نزاهت قرآن از تحریف (کتاب)
و کفایه را خدمت سید عباس فشارکی تلمذ کرد
نزاهت قرآن از تحریف (کتاب)
از ویژگی جاودانگی قرآن نزاهت آن از تحریف است؛ زیرا قرآن یگانه کتاب راستین و مقدس آسمانی است که از گزند دستکاری بدور مانده و خواهد ماند.
فهرست مندرجات
۱ - موضوع کتاب
۲ - زندگینامه مؤلف
۳ - آثار مؤلف
۴ - معرفی کتاب
۵ - ساختار کتاب
۵.۱ - فصل اول
۵.۱.۱ - ضرورت اثبات نزاهت قرآن از تحریف
۵.۱.۲ - مراتب تحریف
۵.۱.۳ - شیوه تقابل دشمنان با قرآن
۵.۲ - فصل دوم
۵.۲.۱ - گفتار برخی از عالمان شیعی
۵.۳ - فصل سوم
۵.۴ - فصل چهارم
۵.۴.۱ - بررسی و نقد شبهات مدعیان تحریف
۵.۴.۲ - نقد متنی روایات تحریف
۶ - پانویس
۷ - منبع
موضوع کتاب
[ویرایش]
قرآن کتاب خداست، کتاب خدا فعل خداست، همانگونه که هرفعلی با فاعل آن تناسب دارد، در نتیجه قرآن جاوید و چیره است چنانچه خدا اینگونه است. از ویژگی جاودانگی قرآن نزاهت آن از تحریف است؛ زیرا قرآن یگانه کتاب راستین و مقدس آسمانی است که از گزند دستکاری بدور مانده و خواهد ماند. مهمترین و حیاتی‌ترین عنصر صیانت قرآن از هرگونه دگرگونی این است که این کتاب سرنوشت ساز و هدایتگر در پرتو عنایت حق تعالی نزول و انزال یافته است. از آغاز تنزل تا انجام نزول همراهی کامل با حق دارد و هیچ باطلی در آن راه ندارد. در نخستین رتبه خدا از آن نگهبانی می‌نماید زیرا او آن را فرو فرستاده و نیز همو از آن نگهداری می‌نماید. در واپسین مرحله فرشتگان ویژه وحی و قرآن محافظت آن را برعهده گرفته‌اند.
گرچه تحریف ناپذیری قرآن امر قطعی و مسلمی است و نقیض آن را « شبهه تحریف » نامگذاری نموده‌اند ولی از دیرباز تاکنون دانشمندان راستین همواره با بیان و بنان تلاش نموده‌اند آن امر قطعی را مبرهن و مستدل نمایند و ترهات و توهمات معتقد به تحریف را برملا سازند. یکی از چهره‌های درخشان در عرصه تفسیر و قرآن پژوهی حکیم فرزانه و عارف وارسته آیة الله عبدالله جوادی آملی است که هماره در پژوهشهای تفسیری به شیوه‌های گوناگون تحریف ناپذیری قرآن را تبیین نموده و چندی پیش اثری جداگانه به زبان شیرین و شیوای فارسی (که املح السنه و زبان نمکین است) به اسم نزاهت قرآن از تحریف تالیف نموده و آن را به زیور چاپ آراسته گردانیده است.
زندگینامه مؤلف
[ویرایش]
«وی در سال ۱۳۱۲ شمسی در شهر آمل در خانواده‌ای از علم و تقوا تولد یافت. تحصیلات مقدماتی را از سال ۱۳۲۵ ش نزد پدر، فرسیو، اشراقی، اعتمادی و جمعی دیگر در زادگاه آغاز کرد. سپس در سال ۱۳۳۰ به تهران آمده و در مدرسه مروی مستقر شد. مکاسب را پیش مرحوم جابلقی، رسائل و کفایه را خدمت سید عباس فشارکی تلمذ کرد. اساتید دیگر ایشان در معقول مرحوم ابو الحسن شعرانی، فاضل تونی و الهی قمشه‌ای بود. شرح فصوص را نزد فاضل تونی خواند.
همچنین بخشهایی از علم هیئت چون شرح چغمینی و شرح زیج بهادری را نزد الهی فرا گرفت. در سال ۱۳۳۵ بود که به قم آمد و از اساتید فقه و اصول آن دوران یعنی حضرت امام خمینی ، محقق داماد و میرزا هاشم آملی استفاده برد.»
