قبرستان باب‌الصغیر دمشق سوریه
قبرستان باب الصغیر در نزدیکی منطقه باب مصلی
ضریح رئوس شهدای کربلا
قبرستان باب‌الصغیر
قبرستان باب الصَغیر از قبرستان‌های مهم و قدیمی دمشق و مدفن برخی فرزندان امامان شیعه، صحابه و تابعین.
قدمت باب الصغیر به نخستین سال‌های ورود اسلام به سرزمین شام می‌رسد. مقام رؤوسالشهداء (مدفن سرهای شهدای کربلا) در نزدیکی باب الصغیر واقع شده است و بر اهمیت آن افزوده است. برخی از اندیشمندان، زهّاد و پادشاهان مشهور نیز در این قبرستان دفن شده‌اند.
تاریخچه، موقعیت و اهمیت
قبرستان باب الصغیر یکی از قدیمی‌ترین قبرستان‌های دمشق است که تاریخچه آن به سال‌های نخستین ورود اسلام به این سرزمین برمی‌گردد. این قبرستان در نزدیکی یکی از دروازه‌های قدیمی شهر دمشق با نام باب الصغیر واقع شده است. اهمیت آن به جهت مقبره برخی صحابه، فرزندان ائمه، تابعین، اندیشمندان، زهاد و سلاطین مشهور در آن است.
مشاهیر مدفون
در منابع تاریخی به وجود قبور شخصیت‌هایی در این قبرستان اشاره شده است که امروزه نشانی از آنها به چشم نمی‌خورد، از جمله می‌توان به قبور محمد بن عمر بن علی (ع)، همسر وی خدیجه دختر امام زین‌العابدین (ع) و ام‌الحسن دختر جعفر بن حسن بن حسن بن علی بن ابیطالب اشاره کرد.[۱] از سوی دیگر، در منابع تاریخی، از برخی زیارتگاه‌های کنونی نامی برده نشده است، مانند مزارات عبدالله بن زین‌العابدین (ع)، عبدالله بن امام جعفر صادق (ع) و زیارتگاه سرهای شهدای کربلا.[۲]
| فرزندان ائمه | صحابه | زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان پیامبر | سلاطین مشهور دمشق | تابعین | دانشمندان و زهاد مشهور دمشق |
|---|---|---|---|---|---|
| سکینه دختر امام حسین(ع) | قبر منسوب به بلال حبشی | حمیده دختر مسلم بن عقیل | معاویه بن ابی سفیان | اویس قرنی | شمس الدین ذهبی |
| ام کلثوم دختر حضرت علی(ع) | قبر منسوب به عبدالله بن مکتوب | فضه خادم حضرت زهرا | معاویه بن یزید بن معاویه | ابن هشام نحوی | |
| قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین(ع) | قبر منسوب به عبدالله بن جعفر | اسما بنت عمیس | صلاح الدین ایوبی | ابن رجب حنبلی | |
| عبدالله بن جعفر الصادق | سهل بن ربیع انصاری | میمونه دختر امام حسن(ع) | ملک عادل ایوبی | ابن قیم جوزی | |
| عبدالله بن سجاد علیه‌السلام | ابو درداء و ام درداء | قبر منسوب به ام سلمه | نور الدین محمود زنگی شهید | ابن تیمیه | |
| فضاله بن عبید | قبر منسوب به ام حبیبه | ابن عساکر | |||
| ابان بن عثمان بن عفان | حفصه دختر عمر بن خطاب | ولید بن عبدالملک | بهلول | ||
| اوس بن ابی اوس | ابراهیم قونوی | ||||
| وائله بن الاسقع | قطب الدین شیرازی |
مدفن سرهای شهدای کربلا
