الرسائل الفشارکیة - نسخه خطی - سند موجود
سه شنبه, ۱ آبان ۱۳۹۷، ۰۷:۰۰ ب.ظ
آیت الله العظمی سید محمد فشارکی طباطبایی
| پدیدآوران | فشارکی اصفهانی، محمد بن امیرقاسم (نویسنده) |
|---|---|
| ناشر | جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1413 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع |
برایت (اصول فقه) فقه جعفری - رساله عملیه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 183/9 /ف5ر5 |
الرسائل الفشارکیة، به زبان عربى، تألیف سید محمد فشارکى (م 1316ق) است که از اجلاى شاگردان میرزاى شیرازى بزرگ بوده و بعد از رحلت ایشان، از سامراء به نجف رفته است(الذریعة، ج 4، ص378).
کتاب، مشتمل بر چند رساله در موضوعات مختلف فقهى و اصولى است.
کتاب، شامل یک مقدمه از مؤسسه نشر اسلامى و شش رساله از مؤلف مى‌باشد.
مقدمه، مشتمل بر زندگى‌نامه کوتاهى از مؤلف، مصادر ترجمه و بیان شیوه عمل محققین در تحقیق این کتاب است.
رساله‌هایى که در این مجموعه گرد آمده است، بدین شرح مى‌باشد:
- رسالة فی اصالة البراءة:
- مؤلف، در این رساله، پس از تبیین حکم واقعى و ظاهرى، به توضیح پیرامون اصل برائت پرداخته است و با استفاده از دلایل عقلى و نقلى، آن را اثبات کرده و بعضى از موارد استفاده آن را در فقه متذکر شده است.
- رسالة فی تقوى السافل بالعالی:
- در این رساله، مسئله پاک ماندن قسمت بالایى آبى که بر روى نجاست مى‌ریزد، بررسى شده است. متن کتاب از میرزاى شیرازى بزرگ است که پس از پایان یافتن آن، شرح و نقد سید محمد فشارکى، بر قسمت‌هایى از آن ذکر شده است.
- این شرح، به اصطلاح شرح بالقول(قوله...أقول) است که به سبک فقه استدلالى به بیان و تفسیر و نقد بعضى از نظریات میرزاى بزرگ پرداخته است.
- از آن‌جایى که در این رساله، بعد از نام میرزاى بزرگ، عبارت قدس‌سره و نظایر آن دیده نمى‌شود، این کتاب در زمان زندگانى میرزا؛ یعنى قبل از 1312ق، نوشته شده است.
- نظر میرزاى بزرگ و سید محمد فشارکى این است که اگر آبى از بالا جریان داشته باشد، قسمت پایین (سافل)، قسمت بالا (عالى) را از نجاست حفظ مى‌کند.
- مرحوم فشارکى در صفحه 215 مى‌نویسد: «لا ریب فی أنه إذا کان فوق النجاسة عالیا بالنسبة إلى محل الملاقاة فهو لا یتأثر و أما محل الملاقاة و ما تحته فاعتصامه تابع لکریة المجموع بمقتضى عبارة الشهید».
- و در صفحه 218 آمده است: «إن مقتضى مفهوم الحدیث أن الجریان غیر مانع و إن کان عرفا مانعا فکلّ ماء جار علم من الخارج بإجماع و نحوه أن ملاقاة أسفله بالنجاسة لا تقتضى التأثیر فی الأعلى فهو و إلاّ وجب الحکم بکون الجاری کالساکن. ففی مثل العمود القائم إذا لاقى أسفله النجاسة یحکم بطهارة الأعلى للإجماع و کذلک ما یلحق به و أمّا لجریان فی تساوی السطح فلا دلیل على الاعتصام به و کونه مانعا».
- رسالة فی الدماء الثلاثة:
- این رساله، شرح مبحث حیض و احکام و فروعات آن از کتاب «شرائع الاسلام» محقق حلى (م 676ق) است که بحث استحاضه و چندین مسئله فقهى دیگر در احکام جمع بین غسل‌هاى واجب، مستحب و غسل جنابت نیز به آن ضمیمه شده است.
- سبک نگارش آن، به‌گونه فقه استدلالى است و مؤلف در بررسى دقیق روایات و فقه الحدیث آنها نهایت تلاش را نموده و اقوال و نظریات فقها را در کنار مباحث دقیق اصول فقه به‌طور گسترده بیان نموده است؛ به عنوان نمونه در صفحه 232، در چند سطر به بیش از 20 مأخذ و کتاب فقهى اشاره نموده است.
- وى، در این کتاب، علاوه بر نظریات فقهاى بزرگ، عنایت خاصى به نظریات شیخ اعظم انصارى (م 1281ق) داشته و در موارد زیادى به بررسى و بیان نظریات وى پرداخته است.
