تشبیه، یک ویژگی سبکی در غزل جنگ
نویسنده: محمدی فشارکی، محسن؛ صفایی، پانته آ؛
پاییز و زمستان 1392 - شماره 9 علمی-پژوهشی (وزارت علوم)/ISC (24 صفحه - از 339 تا 362)
چکیده:
غــزل فارســی در گــذر زمــان دورههــای گونــاگونی را پــشت ســر گذاشــته اســت ؛ از دورانـی کـه عمـدتا بـه شـکل تغـزل در سـایة قـصیده رخ مـی نمایانـد،... تـا غـزل سـبک هنـدی، دورهی بازگشت و سرانجام غزل نو که تحت تاثیر شعر نو به وجود آمد. غــزل نــو کــه غــزل پنجــاه ســال اخیــر اســت ، تحــت تــاثیر ســرعت شــگفت انگیــز تغییــرات اجتمــاعی و سیاســی ، و رشــد بــاورنکردنــی علــم و تکنولــوژی، شــکل هــا و درونمایــه هــای فراوانـی راتجربـه کـرده اسـت . یکــی از ایـن درونمایـه هـا کـه بــر ویژگـی هـای زبـانی غـزل اثــر گذاشته است ، پیامدهای اجتماعی و سیاسی انقلاب سال ١٣٥٧ در ایران است . غــزل جنــگ ، قــسمتی از غــزل نــو اســت کــه از نظــر مــضمون بــه جنــگ (اعــم از دفــاع مقدس، پایداری مردم فلسطین ، جنگ در افغانستان و...) و آثار آن می پردازد. یکــی از راههــای شــناخت ویژگــی هــای ســبکی ایــن غــزل، بررســی تــشبیهات بــه کاررفتــه در تعداد قابل قبولی از آثار برجستة آن است . در ایــن مقالــه ضــمن تحلیــل ســاختارهای گونــاگون تــشبیه در غــزل جنــگ و تهیــة آمــار تقریبی آن، به این مساله پرداختـه مـی شـود کـه تـشبیه ، بـه عنـوان ویژگـی سـبکی ایـن نـوع غـزل چه مشخصه هایی دارد. همچنین به گونه هـایی از تـشبیه اشـاره مـی شـود کـه یـا خـاص غـزل معاصـر اسـت و یـا در آثار پیشین هست و در کتب بلاغی به آن اشارة مشخصی نشده است .
خلاصه ماشینی:
ایـن تحقیـق سـعی دارد انـواع تـشبیه بـه کـار رفتـه در غـزل جنـگ را بررسـی کنـد و دریابــد کــه کــدام نــوع تــشبیه در ایــن غــزل کــاربرد بیــشتری دارد و نــسبت هــای آمــاری انواع تشبیه مورد استفاده در این جریان غزل چگونه است . امــا همــانطــور کــه در نقاشــی معاصــر، گــاهی بــاقی مانــدن اثــر قلــم مــو بــر زیبــایی اثــر مــی افزایــد و مقــصود و حــس هنرمنــد را بهتــر انتقــال مــی دهــد، در غــزل معاصـر هـم گـاهی ، اگـر نگـوییم بیــشتر مواقـع ، بیـان وجـه شـبه و آوردن ادات تـشبیه بــه تأثیرگذاری بیشتر اثر و جلب توجه خواننده منجر می شود: «مشبه به تو سیب سرخ له شده بود که تکه تکه تو را بخش کرد نارنجک» (علی اکبری) و ایــن ، یکــی از شــگردهای اصــلی غــزل معاصــر بــرای تــازه کــردن تــشبیه هــای فرسوده است . بنــابراین چــون بخــش عمــدة غــزل جنــگ بــه تجلیــل از مقــام ایثــارگران مــی پــردازد، انتظـار، آن اسـت کـه در ایـن گونـة ادبـی بـسامد تـشبیه هـای حـسی بـه عقلـی کـم نباشـد؛ امـا بـرخلاف انتظـار، نـه تنهـا تعـداد ایـن تـشبیه کـم اسـت ؛ بلکـه همـان تعـداد انـدک را هــم بیــشتر در شــعر شــاعران نــامآشــنای دفــاع مقــدس مــی تــوان یافــت ؛ و نــه در غــزل شـاعران کـم کـار و تـازهکـار؛ بـه بیـان دیگـر، در ایـن غـزل نمونـه هـایی همچـون « بردنـد به انجام سرآغازترین را» -که وجه شبه شهادت یک شهید است - فراوان نیست .