در کنار باب الصغیر زیارتگاه مدفن سرهای ۱۶ تن از شهدای کربلا قرار دارد که اسامی آنها بدین شرح است: عباس، عبدالله، محمد، جعفر،عثمان و عمر فرزندان امام علی(ع)، علی‌اکبر و عبدالله فرزندان امام حسین(ع)، قاسم بن حسن(ع)، جعفر بن عقیل، محمد بن مسلم بن عقیل،عون بن عبدالله بن جعفر، حبیب بن مظاهر، عبدالله بن عقیل، عبدالله بن عوف و حر بن یزید.[۳] اما سید محسن امین، با استناد به کتیبه‌ای که پس از سال ۱۳۲۱ق در این زیارتگاه دیده که در آن تنها نام سه تن از شهدای کربلا برده شده بود، اینجا را مدفن سرهای سه تن از شهدای کربلا یعنی حضرت عباس، علی‌اکبر و حبیب بن مظاهر دانسته است.[۴] [یادداشت ۱]
زیارتگاه سرهای شهدا دارای صحن مستقل و از محوطه قبرستان کاملاً جداست. بنا در میان صحن قرار دارد و برروی قبر، ضریحی نقره‌ای از سوی داعی شیعیان اسماعیلی بهره هند نصب شده است. در داخل ضریح، شانزده عمامه پارچه‌ای به نشانه شانزده سر شهدای کربلا وجود دارد. ضلع شرقی صحن، متصل به صحن مسجدِ نسبتاً جدیدی است که در شبستان آن محرابی منتسب به امام زین‌العابدین (ع) وجود دارد. در داخل صحن نیز چاه آبی وجود دارد که به باور زائران، با آب آن سرهای شهدای کربلا شستشو داده شده است.[۵]
همچنین در نزدیکی محل دفن سرهای شهدا مسجد امام زین العابدین قدیمی‌ترین مسجد دمشق قرار دارد که اسیران کربلا در آن اقامت داشتند.[۶]
ضریح رئوس الشهدا
پانویس
- ↑ حموی، یاقوت، معجم البلدان، ۱۹۹۵ق، ج۲، ص۴۶۸.
- ↑ زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب ائمه (ع) در سوریه نوشته احمد خامه‌یار، ۱۳۹۰ش، ص۸۷-۱۲۶
- ↑ حسینی جلالی، مزارت اهل البیت و تاریخها، ۱۴۱۵ق، ص۲۲۶.
- ↑ فهری، مراقد اهل البیت، ۱۴۲۸ق، ص۳۹-۴۰.
- ↑ سایت حج و زیارت؛ قبرستان باب الصَغیر
- ↑ حسینی جلالی، مزارت اهل البیت و تاریخها، ۱۴۱۵ق، ص۲۲۸.
یادداشت‌ها
- ↑ بنابر نقلی قبیله‌ی حر (بنی‌تمیم) از جداشدن سر حر بن یزید ریاحی جلوگیری کردند. ر.ک به: سماوی، إبصار العین، ۱۴۱۹ق، ص۲۲۰
منابع
- امین، سید محسن، أعیان الشیعة، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۶ق.
- حسینی جلالی، محمدحسین، مزارات اهل البیت و تاریخها، مؤسسه اعلمی، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- حموی بغدادی، یاقوت، معجم البلدان، دار صادر، بیروت، ۱۹۹۵م.
- سماوی، محمد بن طاهر، إبصار العین فی أنصار الحسین علیه‌السلام، قم، انتشارات دانشگاه شهید محلاتی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق
- فهری، سید اجمد، مراقد اهل البیت فی الشام، مکتب الامام الخامنئی، سوریه، ۱۴۲۸ق.
- زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب ائمه (ع) در سوریه نوشته احمد خامه‌یار فصلنامه وقف میراث جاویدان، شماره ۷۶، زمستان ۱۳۹۰ش.
