استاد کبیر "آیت اللَّه سیدمحمد فشارکی" فقیه محقق و عالم امامی(۱۳۱۶ ق)
سیدمحمد بن امیر سید قاسم طباطبایى فشارکی اصفهانی، از بزرگان علمای شیعه در اوایل قرن چهاردهم هجری و از شاگردان میرزای شیرازی است. او در همان زمان، مرجعِ تدریسِ افاضل بسیاری در سامرا بود. پس از وفات استاد، راهی نجف اشرف گردید و حوزهی درس وی نیز در آن سامان برپا شد. میرزای نایینی و حاج شیخ عبدالکریم حائری و دیگر بزرگان از شاگردان ایشان هستند. مراتب علم و فضل آیت اللَّه فشارکی به اندازهای است که درکلمات برخی از بزرگان به "استادِ کبیر" معروف میباشد. علی رغم فراهم بودن شرایط لازم جهت به دست گرفتن ریاست علمی و مرجع دینی، به این امور اعتنایی نکرد و تنها به تدریس و تالیف پرداخت. اِصالةُ البَرائه، الاغتسالِ و الفُروعُ المُحَمَّدیَّه ازآثار اوست. مدفن این عالم بزرگ در نجف واقع شده است.
ولادت
آیت‌الله سید محمد بن قاسم فشارکی اصفهانی؛ درسال ۱۲۵۳ قمری ۱۲۱۷ شمسی در فشارک به دنیا آمد. جد بزرگ او امیر شریف سالها قبل از آن از زواره به فشارک آمده بودند و برادر امیر شریف بنام امیر مشرف به روستای ویر در همان حوالی می‌رود.در سن ۱۱ سالگی به عراق رفت. و کفالت او را برادر بزرگش ابراهیم ملقب به ((کبیر)) بر عهده گرفت. و برخی دروس را نزد برادر و مابقی را مانند فقه و اصول را نزد علمای دیگر مانند آیت‌الله فاضل اردکانی و حاجی آقا حسن بن سید مجاهد گذراند.در سال ۱۲۸۶ قمری به نجف رفت و در محضر آیت‌الله حاج میرزا محمد حسن شیرازی تلمذ کرد و در سال ۱۲۹۱ به همراه آیت‌الله شیرازی به سامرا رفت.پس از وفات آیت‌الله شیرازی مجدداً در سال ۱۳۱۲ هجری قمری به نجف بازگشت.
آنطور که آقا بزرگ تهرانی در کتاب خود می‌فرماید، در مسجد هندی در نجف کرسی تدریس داشت که حدود ۳۰۰ شاگرد در کلاسش حاضر می‌شدند. شیخ عباس قمی در فواید الرضویه می‌فرماید: زمانی که آیت‌الله شیرازی در شعبان ۱۳۱۲ وفات کرد بزرگان به او رجوع کردند زیرا اعتقاد داشتند که او اعلم پس از میرزاست و از او خواستند که تصدی امور شرع و مرجعیت را بر عهده بگیرد ولی ایشان می‌فرماید: من خود می‌دانم که شایسته این کار نیستم زیرا ریاست امور شرعی نیاز به امور دیگری غیر از علم دارد و من در این امور وسواس خاصی دارم و من به غیر از تدریس به کاری نباید مشغول شوم. به ایشان اشاره کرد که به سراغ مرحوم میرزا محمدتقی شیرازی بروند. که این یکی از دلایل بلندی همت و پاکی نفس و اخلاص قلب این بزرگوار بوده است.
مرحوم سید محمد فشارکی، از بزرگترین شاگردان میرزای شیرازی و استاد حاج شیخ عبدالکریم حائری است. مرحوم حائری میگوید:
من از استاد خود، آیةالله فشارکی شنیدم که فرمود: آن هنگامی که میرزای شیرازی اوّل درگذشتند، رفتم منزل، دیدم مثل این که در دلام یک نشاطی هست، هر چه اندیشیدم جای نشاطی نبود، میرزای شیرازی در گذشته، استاد و مربی من بوده... مدتی اندیشیدم ببینم کجا خراب شده، این نشاط مالِ چیست؟ بالأخره به این نتیجه رسیدم که شاید نشاط از این است که همین روزها من مرجع تقلید میشوم. بلند شدم رفتم حرم و از حضرت خواستم که این خطر را از من رفع کند؛ گویا حس می‌کنم که تمایل به ریاست دارم.
ایشان تا صبح در حرم به سر میبرد و صبح وقتی برای تشییع جنازه میآید، او را با چشمانی پر التهاب میبینند و معلوم بوده که همهی شب را مشغول گریه بوده است و بالأخره تلاش کرد و زیربار ریاست نرفت.