وی علوم قرآن و تفسیر پژوهی را نزد اساتید بزرگوار این فن، شعرانی، الهی و علامه طباطبایی تکمیل نمود. بیشترین استفاده قرآن پژوهی را از محضر پربار درس رسمی تفسیر المیزان علامه طباطبایی نموده است.
آثار مؤلف
[ویرایش]
مفسر محترم آثار قرآنی ارزشمندی به جامعه قرآن پژوهان تقدیم نموده است که به نام برخی از آنها اکتفاء میشود.
۱- تفسیر موضوعی قرآن کریم در پانزده جلد.
۲- تفسیر ترتیبی قرآن موسوم به تسنیم شش جلد تاکنون.
۳- هدایت در قرآن.
۴- عبادت در قرآن.
۵- علی بن موسی الرضا علیه‌السّلام و القرآن الحکیم (عربی).
۶- قرآن از منظر امام رضا علیه‌السّلام فارسی.
۷- نزاهت قرآن از تحریف.
معرفی کتاب
[ویرایش]
کتاب نزاهت قرآن از تحریف به قلم رسای آیت‌الله جوادی آملی به رشته تحریر در آمده و آقایان حجة الاسلام نصیری و بندعلی آن را پژوهش و ویرایش نموده‌اند. مرکز نشر اسراء برای اولین بار در مهر ماه ۱۳۸۳ ش به تیراژ ۳۰۰۰ نسخه با جلد شومیز در قطع وزیری به قیمت ۱۳۰۰۰ ریال در قم آن را منتشر کرده است. کتاب دارای ۲۱۴ صفحه میباشد. آغاز آن با فهرست اجمالی مطالب شروع و انجام آن با فهرست آیات، روایات ، اشعار، کتب، اعلام و منابع به پایان میرسد. مطالب آن در چهار فصل و سخن ناشر به عنوان پیشگفتار تنظیم گردیده است.
سخن ناشر پیرامون بررسی اصل شبهه تحریف و اشاره به آیاتی چند از قرآن است که بر تحریف ناپذیری قرآن گواهی میدهند. وی ریشه این شبهه را ناشی از جهل و غرض برخی از مغرضان می‌داند. مهمترین خسارت ناشی از این حادثه ناگوار را تفرقه خانمان سوز میان امت اسلامی برشمرده است. استاد جوادی برای دفع این مشکل و ایجاد وحدت دست به قلم شده و این اثر وزین را تدوین و در آن دلایل و شبهات واهی تحریف را از بیخ و بن ویران و بنیان استوار نزاهت قرآن از تحریف را همچون گذشته آباد نمودند.
ساختار کتاب
[ویرایش]
مطالب چهار فصل به اختصار عبارتند از:
فصل اول: کلیات؛
فصل دوم: دلایل نزاهت قرآن از تحریف؛
فصل سوم: شواهد نزاهت قرآن از تحریف؛
فصل چهارم: نقد و بررسی شبهات مدعیان تحریف.
← فصل اول
در فصل اول عناوین گوناگونی که جنبه کلی دارند به چشم میخورد که عبارتند از ریشه یابی و معناشناختی مفهوم واژه تحریف و مشتقات آن از منابع دست اول لغت عربی و فارسی، بررسی تقسیمات مختلف تحریف به لحاظ معنوی و لفظی. تحریف معنوی را تفسیر به رای قلمداد نموده، تحریف لفظی را به تحریف به فزونی و تحریف به کاستی نیز تقسیم نموده است. تحریف معنوی بدون تردید در قرآن راه یافته و تحریف لفظی به فزونی را همگان انکار نموده‌اند زیرا با ادعای تحدی و اعجاز قرآن از طرف خدا و قرآن تناقض دارد. محل بحث را از میان اقسام سه گانه تحریف، تحریف لفظی به کاستی برشمرده که تنها گروه اندکی از عالمان شیعی و سنی میل به آن پیدا نموده‌اند. با وجود روایات فراوان تحریف در جوامع روایی اهل سنت و اعتقاد آنان به نسخ تلاوت در قرآن نسبت تحریف به شیعه اتهامی ظالمانه است. زیرا گناه و اشتباه یک نفر بنام محدث نوری را به حساب مذهب نهادن نزد عقل سلیم ستم بزرگ است. به ویژه که آن مرحوم در پایان عمر پشیمان شده و از این رای ضعیف عدول نموده است. ثمرات اتهام تلخ تهمت موجب شد بیگانگان شیعیان را از دایره اسلام خارج نمایند و میان عالمان ناآگاه شیعی و سنی نزاع علمی برقرار شود و شیعیان نیز به سنیان نسبت تحریف از نوع اعتقاد به نسخ تلاوت قرآن بدهند که البته این نیز تعصب نابجایی است.