قبرستان باب الصغیر قبرستانی است که ۱۴مقام در اونجا قرار داره از زنان پیامبر ام حبیبه و ام سلمه تا بلال حبشی ،این قبرستان چهارمین قبرستان مهم در دنیای اسلام است :
1- قبرستان بقیع
۲- قبرستان وادی السلام
3- قبرستان تخت فولاد
4- قبرستان باب الصغیر
این قبرستان در جنوب شهر قدیم دمشق واقع شده و چون نزدیک کوچکترین درقدیمی شهر دمشق قرار داشته "باب الصغیر" نام گرفته است.تو این قبرستان قبرها نزدیک به هم هستند و ارتفاع نسبتا زیادی هم دارند ، طوریکه به سختی می شد از میان آنها گذشت توی این قبرستان برای افرادی که از یاران و صحابه پیامبر و نزدیکان خاندان پیامبر بودند گنبد و بارگاه کوچکی اندازه یک اتاق ساخته اند
اینجا هم شلوغ بود و پر از زائران مختلف که برای زیارت مقامهایی که در این قبرستان بود امده بودند از مینی بوس که پیاده شدیم خیابانی روبرویمان بود که در دوطرف این خیابان مقامهای یاران پیامبر و اهل بیت بود اولین مقام ، مقام همسران پیامبر" ام حبیبه "و "ام سلمه" بود که در قسمت غرب قبرستان باب الصغیر بود تو مدینه هم می گفتن برای این دونفر قبری وجود دارد و احتمال اینکه این قبور قبور اصلی باشد ظاهرا کمتر است .
عبداله بن زین العابدین نیز مقام بعدی بود که در قسمت شرق باب الصغیر بود عبد الله فرزند امام سجاد (ع) بود او مردی فقیه ووارسته بود که به علت درخشندگی صورتش به" باهر" شهرت یافته بود
بعد از مقام عبدالله بن زین العابدین مقام رئوس شهدای کربلا بود ظاهرا بعد از حادثه کربلا که رئوس شهدا را برنیزه ها به شام و برای یزید اورده بودند برای دفن به این قبرستان می اورند از در که وارد می شوی اتاقی است که در ان ضریحی قرار دارد و درون ان ضریح 16دایره حجیم که با پارچه ای سبز پوشانده شده است به نشانه 16شهید کربلا وجود دارد که اسامی انها نیز برروی این پارچه ها نوشته شده است اما به احتمال قوی فقط سر3 نفر از این شهدا به نام«حضرت علی اکبر» ،«حضرت ابوالفضل» و «حبیب بن مظاهر »در این مکان به خاک سپرده شده است .
درحیاط این مکان که معروف به مقام رئوس شهدای کربلا است حوضی وجود دارد که می گویند سر شهدا را در اینجا شسته اند و در کنار ان نیز اتاقی وجود دارد که گفته می شود امام سجاد در انجا نماز خوانده است
مقام بعدی مقام حضرت سکینه و ام کلثوم بود که در قسمت شرق خیابان بود آمنه ملقب به سکینه دختر امام حسین (ع) بود وبرادرش علی اصغر ومادرش رباب بود. ام کلثوم یازینب صغری نیز دختر امام علی (ع) بود وارد شبستان که می شوی دو ضریح هم شکل درکنار هم قرار دارند که بادیواری که وسط ان برای رفت و امد دیگران باز است ازهم جدا شده اند و درکنار دیوار هر اتاق پلکانی باز می شود که به زیرزمین ودو اتاقک کوچک هدایت می شود،در این مکان مقدس ضریح وتابوت هر دو قبر دیده می شود، هر دو بزرگوار در واقعه کربلا حضور داشتند و پس از اسارت به دمشق آمدند.
از اینجا به بعد بقیه مقام ها در پشت سر مقام حضرت سکینه و ام کلثوم بوده و درون قبرستان و در قسمت غربی قبرستان باب الصغیر است در پشت قبر سکینه و ام کلثوم قبری منسوب به «فاطمه صغری» دختر امام حسین (ع) است که در داخل حجره ای کوچک قرار گرفته، در کنار اتاق پلکانی است که به فضایی کوچک در زیر زمین راه دارد بر روی سنگ قبر او آیت الکرسی به خط کوفی نوشته شده است،گنبد آن به رنگ سبز ودیوارهای آن به وسیله سنگهای سیاه وسفید بر پا گشته است.