- علاوه بر مباحث حدیثى و بیان نظریات فقها، مباحث اصولى مهمى، مثل واجب مطلق و مشروط یا معلّق و مقدمه واجب، به‌طور مستقل مطرح گردیده است. مؤلف، در علّت بیان آنها، این‌گونه مى‌نویسد: «و هذه المسئلة و إن کانت أصولیّة إلاّ أن التعرض لها فی هذا المقام مما لا بأس به، لارتباط له بالمقصود».
- لازم به ذکر است که بر خلاف نام کتاب که «الدماء الثلاثة»(حیض، استحاضه و نفاس) است، بیشترین مباحث کتاب فقط مربوط به حیض است و در غیر آن شرحى بر مباحث«شرائع الاسلام» وجود ندارد و نظریات خود مؤلف، به‌صورت بسیار مختصر در مورد استحاضه و نفاس مطرح شده است.
- با توجه به اینکه مؤلف، پس از نام شیخ اعظم انصارى (م 1281ق)، عبارت «أعلى اللّه مقامه» یا «قدس‌سره» را ذکر کرده است و با عنایت به اینکه به نظریات استادش میرزاى بزرگ شیرازى (م1312ق) که وى از سال 1286ق، در خدمت او بوده است، هیچ‌گونه اشاره‌اى ننموده است، به احتمال زیاد، این کتاب، بین سال‌هاى 1281 تا 1290ق، نوشته شده است.
- رسالة فی أحکام الخلل فی الصلاة:
- در این رساله، احکام سهو و نسیان در کارهاى نماز و ندانستن نجاست لباس و بدن نمازگزار و زیاد نمودن یک رکعت و شک‌هاى صحیح و غیر صحیح در تعداد رکعات نماز بیان شده است. سبک نگارش آن فقه استدلالى است و در آن به نظریات فقهاى بزرگ قبل از مؤلف اشاره شده است.
- در بین این فقهاء، نظریات صاحب جواهر (م 1266ق) در «نجاة العباد» و «جواهر الکلام» و نظریات شیخ اعظم انصارى (م 1281ق) در کتاب «الصلاة» و نظریات میرزاى شیرازى بزرگ(م 1312ق) بیش از دیگران مطرح شده است که موجب گردیده کتاب از جایگاه ویژه‌اى برخوردار شود.
- علاوه بر مباحث احکام خلل در نماز، ناسخ کتاب، بعضى از مباحث متفرقه دیگر از مؤلف را به آن ضمیمه کرده است و در مورد علّت آن در صفحه 438 مى‌نویسد:
- هذا آخر ما برز من تحریر سیدنا العلامة آیت‌اللهالسید محمد الاصفهانی - قدس‌سره - فی بحث الخلل مجتمعا، و وجد بعض أوراق متفرقة بخطه الشریف، غیر مبیضة و لا مهذّبة، فاستنسخه أیضا لما فیه من الفائدة الکثیرة للطلاب.
- فقه الحدیث و بررسى دقیق متن روایات همراه با بیان گسترده اقوال و نظریات فقها و متن روان و دقت نظر مؤلف، از دیگر خصوصیات این کتاب ارزش‌مند است.
- با توجه به عبارت «رضوان اللّه علیه»، «رحمه اللّه»، «قدس اللّه نفسه الزکیّة» که در صفحات 366، 372، 375 و نظایر آن، پس از نام میرزاى بزرگ(م 1312ق) که از وى تعبیر به سید مشائخنا شده است و با توجه به سال وفات مؤلف که 1316ق، است، این کتاب بین سال‌هاى 1312ق تا 1316ق نوشته شده است.
- از مهم‌ترین ویژگى‌هاى این رساله، احتیاط مؤلف در انتخاب نظریه در مواردى است که به‌طور مسلّم براى او مطلبى کشف نشده است؛ به‌عنوان نمونه در صفحه 413 در تساوى طرفین شک، در پایان آن مى‌نویسد: «فلیتأمّل فیها و المسئلة محتاجة إلى التأمل لعلّ اللّه یوفقنا لتنقیحها بعد حین».
- از دیگر ویژگى‌هاى کتاب، اشاره به نظریات میرزاى شیرازى بزرگ و محل و زمان تدریس وى است؛ به‌عنوان نمونه در صفحه 390 آمده است: «هذا خلاصة ما أفاده سید مشایخنا فی مدرسته المبارکة، حین تشرفنا بخدمته فی داره المبارکة المعروفة بسر من رأى، شکراللّه سعیه».
- و در صفحه 372 و 373 آمده است: «هذه خلاصة ما أفاده سید مشائخنا - رضوان‌الله‌علیه - فی الدرس فی النجف الأشرف فی مسجد الهندی، شکراللّه سعیه و أجزل مثوبته».
- رسالة فی الخیارات:
- این رساله، دربردارنده مقدمه‌اى در معنى بیع، عقد، لزوم و جواز بیع و قسمتى از بحث خیارات، شامل خیارهاى مجلس، حیوان، شرط و غبن است.
