، در کوه‌هاى فلسطین به عبادت پرداخت. سپس به روستایى در حوران به نام «حَراک» رفت و بدان منتسب گردید. سپس در ایام شیخ ارسلان دمشقى، که شیخ تصوف در شام بود، به آنجا رفت، و مشایخ شام به وى حسد بردند. از او
1) «الترب ومقامات الزیارة فى حماة»، ص 163.
2) ر. ک: اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشهباء، ج 4، ص 274.
174کراماتى، از قبیل کشف حقیقى و الهام ربانى و اتصال نبوى آشکار گردید که قابل بیان نیست.
جمع بسیارى به گرد وى درآمدند تا جایى‌که او را بر خود بیم آن پدید آمد که از حال مراقبه باز ماند. از مناقب وى، رحمت خدا بر او باد، آن است که از شرم خدا، هیچ گاه سرش را به آسمان بلند نکرد. پس زمانى که مردم زیادى به گرد وى درآمدند، به حمص رفت. در آنجا نیز مردم زیادى به گرد وى جمع شدند و بیشتر اهل آنجا نزد او تلمذ نمودند و کراماتش مشهور گشت. پس او را بیم آن پدید آمد که توجه مردم، او را از حال مراقبه باز دارد. از آنجا نیز هجرت کرد و به معرة‌النعمان رفت. مردم اطراف او را گرفتند و او از بیم بازماندن از حال مراقبه، به «غرزل» از روستاهاى معرة‌النعمان مهاجرت کرد و در آن اقامت گزید و همانجا ساکن شد. مردم از عراق و اطراف شام به نزد وى مى‌آمدند و تعداد مریدان وى در شمارش نیاید. در همانجا در سال 586 درگذشت و بر قبر او زیارتگاهى ساختند و در روز وفات او جمعى از مسیحیان، اسلام آوردند.1
قبر وى تاکنون در همین روستا که امروزه به نام «حراکى» شهرت یافته، پابرجا و زیارتگاه است. صاحب اعلام النبلاء در ادامه، درباره فرزند وى على بن عبدالله (صاحب مزار زین‌العابدین حماه) چنین نوشته است:
از عبدالله فرزندى جز ابوالحسن على نیامد. او در زهد و عبادت و دانش و حال [معنوى]، به پدر خود نزدیک بود، خداوند آن دو را بیامرزد، و از نسل وى است طایفه پاک ساکن معرة‌النعمان؛ و در آن زاویه مشهورى دارند.2
نورى پاشا کیلانى، در یکى از ابیات قصیده قسطنطونیه خود که در آن زیارتگاه‌هاى
1) اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشهباء، ج 4، صص 274 و 275.
2) همان، ص 275.
175شهر حماه را نام برده، به این مزار اشاره کرده، سروده است:
ومقام زین العابدین الذى غدا للعابدین مقام زین حلاها<lfootnote noteId="9">1</lfootnote>
براساس کتیبه موجود در زیارتگاه، تاریخ بنا به سال 883 ه. ق و دوره ملک الاشرف قایتباى مملوکى برمى‌گردد که مطابق با نوشته ابن‌جیعان است. این زیارتگاه، صحنى جدید با دو ورودى شمالى و شرقى دارد و اطراف صحن نیز اتاق‌هایى براى اقامت زائران ایجاد شده است. در جنوب صحن، رواق جدیدى وجود دارد که سقف آن بر چهار ستون استوار است. متصل به این رواق، ساختمان اصلى مزار قرار دارد که با قالب‌هاى سنگى از جنس «کلسیت» ساخته شده است. این ساختمان شامل دو اتاق مجاور یکدیگر است که با یک درِ ساده به یکدیگر متصل شده است. هر اتاق داراى گنبدى سفیدرنگ از جنس آجر سفالى، و گنبد غربى بزرگ‌تر از گنبد شرقى است. هر گنبد، داراى گردن دایره‌اى است که میان آن نیز پنجره‌هاى کوچکى وجود دارد. (تصویر 89)