کمی بالا تر ازمرقد" فاطمه صغری"در اتاق دیگری از این قبرستان مدفن سه بانوی مطهر قرار دارد:اسماء بنت عمیس همسر جعفر طیار،میمونه دختر امام حسن(ع)،حمیده دختر مسلم بن عقیل،در این حجره ضریحی سبز رنگ قرار دارد که سنگ قبرها به صورت ایستاده در کنار آن نصب شده است.
در یکی دیگر از حجره های این قبرستان که با گنبد سبز رنگ کوچکی نمایان است در تابوتی کوچک ومحفظه ای فلزی «عبدالله بن صادق» فرزند امام جعفر صادق(ع) مدفون است .
کمی بالاتر از این حجره ودر مکانی دیگر موذن با وفای پیامبر«بلال حبشی» به خاک سپرده شده است او پس از وفات پیامبر فقط دو بار اذان گفت یکی به در خواست حضرت زهرا(س) و دیگری به در خواست امام حسن(ع) وامام حسین(ع).پس از آن به جهاد رفت وبعد در یکی از قریه های نزدیک دمشق ساکن شد.سرانجام در سال 20هجری ودر سن 63سالگی وفات یافت.
در کنار مقبره "بلال" مقبره کوچکتری دیده می شود که گفته می شود قبر«عبدالله بن جعفر» فرزند جعفر طیار وهمسر باوفای حضرت زینب(س) است که در سن 90 سالگی چشم از دنیا فرو بست .
یکی دیگر از نزدیکان اهل بیت که در این قبرستان مدفون است «فضّه» خادمه حضرت زهرا(س) است ، فضه کسی بود که در بیست سال آخر عمرش سخنی جز کلمات قرآن از وی شنیده نشده است وی در واقعه کربلا حضور داشت وبه اسارت در آمد .قبر فضه کمی دورتر بود و برای اینکه خادمی هم ندارد درب شبستان کوچکش بسته بودو کمتر زائران به آنجا می رفتند وقتی به مقام فضه رسیدیم یک کاروان کوچک آذری زبان در حال روضه خوانی از حضرت زهرا ( س) و مصیبتهای ان حضرت و همراهی فضه با ان حضرت بودند در قبرستان باب الصغیر زیارت این مقام چیز دیگری بود
سرهای دفن شده در آن مکان مقدس متعلق به این شهیدان است:
1- سر مقدس أبا الفضل العباس‌بن علی بن أبی طالب علیه السلام، مادرش أم البنین.
2- سر مقدس عبدالله بن أبی طالب علیه السلام، مادرش أم البنین.
3- سر مقدس عثمان بن علی بن أبی طالب علیه السلام، مادرش أم البنین.
4- سر مقدس محمد الأصغر بن علی بن أبی طالب علیه السلام از بنی هاشم
5- سر مقدس عمر بن علی بن أبی طالب علیه السلام، مادرش الصهباء دخترحبیب از قبیله بنی هاشم
6- سر مقدس علی بن الحسین الأکبر بن علی علیه السلام، مادرش لیلى بنت أبی مرة بن عروة
7- سر مقدس جعفر بن عقیل بن أبی طالب از قبیله بنی هاشم
8- سر مقدس عبد الله بن عقیل بن أبی طالب از بنی هاشم
9- سر مقدس الحسین بن عبد الله
10- سر مقدس عبد الله بن عوف
11- سر مقدس الحر بن یزید الریاحی التمیمی
12- سر مقدس القاسم بن الحسن بن علی بن أبی طالب(ع)از بنی هاشم
13- سر مقدس أبی بکر بن علی بن أبی طالب (ع). مادرش لیلى از بنی هاشم
14- سر مقدس جعفر بن علی بن ابی طالب (ع) از بنی هاشم
15- سر مقدس حبیب بن مظاهر الأسدی
16- سر مقدس محمد بن مسلم
http://rainrow.blogfa.com/post/331