←← ضرورت اثبات نزاهت قرآن از تحریف
اثبات نزاهت قرآن از تحریف از سه جهت ضروری است:
۱- دفاع از حریم و کیان قرآن که سند معتبر و معجزه جاوید پیامبر است.
۲- پاسخ به شبهات دشمنان قرآن و اسلام و مسلمین.
۳- اثبات اعتبار ظاهر الفاظ آیات قرآن و ابطال نظریه اخباری‌ها که معتقدند تنها آیاتی معتبرند که روایات آن را تفسیر نموده باشد. جایگاه علمی نزاهت قرآن از تحریف در علم تفسیر ، علم کلام و علوم قرآن هر سه است.
←← مراتب تحریف
رهیافت‌های تحریف به کاستی یا فزونی چهار مرحله دارد:
۱- هنگام دریافت وحی توسط پیامبر بر اثر سهو ، نسیان و ضعف نیروی ادراک.
۲- هنگام نگهداری وحی در حافظه پیامبر.
۳- هنگام ابلاغ قرآن به مردم.
۴- پس از ابلاغ قرآن به مردم.
همگان تحریف در سه مرحله اول را انکار کرده و محل بحث را مرحله اخیر قرار داده‌اند و دلایل یکایک این مراحل را از قرآن بازگو می‌نماید.
←← شیوه تقابل دشمنان با قرآن
دشمنان قرآن با چهار شیوه با قرآن مقابله نموده‌اند:
۱- نقض یا تخلف مدعا از دلیل.
۲- منع یا اشکال کردن در یکی از مقدمات قضیه.
۳- معارضه یا عرضه دلیل توسط حضم در عرض دلیل مستدل.
۴- تحریف کتاب آسمانی.
در آغاز از پیامبر خواستند قرآن را تحریف کند پس از ناامیدی خودشان به فکر تحریف افتادند و در این اندیشه ره به جایی نبردند.
← فصل دوم
در فصل دوم مطالب زیر را میخوانیم بررسی دلایل عقلی و نقلی مصونیت قرآن از تحریف، برشمردن انواع دلایل عقلی:
۱- ضرورت اتمام حجت قرآن عقلی است که با تحریف قرآن ناسازگار است.
۲- لازم و ملزوم بودن اعجاز قرآن و تحریف ناپذیری قرآن برشمردن اقسام دلایل نقلی، قرآن، سنت یقینی، تواتر قرآن و شهرت؛
۱- قرآن: در استدلال به قرآن از چهار آیه، آیه رصد، آیه حفظ، آیه نفی باطل و آیه اطفاء نور الهی استفاده شده است. شبهات آیات چهارگانه در جای خود مطرح و پاسخ داده شده است. در این بخش دیدگاه علامه طباطبایی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. همچنین شبهه دور مطرح و ابطال گردیده و آن اینکه استدلال به آیات چهارگانه برای تحریف ناپذیری قرآن مستلزم دور است زیرا امکان دارد خود این آیات تحریف شده باشند. حل این شبهه از چند راه مطرح شده:
اول: راه حلی است که مرحوم خویی ارائه کرده که در روایات به کل قرآن استناد شده است، مولف محترم این راه را نمی‌پذیرند زیرا صیانت قرآن را منوط به روایات می‌کند.
دوم: راه حلی است که مستند به معجزات غیر قرآنی است. یعنی حجیت سخن پیامبر نه از راه قرآن بلکه از راه معجزات غیر قرآنی ایشان اثبات میشود پس دور منتفی است نویسنده کتاب سه اشکال به این راه حل مطرح می‌کند.
یکم: پیامبر مجموع قرآن و عترت را حجت قرار داد نه عترت و معجزات غیر قرآنی را.
دوم: اثبات حجیت رسالت پیامبر از راه معجزات غیر قرآنی باز به کلام الهی منتهی میشود.
سوم: اثبات حجیت رسالت پیامبر از راه معجزات غیر قرآنی اگرچه برای مسلمانان حاضر در عهد رسالت معتبر است اما برای آیندگان بی ارزش است.