کلیدواژه ها:
تشبیه ، غزل ، شعر جنگ ، ویژگی سبکی
کلید واژه های ماشینی:
تــشبیه ، تـشبیه ، تشبیه ، نماینــدة درصــد تــشبیه هــای ، غــزل ، کنگــرة سراســری شــعر دفــاع مقــدس ، غـزل ، کنگــرة شــعر دفــاع مقــدس ، مجموعــه هــای کنگــرة دفــاع مقــدس ، جنــگ
- آقاحـسینی ، حـسین - زهـرا آقازینـالی . مقایـسة اجمـالی صـور خیـال در بلاغـت فارسـی و انگلیسی ، فصلنامة علمی پژوهشی گوهرگویا، بهار١٣٨٦- شماره اول، صص ٤٩تا٧٧.
- حاجیـان نـژاد، علـی رضـا. نـوعی تـشبیه در ادب فارسـی (تـشبیه حروفـی )، فـصلنامة زبـان و ادبیــات «دانــشکده ادبیــات و علــوم انــسانی دانــشگاه تهــران »، زمــستان ١٣٨٠ - شــماره ١٦٠، صص ٣٨٧- ٤٠٢.
- دســتغیب ، ســیدعبدالعلی . ماهیــت اجتمــاعی تــصویر شــاعرانه ، فــصلنامة شــعر، بهــار١٣٧٧- شماره٢٢، صص ٢١- ٢٩.
- رضـایی جمکرانـی ، احمـد. نقــش تــشبیه در دگرگــونی هــای ســبکی ، دوفـصلنامة پـژوهش زبان و ادبیات فارسی ، پائیز و زمستان١٣٨٤- دوره جدید شماره پنجم ، صص ٨٥- ١٠٠.
- صحرایی ، قاسم - علـی حیـدری. آیـا اضـافة تـشبیهی همیـشه تـشبیه بلیـغ اسـت ؟، فـصلنامة رشد آموزش زبان و ادب فارسی ، پائیز١٣٨٧- شماره٨٧، صص ٣٨ -٤٠.
- گلچــین ، میتــرا. بررســی ســاختارهای مختلــف تــشبیه در مثنــوی معنــوی، فــصلنامة تخصصی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، بهار١٣٩٠-شماره ١١، صص ٣٥٢-٣٣٩.
- ارسطو. (١٣٦٩). فن شعر، ترجمة عبدالحسین زرین کوب، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
- بنــدتو، کروچــه . (١٣٤٤). کلیــات زیبــایی شناســی ، ترجمــة فــؤاد روحــانی ، تهــران: بنگــاه ترجمه و نشر کتاب .
- خیامپور، عبدالرسول. (١٣٨٩)، دستور زبان فارسی ، چاپ پانزدهم ، تبریز: ستوده .
- ســنگری، محمدرضــا. (١٣٨٩)، ادبیــات دفــاع مقــدس، تهــران: بنیــاد حفــظ آثــار و نــشر ارزشهای دفاع مقدس .
- شمیسا، سیروس. (١٣٨٢). سبک شناسی شعر، چاپ نهم ، تهران: فردوس .
- شمیسا، سیروس . (١٣٩٠). بیان، ویراست چهارم، تهران: میترا.
- کــزازی، میــرجلالالــدین . (١٣٦٨). بیــان، زیبــایی شناســی ســخن پارســی ، چــاپ اول، تهران: مرکز.
- همایی ، جلالالدین . (١٣٦٣). فنون بلاغت و صناعات ادبی ، چاپ دوم، تهران: توس.
- مجموعه های کنگره شعر دفاع مقدس:
- امــواج ارغــوانی . (مجموعــه اشــعار برگزیــدة هفــدهمین کنگــرة سراســری شــعر دفــاع مقــدس ). (١٣٨٧)، بــه کوشــش سیدضــیاءالدین شــفیعی ، تهــران: بنیــاد حفــظ آثــار و نــشر ارزشهای دفاع مقدس .