هر یک از دو اتاق اصلى مزار، داراى یک ورودى در ضلع شمالى آن است. میان اتاق شرقى مزار، قبرى برجسته وجود دارد که با پارچه‌هاى سبزرنگ مزیّن به آیات قرآن پوشیده شده است. زائران که بیشتر از فرقه علویان سوریه هستند، این قبر را مقام یا مزار نمادین امام زین‌العابدین (ع) مى‌دانند و آن را زیارت مى‌کنند. (تصویر 90)
ورودى اتاق غربى، شامل سردر بزرگى است که دو طرف آن دو سکو به ارتفاع حدود نیم متر وجود دارد. در این سردر کتیبه‌اى سنگى به ابعاد 71 * 191 سانتى‌متر مربع وجود دارد که حاوى نوشته‌اى به خط ثلث در دو سطر و بیانگر تاریخ بناى مزار است. (تصویر 91) متن کتیبه چنین است:
1. بسم الله الرحمن الرحیم امر بعمارة هذا المسجد المبارک مولانا السلطان الملک الاشرف ابوالنصر قایتبای
1) «الترب ومقامات الزیارة فى حماة»، ص 162. ترجمه بیت: مقام [امام] زین‌العابدین که براى عابدان به جایگاه خوبى تبدیل شده، آن (شهر حماه) را آراست.
176 2. خلد الله تعالى ملکه على ید الامیر صارم الدین ابراهیم بن القایتبانی احد الامراء بحلب فی سنة ثلاث وثمانین وثمان مائة.
بالاى این کتیبه، کتیبه دیگرى به‌صورت دایره‌اى و به قطر 40 سانتى‌متر، در سه سطر وجود دارد که متن آن چنین است: «ابوالنصر قایتبای، عز لمولانا السلطان الملک الاشرف، عزّ نصره». این کتیبه، «رنک»1 رسمى ملک الاشرف قایتباى است.
بناى زیارتگاه زین‌العابدین، به علت قرار گرفتن بالاى کوه و داشتن دو گنبد سفیدرنگ، از مسافت دور نیز دیده مى‌شود.
4. زیارتگاه امام زین‌العابدین (ع) در شمال «بانیاس»
1) «رنک» در اصطلاح، به معناى نشان‌هاى ویژه پادشاهان و امیران دوره مملوکى است. رنک پادشاهان مملوکى به شکل دایره‌اى حاوى نام و القاب پادشاه بوده است. رنک امیران این دوره نیز دربردارنده شکل‌هایى بوده که جایگاه و وظایف رسمى آنها را نشان مى‌داده است. ر. ک: معجم مصطلحات العمارة والفنون الاسلامیة، عاصم محمد رزق، صص 124 و 125.
آثار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و زیارتگاه‌های اهل بیت علیهم السلام در سوریه بخش دوم: زیارتگاه‌هاى منسوب به ائمه شیعه (علیهم السلام) فصل سوم: زیارتگاه‌هاى امام زین‌العابدین (ع) وامام جعفرصادق (ع) 3. زیارتگاه امام زین‌العابدین (ع) در جبل زین‌العابدین در شمال حماه
تعرف على الأهمیة الاستراتیجیة لـ “جبل زین العابدین” فی محافظة حماة
2 سبتمبر، 201647
تعرف على الأهمیة الاستراتیجیة لـ “جبل زین العابدین” فی محافظة حماة
الاتحاد برس:
تقدمت قوات المعارضة خلال الیومین الماضیین، فی ریف حماة الشمالی حتى وصلت إلى مشارف “جبل زین العابدین”، المطل على عدد من المناطق المهمة بالنسبة للنظام، والتی ما زالت تحت سیطرته، وفیما یلی نستعرض النقاط التی تشکل أهم عوامل أهمیة هذا الجبل:
https://aletihadpress.com/?p=64507