سوم: راه حلی است که از بهره جستن از اطراف علم اجمالی است یعنی برای ادعای تحریف چهار حالت تصور میشود که سه حالت آن باطل است و یک حالت آن صحیح است استاد جوادی این راه را نیز نمی‌پسندد زیرا مدار علم اجمالی در احکام فقهی است نه مسایل کلامی و بحث تحریف ناپذیری قرآن مسئله کلامی و اصول دینی است و در پایان شبهه دور را کماکان به حال خود بدون پاسخ می‌گذارد و امید دارد در ادامه مباحث کتاب پاسخی در خور آن ارائه کند.
۲- سنت : پنج دسته از روایات بر پیراستگی قرآن از تحریف دلالت دارند حدیث ثقلین ، روایات عرضه مطالب بر قرآن، روایات مراجعه به قرآن در فتنه، روایات تلاوت سوره کامل در نماز و روایات فضایل سوره. مجموع این دسته روایات دلالت می‌کند که قرآن مصون از تحریف است.
۳- تواتر قرآن یعنی صدور قرآن و انتقال آن دست به دست از صدر اسلام تاکنون به حد تواتر رسیده است.
۴- شهرت یعنی گواهی دانشمندان اسلامی بر نزاهت قرآن از تحریف از بهترین دلایل نقلی است.
←← گفتار برخی از عالمان شیعی
۱- شیخ صدوق : قرآن کنونی همان قرآن پیامبر است و جز این اتهام دروغ به شیعه است.
۲- شیخ مفید : قرآن کنونی بی فزونی و کاستی کلام خداست و روایات ناسازگار با آن اخبار آحاد بی اعتبار است.
۳- سید مرتضی : علم به قرآن متواتر است و ادعای مخالفان آن بی اعتبار است زیرا به اخبار ضعیف استناد می‌کنند.
۴- شیخ طوسی : تحریف قرآن به فزونی به اجماع مسلمانان باطل است و به کاستی بنا به مذهب صحیح امامیه نیز باطل است و اخبار ناسازگار با آن آحاد است که نه موجب علم است و نه عمل.
۵- طبرسی : وی با شیخ طوسی و سید مرتضی در این مسئله هم عقیده است.
۶- سایر بزرگان شیعه از گذشته تاکنون نیز به صراحت ادعای تحریف به زیادی و نقصان را ابطال کرده‌اند. ابیات مولوی در مثنوی درباره نزاهت قرآن از تحریف از مصادیق شعر حکیمانه است. نقد و بررسی کاربرد اجماع برای ابطال تحریف. اجماع منقول مانند خبر واحد است که مفید علم و یقین نیست. اجماع محصل محقق نشده است زیرا بسیار مشکل است به ویژه در چنین مسئله‌ای که دسترسی به نوشته‌های تمام دانشمندان عملا محال است. بر فرض تحصیل اجماع دانشمندان موجود، باز مشکل پابرجاست زیرا تراکم ظنون است که مفید قطع و یقین نیست. البته تواتر نقل قرآن مسلم است که البته این خارج از اجماع است.
← فصل سوم
شواهد نزاهت قرآن از تحریف:
۱- اهتمام فراوان پیامبر و صحابه در حفظ و ثبت و ضبط قرآن؛
۲- اهتمام مسلمانان بعد از رحلت پیامبر به ثبت و ضبط قرآن شواهد تاریخی:
۱- جلوگیری از افزودن حکم رجم به عنوان آیه در قرآن:
۱- ۲- جلوگیری از حذف واو از قرآن در آیه ۱۰۰ سوره توبه .
۲- ۳- جلوگیری از حذف واو از قرآن در آیه ۳۴ سوره توبه.
۳- استدلال نکردن ائمه به آیاتی که ادعا شده نام ائمه در آنها آمده است. نقد و بررسی روایات تنصیص بر امامت ائمه.
← فصل چهارم
←← بررسی و نقد شبهات مدعیان تحریف
۱- روایات دلالت کننده بر تحریف که نوری در فصل الخطاب جمع آوری کرده یا از جهت سند مخدوش‌اند، یا در دلالت بر تحریف ناتمامند و یا از هردو جهت مخدوشند و بر فرض صحت سندی و دلالی برخی از آنها از حد خبر واحد تجاوز نمی‌کنند. نقد سندی روایات تحریف عموم روایات یا سند آنها مقطوع است، یا از راویان کاذب و جاعل است و یا از منابع بی اعتبار نقل شده‌اند، مانند: کتاب سلیم بن قیس هلالی و تفسیر فرات کوفی .