- ایــن شــرح بــی نهایــت ، (مجموعــه اشــعار برگزیــدة دومــین کنگــرة شــعر دفــاع مقــدس).
- ، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس .
- ایـن شـرح بـی نهایـت ، (مجموعـه اشـعار برگزیـدة شـانزدهمین کنگـرة سراسـری شـعر دفـاع مقــدس ). (١٣٨٦)، بــه ویــرایش شــیرینعلی گلمــرادی، تهــران: بنیــاد حفــظ آثــار و نــشر ارزش- های دفاع مقدس .
- حماسـة قلاقیـران (مجموعـه اشـعار برگزیـدة سـومین کنگـرة سراسـری شـعر دفـاع مقـدس).
- ، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس .
- خــاک، خــون، حماســه (مجموعــه اشــعار برگزیــدة شــشمین کنگــرة سراســری شــعر دفــاع مقــدس ). (١٣٧٥)، بــه کوشــش شــیرینعلی گلمــرادی، تهــران: بنیــاد حفــظ آثــار و نــشر ارزش - های دفاع مقدس .
- روایــت چهــاردهم (مجموعــه اشــعار برگزیــدة چهــاردهمین کنگــرة سراســری شــعر دفــاع مقدس ). (١٣٨٤)، به کوشش علیرضا قزوه، تهران: صریر و لوح زرین .
- روایــت مجنــون (مجموعــه اشــعار برگزیــدة ســیزدهمین کنگــرة سراســری شــعر دفــاع مقدس ). (١٣٨٣)، تهران: صریر و لوح زرین .
- زخـم سـیب (مجموعـه اشـعار برگزیـدة پـانزدهمین کنگـرة شـعر دفـاع مقـدس ). (١٣٨٥)، بـه کوشش حسین اسرافیلی ، تهران: صریر،١٣٨٥.
- ســجادههــای ســربلند (مجموعــه اشــعار برگزیــدة نــوزدهمین کنگــرة سراســری شــعر دفــاع مقــدس ). (١٣٨٩)، بــه کوشــش محمــود اکرامــی ، تهــران: بنیــاد حفــظ آثــار و نــشر ارزشهــای دفاع مقدس .
- سـفرنامة آسـمان (مجموعـه اشـعار برگزیـدة هـشتمین کنگـرة سراسـری شـعر دفـاع مقـدس ).
- ، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس .
- طـراوت سـرخ (مجموعـه اشـعار برگزیـدة یـازدهمین کنگـرة سراسـری شـعر دفـاع مقـدس).
- ، بــه کوشــش دبیرخانــة کنگــرة شــعر دفــاع مقــدس ، تهــران: بنیــاد حفــظ آثــار و نــشر ارزشهای دفاع مقدس .
- میــدانهــای تحریــر(مجموعــه اشــعار برگزیــدة بیــستمین کنگــرة شــعر دفــاع مقــدس).
- ، به کوشش مصطفی محدثی خراسانی ، تهران: صریر.
- میعــاد دوازدهــم (مجموعــه اشــعار برگزیــدة دوازدهمــین کنگــرة سراســری شــعر دفــاع مقدس ). (١٣٨٢)، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس .
- ناگهــانهــای ســرخ (مجموعــه اشــعار برگزیــدة پنجمــین کنگــرة سراســری شــعر دفــاع مقدس ). (١٣٧٤)، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس .
- نخــل هــای تــشنه (مجموعــه اشــعار برگزیــدة اولــین کنگــرة سراســری شــعر دفــاع مقــدس).
- ، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس .
- هــشت فــصل عــشق (مجموعــه اشــعار برگزیــدة چهــارمین کنگــرة سراســری شــعر دفــاع مقــدس ). (١٣٧٥)، بــه کوشــش محمــود اکرامــی ، تهــران: بنیــاد حفــظ آثــار و نــشر ارزشهــای دفاع مقدس .
- هفتمــین فــصل غــزل (مجموعــه اشــعار برگزیــدة هفتمــین کنگــرة سراســری شــعر دفــاع مقدس ). (١٣٧٧)، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس .
- هــم ســرو هــم صــنوبر (مجموعـه اشــعار برگزیــدة هجــدهمین کنگـرة شــعر دفــاع مقــدس).
- ، به کوشش جواد محقق ، تهران: صریر.