- با توجه به تکرار خطبه‌هایى که در مقدمه خیارهاى مجلس، شرط، حیوان ذکر شده است، احتمالا مؤلف، قصد تألیف کتاب مستقلى را نداشته است و به همین دلیل نیز خیارهاى رؤیت، تأخیر و عیب در آن مطرح نشده است.
- این کتاب، به سبک فقه استدلالى نوشته شده است و در آن، نظریات بزرگان از فقها، از قبیل شیخ طوسى(م 460ق) و ابن براج (م 481ق) تا سید على طباطبایى(م 1231ق)، صاحب «ریاض المسائل» و شیخ اعظم انصارى (م 1281ق)، مطرح گردیده است.
- تحلیل دقیق نظریات فقهاء، فقه الحدیث کم‌نظیر و...، این کتاب را در نوع خود کم‌نظیر ساخته است. اگر چه در موارد نادرى به نظریات شیخ اعظم انصارى در مبحث خیارات کتاب «المکاسب» وى اشاره شده است، اما مؤلف تحت تأثیر عظمت علمى وى واقع نشده است و متن کتاب، دلالت بر استقلال نظر وى در تنظیم و تدوین و ارائه نظریات فقهى دارد.
- از آن‌جایى که پس از نام شیخ اعظم انصارى (م 1281ق)، در صفحات 502، 504، 515، 518 و غیر آن، عبارت «قدس‌سره» به کار برده شده است و از طرفى در صفحه 546، پس از نام میرزاى بزرگ شیرازى (م 1312ق) که مؤلف از سال 1286ق، از محضر وى استفاده نموده است، عبارت «دام عمره و عزّه» به کار برده شده است، این کتاب در حدود سال‌هاى 1287 تا 1312ق، نوشته شده است.
- از مهم‌ترین ویژگى‌هاى کتاب، این است که مؤلف، در بیان احکام الهى بسیار محتاط و دقیق بوده است و در موارد زیادى در نقل احکام الهى احتیاط نموده است؛ به‌عنوان نمونه در صفحه 463 مى‌نویسد: «و الإنصاف أن المسئلة من المشکلات، لیس غیر التوقف عنها و الاحتیاط طریقا للنجاة» و یا در صفحه 469 آمده است: «هذا غایة ما یسع لنا من الکلام فی هذه المسئلة و هی کسابقتها فی غایة الإشکال و الاحتیاط حسن على کل حال».
- از دیگر ویژگى‌هاى کتاب، عنایت خاص مؤلف به اجماعات و اتفاق فقها است که معمولا بر طبق آن نظر مى‌دهد، البته در موارد نادرى مثل خیار شرط، در صفحه 489 بر خلاف آنان نظر داده و مى‌نویسد: «أما الإجماعات فهی مع مصیر المتأخرین إلى خلافها لا یمکن المصیر معها إلى مخالفته القاعدة المتفق علیها، خصوصا مع کون أغلب إجماعات السید فی الغنیة و القاضی فی الجواهر مأخوذة من إجماعات السید فی الانتصار کما قیل».
- رسالة فی الإجارة:
- این نوشته، شرح قسمتى از شرط دوّم و چهارم و نیز تمامى شرط سوّم از شرایط شش‌گانه اجاره مذکور در «شرائع الاسلام» است.
- به نظر مى‌رسد که مؤلف، تمام کتاب اجاره را شرح نموده است، ولى بعدها قسمت‌هایى از آن مفقود شده و باقى‌مانده آن، نسخه‌بردارى شده است.
- سبک نگارش آن، فقه استدلالى است و به اصطلاح، شرح بالقول(قوله...أقول) مى‌باشد.
- استقراء تام کلمات فقها، همراه با فقه الحدیث و احترام و تکریم صاحب «شرائع الاسلام»، این کتاب را از جایگاه والایى برخوردار ساخته است.
کتاب اجاره در «شرائع الاسلام»، داراى 4 فصل است که در فصل دوم شرایط شش‌گانه صحت اجاره مطرح شده است. در شرط دوم که معین بودن اجرت در اشیاء مکیل و موزون است، دو فرع مطرح شده است که پس از پایان فرع دوم، مطلب مستقلى در مورد اینکه اگر عقد در جایى باطل شد، اجرة المثل باید پرداخت گردد، مطرح شده است و از این قسمت، مؤلف، شروع به شرح شرائع الاسلام نموده است.
سپس شرط سوم(منفعت اجاره داده شده، باید قابلیت ملکیت داشته باشد)، به‌طور کامل شرح شده است و پس از آن، چند سطر اوّل شرط چهارم که معلوم بودن منفعت است بیان شده است.
با توجه به عبارت صفحه 598 که در آن، مؤلف، پس از نام میرزاى بزرگ، عبارت «جعلنی اللّه فداه» را ذکر نموده است، این کتاب در زمان زندگانى میرزاى بزرگ بین سال‌هاى 1286ق که آغاز استفاده علمى مؤلف از محضر وى بوده و سال 1312ق که سال وفات وى است، نوشته شده است.
https://wikinoor.ir/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%83%D9%8A%D8%A9