۲- چون جمع قرآن به معصوم مستند نیست پس قرآن ظنی الصدور است. این شبهه چند پاسخ دارد:
اول: این ادعای شما نیز چون مستند به معصوم نیست پس ظنی الصدور است و قابل اعتماد نیست.
دوم: جمع قرآن گرچه مستند به معصوم نیست ولی به افراد زیادی مستند است که متواتر و اطمینان آور است.
سوم: قرآن مردم را به آوردن مثل ده سوره و یک سوره دعوت به مبارزه کرده است و این نشان می‌دهد که در عصر نزول مجموعه قرآن و سوره‌ها معلوم بوده است.
چهارم: مفاد روایت ثقلین با جمع آوری قرآن در زمان ابوبکر منافات دارد زیرا قرآن در زمان پیامبر پراکنده بوده در حالیکه در روایت فرموده من در میان شما قرآن و کتاب خدا و عترت را به یادگار می‌گذارم به مجموعه پراکنده کتاب اطلاق نمی‌شود. این شبهه چنین حل میشود که قرآن در زمان پیامبر به عنوان کتاب جمع آوری شده است و هیچ ناسازگاری وجود ندارد زیرا در آیات قرآن به نوشتن عهدنامه‌ها، پیمانهای تجاری و قراردادهای اقتصادی تصریح شده که به عنوان مکاتیب الرسول جمع آوری شده چگونه قرآن جمع آوری نشد پس مراد از جمع قرآن در عهد ابو بکر معنای دیگری (به معنی صحافی قرآن در میان دو جلد است) دارد.
پنجم: اگر جمع قرآن مستند به معصوم نیست احتمال تحریف به زیادی نیز وجود دارد در حالیکه مدعی قائل به آن نیست.
ششم: اهتمام پیامبر و صحابه و مسلمانان به قرآن با این ادعا ناسازگار است.
هفتم: قرآن در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم جمع آوری شد تنها در زمان ابو بکر صحافی شد.
۳- مصحف امام علی علیه‌السّلام به نظر نوری دلیل بر تحریف قرآن است وگرنه آن را رد نمی‌کردند. این حرف گرچه درست است ولی دلیل تحریف نمی‌شود زیرا تفاوت مصحف علی با قرآن از جهت ترتیب آیات و سور براساس نزول، مشتمل بر تفسیر و تاویل و تبیین شان و سبب نزول و ناسخ از منسوخ و عام از خاص و مطلق از مقید متفاوت بود نه از جهت کمیت متن.
۴- تشابه حوادث امت‌های توحیدی دلیل آن است که همانگونه که تورات و انجیل تحریف شده قرآن نیز تحریف شده این اخبار آحادند که در مسایل اعتقادی موجب علم و عمل نمی‌گردد و یا متواتر اجمالی‌اند که تحریف قرآن از عموم و قدر مشترک آنها استثناء شده است. دیگر اینکه این روایات ناظر به حوادث آینده امت اسلام است نه زمان رسالت و اگر قرار باشد به عموم و اطلاق این روایات عمل شود تخصیص اکثر لازم می‌نماید زیرا اکثر حوادث امت گذشته در امت اسلامی رخ نداده است و نیز این روایات باید بر قرآن عرضه شوند که با عرضه معلوم میشود مخالف قرآن‌اند که قابل عمل نیستند.
۵- عدم انسجام میان آیات دفع این شبهه به آن است که چون آیات در مناسبت‌های مختلف نازل می‌شدند انسجام میان آنها ضروری نیست ولی انسجام میان کلمات و جملات یک آیه ضروری است.
۶- وجود آیات منسوخ التلاوة در قرآن دلیل بر تحریف قرآن است. دفع آن به این است که آیات منسوخ التلاوة در قرآن امکان ندارد و این سخن واهی است.
←← نقد متنی روایات تحریف
۱- مراد از تحریف در برخی از این روایات تحریف اصطلاحی نیست بلکه تفسیر به رای است.
۲- روایاتی که برای برخی از آیات اضافاتی نقل کرده جنبه تفسیری یا بیان مصداق است نه تحریف اصطلاحی.
۳- روایاتی که اختلاف قرائت را تبیین می‌کنند با تحریف فرق دارند.
پانویس
[ویرایش]
| ۱. | ↑ قرآن در قرآن، جوادی آملی، اسراء، قم، سوم، ۱۳۸۱، ص۳۱۵. |
| ۲. | ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهشی، خرمشاهی و همکاران، ناهید، تهران، اول، ۱۳۷۷، ج۱، ص۸۵۵. |
منبع
[ویرایش]
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