مشاوره در اعلمیّت
مرحوم آیةالله سید احمد زنجانی قدسسره مینویسد:
فرزند مرحوم سید محمد فشارکی رحمهمالله فرموده است: بعد از وفات میرزای شیرازی بزرگ، پدرم توسط من به مرحوم آقا میرزا محمد تقی شیرازی پیغام داد که "اگر شما خود را اعلم از من می‌دانید بفرمایید تا من زن و بچهام را، در امرِ تقلید، به شما ارجاع دهم و اگر مرا اعلم می‌دانید شما خانوادهی خود را در مسئلهی تقلید، به من ارجاع دهید".
هنگامی که این پیام را به میرزا رساندم، تأمّلی کرده و فرمود: "خدمت آقا عرض کنید که آقا خودشان، چهگونه میدانند؟". من این سؤال را، که به منزلهی جواب بود، خدمت پدرم عرض کردم. پدرم فرمود: "برو عرض کن که: شما در اعلمیّت، چه چیز را میزان و معیار می‌دانید؟ اگر دقّت نظر، میزان باشد، شما اعلماید، و اگر فهمِ عرفی معیار باشد، من اعلمام".
من، دو باره این پیام را به میرزا رساندم. ایشان باز تأمّلی کرده و فرمودند: "خودشان کدام یک از این دو را میزان قرار میدهند؟".
من بازگشتم و این جواب را که سؤال بود، ابلاغ کردم. آقا تأمّلی کرد و فرمود: "بعید نیست که دقّت نظر، میزان و ملاک اعلمیّت باشد. آنگاه فرمود که همگی از میرزای شیرازی تقلید کنیم".
لوازم مرجعیّت
هنگامی که برای قبول مرجعیت، به آیةالله سید محمد فشارکی قدسسره مراجعه کردند، فرمود: «من، شایستهی مرجعیّت نیستم؛ زیرا، ریاست شرعی، به جز علم فقه و شناختِ احکام، امور دیگری از قبیلِ آگاهی از مسایل سیاسی و شناختن موقعیّت امور جاری و موضعگیریهای درست در هر کار را نیز لازم دارد و اگر من در این کار دخالت کنم، به تباهی کشیده میشود. برای من، غیر از تدریس، کار دیگری جایز نیست». و بدین‌گونه این عالمِ نَفْس کُشته، مردم را به میرزا محمد تقی شیرازی ارجاع میدهد.
دفع بیماری وبا
مرجع تقلید زمان خود مرحوم آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری مؤ سس حوزه علمیه قم نقل کرد: مدتی در شهر سامراء نزد مرحوم آیت‌الله العظمی میرزای شیرازی (متوفی ۱۳۱۲ قمری) درس می‌خواندیم ، روزی در وسط درس استاد بزرگ ما آیت‌الله سید محمد فشارکی(متوفی ۱۳۱۵ قمری) وارد شد، در حالی که بسیار مضطرب و نگران بود، علت نگرانیش این بود که بیماری مسری وبا در عراق شیوع یافته بود و بسیاری از مردم را کشته بود، آقا سید محمد فشارکی فرمود: آیا شما مرا مجتهد می دانید؟ گفتیم آری ، فرمود: آیا مرا عادل می‌دانید؟ گفتیم آری (منظور او این بود که پس از تایید، حکمی صادر کند) آنگاه گفت : من به تمام شیعیان سامره از زن و مرد حکم می‌کنم که هر یک از آنها یک بار زیارت عاشورا را به نیابت از مادر امام زمان(علیه السلام) بخوانند، و آن مادر بزرگوار را در نزد فرزند بزرگوارش شفیع قرار دهند که امام زمان(علیه السلام) پیش خدای بزرگ از ما شفاعت نماید تا خداوند شیعیان سامراء را از بیماری وبا حفظ گرداند. مرحوم آیت‌الله حائری گوید: وقتی که این حکم از مرحوم آیت‌الله سید محمد فشارکی صادر شد، چون خطر مرگ در میان بود، همه شیعیان اطاعت نمودند و در نتیجه، یک نفر شیعه در سامراه تلف نگردید، و خداوند متعال شیعیان را از این بلای عمومی نجات بخشید.
مرحوم سید محمد فشارکی،استاد اصول و فقه با همه علم و فضیلتی که داشت، در کمال فقر و نیاز مادی زندگی میکرد. آیةالله حائری در دوران طلبگی چندین سال تکفل مخارجاستادش و پس از رحلت او تکفل خرج فرزندان او را بر عهده داشت و از درآمد اندکی که پیدامیکرد، آنان را بر خویشتن ایثار و مقدم میشمرد در صورتی که خود کمال نیاز را داشت.بعدها نیز تقریرات و مباحث درس استاد بزرگوارش، سید محمد فشارکی را تحریر نمود.
