روحانی مشروطهخواه
بعدها میرزا اداره حوزه درسی سامرا را به طور کامل به سه نفر از شاگردان برتر خود، یعنی سیداسماعیل صدر، سیدمحمد فشارکی اصفهانی و میرزامحمدتقی شیرازی واگذار کرد.
روحانی مشروطهخواه عراق؛ سیداسماعیل صدر (١٢٢١ تا ١٢٩٨): «بر هر عاقلی ظاهر و هویداست که منشأ تمام خرابیها و بلاهای وارده به ایران و رسیدن مملکت اسلامی به این حالت حالیه، فقط همان نفاق و شقاق و خصومات و اختلافات داخله است». این را سیداسماعیل صدر، جانشین میرزاحسن شیرازی، فرزند آیتاللهالعظمی سیدصدرالدین میگوید. زمانی که اولین گامهای اصلاح با جنبش تنباکو در ایران برداشته شد، تا زمان پیروزی انقلاب مشروطه ایران در ١٤ مرداد ١٢٨٥، او از این حرکت حمایت میکند. حالا یک قرن از فوت سیداسماعیل، جانشین میرزاحسن شیرازی، میگذرد. او تحصیلات خود را در اصفهان، نجف و سامرا نزد آیاتعظام شیخ محمدباقر نجفی، شیخراضی نجفی، شیخمهدی کاشف الغطا و میرزا محمدحسن شیرازی گذراند. میرزای نایینی و میرزامهدی اصفهانی از شاگردانش بودند. بهموقع در سیاست دخالت میکرد؛ از حامیان آخوند خراسانی در جنبش مشروطه است. سیداسماعیل در دورهای از همه به میرزای شیرازی نزدیکتر، مشاور او و پس از استاد به جهت علمی بر همه مقدم بود. به دنبال فوت آیتالله شیخ موسی آلشراره مرجع و رهبر وقت شیعیان لبنان، مردم آن سامان در سال ١٣٠٧ قمری از سیداسماعیل دعوت کردند تا جهت جانشینی او به جبلعامل هجرت کند. اما او نپذیرفت و ماندن در کنار میرزای شیرازی را ترجیح داد. در محرم سال ١٣٠٨ قمری به اجبار به نجف بازگشت. یک سال بعد میرزای شیرازی با ارسال نامهای در شعبان ١٣٠٩ قمری، او را مکلف کرد به سامرا بازگردد. بازگشت سیداسماعیل به سامرا چند ماه پس از صدور حکم تاریخی تحریم تنباکو در اول جمادیالاول سال ١٣٠٩ قمری و در زمانی صورت گرفت که مبارزات میرزای شیرازی با استعمار انگلیس به اوج رسیده بود. بعدها میرزا اداره حوزه درسی سامرا را به طور کامل به سه نفر از شاگردان برتر خود، یعنی سیداسماعیل صدر، سیدمحمد فشارکی اصفهانی و میرزامحمدتقی شیرازی واگذار کرد. بعد از وفات میرزا، امر مرجعیت و زعامت دینی به سیداسماعیل انتقال یافت. سیداسماعیل «اتحاد شیعه و سنی» را جهت مقابله با تهدیدات روزافزون استعمار ضرورتی اجتنابناپذیر میدانست. او پس از دریافت تلگراف رئیس مجلس شورای ملی ایران درخصوص اولتیماتوم و تجاوز روسیه به ایران رهسپار نجف شد تا ابتدا آیاتعظام آخوند خراسانی و سیدمحمدکاظم یزدی را با یکدیگر متفق و سپس روحانیت شیعه را در راه دفاع از تمامیت ارضی کشور متحد و بسیج کند. او در جلوگیری از بازگشت محمدعلی شاه قاجار به اریکه قدرت نیز که علیه مشروطهخواهان با روسها همپیمان شده بود، نقش مؤثری داشت. حسن صدر (١٢٣٥- ١٣١٤): فرزند آیتالله سیدهادی صدر، نزد سیداسماعیل صدر پسرعمویش و میرزاحسن شیرازی تحصیل کرد. آثار ماندگار زیادی در علوم مختلف حوزوی دارد؛ کتابهایی چون «سبیل الرشاد فی شرح النجاه العباد علی سبیل الاستدلال» در فقه، «اللوامع» در اصول فقه، «شرح وسائل الشیعه الی الاحکام الشریعه» در حدیث، و... را نوشته است. بعد از میرزای شیرازی و سیداسماعیل صدر زنده و از مراجع تقلید شیعه عراقی بود. او اهل مداخله در سیاست نبود. لبنان: خاندان صدر در این دوره در لبنان نمایندهای ندارد.
منبع
https://fararu.com/fa/news/325946/خاندان-صدر-بین-٢-انقلاب