شاگردان وی
۱- مرحوم میرزای نائینی (آیت الله العظمی میرزا محمدحسین غروی نائینی)
۲- مرحوم آیت الله العظمی شیخ محمدرضا نجفی مسجد شاهی که دارای تالیفات متعددیست و در کتاب وقایة الذهان خود نیز شرح حال مرحوم فشارکی را آورده است
۳- مرحوم آیت الله العظمی حاج شیخ عبد الکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم . ضمنا کتاب تقریرات ایشان تحریر بیانات مرحوم فشارکیست
۴- مرحوم سیدحسن مدرس نماینده مجلس
حل مشگل علمی ایشان توسط امام زمان(عج)
وی در یکی از موضوعات علمی دچار شبهه ای شد و هر چه بیشتر اندیشید ، کمتر راه حلی یافت . مطلب را با علما در میان گذارد و هر کدام برای او پاسخی دادند ، ولی هیچ یک جواب قانع کننده ای که مشکل او را برطرف کند ، ندادند و در نتیجه اشکال به قوت خود باقی بود .
آیت الله فشارکی می فرماید : به ناچار جهت حل اشکالم در بامدادی تصمیم گرفتم که از شهر سامرا خارج شوم و دور از غوغای اجتماع و نقل و نقد محیط مدرسه درباره آن مساله بیاندیشم ، لذا به سوی رودخانه پهناوری که از کنار شهر می گذشت روان شدم .
امواج نشاط افزای شط که همراه با نسیم ملایم ، در حرکت بود ، افکار خمود و خسته هر انسانی را به جنبش می آورد .
من در ساحل شط ولی در جای گودی که آب هنگام طغیان بوجود آورده بود ، و در اعمال اندیشه فرو شدم .
اما هنوز چندان در ژرفای اندیشه غوطه نزده بودم که جوان عربی به گونه شبانان در برابرم پیدا شد و پرسید : سید محمد اینجا چه می کنی ؟
من که از این مزاحمت برآشفته بودم ، گفتم : شما به ما چکار ؟ دنبال کار خود برو ، من می خواهم در مساله ای فکر کنم !
جوان پرسید : مساله چیست ؟ بیان کن تا بشنوم !
و چون می خواستم هرچه زودتر این جوان عرب را از خود دور کنم ، مساله مورد گفتگو را از اول دقیقاً بیان نمودم و آن جوان سراپا گوش بود و همه را درک می کرد ، اری از قیافه او فهمیدم که مطالب را خوب می فهمد !
من مشغول بیان مساله و مقدمه چینی بودم که آن جوان فرمود :
« سید محمد ؛ در این مقدمه اشتباه کردی که به نتیجه غلط و شبهه زا رسیدی » !
و چون ایراد آن مقدمه را تذکر داد ، یک مرتبه تمام شبهاتم برطرف شد و کوچکترین اشکالی در ذهنم نماند .
جوان عرب رفت و سپس به این فکر افتادم که این عرب بیابانی کی بود ؟ از کجا آمد ؟ و به کجا رفت ؟ خوبست از او سوال کنم .
اما همین که از گودی بیرون آمدم و به اطراف نگریستم اثری حتی از رد پای مبارکش هم نیافتم و آنگاه دانستم مورد عنایت خاص حضرت مهدی علیه السلام قرار گرفتم و متاسفانه وقت حضور ، او را نشناختم .
زعشقت واله و حیران منــــــم من
چو مجنون زار و سرگردان منم من
گهی در جستجویت سوی گـــــلزار
گـــهی چون جغد در ویران منم من
دل آراما ، دل آرامی نـــــــــــدارد
زهجــرت بی سر و سامان منم من
طبیبانــــه بیـــا انـــدر کنـــــــــارم
دچار درد بی درمــــــــــان منم من
به شهر و کوچه و دشت و بیـــابان
سراسیمه زنـــــــــان گریان منم من
الا ای یوسف زهرا چو « ناصر »
زهجرت در غم و حرمــــن منم من
از وی آثاری مانند اصاله البرائه، الاغسال، الفروع المحمدیه، مجموعه رسالاتی در فقه و غیره، شرح اوائل رساله البرائه شیخ انصاری، رساله‌ای در خلل به جا مانده است.
سفر به دیار باقی
وفات وی را در ۱۳۱۶ قمری ۱۲۷۷ شمسی دانسته‌اند. محل دفن وی یکی از حجرات صحن مقدس علویست...
----------------------------
بازنشر از: پایگاه اطلاع رسانی سپاه بیت المقدس استان کردستان
https://www.balagh.ir/content/4037
